ЛІТПРАЦЭС
ВАЛЯНЦІН АКУДОВІЧ: “ЧАСОПІС “ПАМІЖ” ВУЧЫЦЬ ВОЛЬНАМУ МЫСЬЛЕНЬНЮ”
Выйшаў у сьвет чарговы нумар часопіса “Паміж”. Ужо пяты год ён ствараецца на аддзяленьні філязофіі і літаратуры Беларускага калегіюму і прэзэнтуе творчасьць маладых нацыянальных інтэлектуалаў. Пра адметнасьць часопіса і зьмест сёлетняга нумара з кіраўніком праекту філёзафам Валянцінам Акудовічам гутарыць Вячаслаў Ракіцкі.
(Вячаслаў Ракіцкі: ) “Найперш, спадар Акудовіч, патлумачце, калі ласка, што азначае назва часопіса – “Паміж”? Паміж кім ці чым?
(Валянцін Акудовіч: ) “Назву часопіса прыдумала першая каманда, якая распачынала яго рабіць. Тады нашы студэнты вельмі востра адчувалі сябе ў сытуацыі “паміж” – ня толькі паміж Захадам і Ўсходам, але і ў самых розных іншых праекцыях: паміж беларускай савецкай культурай і ўласна нацыянальнай, паміж клясычнай філязофіяй і постклясычнай, паміж традыцыйнай літаратурай і постмадэрновай. Пералік падобных апазыцыяў можна доўжыць і доўжыць, але ўсіх іх аб’ядноўвае паняцьце “паміж”. Дарэчы, для Беларусі яно было ці ня самым актуальным ва ўсе часы. Такім яно застаецца і сёньня – што ў палітыцы, што ў культуры, што ў духоўным жыцьці. Мы ўвесь час і ва ўсім паміж”.
(Ракіцкі: ) “Часопіс ствараюць людзі, якія вучацца ў калегіюме. Хацеў сказаць, студэнты, але, ведаю, што гэта не зусім так, бо сярод наведвальнікаў ці слухачоў калегіюму ёсьць і студэнты, і асьпіранты, і выкладчыкі іншых навучальных установаў, нават навукоўцы. Як вы самі вызначаеце грамадзкі, адукацыйны, навуковы статус аўтараў выданьня?”
(Акудовіч: ) “Рэч у тым, што ў калегіюм прыходзяць не назапашваць веды, а вучыцца вольнаму мысьленьню. Усе яны і робяць часопіс “Паміж”. І кожны раз робяць яго такім, якім хочуць і могуць зрабіць. Праз кожны нумар, максымум два, адбываецца ратацыя каманды, якая стварае часопіс, бо адна з асноўных задачаў выданьня, каб як мага болей студэнтаў навучыліся рабіць часопіс сваімі рукамі цалкам – ад збору матэрыялаў і рэдактуры да вёрсткі і дызайну вокладкі. А пяты нумар, як і папярэдні чацьвёрты, пабачыў сьвет найперш дзякуючы высілкам яго рэдактараў – вядомых паэтак Аксаны Спрынчан і Вікі Трэнас”.
(Ракіцкі: ) “Натуральным чынам мы з вамі перайшлі да размовы пра зьмест новага нумару часопіса. У 2006 годзе ў Беларусі маладую нацыянальную эліту, як вы кажаце, якія ідэі захапілі? Над чым разважаюць сёньня маладыя філёзафы?”
(Акудовіч:) “Гэты нумар упершыню складзены толькі зь перакладаў. І таму вызначальную ролю тут выканала дзейнасьць перакладніцкага сэмінару Вольгі Каладзкай і перакладніцкай майстроўні Андрэя Хадановіча. Нумар распачынаецца, як на мой погляд, вельмі цікавай гаворкай Сьвятланы Длатоўскай зь філёзафам Алесем Анціпенкам. У цэнтры гутаркі – праблема нацыянальнага тэксту. Я мяркую, што, якія б філязофскія ідэі і эстэтычныя тэндэнцыі ні вабілі нашых студэнтаў, найбольш іх турбуе нацыянальны тэкст у самым шырокім сэнсе. І менавіта таму яны перакладаюць на беларускую мову французаў, амэрыканцаў, канадцаў, славенцаў, украінцаў, палякаў, расейцаў”.
(Ракіцкі:) “Што ў бязьмежжы ўсясьветнай літаратуры выбралі сучасныя беларускія перакладчыкі? Якія эстэтычныя накірункі іх зацікавілі – постмадэрнізм, абсурдызм, псыхалягічны рэалізм? Нешта іншае?”
(Акудовіч: ) “Калі меркаваць па пятым нумары, дык найбольш тут заўважны постмадэрн як у філязофскім, гэтак і ў эстэтычным плянах. Сярод матэрыялаў, якія і адкрываюць нумар, творы найбуйнешых тэарэтыкаў постмадэрну ў сучасным сьвеце. Тое ж самае, хоць ужо і часткова, тычыцца і літаратуры. Найперш, постмадэрновы тэкст. Але ёсьць і творы зь іншай эпохі. Так што адназначна сказаць, што наша нацыянальная маладая эліта аддае перавагу чамусьці аднаму, нельга. Увогуле ў калегіюме любяць ня пэўную эстэтычную ці інтэлектуальную ідэю і падганяюць сябе пад яе, а любяць тых, хто сам умее штосьці ствараць і шукае сябе ў абсягах мысьленьня”.
(Ракіцкі: ) “Пра аўтараў мы ўжо ведаем. А цяпер ня менш важнае пытаньне – хто чытачы?”
(Акудовіч: ) “Часопіс “Паміж” – гэта часопіс самапрэзэнтацыі таленавітых людзей. І для нас істотна, каб усё самае лепшае, што ёсьць у іх, было выяўлена, паказана людзям. А калі там ёсьць штосьці вартае, а яно насамрэч ёсьць, то на вартае пакупнік заўсёды знойдзецца. Гэта часопіс для тых, хто шукае сябе ў Беларусі і сьвеце, распачынае ісьці па шляхах пошуку ісьціны”.
