(Дракахруст: ) “Нямецкі часопіс “Der Spiegel” напісаў, што ЭГУ ліквідавалі таму, што рэктар Міхайлаў занадта адкрыта казаў, што хоча вырасьціць у ЭГУ “крытычную масу” новых людзей. Спадар Панькоўскі, ці сапраўды прычына менавіта ў гэтым?”
(Панькоўскі: ) “Вызначэньне "крытычнай масы" я добра ведаю. Яно напрыканцы 1980-х гадоў было адным са стымулаў стварэньня Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта. Першапачатковую аснову ўнівэрсытэту стварылі некалькі чалавек, якія сышлі з катэдры гісторыі філязофіі БДУ. Ідэя новага ўнівэрсытэта палягала ў стварэньні мейсца, дзе рэалізаваліся б каштоўнасьці акадэмічнай культуры, у падрыхтоўцы адмыслоўцаў, якія маглі б размаўляць на адной мове з калегамі ва ўсім сьвеце, кампэтэнтна служыць сваёй прафэсіі й адстойваць інтарэсы сваёй краіны”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, адкажыце на пытаньне, ці згодны Вы зь меркаваньнем, што ЭГУ зачынілі за імкненьне стварыць “крытычную масу” новых людзей?”
(Панькоўскі: ) “Калі мы спрабуем зразумець тыя ці іншыя дзеяньні ўладаў, як у гэтай сытуацыі, зьвязанай са зьнішчэньнем ЭГУ, мы мысьлім у межах лёгікі, якая нам зразумелая. Мы гаворым пра акадэмічныя свабоды, пра пошук ісьціны, якія відаць расцэньваюцца як пагроза. Мы ж ведаем пра сытуацыю ня толькі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта, ня толькі коласаўскага ліцэю, мы памятаем і раптоўную адстаўку рэктара БДУ. Рэальныя матывы, падставы могуць быць зусім іншымі, чым мы мяркуем”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, спадар Панькоўскі ўжо прыгадаў сумны і горкі лёс Вашага ліцэю. Калі яго зачынялі, з вуснаў кіраўніка дзяржавы прагучала вызначэньне ліцэю, як “гнязда апазыцыянэраў”, таму, маўляў, яго і зачынілі. Але ЭГУ цяжка было абвінаваціць у апазыцыйнасьці, кіраўніцтва ўнівэрсытэту падкрэсьлена цуралася палітыкі. А лёс стаўся такім самым. Чаму?”
(Колас: ) “Па-першае, я хацеў бы не пагадзіцца з Вашымі эпітэтамі наконт нашага лёсу. Нам трэба пазбаўляцца ад гэтых клішэ – гаротны, сумны і г.д. Лёс у нас нармальны, сьветлы, мы з аптымізмам глядзім у будучыню, таму што мы захаваліся, нягледзячы нават на такія часовыя выпрабаваньні. Мы аказаліся больш дужымі, мы жывем, мы разьвіваемся, мы нармальна робім сваю справу.
Ну а наконт матываў. Часопісу "Шпігэль" можа лепш відаць, але ў гэтай сытуацыі, калі ўлада імкнецца кантраляваць усе жыцьцёвыя праявы, усе працэсы, прычына можа быць любая. Можа нейкаму спадару проста не спадабаўся твар спадара Міхайлава і ён вырашыў выкарыстаць сваю ўладу ў гэтых мэтах.
Улада – гэта цацка, якой завалодалі тыя, хто можа, ня вельмі добра ведае, як ёй карыстацца і выкарыстоўвае яе, як сваю асабістую маёмасьць. А што тычыцца справы, якую рабіў ЭГУ, то тут я ахарактарызаваў бы яе прасьцей: у кантэксьце ўвядзеньня адзінай дзяржаўнай ідэалёгіі любая структура, якая вольна карыстаецца ідэямі і не пытае дазволу на тое, ці можна нейкую ідэю фармуляваць, генэрыраваць, распаўсюджваць, і ўвогуле не пытае, якія ідэі трэба зараз праводзіць у масы – безумоўна такая структура выпадае з сыстэмы і належыць да зьнішчэньня”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, я хацеў бы падхапіць тэму, якую пачаў спадар Колас. Яшчэ ў канцы мінулага году міністэрства адукацыі патрабавала адстаўкі акадэміка Міхайлава з пасады рэктара. Ці можна зараз сказаць, у чым усё ж палягалі прэтэнзіі да яго, чым было матываванае гэтае патрабаваньне (калі не афіцыйна, то хаця б у неафіцыйных размовах)?”
(Панькоўскі: ) “Я згодны з аналізам, які прапанаваў спадар Колас. Шмат падобнага ў сытуацыях коласаўскага ліцэю і Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта з пункту гледжаньня тых сродкаў, якімі гэта ажыцьцяўлялася. Але ў нашым выпадку гэта было яшчэ больш парадаксальна, бо не вылучалася аніякіх падставаў, аніякіх прычынаў, чаму акадэмік Міхайлоў мусіць сысьці ў адстаўку.
