***
Мне сьніцца Беларусь у верасовай хаце. Мне сьніцца Беларусь, і сноў я не ганю. Мне сьніцца Беларусь штоноч, павер мне, браце. Мне сьніцца Беларусь — я ж сэрцу не зманю.
Мне сьніцца Беларусь — мая сівая маці. Мне сьніцца Беларусь — узараная ральля. Мне сьніцца Беларусь, бо я яе не страціў. Мне сьніцца Беларусь — адзіная мая.
Перад табой, зямля, я толькі немаўля.
ЛЁЗНЫЯ СЬЛЁЗЫ
Вершы скончацца мае, не пасьпеўшы і пачацца. Паўтарацца, вычварацца — гэта ўсё не для мяне.
Неба, неба ў мой радок!.. Брыдка, брыдка, брыдка, брыдка!.. Зь берагоў вар’ят-дзядок кліча: “Рыбка, рыбка, рыбка...”
...цішыні больш не чуваць — ані каліва, нічога!.. Немаўлятчынаму богу неруш неба лёзна рваць!..
Вершы душамі баляць. Забіваюць вершы, людзі!.. І нічога больш ня будзе, калі мне не акрыяць!..
Бог — зь кім хоча, з вамі ж — лёс, з вамі ў ложку ён і ў храме. Не ў краіне вы, а ў краме, вам далёка да нябёс!..
Пакараны я за шчырасьць, пакараны, пакараны, не найлепшы, не абраны, не за лірнасьць, а за літасьць!..
Я клянуся... Не — кажу: думкі маюць моцу клятваў. Поруч Літваў — каля кратваў — адхрышчу свайму крыжу.
Бог, даруй, калі ты ёсьць — у пустэчы не папросім. Шчанюком скуголіць восень. У разлом нябёс — мілосьць.
Сьлёзы лёзныя — як сьмерць. Сьлёзы лёзныя — як небы. Забярыце!.. Без патрэбы сьлёзы лёзныя — як сьмерць.
ДАЖЫЛО!..
Непагадзь, погань — тваё! Не адцурайся! Хто ж возьме?!. Сенам шапоча на возе траваў былых быльлё...
Пыл у ліцвінскай дзяжы... Пах папялішчаў у травах... Збаўца — вандалам забава! — крыж не знайшоў, дзе жыць...
І незагой нажавы бледна-астылай вясёлкай, зьбітаю, спаленай зоркай Дух спарадзіў нежывы.
Выплюнуў чэравам Дух знутраў дзіцятка сівое: “Крэўнаму быць сярод лою, як у крыві, — за двух!..”
Грымнула і зараўло неба, разьзеўрыўшы хмары: “Хай і за трох яно марыць, толькі б яно дажыло!..”
Храмы пільнуюць імшу... Хрыплы няўпэўнены ўздышак... Дзіцем намацаны крыжык — першы праслоў: Я скажу!..
Кіньма ў алёсы вясло — грэблі вяслом тым па багне! — багна ж апёкаў не прагне — прагне нязьдзейсьненых слоў!..
Багна клякоча, бурліць — багна чакае... ўчынкаў!.. Ды не чакала дзяўчынку, прышлую багну спавіць:
катавы рукі зьвязаць кужальнымі паяскамі, каб зноўку сталі мы самі плякаць і праўду казаць...
Каб зноўку сталі сабой — іншымі ж быць мы не можам!.. Сорамна і непрыгожа твар свой хаваць за гульнёй, ціха шаптаць, асьцярожна: “Я не з народам, я — свой...” Потым маўчаць і... О Божа!.. Шчырасьць мая дапаможа стаць за сваёю ж сьпіной!..
* * *
— Дзе народ твой? — У далёкім выраі. Хутка вернецца. — Мне ня верыцца. Казкі вырві: Ён — непазначаны. — Ён з Радзімаю. Ці ж не бачыш ты? — Бачу хібы я, недакладнасьці, недамеранасьць і памылкі ў вас. — Ты не іх пільнуй, а гісторыю, недаказанасьць, абыякавасьць кожнай шыльдачкі, фаліянтаў-кніг. — Не вучы мяне сваім розумам. Ты знайдзі народ і пасі яго, каб не зьбег народ на чужы гарод. — Не вучу цябе, адчуваць прашу. А людзей маіх, а дзяцей маіх... Не жывёль ты іх, бо князі яны і княгіні ўсе, працавітыя і адданыя, ды забраныя ў вырай восеньскі. Яшчэ вернуцца і ўзаруць палі. Яны вернуцца, калі кветачкі прарастуць з зямлі, тады пчолачкі ў вульлі цесныя прынясуць нэктар горкі сёлетні. Забярэ яго сівы дзядзечка і напоіць ім, мёдам-сокам тым, родна дзіцятка. Пабяжыць тады вольна дзіцятка — неспакой людзкі не спазнаць яму, і турботы, і горы-горасьці. Пабяжыць яно з сьветлым сонейкам полем, поплавам і па гонейках. — Дзе ж народ твой? — У далёкім выраі. Хутка вернецца...
АДЧАЙ ЧАСУ
Я цябе не бачыла ніколі — ты заўсёды быў перада мною. Валасы — прабель мукі і солі — гаркадымна пахнуць даўніною, даўніной катрынак, брычак, княстваў — з тых часоў, дзе твой адчай шукаўся, дзе не каяўся ўначы, а ўсьміхаўся, са сьляпой жанчынаю кахаўся.
Я са спыненых часоў, гадзін астылых. У сівых легендах я спавіта. Я з мінулых, я з былых сьвятыняў. Толькі ў прышласьці жыцьця я —Vіtа. Я — адчай бялёсы немаўляці, што не можа выказаць анёлаў. Я — бязьмежна-босае расьпяцьце на грудзях, шыпшыньнікам замкнёных.
Я цябе схаваю ў крылы, мілы, калі крылы ападуць грахоўна. Брама Роспачы ладзьдзю пусьціла, зьнік Харон, і ты — кіроўца чоўна. Вуснамі з гарачаю крывёю я беспамылкова, запаветна прамаўляю: “Толькі б стаць тваёю!..” — а тады й не страшна ў апраметнай!..
Я не згодная са сьмерцю прынцыпова, бо калі прыходзіць — конам ляжа... Жыць мне нечакана, нетыпова. Пляжыць сьмерць, людзей сваіх — не пляжыць!..
Сьмерць не затрымаць, сьмерць не спыніць, як і коней-зданяў над прадоньнем... Ды баліць, нясьцерпна усё ж баліць: тая сьмерць, і тыя нашы коні!..
З БРАТАМ
Дранікі — бульба бабуліна. Вечар. Каляды. Вершы Караткевіча, Барадуліна. Усе мы. Кожны з нас — тутэйшы.
І бялейшы за звыклы сьнежань сьнежань наш, калядою поўны. Я і брат — мы табе належым, Беларусь мая, боль мой годны.
Голас Данчыка, казка мамчына... Па чарзе з Лесунком сьпяваем... І народнае — наша спадчына, і крывіцкае ў крылах маем.
Мы ў нябёсы глядзім значнелыя, нас бабуля тройчы жагнае: “Мае зорачкі спалынелыя, паглядзіце, як сонца канае,
як дыміцца на шатах соснаў, як сьцякае па стрыжнях стромкіх, разамлела, мякка і млосна чырванее ірдзежам гронкі,
бы парэчкі ў маім гародзе ці шыпшыньнік, што ў лесе побач...” — Сонца высьпела. — “Ну, дзеткі, годзе, спаць хадзем...” — “Не, бабуля!.. Во, бач!.. — галясок Лесунка прарваўся, — пачакаем шчэ зорку сястрычкі, за хмурынку яна... схаваўся...”
І чакалі Вэнэр па звычцы, дачакаўшыся ў калыханцы.
Спаў лясун, і над лесам хмурынка, і Алесік, і Валярынка...
***
Хто стаіць прад маёю Айчынай, прад Славяншчынай Белай пакутнай? — Сіраціна чакае айчыма ці айца, які здыме путы?
Хто хварэе маёю Айчынай? Як пакутнік зьнясілены дбае аб сьвятыні саборнай, магчыма, нехта ў храме Айчыну хавае.
Ў спавядальні, паэце, маўчыш ты, у пакаяньні не скажаш вышыням, што прад Богам ты боска чысты, ценем цягнесься ты за Айчынай.
І так цяжка Радзіме прызнацца — не, не ў здрадзе — ў любові, што маем. Пры сустрэчы з каленяў не узьняцца і згарэць паміж Небам і Краем!
***
Караў пакутнік пеклам служку веры — выгнаньнем смутак з небакраю плыў. Прарок людзей наіўна верыў зьверу і маладую моц яму дарыў.
Закалыханы на арэлях зману, ён заблукаў: з-пад купалоў — у прах. Нябёсныя ж званіцы і арганы прасілі ў крылаў пра апошні ўзмах...
***
Аглухлыя лугі, спавітыя ў сьвятле, шыкуюць, як шыпы, разлогай дзікіх глогаў. Стамлёныя стагі на мжыстым тонкім тле не трызьняць больш зямлёй — стрымоўваюць зьнямогу...
...І каранёў няма!.. Маўчыць труной душа. — Кажы, прашу, кажы! Калі ж ты загаворыш? — Самоцісься дарма. Сябе знайдзі сьпярша. Перамаўчы сябе — калі душу ты ўспораш.
Спрадвечнае Сьвятло. Спрадвечны Сатана. Бог — старажытны страх... Паўсюль іканастасы. Збалелае б ы л о. І зманная мана. Выродлівай красы зьнявечныя прыўкрасы.
***
Крозавы князь каханы, з крывёю паэта шляхетнай, скрухаю апантаны, маркотай Максым санетнай!..
Сьмелы пагляд самоты мкнецца ў нябёсаў нетры, гукі тугі і ноты вірыць бадзяжным ветрам!..
Ах, як пяшчотна, Божа!.. Як пазасьветава, сьвеце!.. Гожа — нябёснае ложа ды на зямным дасьвецьці!..
***
Час раструшчыцца шчасьцем — не суцешыць, не стане, не супыніцца боем анёльскіх курант... Нас з табою не стане — мы з табою растанем тонкім танцам над time’ам Ах!..
Час забудзецца шчасьцем...
ДАВЕР
Дазвольце з Вамі слухаць цішыню, дазвольце разам быць у сьветлым суме, — бо за абодвух Ваша думка ў думе... Ў будзённасьці, у мітусьні і ў тлуме я мроям цёплых зьнічак не зманю — дазвольце з Вамі слухаць цішыню.
Дазвольце з Вамі дыхаць вышынёй, дазвольце ёю сьніць і трызьніць ёю, крыштальным сподзевам і казачнай парою, вішнёвай узыходнай вышынёю. Слоў трапяткіх няўпэўненасьць са мной, — дазвольце з Вамі дыхаць вышынёй.
Дазвольце з Вамі кратаць глыбіню, кранаць яе — урастаць, глыбець у самасьць... Усьмешка без пакут — пустая радасьць!.. Журбой шчасьлівай Вас я асланю, дазвольце з Вамі кратаць глыбіню.
Дазвольце з Вамі вынайсьці спакой. Сярод аскепкаў, трэсак, сьмецьця сказаў сабе прызнацца: немінуча разам мы незалежныя, хоць Ваша я, Вы — мой. Дазвольце з Вамі вынайсьці спакой.
Даверце слухаць, дыхаць і глыбець... Дазвольце з Вамі лётаць і шалець, дазвольце побач, поруч укрыляць, дазвольце даць Вам, што я маю даць. Даверце бачыць, дыхаць і глыбець... Даверце бачыць...