АЎТАР І ТВОР
СЕРЖ МІНСКЕВІЧ: “ТРЭБА ЗМАГАЦЦА ЗА БЕЛАРУСКІХ ДЗЯЦЕЙ”
Дзесяць гадоў таму ў Беларусі ўзьнікла творчая суполка “Бум-Бам-Літ”, якую самі ўдзельнікі называюць “літаратурным рухам”. Колькасьць кніг, выдадзеных сябрамі суполкі, даўно пайшла на дзясяткі, але да сёньня пры характарыстыках “Бум-Бам-Літу” ўжываюцца розныя, часам палярныя ацэнкі. Неўзабаве на паліцах кнігарняў зьявіцца кніга аднаго з актывістаў суполкі, паэта і перакладчыка Сержа Мінскевіча, якая так і называецца “Я з Бум-Бам-Літу”, у якой чытач знойдзе адказы на многія пытаньні. З аўтарам кнігі сустрэўся Міхась Скобла.
(Скобла: ) “Cерж, вашая новая кніга называецца “Я з Бум-Бам-Літу”. Вы ганарыцеся гэткім паходжаньнем?”
(Мінскевіч: ) “Вядома, ганаруся. Бо столькі радасьці, вясёлага дзейства ў беларускую літаратуру не прыносіла ніводнае літаб’яднаньне. Хоць “Бум-Бам-Літ” не літаб’яднаньне, а літаратурны рух. Бумбамліту сёлета дзесяць гадоў, таму і выхад кнігі прымеркаваны да гэтай даты. Адразу зазначу: гэта кніга-архіў. У яе ўвайшлі раней не публікаваныя вершы, бо мы заўсёды больш выступалі, чым публікаваліся. Мы хацелі выйсьці з-пад улады друкарскага варштату. Літаратура павінна быць жывая. У кнізе таксама зьмешчаныя тэксты, якія мы замест улётак на слупы клеілі. Былі ў нас і такія акцыі. У кнізе чытач знойдзе і ўспаміны, мэмуарыстыку. Бо вакол “бум-бам-літаўцаў” і дагэтуль ходзіць шмат легендаў, хлусьні, плётак розных. Шмат няправільных ацэнак нашай дзейнасьці. Хоць усе ацэнкі маюць права на жыцьцё. Хай людзі чытаюць і вырашаюць: што гэта такое — “Бум-Бам-Літ”.
(Скобла: ) “Мне памятаецца, як “Бум-Бам-Літ” на сваіх імпрэзах ладзіў пэрформансы, розныя тэатральныя дзействы, не асабліва зважаючы на рэакцыю гледачоў. І тады гэта ўспрымалася неадназначна. А чаму цяпер вы гэтым перасталі займацца?”
(Мінскевіч: ) “Чаму перасталі? Мы займаемся. Іншая справа, што сёньня на такія паказы зьбіраецца намнога менш людзей, чым у 1990-я гады. Цяпер гэта звыклая справа. Пэрформансы, флэшмобы адбываюцца ў клюбах, паміж выступамі рок-гуртоў. А тады ўсё адбывалася спантанна, нашыя гледачы рабіліся ўдзельнікамі дзейства. Сёньня такі жанр стаў паўсядзённым і ад гэтага менш цікавым”.
(Скобла: ) “Вы — ведамы перакладчык Адама Міцкевіча, пераклалі на беларускую мову ягоную паэму “Дзяды” і “Крымскія санэты”. І вы, ведаю, ганарыцеся тым, што вашыя пераклады — адзіныя эквірытмічныя ў даробку беларускіх перакладчыкаў. А што ўвогуле азначае эквірытмічны пераклад?”
(Мінскевіч: ) “Эквірытмічны пераклад дакладна захоўвае малюнак рыфмы і рытміку твора. Мой пераклад “Крымскіх санэтаў” — сапраўды эквірытмічны. І дамагчыся гэтага, паверце, было няпроста. А “Дзяды” эквірытмічна перакласьці немагчыма. У мяне люстраны пераклад — захаваныя ўсе рыфмы. Таму я сапраўды ганаруся, што санэты — эквірытмічны пераклад, а “Дзяды” — люстраны”.
(Скобла: ) “Стары Будрыс трох сынаў, як і сам, трох ліцьвінаў, да сябе на вячэру паклікаў…” Гэты пераклад Янкі Купалы баляды “Тры Будрысы” — ён эквірытмічны?”
(Мінскевіч: ) “Толькі часткова. Бо Міцкевіч карыстаўся сылябікай. Там галоўнае ня націскі, а колькасьць складоў у радку. А ў нас сыстэма вэрсыфікацыі сылябатанічная, наша вуха прызвычаенае да сылябатонікі. Таму Купала, хочучы-ня хочучы, мусіў “выроўніваць” радкі Міцкевіча. Тое самае павінен быў рабіць і я ў “Дзядах”. Цікава, што калі я чытаў свой пераклад “Дзядоў” у Польшчы, то палякам ня вельмі падабалася. Палякі звыкліся з сылябікай, з рытмічнымі збоямі. Яны чуюць толькі адну паўзу, гэтак званую “срэднювку” (у нас яна называецца цэзура). Гэта як бы момант перадыху для вуха: та-та-та-та-тА, та-та-та-та-тА. А ў нас: та-тА, та-тА, та-тА. Вось вам схематычнае адрозьненьне сылябікі ад сылябатонікі”.
(Скобла: ) “Вы працуеце ў акадэмічным Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы, у аддзеле ўзаемасувязяў літаратур. Зь якімі літаратурамі, зь якімі краінамі маеце справу вы і вашыя калегі?”
(Мінскевіч: ) “Перадусім з Польшчай. Потым з Украінай, Расеяй, Гішпаніяй, Італіяй і Вялікабрытаніяй. Праца праводзіцца цікавая і патрэбная. Мы паказваем, што Беларусь ніколі не была ізаляванай выспай, асобным краем, які не быў у кантэксьце Эўропы. Мы са старажытных часоў мелі сваю літаратуру, сваю самасьць, але мы былі эўрапейцамі”.
(Скобла: ) “Серж, аднойчы я чуў, як цэлая заля школьнікаў самазабыўна падпявала наўсьлед за вамі песьню пра вожыка-патрыёта: “Бел-чырвона-белы вожык патрыёт разам з намі крочыць у паход…” Падобнымі “абсурдэлькамі” можна выхаваць дзяцей сьведамымі беларусамі?”