Для ўсіх было зразумела, што сыход Міхайлава, вымушаны сыход, вядзе да гібелі ўнівэрсытэта. Гэта азначала б страту даверу да ўнівэрсытэту з боку нашых акадэмічных партнэраў, тых міжнародных фондаў, якія фінансуюць унівэрсытэцкую дзейнасьць. Калектыў ЭГУ неаднойчы прапаноўваў міністру сустрэцца, прапановаў растлумачыць сытуацыю, але ён ніводнага разу не адгукнуўся.
Асаблівасьць такіх гісторый палягае ў тым, што нічога не гаворыцца ў твар, няма з кім весьці дыялёг.
Я мяркую, што гэтак жа, як і ў гісторыі з коласаўскім ліцэем, гісторыя Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту яшчэ ня скончаная. Калектыў не капітулявааў, ён не здаўся, яго проста зьнішчаюць. Хаця выкладчыкі, адміністрацыя засталіся бяз працы, яны думаюць над тым, каб даць студэнтам магчымасьць атрыманьня дыплёму, і як у далейшым можа ажыцьцяўляцца місія Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту”.
(Дракахруст: ) “Дыстанцыянаваньне ЭГУ ад палітыкі праявілася, апроч іншага, і ў тым, што летась кіраўніцтва ўнівэрсытэту папрасіла пакінуць пасаду выкладчыка Віталя Сіліцкага. Прычынай сталі крытычныя публікацыі Сіліцкага ў незалежным друку. На пытаньне пра прычыны закрыцьця ЭГУ адказвае Віталь Сіліцкі”.
(Сіліцкі: ) “На мой погляд, проста нашае з Вамі вызначэньне, што такое палітыка, не зусім супадае з тым, што лічаць палітыкай улады. Палітыка, апазыцыйная дзейнасьць паводле іх меркаваньня ня зводзіцца да партыйнай і мітынговай дзейнасьці. Яны разумеюць пад апазыцыйнасьцю ня толькі непадпарадкаваньне, але і аўтаномнае існаваньне, непадкантрольнага ім. Аўтаномнага ня толькі ў юрыдычным, фінансавым сэнсе, але і ў сэнсе інтэлектуальным.
ЭГУ ніколі ня выступаў супраць уладаў, не крытыкаваў іх, але тое, на што быў скіраваны гэты ўнівэрсытэт – гэтага было дастаткова, каб лічыць яго нейкім варожым элемэнтам.
Што тычыцца ролі ўладыкі Філарэта, то калі тэалягічны факультэт ЭГУ, дзе ён быў дэканам, першым зьбег з карабля, які тоне, то гэта таксама ўрок тым, хто ўвесь час спрабаваў дамовіцца, знайсьці "дах".
Памятаеце гэтую прытчу. Калі прыйшлі за габрэем, я быў не габрэй і я прамаўчаў. Калі прыйшлі за сацыялістам, я быў не сацыяліст і я прамаўчаў. А калі прыйшлі за мной, ўжо не было каму штосьці сказаць за мяне”.
(Дракахруст: ) “А вось меркаваньне Марыі Несьцеравай, старшыні рады студэнцкага самакіраваньня ЭГУ”.
(Несьцерава: ) “Задачай нашага ўнівэрсытэту было выхоўваць свабодныя творчыя асобы, інтэлектуалаў, якія маглі б нешта мяняць у сваім жыцьці і ў жыцьці Беларусі. Гэта – ня школа маладых баевікоў, і мы ніколі не перасьледавалі кароткатэрміновыя мэты, каб тут і зараз, экстрэмісцкімі мэтадамі змагацца з рэжымам. Унівэрсытэт спрабаваў выхаваць новую генэрацыю маладых людзей і зьмяніць нешта ў сытуацыі ў Беларусі і ў цэлым сьвеце.
Што да прычыны закрыцьця, то яна, магчыма, палягае ў тым, што Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт праводзіў наватарскую эўрапейскую дэмакратычную адукацыю. І відаць, камусьці стала не даспадобы, каб тут ажыцьцяўлялася такая шырокая гуманітарная праграма. Я мяркую, прычына ў гэтым. Мы – нязручныя.”
(Дракахруст: ) “У апошнім нумары “Нашай нівы” артыкул пра закрыцьцё ЭГУ мае назву “ЭГУ здаўся бяз бою”. У публікацыі адзначаецца, што кіраўніцтва ўнівэрсытэту не змагаецца за захаваньне ЭГУ, а вырашае, як уладкаваць студэнтаў у іншыя дзяржаўныя ўстановы. Спадар Панькоўскі, ці згодны Вы з ацэнкай “Нашай нівы”?
(Панькоўскі: ) “Я думаю, што гэта цалкам абсурднае вызначэньне. Калектыў Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту ствараўся дзеля таго, каб вырашаць акадэмічныя задачы. Гэта – не рэвалюцыйныя матросы, гэта – не 300 спартанцаў, гэта звычайныя нашы інтэлігенты. Пытаньне, як сябе паводзіць, неаднаразова абмяркоўвалася і студэнтамі, і выкладчыкамі. Ці мы мусім адкрыта пратэставаць, ці шукаць кампраміс, ці думаць пра тое, каб студэнты атрымалі эўрапейскія дыплёмы. Але ўсім зразумела, што ў апошнім выпадку яны ня здолеюць працягваць прафэсійную дзейнасьць у сваёй краіне. Далейшае існаваньне ўнівэрсытэта мяркуецца не ў рэжыме палітычнага супраціву, а як акадэмічная цэласнасьць”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, а ці Вы згодны з ацэнкай “Нашай Нівы”: “ЭГУ здаўся бяз бою”?”