МОЙ ФІЛЁЗАФ
Дзякуй! — Богу, лёсу і табе!.. З разуменьнем змножыўшы самоты ў блаславёнай крозавай журбе, ў іншасьвету выкуплю палёты, выпакутую тваю тугу, выплачу сваю пазыку плачу і сплачу аброк: як на таку ў жыта ўваходзяць — у раку Лету я увайду,— душы не страчу... Што пражыта?.. — зерне на муку!.. Тое, што пражыць, — таго не бачу!..
Дзякуй! — лёсу, Богу і табе, што ты ёсьць не побач і далёка!.. Ведаю, ярчэюць сэрцы лёгка, калі кожны ведае сябе.
Прывідны мой, дзякуй: ты і я страчанае небам зловім скерца — загучаць два перадсэрдзі сэрцам, як лілея, выплыве здаля крыламі ўзмужнелая зямля!..
Дзякуй, таямнічы... Я і ты... Мой сівы чаўнар, дзівосны лёкай, клічаш, клічаш Дух мой з нематы, — свой не суцяшаючы палёгкай!..
Я — шматкроп’е... позірк немаўлят, дзе шукаюць мудрасьць Назарэта... Я — мрайвіньне трызны, я — п а с л я... п’ЯНЫ сьмех стамлёнага паэта.
Я пускаю белых галубоў белым шляхам з белым чалавекам з белых-белых-белых берагоў белым небам белым-белым рэхам...
Бедны мой, шчасьлівы мой, не плач, бо твае сьлязінкі атуляю я ў радкох сваіх,— нічога больш не маю, як і менш, — нязнаны мой, не плач!
Дзякуй, мой сасьнёны, выбачай, што прамоўлю, што скажу... н і б ы т а... вераю спакусьлівы адчай!.. Усё да д’ЯБЛА, бо няма нябыту!.. Усё да Бога! — страцім толькі рай!..
Дзякуй, мой філёзаф, што ты ёсьць. Ну з чаго мне сумаваць?.. навошта?.. Пэўна ў хованкі — паштар і пошта. Дзякуй, дзякуй, дзякуй за мілосьць.
Пагарэлі ўсе шляхі-масты: Млечны Шлях-мастак, масток вясёлкі. Шляхам поўні — па вадзе, дзе зоркі, я іду, высьпельваючы золкі, да цябе... і сунічныя краты зь берагоў відушчымі вачыма ўбачылі, куды ідзе дзяўчына... Хто цудоўны з нас?.. Цудоўны ты.
ТЫ — ЧЫСЬЦЕЦ
ты як ноч у якую схаваліся кветкі ты як кветкі ў якія схавалася ноч ты ахвяра злачынства злачынца і сьведкі (тут спыніся спачні — не спыняйся прэч кроч!) ты вачысты і той хто пазбавіўся воч
той, хто бачыў нішто, і хто штосьці не бачыў хто забыўся і успомніў з’ЯВІЎСЯ і зьнік хто паслухаўся ўсіх — і хто ўсіх перайначыў ты антыхрыст і мніх ты вячніна і міг абязбожаны лік ты самота і клік
ты бразготка і крыж над магіламі продкаў ты сівое дзіця і наіўны стары ты адпушчаны Дух і ты цела зародка смага ты і глыток ты галота й дары поўны сокамі ствол і рубец на кары
ты стагнаў глыбінёй — ты быў соплам арганаў ты ўдавелы і муж ты ўмудрэлы юнак вырачэнец людзей вырачэнец заганаў ты адбелены цень непазначаны знак князь сабе і свой раб незалежны аднак
ты нябёсаў таўро і пякельні цалунак ты сьляза і вачніца далонь і цьвікі ты няўдача і шанец прысуд і ратунак халадэча на вуснах пяшчота рукі рэха скалаў і гор плёс цішынны ракі
ты бязьмежжы пячор дзе зьвяры і мегеры акіянаў хаосаў і космасаў глыб той хто сам у сабе хто зьняверыўся ў веры той хто рыбай на сушы — паветрам у рыб
ты абсягі вады і закінуты невадзь ты хада ты ж і шлях што бяжыць пад нагой ты і камэнь і прах ты драпежнік і лебедзь ты замоўчаны крык ты народ і ізгой
ты спакой і скразьняк прывід ты і ўяўленьне што стварыла яго ты трываласьць і злом ты малітва й жаданьне ты грэх і збавеньне ты струна і надрыў люстра ты і чало што люструецца ў ім ты што будзе й было абяствараны мім
мім без масак — паэт! о мілосьць — іншасьвет!
ты — чысьцец! я — душа! іх з’ЯДНАЕМ сьпярша!
СЬЛЁЗЫ МУЖЧЫНЫ
Ён заплакаў... Мужчына плача! Твар усьледзілі сьлёзы няўдачы?.. Боль ягоны нястрымны, няйначай. Ён зьняверыўся ў кімсьці, значыць?..
Не, наўрад ці... Вярын ня мае ні ў багоў, ні ў чарцей ён. Сама я, як счарнелая, глуханямая, ачмурэлая здань, канаю
на сьлядох — каб ён знаў! — ягоных!.. Мэдалі, узнагароды, пагоны, дзеці, птушкі, нябожчыкі, клёны, дамы, улоньні, вар’яты, зломы...
Жыцьці, жахі — з сабой ён нясе па цьвікох, па шкляной расе!.. Доўга горла зрываць красе на лязе — на шчарбатай касе?!.
Ён трасецца ад плачу, дрыжыць... Покуль дыхае, хоча жыць. Ды свавольна бягуць дажджы па ягоным крылатым крыжы...
Верыць толькі ў сябе самога, — ані ў лёс, ані ў чорта, ні ў Бога!.. Там, дзе кожны — няма анікога! Там, дзе крок — хоць адзін! — дарога.
“...Тут ніхто нікому не вінен... ...ты ня вер мне, мне веру пакінем... ...ты ў ружовым, а я чыста ў сінім...” ...Мы астынем, маўляў, астынем...
Мне ж здаецца, ён хоча спаліць — так заўсёды, калі баліць: ты бяжыш — і жыцьцё бяжыць, ты стаіш — і жыцьцё дном стаіць.
Я ж не стыну — гару таксама, як і ён, я не маю ўжо храма. І даўно прагну вымавіць: “Мама, я кахаю яго найсама!..”
Зь ім ірдзее падман, рудзее, зь ім лягчэе цяжар, лёт мацнее!.. Зь ім людзее жыцьцё, люцее, зь ім лілея, крыло і надзея!..
Што пражыў ён, таго не сказаў. Мудры роздум?.. Юначы шал?.. Паўстагодзьдзя — вячніны паў... Ён кахаў як ніхто!.. Хто кахаў?..
ВІНО АПУЛЕЯ
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сьветлую журбу і цішыню, за наш давер, за крохкасьць нашых плянаў, за тое, што адзіным Вамі сьню.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за хмары, што вялі нас да травы, за тое, што Вы мной былі спатканы, за тое, што мяне спаткалі Вы.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за дождж варшаўскі й менскую імжу, за тых былых князёўнаў і вакханак, за тых былых — за Вашых!— я кажу.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за боль мінулы — той, што прамінуў, за Вашы раны — мы загоім раны, за дакрананьні — Дух Душу крануў.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за міфы і жывёлаў залатых... Мы зноў маўчым, і зноў гавораць хамы. Наноў жывем, як за сябе, за тых...
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, Вы — за Псыхею, я ж, мой Купідон, за Вас — найлепшы і ўлюбёны самы, мой сум, мой сьмех, жаўнер, паэт, праклён.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за тое, што прыйшлі Вы да мяне праз шчырыя расстаньні і раманы, за тое, што былі Вы існы ў сьне.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за тое, што й наяве Вы жывы, што Вы не мара, не міраж падманны, за тое, што жыву, пакуль ёсьць Вы.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сэрцы, што ў наіве галізны сапраўдней за аракулаў спазнаны, за жыцьці ў жыцьцях і за сон скразны.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за ўсе спатканьні, — сьнёныя хаця б !— за хараство і за спакой нірваны, за сьненьні ў снах і за жыцьця працяг.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за цудны вобраз і за мой адказ, які чаканасьцю сваёй абраны, які існуе і ўва мне і праз...
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сьветлую журбу і цішыню. Давайце вып’ем, мой спадар каханы, давайце вып’ем, хоць зусім не п’Ю.
О ВАРШАВА — МОЙ ЛЕТНІ ЎСПАМІН!.. (Зімовы роздум пра лета ў варшаўскіх Лазенках)
О Варшава — мой летні успамін!.. О каханая мною Варшава, забіраеш ты сум мой па ім!.. Наўзамен толькі ciastko ды kаwа...
І віно, дзе сьвятло, мне відно!.. І чутно праз Słuchawku Miłośсi, як клякоча, чарнеючы, дно, як шыпіць, заклікаючы ў госьці...
Ты не з тою, дый я не з тым, мой zmęczony мілосьцю вучоны!.. Морак змораны і змлелы дым наплываюць, плывуць пад адхоны...
Таньчыць лебедзь у цёплай вадзе, падагрэтай удзень прамянямі, у смарагдастаўковай хадзе хвалю хваля ганяе-мяняе.
Ты не з тою, дый я не з тым: так, я з Менскам, а ты з Варшавай... І абрусам сьцяжын залатым поўні усьмешка ляжыць ласкава,
быццам шчылінка ў той іншасьвет, на люстэрках зачараваных, запрашаючы нас на балет птахаў-лебедзяў, нам спасланых.
Пан Міцкевіч праз скруху гадоў па-над хмарай духмянага саду табе шэпча таемна “Дзядоў”. Не Тувім, не Галчыньскі — сам Адам!..
І ў лагодзе сьляпой мілаты, бы ў пачуцьцях сьляпых і цудоўных, называць, як і брата, на ты я гатова цябе нераптоўна.
Я здалёк прычакала цябе — з самай звышнасьці першапрасловаў, калі самасьць пусьціла ў сябе!.. Заняло мне гучаньне прамоваў!..
Заняло цішынёй і душой, каб напоўніцу Дух мой напоўніць не сьвятарнаю верай чужой, а табой, каб табою і помніць!
Целы, целы... Кахаем мы іх, бо ў тых целах мяжуюцца душы. А твая — не злачынца, не мніх, і тваю я кахаць мушу, мушу...
Ты вярнуўся з пальшчызны дамоў — я хацела, каб зноў ты вярнуўся ад паненак і пекных паноў, каб мяне з Беларусяй крануўся.
Ні батлейка, ані Бэтлеем — як было дашкалёнкам! — не цешаць. “Powіedz mi, jak mnie kochasz...* Więc?.. Wiem”. Ды сабакі ж, як людзі, — усе брэшуць!..
Ты ж адзін ды шчырэйшы за усіх. Роўнасьць — роўным, адданасьць — адданым. Як уздых, узьляцеў маладзік па-над ложкам, дзе час спаў з каханым,
з лебядзінай яго сівізной, з яго ўсьмешкай — на зайздрасьць Арфею!.. Кветка ў голаў пакладзена мной — да сівінаў пасуе лілея!..
Ты сказаў, што жыцьцё аддасі за цудоўнае наша каханьне. Што заўгодна бяры — не прасі: я ад сонцаў твая, ад зьмярканьняў...
Падуладны зімы хараству, сьнег калядны злавіўшы ў далоні, ты прамовіш Хрыстову Раству: “Беларускае ў польскім не тоне!..”