(Мінскевіч: ) “Абсурдэлькі — гэта фактычна працяг жанру Хармса. Сёньня нам трэба змагацца за беларускіх дзяцей. Я нядаўна выступаў у адной менскай школе, дык там дзеці ня ведалі, што азначае слова “мастак”. Гэта ж жахліва! А беларуская мова — гэта ж сярэднеславянская мова, гэта шлях да моваў украінскай, польскай, чэскай, славацкай. Я аднойчы праехаў аўтастопам па Чэхіі і, дзякуючы беларускай мове, здолеў паразумецца з чэхамі. Яны нават думалі, што я — немец, які кепска размаўляе па-чэску, і мне дапамагалі. І сёньня, калі ў школах стан вывучэньня беларускай мовы — катастрафічны, трэба змагацца за дзяцей вясёлымі, займальнымі кнігамі. Бо дзіцячая цікаўнасьць — самы вялікі рухавік, яны самі навучаюцца дзякуючы сваёй цікаўнасьці. І гэтую іхнюю прыродную якасьць трэба выкарыстоўваць напоўніцу”.
ЗЬБІГНЕЎ ГЭРБЭРТ У ПЕРАКЛАДАХ СЕРЖА МІНСКЕВІЧА
ПОДУМКІ НАКОНТ ВАРАВЫ
Што сталася з Варавам? Пытаўся я – ніхто ня ведае Спушчаны з ланцуга ён выйшаў на белую вуліцу мог павярнуць направа ісьці наперад павярнуць налева крутнуцца колам з радасьці выкрыкнуць пеўнем Ён Імпэратар сваіх рук і галавы Ён Вялікі Валадар уласнага дыханьня
Пытаюся бо пэўным чынам удзельнічаў у справе Усхоплены натоўпам крычаў перад палацам Пілята Як і ўсе астатнія – вызвалі Вараву Вараву Усе крычалі калі б я адзін маўчаў Адбылася б дакладна так як мусіла быць
А Варава магчыма вярнуўся ў сваю банду У гарах забівае спрытна рабуе старанна Альбо адкрыў ганчарню І рукі забруджаныя злачынствам чысьціць у гліне тварэньня. Ён ваданос паганяч мулаў ліхвяр Уладальнік караблёў – на адным зь іх плыў Павал да карынцянаў
альбо – што таксама ня выключана – зрабіўся неацэнным шпегам на ўтрыманьні рымлян
Глядзіце і зьдзіўляйцеся галавакружнаму свавольству лёсу мажлівасьцю моцай усьмешкай фартуны
А Назарэцянін застаўся адзін без альтэрнатывы са стромістай сьцежкай крыві
ПРА ПЕРАКЛАД ВЕРШАЎ
Як чмель нязграбны сеў на кветку прынікла хісткая цявіна а ён сунецца празь пялёсткі нібы скрозь слоўнікаў старонкі да цэнтру мкне дзе водар і салодкасьць хоць нос закладзены ня чуе смаку аднак жа мкне аж б’е чалом у жоўты песьцік
і вось канец пранікнуць цяжка праз келіх кветкі ў самы корань а чмель выходзіць ганарыцца і бзумкае што быў у цэнтры а таму хто веры не захоча даць пакажа нос ў жоўтым пыле
ДА РАКІ
Рака – клепсыдра вады мэтафара вечнасьці ўступаю ў цябе штораз болей іншы што мог быць воблакам рыбай альбо скалой а ты – нязьменная нібы гадзіньнік што адмярае мэтамарфозы цела і заняпады духу павольны расклад тканак і каханьня
я народжаны з гліны хачу быць тваім вучнем і пазнаць крыніцу алімпійскае сэрца халодная паходня шумная калёна апірышча маёй веры і роспачы
навучы мяне рака ўпартасьці й трываньню каб заслужыў у апошнюю гадзіну на адпачынак у ценю вялікай дэльты ў сьвятым трохкутніку пачатку і канца
П’ЯНІЦЫ
П’яніцы – гэта людзі, якія п’яюць да дна, нагбом. Але крывяцца, бо на дне ізноў бачаць сябе. Праз шыйкі бутэлек азіраюць далёкія сьветы. Калі б яны мелі мацнейшыя галовы і болей апэтыту, былі б астраномамі.
МЕСЯЦ
Не разумею, як можна пісаць вершы пра месяц. Ён тлусты і неахайны. Корпаецца ў носе каміноў. Яго ўлюбёны занятак – залазіць пад ложак і нюхаць чаравікі.
СКРЫПКА
Скрыпка аголеная. Мае худыя рамёнкі. Бязладна хоча імі прыкрыцца. Плача ад сораму і холаду. Вось так. А не таму, як сьцьвярджаюць музычныя рэцэнзэнты, каб было прыгажэй. Гэта няпраўда.
НОТНЫ СШЫТАК
ЗЬМІЦЕР ВАЙЦЮШКЕВІЧ: “ПЕСЬНІ ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ — ІНВЭСТЫЦЫІ Ў БУДУЧЫНЮ”
Ці ведаюць беларускія дзеткі, хто такі Біл Гейтс? Напэўна, не. Але ж і калыханкі на роднай мове для многіх — амаль такая ж самая невядомая рэч. Тым ня менш з дапамогай Фонду Біла Гейтса ў Беларусі быў выдадзены альбом калыханак. З падрабязнасьцямі — Дзьмітры Падбярэскі.
(Падбярэскі: ) “Фонд Біла Гейтса выдаткаваў грошы на сусьветную кампанію па прапагандзе ёдаванай солі. Прадстаўніцтва дзіцячага фонду ААН ЮНІСЭФ у Беларусі ў рамках гэтай кампаніі задумала зьняць відэакліп на адну з калыханак. Такім чынам да гэтага праекту далучыўся аўтар і выканаўца Зьміцер Вайцюшкевіч. А вось якім чынам падзеі разгортваліся далей — расказаў сам Зьміцер”.