(Колас: ) “Я лічу, што ні ў якім разе нельга такім чынам камэнтаваць сытуацыю з установай, якая служыць мэтам цывілізаванасьці, мэтам дэмакратыі, гуманітарным мэтам, і якая апынулася ў бядзе. Кожны сам выбірае свой шлях. Гэта клясычная сытуацыя выбару і ў ёй усё праяўляецца. Я лічу, што адной з галоўных каштоўнасьцяў эўрапейскай цывілізацыі ёсьць павага да годнасьці чалавека. Ні ў якім разе нельга дазваляць прыніжаць сваю годнасьць.
І тут ёсьць выбар: ці ты змагаесься за сваю годнасьць (спосабы змаганьня існуюць розныя, у тым ліку і цывілізаванага змаганьня, цывілізаванага супраціву) ці ты прагшінаесься з разьлікам на тое, што можа ўсё неяк само “рассмокчыцца”, можа сваім прагінаньнем і саступкамі ты гэтыя ўлады ўлагодзіш і яны ня будуць больш цябе таптаць. Усе мы, усё наша грамадзтва, на вялікі жаль, апынулася ў сытуацыі такога выбару, і нават у літаральным сэнсе гэтага слова.
Наперадзе выбары, іх будуць фальсыфікаваць, будуць хлусіць у твар і нам, і ўсясьветнай супольнасьці. Ці мы ізноў праглынем гэтую хлусьню і гэты гвалт ці мы будзем супрацьстаяць гэтаму. Вось у гэтым усё пытаньне.
Дзеля таго, каб супрацьстаяць – трэба аб''ядноўвацца. Гэта мы прапаноўвалі і прапаноўваем усім, хто апынуўся ў такой сытуацыі. Мы свой выбар зрабілі. Думаю, што і ЭГУ ідзе правільным шляхам, бо шлях магчымы адзін – гэта змаганьне, гэта супраціў. У такой сытуацыі на жаль трэба наступаць на горла ўласнай песьні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, Вы чулі крыху іранічнае самавызначэньне спадара Панькоўскага – “мы ж не рэвалюцыйныя матросы”. Але паводле Вас, каб захаваць нават акадэмічныя свабоды, даводзіцца рабіцца тымі самымі “матросамі”, ісьці на барыкады?”
(Колас: ) “Ды не, трэба проста заставацца самімі сабой. Я думаю, што калі б нават тысячную долю таго, што зараз робяць з ЭГУ, паспрабавалі зрабіць зь нейкім унівэрсытэтам у Эўропе, імгненна прафэсары і студэнты зрабілі б барыкады з партаў і выйшлі б на гэтыя барыкады. На вялікі жаль нашае грамадзтва пры савецкай уладзе было настолькі запалоханым і забітым, што гэта ўжо ўвайшло ў нашую мэнтальнасьць і мы ня можам нават уявіць сябе іншых паводзінаў.
Мы жывем па Быкаву. Быкаў напісаў нашую сучасную Біблію, Быкаў напісаў пра паводзіны чалавека ў сытуацыі выбару. Трэба чытаць Быкава і там можна знайсьці адказы на гэтыя пытаньні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, Вы, я маю на ўвазе кіраўніцтва ЭГУ, ці зьбіраецеся вы “выйсьці на барыкады”, пра што кажа спадар Колас?
І другое пытаньне: якія варыянты працягу навучальнага працэсу разглядае кіраўніцтва ЭГУ? Вы казалі, што яны разглядаюцца. Здаецца, тут ёсьць два варыянты : “лятучы”, “падпольны” ўнівэрсытэт, і навучаньне студэнтаў за мяжой – “унівэрсытэт у выгнаньні”.
(Панькоўскі: ) “Што тычыцца барыкадаў – тут кожны вырашае за сябе. Ці маем мы права навязваць свой пункт гледжаньня, ці маем мы права ахвяраваць не сваім, а чужым лёсам дзеля ажыцьцяўленьня тых ідэяў, якія падаюцца важнымі нам. Гэта вечная дылема і яна надзвычай актуальная сёньня ў Беларусі.
Што тычыцца таго, як будзе існаваць Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт – гэта ня толькі місія, гэта людзі – выкладчыкі і студэнты. Я не гатовы казаць пра канкрэтныя формы, гэта пакуль абмяркоўваецца. Я мяркуе, што будзе павялічаны міжнародны зьмест нашай адукацыі. Я ўжо казаў, што ЭГУ – міжнародная адукацыйная структура, зьвязаная зь вялікай колькасьцю ўнівэрсытэтаў”.
(Дракахруст: ) “Пра тое, як бачаць сваю пэрспэктыву навучэнцы ЭГУ, гаворыць старшыня рады студэнцкага самакіраваньня ўнівэрсытэту Марыя Несьцерава”.