***
Ён прыйдзе. Уночы. І здыме зь мяне... Усё, што захоча. Лязом шмаргане. Па скуры, па венах! Не вінен тут ён. Па скронях, па сьценах — густым прамянём! І сінім, як існасьць, і жоўтым, як шлях! Мне б фэрумам віскнуць, як дзеці ў ясьлях, пранізьліва-чыста, і тупа, як лёс. Бялёсая крыста... Дзе лёзам да сьлёз?..
Ды босае неба трымаю ў душы. Яшчэ чаго трэба? Памры і пішы пранізьліва-чыста, і проста, як лёс, крывавая крыста ў разломах нябёс.
Да д’ЯБЛА, да бога, да брата, да дна! Якая зьнямога! Якая вясна!
Скразьліва крывяніць чысьцец, быццам лёс, памерлая памяць патрапіла ў плёс пранізьліва-чыста, і сьмела, як сон. Ружовая крыста, нябёс парасон аслоніць, прыкрые ад неба, вады, і дождж не амые ад грэхаў сады, каб потым духмяна яны расьцьвілі наўпрост на палянах, бы ў душах былі...
ШАЛЁНАЕ ШЧАСЬЦЕ
Да д’ЯБЛА аскетызм, найгрэшны мой аскет!.. Да д’ЯБЛА дараваньні, да д’ЯБЛА запаветы, бо ты маё даруй, адзіны запавет, глядзіш з іканастасаў, глядзіш з бязьмежжаў Леты!..
Твая душа, нібы забытая ладзьдзя, якая колькі год — мо ад стварэньня сьвету — лунае ў небыцьці, шукае небыцьця, шукае шчасьця і... няшчасная праз гэта.
Ды сэрцаў тут няма, што маюць шчасьця больш, што маюць больш жыцьця, чым ёсьць у сэрцах нашых. І прарастае боль, жаданы намі боль, з глыбіняў пачуцьця — перапаўняе чашы.
***
Чым лягчэй — тым лепей не заўсёды, мілы. Ты прачнуўся ранкам, поўны добрых сіл. Ты — мая заранка з барваю астылай. Як грахі? Спачылі? Ну, тады — маўчы. Завяжу табе я вочы белым сьцягам, каб не бачыў сьвету чорнага, як здань, каб разломы ў небе разрывала прага, разрывала срэбрам, што сьпялее там. Не хачу, каб позірк твой спыніўся недзе, дзе брыдва і поскудзь. Бо сама не тут. Не зірні на зоркі, не зважай на сьмецьце і на кроў на сьмецьці, не глядзі на бруд. Буду танчыць доўга нецвярозым дымам, што свой сьлед губляе па дарозе ў рай. Я паклічу Бога — хай цябе абдыме, той, хто шчэ не страчваў нелюбові зграй. Адпусьці ласкава подых, што не ў змозе акрыяць ад шчасьця, што за сьмерць далей. Усьміхайся болем сваёй шчырай крозе, бо і скон не здоліць белі усіх лілей!..
ЗЯМНЫЯ МЫ!..
Міцкевіч нарадзіўся учора, а сягоньня калядная Вэнэр нагадала мне пра нязбытнае каханьне і паэтаў... Я, праўда, ні Марыля, ні Марыя... Я зоркаю была, аднак упала, як неба Рыма, акурат на сьвята!.. Хаўрусьнікам, дарадцам быў мне Космас, і ён адзіны вершы нашы правіў... Не, не камэтаю, — шалеючы, табою ў кірунку шчасьця ушыркі я акрэсьлю нябёсы ды праз іх прайду скразьліва, і апынуся ля цябе, мой мілы — ля ног укленчу... Ты ж усё на рукі узяць прагнеш, любы мой, мяне зямною?.. Не мной спатканы, ды каханы мною, малюся я і прагну скрозь табою адным, нябёсным і зямным, і сьветлаю журбою незямною, і сьветлым сумам незямным!.. Зямныя мы: на жаль альбо на радасьць?.. Зямныя мы, як незямныя сны, — з захмар’я нам на травы лёгка падаць! — зямныя мы, бы кветкі ў час вясны... І дзякуй Богу, што зямныя мы, што не з аблёкаў — з прагаў мы сатканы... Цудоўна і пакутліва, каханы, трымцяць у нас псыхеі-душы — мы!.. І мы не зрушым?.. Я не зрушу пэўна, што хросны Космас мой, а ты са мной, а я з табой далёка, як спакой, далёка, як і з хросным, і так блізка, і oсё бліжэй... І зоры нізка-нізка!.. Душа наросхрыст, тчэ на марах-кроснах той вобраз, што й за неба... даражэй!.. Усё бліжэй, бліжэй, бліжэй, бліжэй!.. Мы сплецены, абраныя ўсясьветам... Дазволь паверыць мне, што ты абраны!.. Мы зьвечаны, заручаныя ветам сваім на зманы... Дазволь сабе паверыць, што каханы — й залучаныя шчырай верай храмы з’ЯДНАЮЦЬ нашы крылы й нашы раны і на скрыжалях мары не ўваскрэснуць і сьмерць не зьведаюць яны ўжо аніколі. Хутчэй сканаюць шчасьцем, калі шчасьце калісьці крыжавала душы болем. Я змушу жыць заўжды, бо адчуваю ўглыбкі: так, залатыя рыбкі — проста рыбкі, а я вышэю птушкамі: лятаю!.. а я глыбею рыбамі: кахаю!..
***
Ад Пятра і Паўла слаўна мы ішлі, як па нажах. Больш не страшна — й гэта жах! Ад Пятра і Паўла слаўна Белы нас пранёс эскорт. Неабачлівы акорд. Галявой аб стромкі борт.
Ад Пятра і Паўла слаўна... Я гатова, ты гатоў. Перайшлі з зямных партоў да Харонавых плытоў...
***
Адцураліся вады — ці магчыма?! — выспа небаў і аблёкаў лагчына. Адцураесься мяне — малайчына! Ты мужчына. Ну а я? Я... жанчына?
Ты найперш. За табой Я з вялікай. Ты мой верш. Ты з усёй паспалітай — сам адзін. Я адна супраць волі. Заручыў ты маю волю з болем.
Твае мроі — пра нас. Мае мроі — пра мяне і цябе. І даволі. Хай не маці, не жонка прычынай, а дзіця наша будзе — айчынай.
***
Усё найлепшае ўва мне — тваё, адроджанае цёплым-цёплым словам, якім ты адагрэў маё гальлё, аддаўшы сэрца караням — не сховам!..
Я застануся слухаць пульс зямлі і на ахвярніку пракульта сьмерці — вуду!.. Я прагну сьніць табой, ты мной не сьні, калі паверыш, што цябе забуду!..
Ды што каханьне — цела і душа?.. А мо яно — душа, душа і цела?!. Шалёная шчымлівая шаша ўтрапёна мчыць, каб думка паляцела...
Я цешуся, шчасьлівая, як сон! Не верыцца і верыцца, што праўда, — што могуць сэрцы біцца ва ўнісон, што я магу цябе ад бога прагнуць,
што я магу табой маўчаць і сьніць, пяшчоціцца нахабна і злавацца, што я магу, як аблачына, піць дажджы і да нябёсаў заляцацца,
што я магу апраўдваць не сябе, сабою дараваць табе, як брату, і, як глыбее глеба пры сяўбе, глыбець зародкам новага абраду!
Магу маліцца я табой адным і не прасіць, а проста быць з табою! Ты мо сустрэнеш — я ж выключна сны! — зямнога Дафніса альбо зямную Хлою?..
Я не скажу, аднак я не хачу, каб ты дзяліў цяпло — цяпло не дзеляць!.. Цямнее, непрытомнее ўваччу, калі гавораць: ён мо іншай дзеля...
У малітоўным суме самахоць, у рабстве палюбоўнага двубою хачу цябе кранаць такой... не тою!— не так, як хтось кранаў цябе стакроць!..
Усё найлепшае ўва мне — тваё!..
***
Жоўтая ружа ссохла ў вазе, што на раялі. Ці помніш?.. Калісьці пяялі анёлы паміж баямі...
А кветка, якой не падорыш, бо кветкі не любіш проста, цьвіце так водарна-востра, вандроўна, бы водумны востраў.
***
Па валошках і зорках прыйду да цябе, З падзякай зямлі пакланюся, Прыпаду да травы і расы ў журбе — Ачышчуся і адмалюся.
На выгнаньні, радзіма, мяне ты катуй! Боль расстаньня я не стрываю. Я ірвуся — лячу, маё неба, ратуй! Я ўсё помню: Радзіму мáю.
***
Не клеіцца нешта, Уладзя?.. Не клеіцца і ў мяне... У лазьні альбо ў вадаспадзе Яблонскай здань возьме й міне.
Бяз’якія зданяў ганяюць — што польскія ім, што свае! — гандлююць, а значыць, губляюць... Радзіму... Радзімай... Але...
Купала да прошчы спусьціўся — падацца яму шчэ куды? — каб памяці часу напіцца, і суму льнянога, й жуды.
Паўночныя сполахі ўночы чужыне высьвечваюць сны, ты ж трызьніш — і страх твой прарочы: званіца губляе званы.
...І крышацца крыгі, і лёды ляднеюць, сьняжацца сьнягі... У ліпені менскай пяшчоты атуліш апёкі тугі.
Вальнеюць-ладнеюць справункі ў пранізьлівай срэбнай цішы. Гатэлямі ўсіх пастарункаў Варшава сьмяецца: “Пішы...”
...З гняздоўяў сувояў на дахах праз дрэвы сівыя й дамы ў шыкоўнасьці фарбаў і пахаў ярчэе малюнак зімы:
паэт з цэнтыфоляю ў глянцы — са скроняў далоў мудры сьнег! — віно пурпуровае ў шклянцы, самотны здарожаны сьмех.
...І пахі, і барвы, і рухі кіпяць завірушным катлом, як птахі, зьлятаюцца духі да сэрцаў, што помняць жытлом...
Я ў сэрцы знарок пакідаю прагал, каб запоўніць табой. Вандроўнік, цябе памятаю тутэйшым з усьмешкай-журбой,
з журботнай тваёй весялосьцю, з вачыма гаркотнай смугі, цябе памятаю не госьцем, а воблакам, што на лугі
плыве, каб разгубленым болем ізноў Беларусь атуліць. Цябе, заручонага з воляй, у волі і хочуць спаліць.
Не ведаюць, пэўна, што воля, яна, нібы жарсьць, як мілосьць, — не можа быць волі даволі, і воля бязьмежней, чым злосьць.
Увек не зракуся я рытму ліцьвінскага сэрца біцьця, хачу быць з табою я ў рыфму зьліцьцём душаў, словаў, быцьця.
ЯГО СЛОВЫ
“Зьлева — кладачка, справа — кладачка Падыдзі ж да мяне, мая блядачка, — мая юная ды юрлівая, бессаромная, палахлівая, мая зьдзекліўка найласкавая, і цікаўная, і цікавая. Як жа я цябе ды хачу сабе! Як жа мне не быць ды ў тваёй журбе! Так бы жыў і сьніў на тваім плячы, акрыяў на ім — ты мяне лячы. Так кахаю я, як ніколі шчэ! І палае ўсё, і гарыць, пячэ. За вагнём сачыць — не насочысься. За табой ісьці — не дакрочысься. Як цябе люблю — усё жыцьцё крычыць! І шалее ўсё, і нутро кіпіць!
Ах, за што мне... Не!.. Не аддаў бы век тое, з чым ня жыў! З чым я чалавек. З чым жыву цяпер — зацкаваны зьвер ды з цяплом наскрозь без патрэб і просьб.