(Вайцюшкевіч: ) “Гэта сумесны праект дзіцячага фонду ЮНІСЭФ і беларускіх артыстаў, беларускіх паэтаў. А гэтым усім творчым працэсам у нейкім сэнсе кіраваў ужо я. Патрэбна была толькі адна песьня для відэакліпу, які ёсьць на гэтым дыску. Да мяне зьвярнуліся: маўляў, напішы калыханку такую… страшнаватую. Рэжысэр Юлія Ляшкевіч сказала, што яна павінна быць не такая ужо й добрая, каб была нейкая драматургія… Прынёс першы варыянт — ня тое, другі варыянт — ня тое, а яны ўсе добрыя былі. Трэці, чацьвёрты… Пяты я прынёс і сказаў: калі вы гэта не бярэце, я раблю свой дыск, сваю праграму. Ну так сказаў, сьмехам, жартам, але, дзякаваць Богу, выбралі маю песьню, зьнялі відэакліп. Але тут і ўзьнікла ідэя: а сапраўды, чаму б не зрабіць такі патрэбны зараз дыск? Тым больш, што, як гэта ні дзіўна, апошнім часам у кожнага выканаўцы ёсьць свае калыханкі. Я ўдзячны лёсу за тое, што ў мяне ёсьць шчасьце працаваць з найвыдатнейшымі паэтамі дня сёньняшняга: гэта Ўладзімер Някляеў, Рыгор Іванавіч Барадулін, Леанід Дранько-Майсюк, Алесь Камоцкі, Міхал Анемпадыстаў, які таксама даўно напісаў калыханку для дарослых, а я перарабіў яе на свой лад. Віктар Швед зь Беласточчыны, 80-гадовы паэт, які, можа, і ня ведае, што мы зрабілі па ягоным вершы калыханку ў сучасных такіх “бойс-бэндаўскіх” матывах”.
(Падбярэскі: ) “А чым тлумачыўся выбар выканаўцаў: Ларыса Грыбалёва, Тамара Лісіцкая, Ксенія Мінчанка?”
(Вайцюшкевіч: ) “Такі выбар быў зроблены менавіта для адной толькі песьні, на якую быў зьняты кліп: “Сьпі, мая кветачка, сьпі, мая дзетачка”. Гэта была ініцыятыва рэжысэра Юліі Ляшкевіч. Мы з Ларысай адзін аднаго добра ведаем ужо дванаццаць-пятнаццаць гадоў, Тамару я таксама добра ведаю, і мне было проста цікава папрацаваць з новымі вобразамі, галасамі. Да калыханак жаночы голас усё ж больш пасуе. З майго боку, калі ахарактарызаваць праграму, то гэта такая рэвалюцыя ў калыханках. Калыханкі там вельмі розныя. Мы ўвесь час думаем пра дзяцей, што ім трэба сьпяваць, але мы забываемся на тое, што калі хтосьці кагосьці кахае, ён можа засьпяваць “Залюляю, як кахаю” так, як гэта напісаў Някляеў, альбо можа быць калыханка для дарослых, дзе ўвогуле асацыяцыі абсалютна розныя. Вось і хацелася папрацаваць ад душы, “адарвацца” на праекце. Любым праекце. Я сам маю сына, і для мяне гэта таксама своеасаблівае пасланьне для яго”.
(Падбярэскі: ) “Шчыра кажучы, даўно чакаў зьяўленьня падобнага альбому. Калі ў адносінах да, умоўна кажучы, дарослай музыкі наш рынак даволі багаты, дык у адносінах да дзяцей на маёй памяці толькі Леанід Пранчак аднойчы выдаў касэтку зь дзіцячымі песенькамі. Вельмі бракуе запісаў менавіта для дзяцей. У зьвязку з гэтым хачу спытацца: магчыма, працяг нейкі будзе?”
(Вайцюшкевіч: ) “Я б вельмі хацеў. Праграма “Цацачная крама”, у прынцыпе, і для дзяцей таксама, хоць там усё больш шырэй…”
(Падбярэскі: ) “Не, ну дзеткі там чытаюць усё ж верхні пласт… А вось дарослыя там прачытваюць “у глыбіню”.
(Вайцюшкевіч: ) “Але ж дзеткі таксама вучылі байкі Кандрата Крапівы і ведаюць, хто такі Ганарысты Парсюк альбо Дыплямаваны Баран. І ў Дранько-Майсюка цяпер ёсьць новыя вершы, цэлы цыкл, і сапраўды хочацца нейкага працягу. Увогуле, калі параўноўваць музычную частку (за савецкім часам), фанаграмы для дзяцей альбо тое, што называлася мультфільмамі, то ўсё пісалася проста супэр-якасна! На жывых інструмэнтах! Менавіта па музычнай частцы мы прайграем сёньня, таму што кампазытары пішуць чамусьці на кампутарных інструмэнтах. Ды вазьмі ты гітару, балалайку і зайграй, яно прагучыць абсалютна па-іншаму! Для дзяцей трэба пісаць з сымфанічнымі аркестрамі, для дзяцей мусяць быць найбагацейшыя праекты. Таму што гэта — інвэстыцыі ў будучыню”.
(Падбярэскі: ) “На 7 студзеня аб’яўлены канцэрт. Што на ім будзе?”
(Вайцюшкевіч: ) “Я пляную паказаць дзесяць калыханак. Ёсьць яшчэ маленькі такі сюрпрыз: мы плянуем разам з гуртом “Гуда” рабіць сумесны праект, які праз месяц будзе паказаны ў Варшаве. І, магчыма, частка зробленага будзе паказана сёмага студзеня. Абсалютна лягічна: на Каляды — калядныя песьні дзяўчаты засьпяваюць. Павінна быць як заўсёды цёпла, па-хатняму ўтульна, прыемна”.
(Падбярэскі: ) “Дыск выдадзены ў падарункавай версіі і ў продаж не паступіць. А ці можна будзе набыць гэтыя калыханкі? Ці будуць яны даступныя дзеткам”
(Вайцюшкевіч: ) “Яны павінны быць даступныя праз Інтэрнэт. Якраз у гэтым выпадку “пірацтва” і капіяваньне ўсяляк заахвочваюцца. Можна будзе сьцягнуць гэта праз Інтэрнэт, ідуць перамовы, на якім адрасе гэта мусіць быць. Не, гэты праект ніколі ня будзе ў продажы, таму трэба пісаць наступны”.