(Несьцерава: ) “У студэнтаў розных факультэтаў, розных курсаў – розныя праблемы. У загадзе пра нашую ліквідацыю было сказана, што міністэрства ўладкуе студэнтаў ЭГУ па ВНУ такога ж ўзроўню. Ну ў галіне гуманітарнай адукацыі ўнівэрсытэтаў такога ж ўзроўню ў Беларусі няма. Некаторыя студэнты старэйшых курсаў, напрыклад, я, апынуліся проста на вуліцы. У ЭГУ я вучылася бясплатна і атрымлівала сацыяльную стыпэндыю ад донараў.
Мы ўжо сутыкнуліся з праблемай у БДУ, які адмовіўся прыняць студэнтаў факультэта права і прапанаваў ім паступаць не на пяты курс, на якім яны вучыліся ў ЭГУ, а на першы курс на агульных падставах.
Да таго ж калі ў нашым ўнівэрсытэце студэнт добра вучыўся, ён плаціў толькі 10% кошту, які складаў 1700 даляраў на год. У БДУ – кошт 3600 даляраў, плюс 500 даляраў за перавод. Пакуль, наколькі я ведаю, ніводзін студэнт не аформіў пераводу.
У любым выпадку мы, студэнты, будзем працягваць несьці наш ўнівэрсытэт у сваіх галовах і ў сваіх сэрцах. Мы вырасьлі ў ім і ён зрабіў нас такімі, якія мы ёсьць”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, я хацеў бы працягнуць тэму адказнасьці перад вучнямі, якую ўзьняў спадар Панькоўскі. Ён сказаў, што калі ЭГУ вырашыць змагацца і абярэ варыянт унівэрсытэту ў выгнаньні, но яго выпускнікі з такімі дыплёмамі наўрад ці здолеюць працаўладкавацца ў Беларусі. А як Вы вырашаеце гэтую праблему адказнасьці для сябе? Ці ня стане навучаньне ў “лятучым”, падпольным ліцэі “ваўчыным квітком” для навучэнцаў?”
(Колас: ) “Усё можа быць. Але пакуль з вынікаў гэтага году мы бачым, што так пытаньне не стаіць. Тыя, хто хацеў застацца ў Беларусі, паступаць у беларускія ВНУ, паступілі й паступілі вельмі пасьпяхова, дзякуючы таму ўзроўню ведаў, які яны атрымалі ў ліцэі. Экстэрнам мы здалі на дзяржаўны атэстат сталасьці проста бліскуча, 90% іспытаў на "выдатна", 10% – на "добра".
Ну а ў выгнаньне гоніць эліту нацыі зараз тая сытуацыя, якая існуе ў краіне і ахвярай якой сталі і наш ліцэй, і ЭГУ, і Міжнародны гуманітарны інстытут і шэраг іншых навучальных установаў. Гэтая таталітарная сыстэма не дае магчымасьцяў для разьвіцьця чалавечых талентаў, для рэалізацыі інтэлектуальнага патэнцыялу, якая ўсіх заганяў у адзіны шаблон. Таму мы павінны ўсё рабіць, каб мяняць гэтую сыстэму. І вяртаючыся да таго, з чаго Вы пачалі, да стварэньня крытычнай масы – менавіта гэтая зьява палохае гэтыя ўлады, таму што крытычная маса і можа прывесьці да зьмены гэтай сытуацыі. А для тых, хто ўтрымлівае ўладу, гэта азначае згубіць галоўнае, што яны маюць, і зрабіцца ізноў нікім, кім яны ў прынцыпе і былі і застаюцца”.
(Дракахруст: ) “Спадар Сіліцкі, а на Ваш погляд, ці магчымае існаваньне ЭГУ ў нейкай форме пасьля яго закрыцьця, ці можа ён пайсьці шляхам Ліцэю? Я недзе бачыў статыстыку, паводле якой 40% выпускнікоў ЭГУ ў мінулыя гады працаўладкоўваліся ў дзяржаўныя структуры. Ці магчыма такое працаўладкаваньне з ВНУ, дзе навучаньне адбываецца на кватэрах ці, скажам, у Вільні ці Варшаве?”
(Сіліцкі: ) “ЭГУ – больш комплексная ўстанова, чым Ліцэй. Наўрад ці такую колькасьць факультэтаў, праграмаў можна захаваць ва ўмовах "лятучага ўнівэрсытэту". Тое, што Вы кажаце пра замежны дыплём, цалкам мае рацыю, бо мы ведаем, якая сёньня праводзіцца палітыка. Гэтая дылема сапраўды існуе.
Зь іншага боку, тыя беларускія студэнты, якія імкнуцца атрымаць адукацыю за мяжой, відаць робяць гэта, маючы на ўвазе, што да канца іх жыцьця гэта не працягнецца. Попыт на такія веды, на такую адукацыю ёсьць.
Калі зараз думаць, як уладкаваць студэнтаў у дзяржаўныя ВНУ, ня варта было наагул пачынаць ЭГУ.
Зразумела, усе ў падпольле ня пойдуць у любым выпадку. Але калі ў пэўнай колькасьці студэнтаў існуе патрэба працягваць такое навучаньне, яна мусіць быць задаволеная. Пры гэтым трэба мець на ўвазе, што студэнт – гэта ўжо дарослы чалавек і калі ён уцягваецца ў такую справу, ён сам мусіць разумець, на што ён ідзе”.