“Пасядзі са мной...” — ну, скажы, дзяўчо. Я, бы на крыжы, на тваіх вачох. (Сэрца рэжа... ох!.. Каб яго!.. Маўчыш?.. Не стрываў, не змог!.. Праўда, мой жа крыж... Я твой годны раб). І табе я рад, і тузе сваёй — бо ёй быць маёй. Не табе — тузе. Што стары вярзе?! Не зважай. Люблю. За цябе малю.
Болей не скажу на крыжы крыжу.
Не перажывай. Мілая... Бывай”.
ТРАЕЦКАЕ ТРЫЗНЕННЕ
Ты родны п’ЯНЫ паэт, і я цябе так люблю!.. Твой сумна-шчасьлівы партрэт з абдымкаў нябёс лаўлю. Дажджынкамі змоклых мар — са смужных вачэй сьляза, з блакітных зманлівых хмар тваё стамлёнае: за... Не маніш ужо ані, сабе ты стаміўся маніць... Жанчыны і скрушныя дні... Ты п’ЕШ, бо не можаш не піць. А можаш зусім ня піць, ды чорт з ім! — нашто цярпець?.. Калі баліць — дык баліць!.. Калі шалець — дык шалець!.. “Старая карга, дзе ўжо ты?.. Гэй, Манька, хадзі сюды!..”— І котка ідзе да вады, не бачачы, дзе сьляды твае і дзе ты сядзіш, дзе рукі твае маўчаць, дзе словамі ты глядзіш. “Гарэлку, піва ці чай?” — “Не, дзякуй.”— “Ну, выбачай”. І зноўку маўклівы адчай!.. На пальцы з адным — залатым — пярсьцёнкам... Мы зноў не аб тым... гаворым... І зноўку маўчым аб тым — аб адзіным, адным!..
Траецкага цені ўначы, і Сьвіслач у сьветлай журбе. Не людзі навокал — плашчы, бо твар — на адзіным табе. Страпана-гарэзьлівы мірг — Люцыпар, сівы Асмадэй!.. Не хочаш за краты й “за мір!”— куляеш кілішак ідэй: “Павер, не хачу я ў турму: ужо ў горле! — абрыдла мана!.. Калі не дамоў — у труну! Калі не дахаты — хана!..”
Цытуюць цябе і сябры, і ворагі ведаюць верш — твой верш... І хто матамі крыў цябе, той цытуе найперш!..
Купала альбо Куляшоў — тэмат для размоваў са мной... Ты ж куляй па сэрцы прайшоў, шалёнаю, ды не дурной!..
Ты даў запавет: “Напішы, ствары — каб я спрах! — наш міт! Каханьне і гладышы... Эдып адпачне і Сызыф!..” А потым дадаў: “Наіграй наш міт пра нязбытны край, паэзію і адчай, пра страчаны, згублены рай!..
Я п’Ю за цябе, не пярэч!.. Хаця, за што піць, насамрэч?.. Душа сапраўды — не рэч, і думкам не скажаш: прэч! Як дыхаецца, пішы. Адзінае — для душы!..”
Дэльартныя твары, гатэль, “Крывавая Мэры” — кактэйль. Маркотны паэт, боль і хмель, і мяккі чырвоны фатэль...
НЯ ТЫЯ...
Пайсьці ў кнігарню? — ды зараз ноч... Пайду ў кавярню — кнігарні ўзбоч. У той кавярні сядзіць мастак і марнатраўна п’Е усмак каньяк. Яму скажу я: — Жывеш, мастак? — Душа мяжуе... Нядобра так... Пакуль жывыя — не залячыць. Мы не сьвятыя — мы будзем жыць. Да незагояў душу сячы крылатых вояў імкнуць мячы! Скуголіць, вые: жалеза ў плоць! Пакуль жывыя — жывем стакроць! Пакуль не тыя — не заляпіць вачэй сьвятыням; мы будзем піць, ды не за краты — за “да-жы-вем!” Сваім жа катам гарляк парвем!
...А побач ціха паэт цадзіў віно — як ліха з чужых кадзіл. — І кайф зламаем! — прамовіў ён, — бо шал мы маем — на нас праклён. Пакуль не тыя, пакуль мы — мы — усе жывыя, усе званы!..
Званічна, зорна — як мае быць — жыцьцё — мажорна! — мы будзем жыць!
Калі ўзаемна — яно смачней! Гэй, лірна, сьпеўна жыцьцё засей!..
...І ветах высьпеў па-над шашой. ...І размаўляла душа з душой.
БЕЛАЯ РАДЗІМА
Белая радзіма, белая радзіма, паглядзі, адзіна, на мае сьляды. Шарая гадзіна, шарая гадзіна: кветка, як ільдзіна, і сады — ільды.
Сьветлым сумам жыці, сьветлым сумам жыці— на вагні дрыжыце, сьлёзы і сьвятло. Ў душах сонцу быці, ў сэрцах сонцу быці, болем сонцу быці, як заўжды было.
Мы з табою вернем, мы з табою вернем глыбіню — нябёсам, птахам — вышыню. Толькі, родны, вер мне, толькі, родны, вер мне: вернем росам, лёсам, думкам — чысьціню.
Ў поўнядзі сутоньня лёсаўка патоне, шэраньню на скронях загусьцее сьнег, я ў тваім палоне, ты ў маім палоне, сумны і шчасьлівы, крэўны чалавек.
***
У далоні я ўзяў вагонь – запаліў я вагонь ад цябе, і ён згасьне ўжо гэтай зімой ад мяне.
Ён прыгожа трымцеў і дрыжэў на далонях, што помняць цяпло. Ды ў жыцьці мне за усё даражэй, што было.
***
Ува мне твая кроў, Максым, ува мне твая кроў, Янка. І кожнаму з вас я — сын. Я вашым сынам калыханка.
Я шнары на вашых руках. Я ваш абарваны голас. Адчуў вашай смагі смак, як зерне — цяжарны колас.
Як камень належыць вежы, як веры належыць памяць, я вам, паэты, належу — вачніцы мае не зманяць,
не змоляць маёй патолі, маёй глыбіні жывёльнай, маёй чалавечай волі, да чалавечнасьці здольнай,
з якою я ў храме сьвечку пастаўлю й заплачу бяздумна... Я дакранаюся, Вечнасьць, душой да бяздольнага суму.
*** Я губляю страты свае — зірні. Найраднейшага сябра не суцяшаюць пякельныя — на іх мяне спаляць! — мае вагні, што з далечыні і ўваччу так няўтульна палаюць.
Мо ад болю тупею, як нож стары. Вогнішчы, вогнішчы, вогнішчы ўсюдна! Да пары я згару. Ой, да пары... Я згару ад людзей... непрылюдна, няўклюдна...
Ад сябе я згару. Ой, ад сябе... Мяне ў сэрца — шыпамі, шыпамі, шыпамі!.. Я шалею шыкоўна: шыпшынна — журбе, суму — сьветла, і вусьцішна — вусьце і ціш... — з вамі... з вамі... з вамі...
АПЁКІ ТУГІ
Тугія густыя сьнягі, зьмяшаныя з цёплай крывёю, са сьвежаю сіняй зямлёю, прыстылі да твару тугі.
Зямлі лугавое сьвятло з грудзей навальнічных грамніцаў, як сонцы шпурляе ў крыніцы, маланкі і сэрцы — ў жытло.
І той, хто кахае мяне мацней ад Радзімы і волі, са мною не будзе ніколі!.. ...І смык скамянеў на струне.
І пэтлі на горлах радкоў. Рагочуць радкі, быццам раны: каскадам крывавым праз краны, напорам — з прарваных вякоў!
Зжывуся з жыцьцём наўсуцэль! Не гневайся, горды, прыгожы, — і сьмерці не дасьць нам Бог, можа, калі ўжо не даў нам дзяцей?..
ПАРАСТКУ, ЯКІ КРЫВЯНІЦЬ...
Вы разьбілі сваю скрыпку, бо яна сьпявала болем, бо раўла, нібыта гольлем разарванае дзіця. Вы разьбілі сваю скрыпку: вы зьнішчалі — для жыцьця. Вы разьбілі сваю скрыпку, бо яна сьпявала болем, бо раўла, нібыта гольлем разарванае дзіця.
У дзіця ўрасла галіна, у сябе увабраўшы скруху, крыкі, крыкі, крыкі, крыкі... роспач, страту, сьлёзы, жах. Жах — і той не меў крыжа. Крыкі, крыкі, крыкі, крыкі і зьнямогу ў кожным руху... У дзіця ўрасла галіна, у сябе ўвабраўшы скруху. Вы жадалі, пэўна, сына... Яве — цені, памяць — Духу. Вы памерлі, вы ўваскрэсьлі. З васкрашэньнем і з нядзеляй! Жыць не дзеля, жыць не дзеля!.. У труне каханкі несьлі... У труне каханкі сьпелі. Ці ж не ведалі вы, мілы, што ў чужых абдымках можна, хоць ты будзь і асьцярожным, назаўжды згубіць пяшчоту, не згубіўшы чысьціні?!
У труне каханкі сьпелі. Ці ж не ведалі, мой мілы, што душы не стане сілы назаўжды згубіць пяшчоту, не згубіўшы чысьціні?!
Назаўжды згубіць пяшчоту ад самоты, праз самоту, не згубіўшы чысьціні. Не цаніць яе ані...
Родны, любы, даражэнькі, у шчасьця — сьцежкі, у шчасьця — жменькі, у гора ж ёсьць шаша і дым — скрозь пустое ды ў пустым. А разлогі з пенным глогам і з шыпшынаю ў зацішку — для чаго яны?! Каб рогам паўпіраліся і лішку мы б сьцягнулі ў панны сьмерці! Кукіш ёй з алеем! Дулю! Хоць без кулі, хоць пад кулю — не загіну, не памру я! — так вось жыць і дыхаць вечна, рызыкоўна, небясьпечна!..
Што ж... І паміраць ахвочых тут няма. Дык жыцьмем, дружа. Сьмерць скуголіць, вые сьцюжа... Ха! Яны нам не з прарочых! Мы пад коўдраю з табою, абароненыя, сьнімся. Сьнімся сьмерці, як сувоі, што гудуць пра таямніцы.
ІТАЛІЙСКАЯ ІМПРЭСІЯ (Жарсьць на руінах Старажытнага Рыма)
І Белыя кветкі лёгкіх лілеяў... Промні і дзеткі — веліч надзеяў... Слодыч, пажада — пан Рым распусны! Як з мармэляду — пантарым з вуснаў!..
Млечная хуста, зоркавы поні, поўні паўлуста ў хмарах патоне. Поўначы зьзяньне княжыць паўночы. Морак расстаньня, сумныя вочы...
Пыл бабілёнаў з попелу ўзьняўся! Ў жарсьці палону лепш бы не кляўся ў вечным каханьні — целы не вечны! Ў судакрананьнях час небясьпечны!..
Мой імпэратар!.. юр у зачыне!.. Клаўдзій-аратар, стогне Рым, гіне!.. Лава зародкаў пырскае ў кратэр, калаўрот продкаў зьвірыў са спратаў!..
Стромісты стрыжань, млоснае ўлоньне полымя ліжа яскрамі ў зломе! Фатум і прага, прага і фатум — вольныя судзьдзі будням і сьвятам!..
Муза, Эрата!.. водар тужлівы пусьціш расплатна пад пералівы целаў духмяных, меласаў звонкіх!.. Плоць палымяна мкнецца да гронкі:
смага сасьмягла, вусны засохлі, скура спружыніць у празе да к р о п л і — поту, крывінак, вільгаці, росаў, сьліны, дажджынак, стромістых лозаў,
шнараў ад лозаў, ранаў ад струнаў, міфаў і крозаў... Узброеных гунаў — трызьню ці бачу ў Рыме стамлёным?.. Глухлае “страчу!..” — з вуснаў салёных!..