(Падбярэскі: ) “Варта дадаць, што на гэтым дыску прысутнічаюць і дзьве фанаграмы калыханак для сьпяваньня караоке. Тэкст калыханкі “Сьпі, мая кветачка, сьпі, мая дзетачка” напісаны Алесем Камоцкім па матывах народнай калыханкі лэмкаў, якія пражываюць на тэрыторыі Польшчы. І тое, што гэтая калыханка, як і многія іншыя, зьмешчаныя на дыску, будзе сьпявацца, у мяне асабіста ніякіх сумненьняў не выклікае…”
ВАЛЯНЦІН АКУДОВІЧ: “ЧАСОПІС “ПАМІЖ” ВУЧЫЦЬ ВОЛЬНАМУ МЫСЬЛЕНЬНЮ”
Выйшаў у сьвет чарговы нумар часопіса “Паміж”. Ужо пяты год ён ствараецца на аддзяленьні філязофіі і літаратуры Беларускага калегіюму і прэзэнтуе творчасьць маладых нацыянальных інтэлектуалаў. Пра адметнасьць часопіса і зьмест сёлетняга нумара з кіраўніком праекту філёзафам Валянцінам Акудовічам гутарыць Вячаслаў Ракіцкі.
(Вячаслаў Ракіцкі: ) “Найперш, спадар Акудовіч, патлумачце, калі ласка, што азначае назва часопіса – “Паміж”? Паміж кім ці чым?
(Валянцін Акудовіч: ) “Назву часопіса прыдумала першая каманда, якая распачынала яго рабіць. Тады нашы студэнты вельмі востра адчувалі сябе ў сытуацыі “паміж” – ня толькі паміж Захадам і Ўсходам, але і ў самых розных іншых праекцыях: паміж беларускай савецкай культурай і ўласна нацыянальнай, паміж клясычнай філязофіяй і постклясычнай, паміж традыцыйнай літаратурай і постмадэрновай. Пералік падобных апазыцыяў можна доўжыць і доўжыць, але ўсіх іх аб’ядноўвае паняцьце “паміж”. Дарэчы, для Беларусі яно было ці ня самым актуальным ва ўсе часы. Такім яно застаецца і сёньня – што ў палітыцы, што ў культуры, што ў духоўным жыцьці. Мы ўвесь час і ва ўсім паміж”.
(Ракіцкі: ) “Часопіс ствараюць людзі, якія вучацца ў калегіюме. Хацеў сказаць, студэнты, але, ведаю, што гэта не зусім так, бо сярод наведвальнікаў ці слухачоў калегіюму ёсьць і студэнты, і асьпіранты, і выкладчыкі іншых навучальных установаў, нават навукоўцы. Як вы самі вызначаеце грамадзкі, адукацыйны, навуковы статус аўтараў выданьня?”
(Акудовіч: ) “Рэч у тым, што ў калегіюм прыходзяць не назапашваць веды, а вучыцца вольнаму мысьленьню. Усе яны і робяць часопіс “Паміж”. І кожны раз робяць яго такім, якім хочуць і могуць зрабіць. Праз кожны нумар, максымум два, адбываецца ратацыя каманды, якая стварае часопіс, бо адна з асноўных задачаў выданьня, каб як мага болей студэнтаў навучыліся рабіць часопіс сваімі рукамі цалкам – ад збору матэрыялаў і рэдактуры да вёрсткі і дызайну вокладкі. А пяты нумар, як і папярэдні чацьвёрты, пабачыў сьвет найперш дзякуючы высілкам яго рэдактараў – вядомых паэтак Аксаны Спрынчан і Вікі Трэнас”.
(Ракіцкі: ) “Натуральным чынам мы з вамі перайшлі да размовы пра зьмест новага нумару часопіса. У 2006 годзе ў Беларусі маладую нацыянальную эліту, як вы кажаце, якія ідэі захапілі? Над чым разважаюць сёньня маладыя філёзафы?”
(Акудовіч:) “Гэты нумар упершыню складзены толькі зь перакладаў. І таму вызначальную ролю тут выканала дзейнасьць перакладніцкага сэмінару Вольгі Каладзкай і перакладніцкай майстроўні Андрэя Хадановіча. Нумар распачынаецца, як на мой погляд, вельмі цікавай гаворкай Сьвятланы Длатоўскай зь філёзафам Алесем Анціпенкам. У цэнтры гутаркі – праблема нацыянальнага тэксту. Я мяркую, што, якія б філязофскія ідэі і эстэтычныя тэндэнцыі ні вабілі нашых студэнтаў, найбольш іх турбуе нацыянальны тэкст у самым шырокім сэнсе. І менавіта таму яны перакладаюць на беларускую мову французаў, амэрыканцаў, канадцаў, славенцаў, украінцаў, палякаў, расейцаў”.
(Ракіцкі:) “Што ў бязьмежжы ўсясьветнай літаратуры выбралі сучасныя беларускія перакладчыкі? Якія эстэтычныя накірункі іх зацікавілі – постмадэрнізм, абсурдызм, псыхалягічны рэалізм? Нешта іншае?”
(Акудовіч: ) “Калі меркаваць па пятым нумары, дык найбольш тут заўважны постмадэрн як у філязофскім, гэтак і ў эстэтычным плянах. Сярод матэрыялаў, якія і адкрываюць нумар, творы найбуйнешых тэарэтыкаў постмадэрну ў сучасным сьвеце. Тое ж самае, хоць ужо і часткова, тычыцца і літаратуры. Найперш, постмадэрновы тэкст. Але ёсьць і творы зь іншай эпохі. Так што адназначна сказаць, што наша нацыянальная маладая эліта аддае перавагу чамусьці аднаму, нельга. Увогуле ў калегіюме любяць ня пэўную эстэтычную ці інтэлектуальную ідэю і падганяюць сябе пад яе, а любяць тых, хто сам умее штосьці ствараць і шукае сябе ў абсягах мысьленьня”.
(Ракіцкі: ) “Пра аўтараў мы ўжо ведаем. А цяпер ня менш важнае пытаньне – хто чытачы?”
(Акудовіч: ) “Часопіс “Паміж” – гэта часопіс самапрэзэнтацыі таленавітых людзей. І для нас істотна, каб усё самае лепшае, што ёсьць у іх, было выяўлена, паказана людзям. А калі там ёсьць штосьці вартае, а яно насамрэч ёсьць, то на вартае пакупнік заўсёды знойдзецца. Гэта часопіс для тых, хто шукае сябе ў Беларусі і сьвеце, распачынае ісьці па шляхах пошуку ісьціны”.