(Панькоўскі: ) “Вызначэньне "крытычнай масы" я добра ведаю. Яно напрыканцы 1980-х гадоў было адным са стымулаў стварэньня Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта. Першапачатковую аснову ўнівэрсытэту стварылі некалькі чалавек, якія сышлі з катэдры гісторыі філязофіі БДУ. Ідэя новага ўнівэрсытэта палягала ў стварэньні мейсца, дзе рэалізаваліся б каштоўнасьці акадэмічнай культуры, у падрыхтоўцы адмыслоўцаў, якія маглі б размаўляць на адной мове з калегамі ва ўсім сьвеце, кампэтэнтна служыць сваёй прафэсіі й адстойваць інтарэсы сваёй краіны”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, адкажыце на пытаньне, ці згодны Вы зь меркаваньнем, што ЭГУ зачынілі за імкненьне стварыць “крытычную масу” новых людзей?”
(Панькоўскі: ) “Калі мы спрабуем зразумець тыя ці іншыя дзеяньні ўладаў, як у гэтай сытуацыі, зьвязанай са зьнішчэньнем ЭГУ, мы мысьлім у межах лёгікі, якая нам зразумелая. Мы гаворым пра акадэмічныя свабоды, пра пошук ісьціны, якія відаць расцэньваюцца як пагроза. Мы ж ведаем пра сытуацыю ня толькі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта, ня толькі коласаўскага ліцэю, мы памятаем і раптоўную адстаўку рэктара БДУ. Рэальныя матывы, падставы могуць быць зусім іншымі, чым мы мяркуем”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, спадар Панькоўскі ўжо прыгадаў сумны і горкі лёс Вашага ліцэю. Калі яго зачынялі, з вуснаў кіраўніка дзяржавы прагучала вызначэньне ліцэю, як “гнязда апазыцыянэраў”, таму, маўляў, яго і зачынілі. Але ЭГУ цяжка было абвінаваціць у апазыцыйнасьці, кіраўніцтва ўнівэрсытэту падкрэсьлена цуралася палітыкі. А лёс стаўся такім самым. Чаму?”
(Колас: ) “Па-першае, я хацеў бы не пагадзіцца з Вашымі эпітэтамі наконт нашага лёсу. Нам трэба пазбаўляцца ад гэтых клішэ – гаротны, сумны і г.д. Лёс у нас нармальны, сьветлы, мы з аптымізмам глядзім у будучыню, таму што мы захаваліся, нягледзячы нават на такія часовыя выпрабаваньні. Мы аказаліся больш дужымі, мы жывем, мы разьвіваемся, мы нармальна робім сваю справу.
Ну а наконт матываў. Часопісу "Шпігэль" можа лепш відаць, але ў гэтай сытуацыі, калі ўлада імкнецца кантраляваць усе жыцьцёвыя праявы, усе працэсы, прычына можа быць любая. Можа нейкаму спадару проста не спадабаўся твар спадара Міхайлава і ён вырашыў выкарыстаць сваю ўладу ў гэтых мэтах.
Улада – гэта цацка, якой завалодалі тыя, хто можа, ня вельмі добра ведае, як ёй карыстацца і выкарыстоўвае яе, як сваю асабістую маёмасьць. А што тычыцца справы, якую рабіў ЭГУ, то тут я ахарактарызаваў бы яе прасьцей: у кантэксьце ўвядзеньня адзінай дзяржаўнай ідэалёгіі любая структура, якая вольна карыстаецца ідэямі і не пытае дазволу на тое, ці можна нейкую ідэю фармуляваць, генэрыраваць, распаўсюджваць, і ўвогуле не пытае, якія ідэі трэба зараз праводзіць у масы – безумоўна такая структура выпадае з сыстэмы і належыць да зьнішчэньня”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, я хацеў бы падхапіць тэму, якую пачаў спадар Колас. Яшчэ ў канцы мінулага году міністэрства адукацыі патрабавала адстаўкі акадэміка Міхайлава з пасады рэктара. Ці можна зараз сказаць, у чым усё ж палягалі прэтэнзіі да яго, чым было матываванае гэтае патрабаваньне (калі не афіцыйна, то хаця б у неафіцыйных размовах)?”
(Панькоўскі: ) “Я згодны з аналізам, які прапанаваў спадар Колас. Шмат падобнага ў сытуацыях коласаўскага ліцэю і Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэта з пункту гледжаньня тых сродкаў, якімі гэта ажыцьцяўлялася. Але ў нашым выпадку гэта было яшчэ больш парадаксальна, бо не вылучалася аніякіх падставаў, аніякіх прычынаў, чаму акадэмік Міхайлоў мусіць сысьці ў адстаўку.
Для ўсіх было зразумела, што сыход Міхайлава, вымушаны сыход, вядзе да гібелі ўнівэрсытэта. Гэта азначала б страту даверу да ўнівэрсытэту з боку нашых акадэмічных партнэраў, тых міжнародных фондаў, якія фінансуюць унівэрсытэцкую дзейнасьць. Калектыў ЭГУ неаднойчы прапаноўваў міністру сустрэцца, прапановаў растлумачыць сытуацыю, але ён ніводнага разу не адгукнуўся.