Віны па венах!.. Цнота на вежах!.. Стаў на калена, юны і сьвежы, змлелы, гульлівы, Рым ненатольны пад пералівы прагных утопій!..
ІІ
Нішчацца, рушацца вехі, гмахі!.. Круцяцца, кружацца хлуды-вакхі!.. Вірыцца, веецца шал стагодзьдзяў!.. Скрозіцца, скроніцца: досыць!.. годзе!..
Рымляне, рымлянкі, скон спакусаў, дымляне, дымлянкі, дым прымусу ў цывілізацыяў на гарышчы!.. Постгенэрацыя ў папялішчы
здрапала пальцы, локці, калені ў пошуках шчасьця — шчасьця, не меней!.. Рым пацалункаў!.. ігрышч, уцехаў, як паратункаў, сын чалавекаў
прагне снабачыць клік эратызму з тварам гарачым трагікамізму. Сны Купідона не памяталі рымлян імёны — тых, што кахалі...
Сьцёгны іх, лыткі, торсы, рамёны... Час які ж плыткі!.. Час мой сасьнёны!. Зыркай маланкі прывіды-шалі шал ліхаманкі ў чашы сабралі!..
Мы ўсё спрашчалі, мы скарачалі, мы не гучалі, мы дакучалі, мы далівалі, не выпівалі, мы не стваралі, а гаравалі...
...мы цалавалі, ды не кахалі!..
Мы сумавалі ў рымскія сьвяты і дакаралі: “Горад пракляты!..” Вернемся ў Рым, браце!.. Вернемся, братка?!. Жонка і маці — вакханка-вар’ятка!..
Антычнае неба
1 Апалае неба над Рымам пад купал нябёснай лагоды пястоўная плыня прыбіла свабодай яго асалоды!..
О Рым, о сьсівелы паэта!.. Я сэрцам люцею, як бачу каханьне з антычным сюжэтам!.. Ці можа быць неяк іначай!?.
Ты высьпелы плод, лёт сасьнёны! — ў табе эратычная сіла: юнак, што спакусіў анёла, дзяўчына, што сукні спаліла!..
2 Паганцы, нам варта вярнуцца туды, дзе палацы і танцы!.. Дзе душы ад целаў імкнуцца... — ці варта вяртацца, паганцы?..
Ці варта вяртацца туды, дзе мілосьць з разарванай плявою бясплоднай гітанай нямою сатлела!.. Сплыло усё... Надыдзе!..
***
Кахай мяне па-беларуску — змаўчыць Парыж, Мадрыд. На мапу прагі без прымусу ўзыдзе Менскі Крыт.
І Днепр апячэ Луару, Дуэру — Нёман мо... Наяве я спазнаю мару, бо ты і я — адно...
Адна ўцялесьненая сквапнасьць да шчасьця, да граху — на вуснах жарсьці непадманнасьць і слодыч на слыху.
Кахай мяне па-беларуску ў зайздрасьці Афін — дрыжыць чаканьнем кожны мускул, як болем ад шыпшын.
Ля эпалады эпахальнай на месцы стромкіх дрэў схіляюць зімны голаў Альпы прад тымі, хто трымцеў,
кахаў пад зоркамі і ў цемры, калі Вэнэр й Марс свае шукалі летуценьні, й самотны Валапас
глядзеў маркотна на багіню, што спала на Зямлі, шукаў імя ён варагіні, каб папрасіць: “Спалі!..”
***
Мы ўсясьвету кляліся з рудых багавінаў, што жанок водар знаем і знаем смак вінаў, заірдзелых барвянам салодка-гаркотным... Мы ж не зналі нічога ў нікчэм’і маркотным.
О відзежныя целы ценяў, едных гульнёю!.. О відочныя цені зьнітаваных маною!.. Агаліся, расстанься з несампраўдным, чаканьне! Расшпіліся, распранься перад вочмі, каханьне!
Перад душамі ж зьнікні, усмактаўшыся ў сутвы! Я — акрутай нясьмелю... Ты ж — пакутай прысутны... Ты — шчасьлівы пакутай, ты пакутай пражыты. А яна — кроў у венах, і яна ж рве нам жылы!..
***
І Парыж. Ліставей. Французскі дурман. Месье Леставэль зайшоў у шантан. Ён сеў дзе заўжды. І слухаў шансон. У цішы хады – не сьмерць і не сон! — Парыж падышоў! — сівы, як юнак, і голы, як шок, — наўпрост, проста так. І рукі паклаў на плечы яго: Парыж дазваляў усім — усяго. З усьмешкай шапнуў, — бы ўводзячы ў зман, — за нэрв ушчыкнуў: “Скажы, Антуан, ці любіш сваё?..” “Вядома: Гіём...” “Маўчы, Леставэль!..”
Парыж. Ліставей.
ІІ Нябёсная гара. І мы па ёй імкнем... Ты за руку мяне трымаеш моцна, дружа. Хоць ты і сябар мне, ды мы з табой засьнем не па-сяброўску, не, не па-сяброўску дужа — спляценьнем стомных цел у паяднаньні душаў.
Дыханьне мітусіцца й голас твой дрыжыць — ты страчваеш сябе, дзівосны парыжанін, і... набываеш нас. О, як пякельна жыць! О, як цудоўна жыць, свой скарыстаўшы шанец!.. І сьніць, і сьніць, і сьніць... як падае ружанец —
бы знак тваіх самот — з-пад рызы, з-пад крыжа, якія б так табе да твару пасавалі, калі б ты быў сьвятар... Ды тут жыве душа. Мы ў храме абразоў абраз не цалавалі — адно да аднаго ў абдымкі цені ўпалі...
Францускі, як шантан, і стомлены, як шык, і, як ніколі шчэ, развольны, раскаваны... З грудзей тваіх узьнік шалёны жарсны р-р-рык — самотны, як абсэн, жаданы, як нірвана. Ён сьцішыўся, калі прамовіў ты: “Кахана..”
ПАДРЭ
О Сальвадор!.. О Сальвадор!.. Прыгожы мой сьвятар! Мне праз адчай і боль гадоў ваш цалаваць цвінтар.
О падрэ!.. Сьветлы Сальвадор!.. Не грэх кахаць, не грэх наноў адчуць праз боль гадоў: найперш ты — чалавек.
О Сальвадор, мой Сальвадор!.. Прачысты сповед сноў! Я вас знайшла праз боль гадоў — і мне не стала слоў.
О Сальвадор... О Сальвадор, мужчына, поўны сіл, — цнатлівы хлопчык!.. Боль гадоў жыцьця жарсьць не згасіў.
Ці ж сьмерць — на ценях тонкіх руж, — ў дыханьнях і сьвятле, аддаць сябе шаленству душ з той, што скрозь вас жыве?..
З той, што цьвіце праз тлум і шал, скрозь Бога нават — ёсьць. Бог сам яе да вас спаслаў, спазнаўшы ягамосьць.
***
Раніцаю — рок, вечарам — раманс... Твой зялёны зрок — не сьвятло, а шанс!
Штосьці не далі? — значыцца, тваё! — Сальвадор Далі, Дарыюс Міё...
Юны візаві, здзіўлены усур’ёз, мне душу не рві радасьцю да сьлёз!..
Лёгкі кавалер, мілы шалапут, — у зямных хімэр тэж стае пакут.
“Як завесься ты?”— у мяне спытаў мелас мілаты голасам гітар.
“Я — не бог, ані, Божа барані, — болю карані, вецер у вагні...”
ПІЯНІСТ
Я ня здолеў больш маўчаць, бо мне мову заняло. Закарцела ўсё пачаць мне з таго, што ажыло.
Бы ў Фэноза — Божа мой! — задрыжалі крылы рук: адрадзіўшыся сьлязой, нарадзіўся існы гук!
Граць мастацтва і жыцьцё една, як саму душу, — граць адзінства і зьліцьцё, граць мацней, чым я грашу!..
Граць, цяжарачы цяжар, высьвятляючы сьвятло, граць жывому — не крыжам — што імгненьнем прарасло.
ЦЕНІ КАХАНЬНЯЎ
На атуленых пацалункамі плячах крылы праразаюцца, працінаючы чаканым болем да скрозі спакутаванае сэрца, мілосьці поўнае. Трызьню, трызьню па начох, як нашыя цені цалуюцца, як яднаюцца цені... Спатолі, спатолі, спатолі!.. Хоць ценьмі... Ценем бы стаць тваім... Ды раптоўна — як дзіця пазашлюбнае — успамінаецца: прывіды ценяў не маюць, ім належыць выключна сподзеў і прывіднасьць іх. Мы ж прывіды нашых каханьняў. Мы іхнія цені, сасьнёны.
**
Цябе пакінулі сілы?.. Ты зноўку хварэеш, мілы?.. Ты сёньня хварэеш на кнігі — найлепшых, мудрэйшых вярыгі. І учора хварэў таксама на Кафку і Мапасана. Наступствы хваробы — практычна на памяць уся антычнасьць!..
Мне трэба, відаць, стаць вершам тваім ці сваім найлепшым, каб ты на мяне зірнуў, мой Гофман, мой коцік Мур!..
СІНІЯ ВОСЬЛІКІ
Восьлікі сінія ў цыркі не ходзяць, там толькі конікі, малпы і коці. Восьлікі сінія снула ўзіраюць неба і рэчку — і ў іх паміраюць.
Восьлікі сінія сіне маркоцяць сум і спакой — і няўважна пяшчоцяць. Восьлікі сінія сьняцца часьцютка, восьлікі сінія прыйдуць няхутка.
Восьлікі сінія плачуць сінечай, той, дзе быў кожны старым і малечай. Восьлікі сінія, сьнёныя казкі... Ах, восьлік сіні, тутэйшы і наскі!..
Восьлікі сінія — фарбы-прыдумкі, сьмешныя, сьмелыя мроі-лятункі. Восьлікі сінія — з Млечнай Дарожкі б’ЮЦЬ капыткамі сінія ножкі.
Восьлікі сінія — сінія вушкі, мысьленьні ўпартыя, думкі-няслушкі. Восьлікі сінія дзіў валашковых — сінія вочы нябёс выпадковых.
***
Для самазахаваньня я напішу вясёла: “Ляцела на выгнаньне мядотна жоўта пчола...” Ой, нешта не пяецца; журліва, не ў гуморы. А сонцайка ліецца, вятрок блазнуе ў моры. Мяне гукае хтосьці то ў далячынь, то ў Лету. Мне млосна ад мілосьці: я з’ЕДУ, з’ЕДУ, з’ЕДУ! Куды з Зямлі падзецца? Нікуды. Нельга, грэшна... І шчасьце ў жыцьці б’ЕЦЦА, і радасна, і сьмешна... Жыцьму.
Мне сьніцца Беларусь у верасовай хаце. Мне сьніцца Беларусь, і сноў я не ганю. Мне сьніцца Беларусь штоноч, павер мне, браце. Мне сьніцца Беларусь — я ж сэрцу не зманю.
Мне сьніцца Беларусь — мая сівая маці. Мне сьніцца Беларусь — узараная ральля. Мне сьніцца Беларусь, бо я яе не страціў. Мне сьніцца Беларусь — адзіная мая.
Перад табой, зямля, я толькі немаўля.
ЛЁЗНЫЯ СЬЛЁЗЫ
Вершы скончацца мае, не пасьпеўшы і пачацца. Паўтарацца, вычварацца — гэта ўсё не для мяне.
Неба, неба ў мой радок!.. Брыдка, брыдка, брыдка, брыдка!.. Зь берагоў вар’ят-дзядок кліча: “Рыбка, рыбка, рыбка...”