АЎТАР І ТВОР
СЕРЖ МІНСКЕВІЧ: “ТРЭБА ЗМАГАЦЦА ЗА БЕЛАРУСКІХ ДЗЯЦЕЙ”
Дзесяць гадоў таму ў Беларусі ўзьнікла творчая суполка “Бум-Бам-Літ”, якую самі ўдзельнікі называюць “літаратурным рухам”. Колькасьць кніг, выдадзеных сябрамі суполкі, даўно пайшла на дзясяткі, але да сёньня пры характарыстыках “Бум-Бам-Літу” ўжываюцца розныя, часам палярныя ацэнкі. Неўзабаве на паліцах кнігарняў зьявіцца кніга аднаго з актывістаў суполкі, паэта і перакладчыка Сержа Мінскевіча, якая так і называецца “Я з Бум-Бам-Літу”, у якой чытач знойдзе адказы на многія пытаньні. З аўтарам кнігі сустрэўся Міхась Скобла.
(Скобла: ) “Cерж, вашая новая кніга называецца “Я з Бум-Бам-Літу”. Вы ганарыцеся гэткім паходжаньнем?”
(Мінскевіч: ) “Вядома, ганаруся. Бо столькі радасьці, вясёлага дзейства ў беларускую літаратуру не прыносіла ніводнае літаб’яднаньне. Хоць “Бум-Бам-Літ” не літаб’яднаньне, а літаратурны рух. Бумбамліту сёлета дзесяць гадоў, таму і выхад кнігі прымеркаваны да гэтай даты. Адразу зазначу: гэта кніга-архіў. У яе ўвайшлі раней не публікаваныя вершы, бо мы заўсёды больш выступалі, чым публікаваліся. Мы хацелі выйсьці з-пад улады друкарскага варштату. Літаратура павінна быць жывая. У кнізе таксама зьмешчаныя тэксты, якія мы замест улётак на слупы клеілі. Былі ў нас і такія акцыі. У кнізе чытач знойдзе і ўспаміны, мэмуарыстыку. Бо вакол “бум-бам-літаўцаў” і дагэтуль ходзіць шмат легендаў, хлусьні, плётак розных. Шмат няправільных ацэнак нашай дзейнасьці. Хоць усе ацэнкі маюць права на жыцьцё. Хай людзі чытаюць і вырашаюць: што гэта такое — “Бум-Бам-Літ”.
(Скобла: ) “Мне памятаецца, як “Бум-Бам-Літ” на сваіх імпрэзах ладзіў пэрформансы, розныя тэатральныя дзействы, не асабліва зважаючы на рэакцыю гледачоў. І тады гэта ўспрымалася неадназначна. А чаму цяпер вы гэтым перасталі займацца?”
(Мінскевіч: ) “Чаму перасталі? Мы займаемся. Іншая справа, што сёньня на такія паказы зьбіраецца намнога менш людзей, чым у 1990-я гады. Цяпер гэта звыклая справа. Пэрформансы, флэшмобы адбываюцца ў клюбах, паміж выступамі рок-гуртоў. А тады ўсё адбывалася спантанна, нашыя гледачы рабіліся ўдзельнікамі дзейства. Сёньня такі жанр стаў паўсядзённым і ад гэтага менш цікавым”.
(Скобла: ) “Вы — ведамы перакладчык Адама Міцкевіча, пераклалі на беларускую мову ягоную паэму “Дзяды” і “Крымскія санэты”. І вы, ведаю, ганарыцеся тым, што вашыя пераклады — адзіныя эквірытмічныя ў даробку беларускіх перакладчыкаў. А што ўвогуле азначае эквірытмічны пераклад?”
(Мінскевіч: ) “Эквірытмічны пераклад дакладна захоўвае малюнак рыфмы і рытміку твора. Мой пераклад “Крымскіх санэтаў” — сапраўды эквірытмічны. І дамагчыся гэтага, паверце, было няпроста. А “Дзяды” эквірытмічна перакласьці немагчыма. У мяне люстраны пераклад — захаваныя ўсе рыфмы. Таму я сапраўды ганаруся, што санэты — эквірытмічны пераклад, а “Дзяды” — люстраны”.
(Скобла: ) “Стары Будрыс трох сынаў, як і сам, трох ліцьвінаў, да сябе на вячэру паклікаў…” Гэты пераклад Янкі Купалы баляды “Тры Будрысы” — ён эквірытмічны?”
(Мінскевіч: ) “Толькі часткова. Бо Міцкевіч карыстаўся сылябікай. Там галоўнае ня націскі, а колькасьць складоў у радку. А ў нас сыстэма вэрсыфікацыі сылябатанічная, наша вуха прызвычаенае да сылябатонікі. Таму Купала, хочучы-ня хочучы, мусіў “выроўніваць” радкі Міцкевіча. Тое самае павінен быў рабіць і я ў “Дзядах”. Цікава, што калі я чытаў свой пераклад “Дзядоў” у Польшчы, то палякам ня вельмі падабалася. Палякі звыкліся з сылябікай, з рытмічнымі збоямі. Яны чуюць толькі адну паўзу, гэтак званую “срэднювку” (у нас яна называецца цэзура). Гэта як бы момант перадыху для вуха: та-та-та-та-тА, та-та-та-та-тА. А ў нас: та-тА, та-тА, та-тА. Вось вам схематычнае адрозьненьне сылябікі ад сылябатонікі”.
(Скобла: ) “Вы працуеце ў акадэмічным Інстытуце літаратуры імя Янкі Купалы, у аддзеле ўзаемасувязяў літаратур. Зь якімі літаратурамі, зь якімі краінамі маеце справу вы і вашыя калегі?”
(Мінскевіч: ) “Перадусім з Польшчай. Потым з Украінай, Расеяй, Гішпаніяй, Італіяй і Вялікабрытаніяй. Праца праводзіцца цікавая і патрэбная. Мы паказваем, што Беларусь ніколі не была ізаляванай выспай, асобным краем, які не быў у кантэксьце Эўропы. Мы са старажытных часоў мелі сваю літаратуру, сваю самасьць, але мы былі эўрапейцамі”.
(Скобла: ) “Серж, аднойчы я чуў, як цэлая заля школьнікаў самазабыўна падпявала наўсьлед за вамі песьню пра вожыка-патрыёта: “Бел-чырвона-белы вожык патрыёт разам з намі крочыць у паход…” Падобнымі “абсурдэлькамі” можна выхаваць дзяцей сьведамымі беларусамі?”