Асаблівасьць такіх гісторый палягае ў тым, што нічога не гаворыцца ў твар, няма з кім весьці дыялёг.
Я мяркую, што гэтак жа, як і ў гісторыі з коласаўскім ліцэем, гісторыя Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту яшчэ ня скончаная. Калектыў не капітулявааў, ён не здаўся, яго проста зьнішчаюць. Хаця выкладчыкі, адміністрацыя засталіся бяз працы, яны думаюць над тым, каб даць студэнтам магчымасьць атрыманьня дыплёму, і як у далейшым можа ажыцьцяўляцца місія Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту”.
(Дракахруст: ) “Дыстанцыянаваньне ЭГУ ад палітыкі праявілася, апроч іншага, і ў тым, што летась кіраўніцтва ўнівэрсытэту папрасіла пакінуць пасаду выкладчыка Віталя Сіліцкага. Прычынай сталі крытычныя публікацыі Сіліцкага ў незалежным друку. На пытаньне пра прычыны закрыцьця ЭГУ адказвае Віталь Сіліцкі”.
(Сіліцкі: ) “На мой погляд, проста нашае з Вамі вызначэньне, што такое палітыка, не зусім супадае з тым, што лічаць палітыкай улады. Палітыка, апазыцыйная дзейнасьць паводле іх меркаваньня ня зводзіцца да партыйнай і мітынговай дзейнасьці. Яны разумеюць пад апазыцыйнасьцю ня толькі непадпарадкаваньне, але і аўтаномнае існаваньне, непадкантрольнага ім. Аўтаномнага ня толькі ў юрыдычным, фінансавым сэнсе, але і ў сэнсе інтэлектуальным.
ЭГУ ніколі ня выступаў супраць уладаў, не крытыкаваў іх, але тое, на што быў скіраваны гэты ўнівэрсытэт – гэтага было дастаткова, каб лічыць яго нейкім варожым элемэнтам.
Што тычыцца ролі ўладыкі Філарэта, то калі тэалягічны факультэт ЭГУ, дзе ён быў дэканам, першым зьбег з карабля, які тоне, то гэта таксама ўрок тым, хто ўвесь час спрабаваў дамовіцца, знайсьці "дах".
Памятаеце гэтую прытчу. Калі прыйшлі за габрэем, я быў не габрэй і я прамаўчаў. Калі прыйшлі за сацыялістам, я быў не сацыяліст і я прамаўчаў. А калі прыйшлі за мной, ўжо не было каму штосьці сказаць за мяне”.
(Дракахруст: ) “А вось меркаваньне Марыі Несьцеравай, старшыні рады студэнцкага самакіраваньня ЭГУ”.
(Несьцерава: ) “Задачай нашага ўнівэрсытэту было выхоўваць свабодныя творчыя асобы, інтэлектуалаў, якія маглі б нешта мяняць у сваім жыцьці і ў жыцьці Беларусі. Гэта – ня школа маладых баевікоў, і мы ніколі не перасьледавалі кароткатэрміновыя мэты, каб тут і зараз, экстрэмісцкімі мэтадамі змагацца з рэжымам. Унівэрсытэт спрабаваў выхаваць новую генэрацыю маладых людзей і зьмяніць нешта ў сытуацыі ў Беларусі і ў цэлым сьвеце.
Што да прычыны закрыцьця, то яна, магчыма, палягае ў тым, што Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт праводзіў наватарскую эўрапейскую дэмакратычную адукацыю. І відаць, камусьці стала не даспадобы, каб тут ажыцьцяўлялася такая шырокая гуманітарная праграма. Я мяркую, прычына ў гэтым. Мы – нязручныя.”
(Дракахруст: ) “У апошнім нумары “Нашай нівы” артыкул пра закрыцьцё ЭГУ мае назву “ЭГУ здаўся бяз бою”. У публікацыі адзначаецца, што кіраўніцтва ўнівэрсытэту не змагаецца за захаваньне ЭГУ, а вырашае, як уладкаваць студэнтаў у іншыя дзяржаўныя ўстановы. Спадар Панькоўскі, ці згодны Вы з ацэнкай “Нашай нівы”?
(Панькоўскі: ) “Я думаю, што гэта цалкам абсурднае вызначэньне. Калектыў Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту ствараўся дзеля таго, каб вырашаць акадэмічныя задачы. Гэта – не рэвалюцыйныя матросы, гэта – не 300 спартанцаў, гэта звычайныя нашы інтэлігенты. Пытаньне, як сябе паводзіць, неаднаразова абмяркоўвалася і студэнтамі, і выкладчыкамі. Ці мы мусім адкрыта пратэставаць, ці шукаць кампраміс, ці думаць пра тое, каб студэнты атрымалі эўрапейскія дыплёмы. Але ўсім зразумела, што ў апошнім выпадку яны ня здолеюць працягваць прафэсійную дзейнасьць у сваёй краіне. Далейшае існаваньне ўнівэрсытэта мяркуецца не ў рэжыме палітычнага супраціву, а як акадэмічная цэласнасьць”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, а ці Вы згодны з ацэнкай “Нашай Нівы”: “ЭГУ здаўся бяз бою”?”