...цішыні больш не чуваць — ані каліва, нічога!.. Немаўлятчынаму богу неруш неба лёзна рваць!..
Вершы душамі баляць. Забіваюць вершы, людзі!.. І нічога больш ня будзе, калі мне не акрыяць!..
Бог — зь кім хоча, з вамі ж — лёс, з вамі ў ложку ён і ў храме. Не ў краіне вы, а ў краме, вам далёка да нябёс!..
Пакараны я за шчырасьць, пакараны, пакараны, не найлепшы, не абраны, не за лірнасьць, а за літасьць!..
Я клянуся... Не — кажу: думкі маюць моцу клятваў. Поруч Літваў — каля кратваў — адхрышчу свайму крыжу.
Бог, даруй, калі ты ёсьць — у пустэчы не папросім. Шчанюком скуголіць восень. У разлом нябёс — мілосьць.
Сьлёзы лёзныя — як сьмерць. Сьлёзы лёзныя — як небы. Забярыце!.. Без патрэбы сьлёзы лёзныя — як сьмерць.
ДАЖЫЛО!..
Непагадзь, погань — тваё! Не адцурайся! Хто ж возьме?!. Сенам шапоча на возе траваў былых быльлё...
Пыл у ліцвінскай дзяжы... Пах папялішчаў у травах... Збаўца — вандалам забава! — крыж не знайшоў, дзе жыць...
І незагой нажавы бледна-астылай вясёлкай, зьбітаю, спаленай зоркай Дух спарадзіў нежывы.
Выплюнуў чэравам Дух знутраў дзіцятка сівое: “Крэўнаму быць сярод лою, як у крыві, — за двух!..”
Грымнула і зараўло неба, разьзеўрыўшы хмары: “Хай і за трох яно марыць, толькі б яно дажыло!..”
Храмы пільнуюць імшу... Хрыплы няўпэўнены ўздышак... Дзіцем намацаны крыжык — першы праслоў: Я скажу!..
Кіньма ў алёсы вясло — грэблі вяслом тым па багне! — багна ж апёкаў не прагне — прагне нязьдзейсьненых слоў!..
Багна клякоча, бурліць — багна чакае... ўчынкаў!.. Ды не чакала дзяўчынку, прышлую багну спавіць:
катавы рукі зьвязаць кужальнымі паяскамі, каб зноўку сталі мы самі плякаць і праўду казаць...
Каб зноўку сталі сабой — іншымі ж быць мы не можам!.. Сорамна і непрыгожа твар свой хаваць за гульнёй, ціха шаптаць, асьцярожна: “Я не з народам, я — свой...” Потым маўчаць і... О Божа!.. Шчырасьць мая дапаможа стаць за сваёю ж сьпіной!..
* * *
— Дзе народ твой? — У далёкім выраі. Хутка вернецца. — Мне ня верыцца. Казкі вырві: Ён — непазначаны. — Ён з Радзімаю. Ці ж не бачыш ты? — Бачу хібы я, недакладнасьці, недамеранасьць і памылкі ў вас. — Ты не іх пільнуй, а гісторыю, недаказанасьць, абыякавасьць кожнай шыльдачкі, фаліянтаў-кніг. — Не вучы мяне сваім розумам. Ты знайдзі народ і пасі яго, каб не зьбег народ на чужы гарод. — Не вучу цябе, адчуваць прашу. А людзей маіх, а дзяцей маіх... Не жывёль ты іх, бо князі яны і княгіні ўсе, працавітыя і адданыя, ды забраныя ў вырай восеньскі. Яшчэ вернуцца і ўзаруць палі. Яны вернуцца, калі кветачкі прарастуць з зямлі, тады пчолачкі ў вульлі цесныя прынясуць нэктар горкі сёлетні. Забярэ яго сівы дзядзечка і напоіць ім, мёдам-сокам тым, родна дзіцятка. Пабяжыць тады вольна дзіцятка — неспакой людзкі не спазнаць яму, і турботы, і горы-горасьці. Пабяжыць яно з сьветлым сонейкам полем, поплавам і па гонейках. — Дзе ж народ твой? — У далёкім выраі. Хутка вернецца...
АДЧАЙ ЧАСУ
Я цябе не бачыла ніколі — ты заўсёды быў перада мною. Валасы — прабель мукі і солі — гаркадымна пахнуць даўніною, даўніной катрынак, брычак, княстваў — з тых часоў, дзе твой адчай шукаўся, дзе не каяўся ўначы, а ўсьміхаўся, са сьляпой жанчынаю кахаўся.
Я са спыненых часоў, гадзін астылых. У сівых легендах я спавіта. Я з мінулых, я з былых сьвятыняў. Толькі ў прышласьці жыцьця я —Vіtа. Я — адчай бялёсы немаўляці, што не можа выказаць анёлаў. Я — бязьмежна-босае расьпяцьце на грудзях, шыпшыньнікам замкнёных.
Я цябе схаваю ў крылы, мілы, калі крылы ападуць грахоўна. Брама Роспачы ладзьдзю пусьціла, зьнік Харон, і ты — кіроўца чоўна. Вуснамі з гарачаю крывёю я беспамылкова, запаветна прамаўляю: “Толькі б стаць тваёю!..” — а тады й не страшна ў апраметнай!..
Я не згодная са сьмерцю прынцыпова, бо калі прыходзіць — конам ляжа... Жыць мне нечакана, нетыпова. Пляжыць сьмерць, людзей сваіх — не пляжыць!..
Сьмерць не затрымаць, сьмерць не спыніць, як і коней-зданяў над прадоньнем... Ды баліць, нясьцерпна усё ж баліць: тая сьмерць, і тыя нашы коні!..
З БРАТАМ
Дранікі — бульба бабуліна. Вечар. Каляды. Вершы Караткевіча, Барадуліна. Усе мы. Кожны з нас — тутэйшы.
І бялейшы за звыклы сьнежань сьнежань наш, калядою поўны. Я і брат — мы табе належым, Беларусь мая, боль мой годны.
Голас Данчыка, казка мамчына... Па чарзе з Лесунком сьпяваем... І народнае — наша спадчына, і крывіцкае ў крылах маем.
Мы ў нябёсы глядзім значнелыя, нас бабуля тройчы жагнае: “Мае зорачкі спалынелыя, паглядзіце, як сонца канае,
як дыміцца на шатах соснаў, як сьцякае па стрыжнях стромкіх, разамлела, мякка і млосна чырванее ірдзежам гронкі,
бы парэчкі ў маім гародзе ці шыпшыньнік, што ў лесе побач...” — Сонца высьпела. — “Ну, дзеткі, годзе, спаць хадзем...” — “Не, бабуля!.. Во, бач!.. — галясок Лесунка прарваўся, — пачакаем шчэ зорку сястрычкі, за хмурынку яна... схаваўся...”
І чакалі Вэнэр па звычцы, дачакаўшыся ў калыханцы.
Спаў лясун, і над лесам хмурынка, і Алесік, і Валярынка...
***
Хто стаіць прад маёю Айчынай, прад Славяншчынай Белай пакутнай? — Сіраціна чакае айчыма ці айца, які здыме путы?
Хто хварэе маёю Айчынай? Як пакутнік зьнясілены дбае аб сьвятыні саборнай, магчыма, нехта ў храме Айчыну хавае.
Ў спавядальні, паэце, маўчыш ты, у пакаяньні не скажаш вышыням, што прад Богам ты боска чысты, ценем цягнесься ты за Айчынай.
І так цяжка Радзіме прызнацца — не, не ў здрадзе — ў любові, што маем. Пры сустрэчы з каленяў не узьняцца і згарэць паміж Небам і Краем!
***
Караў пакутнік пеклам служку веры — выгнаньнем смутак з небакраю плыў. Прарок людзей наіўна верыў зьверу і маладую моц яму дарыў.
Закалыханы на арэлях зману, ён заблукаў: з-пад купалоў — у прах. Нябёсныя ж званіцы і арганы прасілі ў крылаў пра апошні ўзмах...
***
Аглухлыя лугі, спавітыя ў сьвятле, шыкуюць, як шыпы, разлогай дзікіх глогаў. Стамлёныя стагі на мжыстым тонкім тле не трызьняць больш зямлёй — стрымоўваюць зьнямогу...
...І каранёў няма!.. Маўчыць труной душа. — Кажы, прашу, кажы! Калі ж ты загаворыш? — Самоцісься дарма. Сябе знайдзі сьпярша. Перамаўчы сябе — калі душу ты ўспораш.
Спрадвечнае Сьвятло. Спрадвечны Сатана. Бог — старажытны страх... Паўсюль іканастасы. Збалелае б ы л о. І зманная мана. Выродлівай красы зьнявечныя прыўкрасы.
***
Крозавы князь каханы, з крывёю паэта шляхетнай, скрухаю апантаны, маркотай Максым санетнай!..
Сьмелы пагляд самоты мкнецца ў нябёсаў нетры, гукі тугі і ноты вірыць бадзяжным ветрам!..
Ах, як пяшчотна, Божа!.. Як пазасьветава, сьвеце!.. Гожа — нябёснае ложа ды на зямным дасьвецьці!..
***
Час раструшчыцца шчасьцем — не суцешыць, не стане, не супыніцца боем анёльскіх курант... Нас з табою не стане — мы з табою растанем тонкім танцам над time’ам Ах!..
Час забудзецца шчасьцем...
ДАВЕР
Дазвольце з Вамі слухаць цішыню, дазвольце разам быць у сьветлым суме, — бо за абодвух Ваша думка ў думе... Ў будзённасьці, у мітусьні і ў тлуме я мроям цёплых зьнічак не зманю — дазвольце з Вамі слухаць цішыню.
Дазвольце з Вамі дыхаць вышынёй, дазвольце ёю сьніць і трызьніць ёю, крыштальным сподзевам і казачнай парою, вішнёвай узыходнай вышынёю. Слоў трапяткіх няўпэўненасьць са мной, — дазвольце з Вамі дыхаць вышынёй.
Дазвольце з Вамі кратаць глыбіню, кранаць яе — урастаць, глыбець у самасьць... Усьмешка без пакут — пустая радасьць!.. Журбой шчасьлівай Вас я асланю, дазвольце з Вамі кратаць глыбіню.
Дазвольце з Вамі вынайсьці спакой. Сярод аскепкаў, трэсак, сьмецьця сказаў сабе прызнацца: немінуча разам мы незалежныя, хоць Ваша я, Вы — мой. Дазвольце з Вамі вынайсьці спакой.
Даверце слухаць, дыхаць і глыбець... Дазвольце з Вамі лётаць і шалець, дазвольце побач, поруч укрыляць, дазвольце даць Вам, што я маю даць. Даверце бачыць, дыхаць і глыбець... Даверце бачыць...
МОЙ ФІЛЁЗАФ
Дзякуй! — Богу, лёсу і табе!.. З разуменьнем змножыўшы самоты ў блаславёнай крозавай журбе, ў іншасьвету выкуплю палёты, выпакутую тваю тугу, выплачу сваю пазыку плачу і сплачу аброк: як на таку ў жыта ўваходзяць — у раку Лету я увайду,— душы не страчу... Што пражыта?.. — зерне на муку!.. Тое, што пражыць, — таго не бачу!..
Дзякуй! — лёсу, Богу і табе, што ты ёсьць не побач і далёка!.. Ведаю, ярчэюць сэрцы лёгка, калі кожны ведае сябе.
Прывідны мой, дзякуй: ты і я страчанае небам зловім скерца — загучаць два перадсэрдзі сэрцам, як лілея, выплыве здаля крыламі ўзмужнелая зямля!..