(Мінскевіч: ) “Абсурдэлькі — гэта фактычна працяг жанру Хармса. Сёньня нам трэба змагацца за беларускіх дзяцей. Я нядаўна выступаў у адной менскай школе, дык там дзеці ня ведалі, што азначае слова “мастак”. Гэта ж жахліва! А беларуская мова — гэта ж сярэднеславянская мова, гэта шлях да моваў украінскай, польскай, чэскай, славацкай. Я аднойчы праехаў аўтастопам па Чэхіі і, дзякуючы беларускай мове, здолеў паразумецца з чэхамі. Яны нават думалі, што я — немец, які кепска размаўляе па-чэску, і мне дапамагалі. І сёньня, калі ў школах стан вывучэньня беларускай мовы — катастрафічны, трэба змагацца за дзяцей вясёлымі, займальнымі кнігамі. Бо дзіцячая цікаўнасьць — самы вялікі рухавік, яны самі навучаюцца дзякуючы сваёй цікаўнасьці. І гэтую іхнюю прыродную якасьць трэба выкарыстоўваць напоўніцу”.
ЗЬБІГНЕЎ ГЭРБЭРТ У ПЕРАКЛАДАХ СЕРЖА МІНСКЕВІЧА
ПОДУМКІ НАКОНТ ВАРАВЫ
Што сталася з Варавам? Пытаўся я – ніхто ня ведае Спушчаны з ланцуга ён выйшаў на белую вуліцу мог павярнуць направа ісьці наперад павярнуць налева крутнуцца колам з радасьці выкрыкнуць пеўнем Ён Імпэратар сваіх рук і галавы Ён Вялікі Валадар уласнага дыханьня
Пытаюся бо пэўным чынам удзельнічаў у справе Усхоплены натоўпам крычаў перад палацам Пілята Як і ўсе астатнія – вызвалі Вараву Вараву Усе крычалі калі б я адзін маўчаў Адбылася б дакладна так як мусіла быць
А Варава магчыма вярнуўся ў сваю банду У гарах забівае спрытна рабуе старанна Альбо адкрыў ганчарню І рукі забруджаныя злачынствам чысьціць у гліне тварэньня. Ён ваданос паганяч мулаў ліхвяр Уладальнік караблёў – на адным зь іх плыў Павал да карынцянаў
альбо – што таксама ня выключана – зрабіўся неацэнным шпегам на ўтрыманьні рымлян
Глядзіце і зьдзіўляйцеся галавакружнаму свавольству лёсу мажлівасьцю моцай усьмешкай фартуны
А Назарэцянін застаўся адзін без альтэрнатывы са стромістай сьцежкай крыві
ПРА ПЕРАКЛАД ВЕРШАЎ
Як чмель нязграбны сеў на кветку прынікла хісткая цявіна а ён сунецца празь пялёсткі нібы скрозь слоўнікаў старонкі да цэнтру мкне дзе водар і салодкасьць хоць нос закладзены ня чуе смаку аднак жа мкне аж б’е чалом у жоўты песьцік
і вось канец пранікнуць цяжка праз келіх кветкі ў самы корань а чмель выходзіць ганарыцца і бзумкае што быў у цэнтры а таму хто веры не захоча даць пакажа нос ў жоўтым пыле
ДА РАКІ
Рака – клепсыдра вады мэтафара вечнасьці ўступаю ў цябе штораз болей іншы што мог быць воблакам рыбай альбо скалой а ты – нязьменная нібы гадзіньнік што адмярае мэтамарфозы цела і заняпады духу павольны расклад тканак і каханьня
я народжаны з гліны хачу быць тваім вучнем і пазнаць крыніцу алімпійскае сэрца халодная паходня шумная калёна апірышча маёй веры і роспачы
навучы мяне рака ўпартасьці й трываньню каб заслужыў у апошнюю гадзіну на адпачынак у ценю вялікай дэльты ў сьвятым трохкутніку пачатку і канца
П’ЯНІЦЫ
П’яніцы – гэта людзі, якія п’яюць да дна, нагбом. Але крывяцца, бо на дне ізноў бачаць сябе. Праз шыйкі бутэлек азіраюць далёкія сьветы. Калі б яны мелі мацнейшыя галовы і болей апэтыту, былі б астраномамі.
МЕСЯЦ
Не разумею, як можна пісаць вершы пра месяц. Ён тлусты і неахайны. Корпаецца ў носе каміноў. Яго ўлюбёны занятак – залазіць пад ложак і нюхаць чаравікі.
СКРЫПКА
Скрыпка аголеная. Мае худыя рамёнкі. Бязладна хоча імі прыкрыцца. Плача ад сораму і холаду. Вось так. А не таму, як сьцьвярджаюць музычныя рэцэнзэнты, каб было прыгажэй. Гэта няпраўда.
НОТНЫ СШЫТАК
ЗЬМІЦЕР ВАЙЦЮШКЕВІЧ: “ПЕСЬНІ ДЛЯ ДЗЯЦЕЙ — ІНВЭСТЫЦЫІ Ў БУДУЧЫНЮ”
Ці ведаюць беларускія дзеткі, хто такі Біл Гейтс? Напэўна, не. Але ж і калыханкі на роднай мове для многіх — амаль такая ж самая невядомая рэч. Тым ня менш з дапамогай Фонду Біла Гейтса ў Беларусі быў выдадзены альбом калыханак. З падрабязнасьцямі — Дзьмітры Падбярэскі.
(Падбярэскі: ) “Фонд Біла Гейтса выдаткаваў грошы на сусьветную кампанію па прапагандзе ёдаванай солі. Прадстаўніцтва дзіцячага фонду ААН ЮНІСЭФ у Беларусі ў рамках гэтай кампаніі задумала зьняць відэакліп на адну з калыханак. Такім чынам да гэтага праекту далучыўся аўтар і выканаўца Зьміцер Вайцюшкевіч. А вось якім чынам падзеі разгортваліся далей — расказаў сам Зьміцер”.