(Колас: ) “Я лічу, што ні ў якім разе нельга такім чынам камэнтаваць сытуацыю з установай, якая служыць мэтам цывілізаванасьці, мэтам дэмакратыі, гуманітарным мэтам, і якая апынулася ў бядзе. Кожны сам выбірае свой шлях. Гэта клясычная сытуацыя выбару і ў ёй усё праяўляецца. Я лічу, што адной з галоўных каштоўнасьцяў эўрапейскай цывілізацыі ёсьць павага да годнасьці чалавека. Ні ў якім разе нельга дазваляць прыніжаць сваю годнасьць.
І тут ёсьць выбар: ці ты змагаесься за сваю годнасьць (спосабы змаганьня існуюць розныя, у тым ліку і цывілізаванага змаганьня, цывілізаванага супраціву) ці ты прагшінаесься з разьлікам на тое, што можа ўсё неяк само “рассмокчыцца”, можа сваім прагінаньнем і саступкамі ты гэтыя ўлады ўлагодзіш і яны ня будуць больш цябе таптаць. Усе мы, усё наша грамадзтва, на вялікі жаль, апынулася ў сытуацыі такога выбару, і нават у літаральным сэнсе гэтага слова.
Наперадзе выбары, іх будуць фальсыфікаваць, будуць хлусіць у твар і нам, і ўсясьветнай супольнасьці. Ці мы ізноў праглынем гэтую хлусьню і гэты гвалт ці мы будзем супрацьстаяць гэтаму. Вось у гэтым усё пытаньне.
Дзеля таго, каб супрацьстаяць – трэба аб''ядноўвацца. Гэта мы прапаноўвалі і прапаноўваем усім, хто апынуўся ў такой сытуацыі. Мы свой выбар зрабілі. Думаю, што і ЭГУ ідзе правільным шляхам, бо шлях магчымы адзін – гэта змаганьне, гэта супраціў. У такой сытуацыі на жаль трэба наступаць на горла ўласнай песьні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, Вы чулі крыху іранічнае самавызначэньне спадара Панькоўскага – “мы ж не рэвалюцыйныя матросы”. Але паводле Вас, каб захаваць нават акадэмічныя свабоды, даводзіцца рабіцца тымі самымі “матросамі”, ісьці на барыкады?”
(Колас: ) “Ды не, трэба проста заставацца самімі сабой. Я думаю, што калі б нават тысячную долю таго, што зараз робяць з ЭГУ, паспрабавалі зрабіць зь нейкім унівэрсытэтам у Эўропе, імгненна прафэсары і студэнты зрабілі б барыкады з партаў і выйшлі б на гэтыя барыкады. На вялікі жаль нашае грамадзтва пры савецкай уладзе было настолькі запалоханым і забітым, што гэта ўжо ўвайшло ў нашую мэнтальнасьць і мы ня можам нават уявіць сябе іншых паводзінаў.
Мы жывем па Быкаву. Быкаў напісаў нашую сучасную Біблію, Быкаў напісаў пра паводзіны чалавека ў сытуацыі выбару. Трэба чытаць Быкава і там можна знайсьці адказы на гэтыя пытаньні”.
(Дракахруст: ) “Спадар Панькоўскі, Вы, я маю на ўвазе кіраўніцтва ЭГУ, ці зьбіраецеся вы “выйсьці на барыкады”, пра што кажа спадар Колас?
І другое пытаньне: якія варыянты працягу навучальнага працэсу разглядае кіраўніцтва ЭГУ? Вы казалі, што яны разглядаюцца. Здаецца, тут ёсьць два варыянты : “лятучы”, “падпольны” ўнівэрсытэт, і навучаньне студэнтаў за мяжой – “унівэрсытэт у выгнаньні”.
(Панькоўскі: ) “Што тычыцца барыкадаў – тут кожны вырашае за сябе. Ці маем мы права навязваць свой пункт гледжаньня, ці маем мы права ахвяраваць не сваім, а чужым лёсам дзеля ажыцьцяўленьня тых ідэяў, якія падаюцца важнымі нам. Гэта вечная дылема і яна надзвычай актуальная сёньня ў Беларусі.
Што тычыцца таго, як будзе існаваць Эўрапейскі гуманітарны ўнівэрсытэт – гэта ня толькі місія, гэта людзі – выкладчыкі і студэнты. Я не гатовы казаць пра канкрэтныя формы, гэта пакуль абмяркоўваецца. Я мяркуе, што будзе павялічаны міжнародны зьмест нашай адукацыі. Я ўжо казаў, што ЭГУ – міжнародная адукацыйная структура, зьвязаная зь вялікай колькасьцю ўнівэрсытэтаў”.
(Дракахруст: ) “Пра тое, як бачаць сваю пэрспэктыву навучэнцы ЭГУ, гаворыць старшыня рады студэнцкага самакіраваньня ўнівэрсытэту Марыя Несьцерава”.