Дзякуй, таямнічы... Я і ты... Мой сівы чаўнар, дзівосны лёкай, клічаш, клічаш Дух мой з нематы, — свой не суцяшаючы палёгкай!..
Я — шматкроп’е... позірк немаўлят, дзе шукаюць мудрасьць Назарэта... Я — мрайвіньне трызны, я — п а с л я... п’ЯНЫ сьмех стамлёнага паэта.
Я пускаю белых галубоў белым шляхам з белым чалавекам з белых-белых-белых берагоў белым небам белым-белым рэхам...
Бедны мой, шчасьлівы мой, не плач, бо твае сьлязінкі атуляю я ў радкох сваіх,— нічога больш не маю, як і менш, — нязнаны мой, не плач!
Дзякуй, мой сасьнёны, выбачай, што прамоўлю, што скажу... н і б ы т а... вераю спакусьлівы адчай!.. Усё да д’ЯБЛА, бо няма нябыту!.. Усё да Бога! — страцім толькі рай!..
Дзякуй, мой філёзаф, што ты ёсьць. Ну з чаго мне сумаваць?.. навошта?.. Пэўна ў хованкі — паштар і пошта. Дзякуй, дзякуй, дзякуй за мілосьць.
Пагарэлі ўсе шляхі-масты: Млечны Шлях-мастак, масток вясёлкі. Шляхам поўні — па вадзе, дзе зоркі, я іду, высьпельваючы золкі, да цябе... і сунічныя краты зь берагоў відушчымі вачыма ўбачылі, куды ідзе дзяўчына... Хто цудоўны з нас?.. Цудоўны ты.
ТЫ — ЧЫСЬЦЕЦ
ты як ноч у якую схаваліся кветкі ты як кветкі ў якія схавалася ноч ты ахвяра злачынства злачынца і сьведкі (тут спыніся спачні — не спыняйся прэч кроч!) ты вачысты і той хто пазбавіўся воч
той, хто бачыў нішто, і хто штосьці не бачыў хто забыўся і успомніў з’ЯВІЎСЯ і зьнік хто паслухаўся ўсіх — і хто ўсіх перайначыў ты антыхрыст і мніх ты вячніна і міг абязбожаны лік ты самота і клік
ты бразготка і крыж над магіламі продкаў ты сівое дзіця і наіўны стары ты адпушчаны Дух і ты цела зародка смага ты і глыток ты галота й дары поўны сокамі ствол і рубец на кары
ты стагнаў глыбінёй — ты быў соплам арганаў ты ўдавелы і муж ты ўмудрэлы юнак вырачэнец людзей вырачэнец заганаў ты адбелены цень непазначаны знак князь сабе і свой раб незалежны аднак
ты нябёсаў таўро і пякельні цалунак ты сьляза і вачніца далонь і цьвікі ты няўдача і шанец прысуд і ратунак халадэча на вуснах пяшчота рукі рэха скалаў і гор плёс цішынны ракі
ты бязьмежжы пячор дзе зьвяры і мегеры акіянаў хаосаў і космасаў глыб той хто сам у сабе хто зьняверыўся ў веры той хто рыбай на сушы — паветрам у рыб
ты абсягі вады і закінуты невадзь ты хада ты ж і шлях што бяжыць пад нагой ты і камэнь і прах ты драпежнік і лебедзь ты замоўчаны крык ты народ і ізгой
ты спакой і скразьняк прывід ты і ўяўленьне што стварыла яго ты трываласьць і злом ты малітва й жаданьне ты грэх і збавеньне ты струна і надрыў люстра ты і чало што люструецца ў ім ты што будзе й было абяствараны мім
мім без масак — паэт! о мілосьць — іншасьвет!
ты — чысьцец! я — душа! іх з’ЯДНАЕМ сьпярша!
СЬЛЁЗЫ МУЖЧЫНЫ
Ён заплакаў... Мужчына плача! Твар усьледзілі сьлёзы няўдачы?.. Боль ягоны нястрымны, няйначай. Ён зьняверыўся ў кімсьці, значыць?..
Не, наўрад ці... Вярын ня мае ні ў багоў, ні ў чарцей ён. Сама я, як счарнелая, глуханямая, ачмурэлая здань, канаю
на сьлядох — каб ён знаў! — ягоных!.. Мэдалі, узнагароды, пагоны, дзеці, птушкі, нябожчыкі, клёны, дамы, улоньні, вар’яты, зломы...
Жыцьці, жахі — з сабой ён нясе па цьвікох, па шкляной расе!.. Доўга горла зрываць красе на лязе — на шчарбатай касе?!.
Ён трасецца ад плачу, дрыжыць... Покуль дыхае, хоча жыць. Ды свавольна бягуць дажджы па ягоным крылатым крыжы...
Верыць толькі ў сябе самога, — ані ў лёс, ані ў чорта, ні ў Бога!.. Там, дзе кожны — няма анікога! Там, дзе крок — хоць адзін! — дарога.
“...Тут ніхто нікому не вінен... ...ты ня вер мне, мне веру пакінем... ...ты ў ружовым, а я чыста ў сінім...” ...Мы астынем, маўляў, астынем...
Мне ж здаецца, ён хоча спаліць — так заўсёды, калі баліць: ты бяжыш — і жыцьцё бяжыць, ты стаіш — і жыцьцё дном стаіць.
Я ж не стыну — гару таксама, як і ён, я не маю ўжо храма. І даўно прагну вымавіць: “Мама, я кахаю яго найсама!..”
Зь ім ірдзее падман, рудзее, зь ім лягчэе цяжар, лёт мацнее!.. Зь ім людзее жыцьцё, люцее, зь ім лілея, крыло і надзея!..
Што пражыў ён, таго не сказаў. Мудры роздум?.. Юначы шал?.. Паўстагодзьдзя — вячніны паў... Ён кахаў як ніхто!.. Хто кахаў?..
ВІНО АПУЛЕЯ
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сьветлую журбу і цішыню, за наш давер, за крохкасьць нашых плянаў, за тое, што адзіным Вамі сьню.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за хмары, што вялі нас да травы, за тое, што Вы мной былі спатканы, за тое, што мяне спаткалі Вы.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за дождж варшаўскі й менскую імжу, за тых былых князёўнаў і вакханак, за тых былых — за Вашых!— я кажу.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за боль мінулы — той, што прамінуў, за Вашы раны — мы загоім раны, за дакрананьні — Дух Душу крануў.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за міфы і жывёлаў залатых... Мы зноў маўчым, і зноў гавораць хамы. Наноў жывем, як за сябе, за тых...
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, Вы — за Псыхею, я ж, мой Купідон, за Вас — найлепшы і ўлюбёны самы, мой сум, мой сьмех, жаўнер, паэт, праклён.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за тое, што прыйшлі Вы да мяне праз шчырыя расстаньні і раманы, за тое, што былі Вы існы ў сьне.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за тое, што й наяве Вы жывы, што Вы не мара, не міраж падманны, за тое, што жыву, пакуль ёсьць Вы.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сэрцы, што ў наіве галізны сапраўдней за аракулаў спазнаны, за жыцьці ў жыцьцях і за сон скразны.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за ўсе спатканьні, — сьнёныя хаця б !— за хараство і за спакой нірваны, за сьненьні ў снах і за жыцьця працяг.
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за цудны вобраз і за мой адказ, які чаканасьцю сваёй абраны, які існуе і ўва мне і праз...
Давайце вып’ем, мой спадар каханы, за сьветлую журбу і цішыню. Давайце вып’ем, мой спадар каханы, давайце вып’ем, хоць зусім не п’Ю.
О ВАРШАВА — МОЙ ЛЕТНІ ЎСПАМІН!.. (Зімовы роздум пра лета ў варшаўскіх Лазенках)
О Варшава — мой летні успамін!.. О каханая мною Варшава, забіраеш ты сум мой па ім!.. Наўзамен толькі ciastko ды kаwа...
І віно, дзе сьвятло, мне відно!.. І чутно праз Słuchawku Miłośсi, як клякоча, чарнеючы, дно, як шыпіць, заклікаючы ў госьці...
Ты не з тою, дый я не з тым, мой zmęczony мілосьцю вучоны!.. Морак змораны і змлелы дым наплываюць, плывуць пад адхоны...
Таньчыць лебедзь у цёплай вадзе, падагрэтай удзень прамянямі, у смарагдастаўковай хадзе хвалю хваля ганяе-мяняе.
Ты не з тою, дый я не з тым: так, я з Менскам, а ты з Варшавай... І абрусам сьцяжын залатым поўні усьмешка ляжыць ласкава,
быццам шчылінка ў той іншасьвет, на люстэрках зачараваных, запрашаючы нас на балет птахаў-лебедзяў, нам спасланых.
Пан Міцкевіч праз скруху гадоў па-над хмарай духмянага саду табе шэпча таемна “Дзядоў”. Не Тувім, не Галчыньскі — сам Адам!..
І ў лагодзе сьляпой мілаты, бы ў пачуцьцях сьляпых і цудоўных, называць, як і брата, на ты я гатова цябе нераптоўна.
Я здалёк прычакала цябе — з самай звышнасьці першапрасловаў, калі самасьць пусьціла ў сябе!.. Заняло мне гучаньне прамоваў!..
Заняло цішынёй і душой, каб напоўніцу Дух мой напоўніць не сьвятарнаю верай чужой, а табой, каб табою і помніць!
Целы, целы... Кахаем мы іх, бо ў тых целах мяжуюцца душы. А твая — не злачынца, не мніх, і тваю я кахаць мушу, мушу...
Ты вярнуўся з пальшчызны дамоў — я хацела, каб зноў ты вярнуўся ад паненак і пекных паноў, каб мяне з Беларусяй крануўся.
Ні батлейка, ані Бэтлеем — як было дашкалёнкам! — не цешаць. “Powіedz mi, jak mnie kochasz...* Więc?.. Wiem”. Ды сабакі ж, як людзі, — усе брэшуць!..
Ты ж адзін ды шчырэйшы за усіх. Роўнасьць — роўным, адданасьць — адданым. Як уздых, узьляцеў маладзік па-над ложкам, дзе час спаў з каханым,
з лебядзінай яго сівізной, з яго ўсьмешкай — на зайздрасьць Арфею!.. Кветка ў голаў пакладзена мной — да сівінаў пасуе лілея!..
Ты сказаў, што жыцьцё аддасі за цудоўнае наша каханьне. Што заўгодна бяры — не прасі: я ад сонцаў твая, ад зьмярканьняў...
Падуладны зімы хараству, сьнег калядны злавіўшы ў далоні, ты прамовіш Хрыстову Раству: “Беларускае ў польскім не тоне!..”
***
Ён прыйдзе. Уночы. І здыме зь мяне... Усё, што захоча. Лязом шмаргане. Па скуры, па венах! Не вінен тут ён. Па скронях, па сьценах — густым прамянём! І сінім, як існасьць, і жоўтым, як шлях! Мне б фэрумам віскнуць, як дзеці ў ясьлях, пранізьліва-чыста, і тупа, як лёс. Бялёсая крыста... Дзе лёзам да сьлёз?..
Ды босае неба трымаю ў душы. Яшчэ чаго трэба? Памры і пішы пранізьліва-чыста, і проста, як лёс, крывавая крыста ў разломах нябёс.
Да д’ЯБЛА, да бога, да брата, да дна! Якая зьнямога! Якая вясна!
Скразьліва крывяніць чысьцец, быццам лёс, памерлая памяць патрапіла ў плёс пранізьліва-чыста, і сьмела, як сон. Ружовая крыста, нябёс парасон аслоніць, прыкрые ад неба, вады, і дождж не амые ад грэхаў сады, каб потым духмяна яны расьцьвілі наўпрост на палянах, бы ў душах былі...