(Вайцюшкевіч: ) “Гэта сумесны праект дзіцячага фонду ЮНІСЭФ і беларускіх артыстаў, беларускіх паэтаў. А гэтым усім творчым працэсам у нейкім сэнсе кіраваў ужо я. Патрэбна была толькі адна песьня для відэакліпу, які ёсьць на гэтым дыску. Да мяне зьвярнуліся: маўляў, напішы калыханку такую… страшнаватую. Рэжысэр Юлія Ляшкевіч сказала, што яна павінна быць не такая ужо й добрая, каб была нейкая драматургія… Прынёс першы варыянт — ня тое, другі варыянт — ня тое, а яны ўсе добрыя былі. Трэці, чацьвёрты… Пяты я прынёс і сказаў: калі вы гэта не бярэце, я раблю свой дыск, сваю праграму. Ну так сказаў, сьмехам, жартам, але, дзякаваць Богу, выбралі маю песьню, зьнялі відэакліп. Але тут і ўзьнікла ідэя: а сапраўды, чаму б не зрабіць такі патрэбны зараз дыск? Тым больш, што, як гэта ні дзіўна, апошнім часам у кожнага выканаўцы ёсьць свае калыханкі. Я ўдзячны лёсу за тое, што ў мяне ёсьць шчасьце працаваць з найвыдатнейшымі паэтамі дня сёньняшняга: гэта Ўладзімер Някляеў, Рыгор Іванавіч Барадулін, Леанід Дранько-Майсюк, Алесь Камоцкі, Міхал Анемпадыстаў, які таксама даўно напісаў калыханку для дарослых, а я перарабіў яе на свой лад. Віктар Швед зь Беласточчыны, 80-гадовы паэт, які, можа, і ня ведае, што мы зрабілі па ягоным вершы калыханку ў сучасных такіх “бойс-бэндаўскіх” матывах”.
(Падбярэскі: ) “А чым тлумачыўся выбар выканаўцаў: Ларыса Грыбалёва, Тамара Лісіцкая, Ксенія Мінчанка?”
(Вайцюшкевіч: ) “Такі выбар быў зроблены менавіта для адной толькі песьні, на якую быў зьняты кліп: “Сьпі, мая кветачка, сьпі, мая дзетачка”. Гэта была ініцыятыва рэжысэра Юліі Ляшкевіч. Мы з Ларысай адзін аднаго добра ведаем ужо дванаццаць-пятнаццаць гадоў, Тамару я таксама добра ведаю, і мне было проста цікава папрацаваць з новымі вобразамі, галасамі. Да калыханак жаночы голас усё ж больш пасуе. З майго боку, калі ахарактарызаваць праграму, то гэта такая рэвалюцыя ў калыханках. Калыханкі там вельмі розныя. Мы ўвесь час думаем пра дзяцей, што ім трэба сьпяваць, але мы забываемся на тое, што калі хтосьці кагосьці кахае, ён можа засьпяваць “Залюляю, як кахаю” так, як гэта напісаў Някляеў, альбо можа быць калыханка для дарослых, дзе ўвогуле асацыяцыі абсалютна розныя. Вось і хацелася папрацаваць ад душы, “адарвацца” на праекце. Любым праекце. Я сам маю сына, і для мяне гэта таксама своеасаблівае пасланьне для яго”.
(Падбярэскі: ) “Шчыра кажучы, даўно чакаў зьяўленьня падобнага альбому. Калі ў адносінах да, умоўна кажучы, дарослай музыкі наш рынак даволі багаты, дык у адносінах да дзяцей на маёй памяці толькі Леанід Пранчак аднойчы выдаў касэтку зь дзіцячымі песенькамі. Вельмі бракуе запісаў менавіта для дзяцей. У зьвязку з гэтым хачу спытацца: магчыма, працяг нейкі будзе?”
(Вайцюшкевіч: ) “Я б вельмі хацеў. Праграма “Цацачная крама”, у прынцыпе, і для дзяцей таксама, хоць там усё больш шырэй…”
(Падбярэскі: ) “Не, ну дзеткі там чытаюць усё ж верхні пласт… А вось дарослыя там прачытваюць “у глыбіню”.
(Вайцюшкевіч: ) “Але ж дзеткі таксама вучылі байкі Кандрата Крапівы і ведаюць, хто такі Ганарысты Парсюк альбо Дыплямаваны Баран. І ў Дранько-Майсюка цяпер ёсьць новыя вершы, цэлы цыкл, і сапраўды хочацца нейкага працягу. Увогуле, калі параўноўваць музычную частку (за савецкім часам), фанаграмы для дзяцей альбо тое, што называлася мультфільмамі, то ўсё пісалася проста супэр-якасна! На жывых інструмэнтах! Менавіта па музычнай частцы мы прайграем сёньня, таму што кампазытары пішуць чамусьці на кампутарных інструмэнтах. Ды вазьмі ты гітару, балалайку і зайграй, яно прагучыць абсалютна па-іншаму! Для дзяцей трэба пісаць з сымфанічнымі аркестрамі, для дзяцей мусяць быць найбагацейшыя праекты. Таму што гэта — інвэстыцыі ў будучыню”.
(Падбярэскі: ) “На 7 студзеня аб’яўлены канцэрт. Што на ім будзе?”
(Вайцюшкевіч: ) “Я пляную паказаць дзесяць калыханак. Ёсьць яшчэ маленькі такі сюрпрыз: мы плянуем разам з гуртом “Гуда” рабіць сумесны праект, які праз месяц будзе паказаны ў Варшаве. І, магчыма, частка зробленага будзе паказана сёмага студзеня. Абсалютна лягічна: на Каляды — калядныя песьні дзяўчаты засьпяваюць. Павінна быць як заўсёды цёпла, па-хатняму ўтульна, прыемна”.
(Падбярэскі: ) “Дыск выдадзены ў падарункавай версіі і ў продаж не паступіць. А ці можна будзе набыць гэтыя калыханкі? Ці будуць яны даступныя дзеткам”
(Вайцюшкевіч: ) “Яны павінны быць даступныя праз Інтэрнэт. Якраз у гэтым выпадку “пірацтва” і капіяваньне ўсяляк заахвочваюцца. Можна будзе сьцягнуць гэта праз Інтэрнэт, ідуць перамовы, на якім адрасе гэта мусіць быць. Не, гэты праект ніколі ня будзе ў продажы, таму трэба пісаць наступны”.
(Падбярэскі: ) “Варта дадаць, што на гэтым дыску прысутнічаюць і дзьве фанаграмы калыханак для сьпяваньня караоке. Тэкст калыханкі “Сьпі, мая кветачка, сьпі, мая дзетачка” напісаны Алесем Камоцкім па матывах народнай калыханкі лэмкаў, якія пражываюць на тэрыторыі Польшчы. І тое, што гэтая калыханка, як і многія іншыя, зьмешчаныя на дыску, будзе сьпявацца, у мяне асабіста ніякіх сумненьняў не выклікае…”