(Несьцерава: ) “У студэнтаў розных факультэтаў, розных курсаў – розныя праблемы. У загадзе пра нашую ліквідацыю было сказана, што міністэрства ўладкуе студэнтаў ЭГУ па ВНУ такога ж ўзроўню. Ну ў галіне гуманітарнай адукацыі ўнівэрсытэтаў такога ж ўзроўню ў Беларусі няма. Некаторыя студэнты старэйшых курсаў, напрыклад, я, апынуліся проста на вуліцы. У ЭГУ я вучылася бясплатна і атрымлівала сацыяльную стыпэндыю ад донараў.
Мы ўжо сутыкнуліся з праблемай у БДУ, які адмовіўся прыняць студэнтаў факультэта права і прапанаваў ім паступаць не на пяты курс, на якім яны вучыліся ў ЭГУ, а на першы курс на агульных падставах.
Да таго ж калі ў нашым ўнівэрсытэце студэнт добра вучыўся, ён плаціў толькі 10% кошту, які складаў 1700 даляраў на год. У БДУ – кошт 3600 даляраў, плюс 500 даляраў за перавод. Пакуль, наколькі я ведаю, ніводзін студэнт не аформіў пераводу.
У любым выпадку мы, студэнты, будзем працягваць несьці наш ўнівэрсытэт у сваіх галовах і ў сваіх сэрцах. Мы вырасьлі ў ім і ён зрабіў нас такімі, якія мы ёсьць”.
(Дракахруст: ) “Спадар Колас, я хацеў бы працягнуць тэму адказнасьці перад вучнямі, якую ўзьняў спадар Панькоўскі. Ён сказаў, што калі ЭГУ вырашыць змагацца і абярэ варыянт унівэрсытэту ў выгнаньні, но яго выпускнікі з такімі дыплёмамі наўрад ці здолеюць працаўладкавацца ў Беларусі. А як Вы вырашаеце гэтую праблему адказнасьці для сябе? Ці ня стане навучаньне ў “лятучым”, падпольным ліцэі “ваўчыным квітком” для навучэнцаў?”
(Колас: ) “Усё можа быць. Але пакуль з вынікаў гэтага году мы бачым, што так пытаньне не стаіць. Тыя, хто хацеў застацца ў Беларусі, паступаць у беларускія ВНУ, паступілі й паступілі вельмі пасьпяхова, дзякуючы таму ўзроўню ведаў, які яны атрымалі ў ліцэі. Экстэрнам мы здалі на дзяржаўны атэстат сталасьці проста бліскуча, 90% іспытаў на "выдатна", 10% – на "добра".
Ну а ў выгнаньне гоніць эліту нацыі зараз тая сытуацыя, якая існуе ў краіне і ахвярай якой сталі і наш ліцэй, і ЭГУ, і Міжнародны гуманітарны інстытут і шэраг іншых навучальных установаў. Гэтая таталітарная сыстэма не дае магчымасьцяў для разьвіцьця чалавечых талентаў, для рэалізацыі інтэлектуальнага патэнцыялу, якая ўсіх заганяў у адзіны шаблон. Таму мы павінны ўсё рабіць, каб мяняць гэтую сыстэму. І вяртаючыся да таго, з чаго Вы пачалі, да стварэньня крытычнай масы – менавіта гэтая зьява палохае гэтыя ўлады, таму што крытычная маса і можа прывесьці да зьмены гэтай сытуацыі. А для тых, хто ўтрымлівае ўладу, гэта азначае згубіць галоўнае, што яны маюць, і зрабіцца ізноў нікім, кім яны ў прынцыпе і былі і застаюцца”.
(Дракахруст: ) “Спадар Сіліцкі, а на Ваш погляд, ці магчымае існаваньне ЭГУ ў нейкай форме пасьля яго закрыцьця, ці можа ён пайсьці шляхам Ліцэю? Я недзе бачыў статыстыку, паводле якой 40% выпускнікоў ЭГУ ў мінулыя гады працаўладкоўваліся ў дзяржаўныя структуры. Ці магчыма такое працаўладкаваньне з ВНУ, дзе навучаньне адбываецца на кватэрах ці, скажам, у Вільні ці Варшаве?”
(Сіліцкі: ) “ЭГУ – больш комплексная ўстанова, чым Ліцэй. Наўрад ці такую колькасьць факультэтаў, праграмаў можна захаваць ва ўмовах "лятучага ўнівэрсытэту". Тое, што Вы кажаце пра замежны дыплём, цалкам мае рацыю, бо мы ведаем, якая сёньня праводзіцца палітыка. Гэтая дылема сапраўды існуе.
Зь іншага боку, тыя беларускія студэнты, якія імкнуцца атрымаць адукацыю за мяжой, відаць робяць гэта, маючы на ўвазе, што да канца іх жыцьця гэта не працягнецца. Попыт на такія веды, на такую адукацыю ёсьць.
Калі зараз думаць, як уладкаваць студэнтаў у дзяржаўныя ВНУ, ня варта было наагул пачынаць ЭГУ.
Зразумела, усе ў падпольле ня пойдуць у любым выпадку. Але калі ў пэўнай колькасьці студэнтаў існуе патрэба працягваць такое навучаньне, яна мусіць быць задаволеная. Пры гэтым трэба мець на ўвазе, што студэнт – гэта ўжо дарослы чалавек і калі ён уцягваецца ў такую справу, ён сам мусіць разумець, на што ён ідзе”.