ШАЛЁНАЕ ШЧАСЬЦЕ
Да д’ЯБЛА аскетызм, найгрэшны мой аскет!.. Да д’ЯБЛА дараваньні, да д’ЯБЛА запаветы, бо ты маё даруй, адзіны запавет, глядзіш з іканастасаў, глядзіш з бязьмежжаў Леты!..
Твая душа, нібы забытая ладзьдзя, якая колькі год — мо ад стварэньня сьвету — лунае ў небыцьці, шукае небыцьця, шукае шчасьця і... няшчасная праз гэта.
Ды сэрцаў тут няма, што маюць шчасьця больш, што маюць больш жыцьця, чым ёсьць у сэрцах нашых. І прарастае боль, жаданы намі боль, з глыбіняў пачуцьця — перапаўняе чашы.
***
Чым лягчэй — тым лепей не заўсёды, мілы. Ты прачнуўся ранкам, поўны добрых сіл. Ты — мая заранка з барваю астылай. Як грахі? Спачылі? Ну, тады — маўчы. Завяжу табе я вочы белым сьцягам, каб не бачыў сьвету чорнага, як здань, каб разломы ў небе разрывала прага, разрывала срэбрам, што сьпялее там. Не хачу, каб позірк твой спыніўся недзе, дзе брыдва і поскудзь. Бо сама не тут. Не зірні на зоркі, не зважай на сьмецьце і на кроў на сьмецьці, не глядзі на бруд. Буду танчыць доўга нецвярозым дымам, што свой сьлед губляе па дарозе ў рай. Я паклічу Бога — хай цябе абдыме, той, хто шчэ не страчваў нелюбові зграй. Адпусьці ласкава подых, што не ў змозе акрыяць ад шчасьця, што за сьмерць далей. Усьміхайся болем сваёй шчырай крозе, бо і скон не здоліць белі усіх лілей!..
ЗЯМНЫЯ МЫ!..
Міцкевіч нарадзіўся учора, а сягоньня калядная Вэнэр нагадала мне пра нязбытнае каханьне і паэтаў... Я, праўда, ні Марыля, ні Марыя... Я зоркаю была, аднак упала, як неба Рыма, акурат на сьвята!.. Хаўрусьнікам, дарадцам быў мне Космас, і ён адзіны вершы нашы правіў... Не, не камэтаю, — шалеючы, табою ў кірунку шчасьця ушыркі я акрэсьлю нябёсы ды праз іх прайду скразьліва, і апынуся ля цябе, мой мілы — ля ног укленчу... Ты ж усё на рукі узяць прагнеш, любы мой, мяне зямною?.. Не мной спатканы, ды каханы мною, малюся я і прагну скрозь табою адным, нябёсным і зямным, і сьветлаю журбою незямною, і сьветлым сумам незямным!.. Зямныя мы: на жаль альбо на радасьць?.. Зямныя мы, як незямныя сны, — з захмар’я нам на травы лёгка падаць! — зямныя мы, бы кветкі ў час вясны... І дзякуй Богу, што зямныя мы, што не з аблёкаў — з прагаў мы сатканы... Цудоўна і пакутліва, каханы, трымцяць у нас псыхеі-душы — мы!.. І мы не зрушым?.. Я не зрушу пэўна, што хросны Космас мой, а ты са мной, а я з табой далёка, як спакой, далёка, як і з хросным, і так блізка, і oсё бліжэй... І зоры нізка-нізка!.. Душа наросхрыст, тчэ на марах-кроснах той вобраз, што й за неба... даражэй!.. Усё бліжэй, бліжэй, бліжэй, бліжэй!.. Мы сплецены, абраныя ўсясьветам... Дазволь паверыць мне, што ты абраны!.. Мы зьвечаны, заручаныя ветам сваім на зманы... Дазволь сабе паверыць, што каханы — й залучаныя шчырай верай храмы з’ЯДНАЮЦЬ нашы крылы й нашы раны і на скрыжалях мары не ўваскрэснуць і сьмерць не зьведаюць яны ўжо аніколі. Хутчэй сканаюць шчасьцем, калі шчасьце калісьці крыжавала душы болем. Я змушу жыць заўжды, бо адчуваю ўглыбкі: так, залатыя рыбкі — проста рыбкі, а я вышэю птушкамі: лятаю!.. а я глыбею рыбамі: кахаю!..
***
Ад Пятра і Паўла слаўна мы ішлі, як па нажах. Больш не страшна — й гэта жах! Ад Пятра і Паўла слаўна Белы нас пранёс эскорт. Неабачлівы акорд. Галявой аб стромкі борт.
Ад Пятра і Паўла слаўна... Я гатова, ты гатоў. Перайшлі з зямных партоў да Харонавых плытоў...
***
Адцураліся вады — ці магчыма?! — выспа небаў і аблёкаў лагчына. Адцураесься мяне — малайчына! Ты мужчына. Ну а я? Я... жанчына?
Ты найперш. За табой Я з вялікай. Ты мой верш. Ты з усёй паспалітай — сам адзін. Я адна супраць волі. Заручыў ты маю волю з болем.
Твае мроі — пра нас. Мае мроі — пра мяне і цябе. І даволі. Хай не маці, не жонка прычынай, а дзіця наша будзе — айчынай.
***
Усё найлепшае ўва мне — тваё, адроджанае цёплым-цёплым словам, якім ты адагрэў маё гальлё, аддаўшы сэрца караням — не сховам!..
Я застануся слухаць пульс зямлі і на ахвярніку пракульта сьмерці — вуду!.. Я прагну сьніць табой, ты мной не сьні, калі паверыш, што цябе забуду!..
Ды што каханьне — цела і душа?.. А мо яно — душа, душа і цела?!. Шалёная шчымлівая шаша ўтрапёна мчыць, каб думка паляцела...
Я цешуся, шчасьлівая, як сон! Не верыцца і верыцца, што праўда, — што могуць сэрцы біцца ва ўнісон, што я магу цябе ад бога прагнуць,
што я магу табой маўчаць і сьніць, пяшчоціцца нахабна і злавацца, што я магу, як аблачына, піць дажджы і да нябёсаў заляцацца,
што я магу апраўдваць не сябе, сабою дараваць табе, як брату, і, як глыбее глеба пры сяўбе, глыбець зародкам новага абраду!
Магу маліцца я табой адным і не прасіць, а проста быць з табою! Ты мо сустрэнеш — я ж выключна сны! — зямнога Дафніса альбо зямную Хлою?..
Я не скажу, аднак я не хачу, каб ты дзяліў цяпло — цяпло не дзеляць!.. Цямнее, непрытомнее ўваччу, калі гавораць: ён мо іншай дзеля...
У малітоўным суме самахоць, у рабстве палюбоўнага двубою хачу цябе кранаць такой... не тою!— не так, як хтось кранаў цябе стакроць!..
Усё найлепшае ўва мне — тваё!..
***
Жоўтая ружа ссохла ў вазе, што на раялі. Ці помніш?.. Калісьці пяялі анёлы паміж баямі...
А кветка, якой не падорыш, бо кветкі не любіш проста, цьвіце так водарна-востра, вандроўна, бы водумны востраў.
***
Па валошках і зорках прыйду да цябе, З падзякай зямлі пакланюся, Прыпаду да травы і расы ў журбе — Ачышчуся і адмалюся.
На выгнаньні, радзіма, мяне ты катуй! Боль расстаньня я не стрываю. Я ірвуся — лячу, маё неба, ратуй! Я ўсё помню: Радзіму мáю.
***
Не клеіцца нешта, Уладзя?.. Не клеіцца і ў мяне... У лазьні альбо ў вадаспадзе Яблонскай здань возьме й міне.
Бяз’якія зданяў ганяюць — што польскія ім, што свае! — гандлююць, а значыць, губляюць... Радзіму... Радзімай... Але...
Купала да прошчы спусьціўся — падацца яму шчэ куды? — каб памяці часу напіцца, і суму льнянога, й жуды.
Паўночныя сполахі ўночы чужыне высьвечваюць сны, ты ж трызьніш — і страх твой прарочы: званіца губляе званы.
...І крышацца крыгі, і лёды ляднеюць, сьняжацца сьнягі... У ліпені менскай пяшчоты атуліш апёкі тугі.
Вальнеюць-ладнеюць справункі ў пранізьлівай срэбнай цішы. Гатэлямі ўсіх пастарункаў Варшава сьмяецца: “Пішы...”
...З гняздоўяў сувояў на дахах праз дрэвы сівыя й дамы ў шыкоўнасьці фарбаў і пахаў ярчэе малюнак зімы:
паэт з цэнтыфоляю ў глянцы — са скроняў далоў мудры сьнег! — віно пурпуровае ў шклянцы, самотны здарожаны сьмех.
...І пахі, і барвы, і рухі кіпяць завірушным катлом, як птахі, зьлятаюцца духі да сэрцаў, што помняць жытлом...
Я ў сэрцы знарок пакідаю прагал, каб запоўніць табой. Вандроўнік, цябе памятаю тутэйшым з усьмешкай-журбой,
з журботнай тваёй весялосьцю, з вачыма гаркотнай смугі, цябе памятаю не госьцем, а воблакам, што на лугі
плыве, каб разгубленым болем ізноў Беларусь атуліць. Цябе, заручонага з воляй, у волі і хочуць спаліць.
Не ведаюць, пэўна, што воля, яна, нібы жарсьць, як мілосьць, — не можа быць волі даволі, і воля бязьмежней, чым злосьць.
Увек не зракуся я рытму ліцьвінскага сэрца біцьця, хачу быць з табою я ў рыфму зьліцьцём душаў, словаў, быцьця.
ЯГО СЛОВЫ
“Зьлева — кладачка, справа — кладачка Падыдзі ж да мяне, мая блядачка, — мая юная ды юрлівая, бессаромная, палахлівая, мая зьдзекліўка найласкавая, і цікаўная, і цікавая. Як жа я цябе ды хачу сабе! Як жа мне не быць ды ў тваёй журбе! Так бы жыў і сьніў на тваім плячы, акрыяў на ім — ты мяне лячы. Так кахаю я, як ніколі шчэ! І палае ўсё, і гарыць, пячэ. За вагнём сачыць — не насочысься. За табой ісьці — не дакрочысься. Як цябе люблю — усё жыцьцё крычыць! І шалее ўсё, і нутро кіпіць!
Ах, за што мне... Не!.. Не аддаў бы век тое, з чым ня жыў! З чым я чалавек. З чым жыву цяпер — зацкаваны зьвер ды з цяплом наскрозь без патрэб і просьб.
“Пасядзі са мной...” — ну, скажы, дзяўчо. Я, бы на крыжы, на тваіх вачох. (Сэрца рэжа... ох!.. Каб яго!.. Маўчыш?.. Не стрываў, не змог!.. Праўда, мой жа крыж... Я твой годны раб). І табе я рад, і тузе сваёй — бо ёй быць маёй. Не табе — тузе. Што стары вярзе?! Не зважай. Люблю. За цябе малю.
Болей не скажу на крыжы крыжу.
Не перажывай. Мілая... Бывай”.
ТРАЕЦКАЕ ТРЫЗНЕННЕ
Ты родны п’ЯНЫ паэт, і я цябе так люблю!.. Твой сумна-шчасьлівы партрэт з абдымкаў нябёс лаўлю. Дажджынкамі змоклых мар — са смужных вачэй сьляза, з блакітных зманлівых хмар тваё стамлёнае: за... Не маніш ужо ані, сабе ты стаміўся маніць... Жанчыны і скрушныя дні... Ты п’ЕШ, бо не можаш не піць. А можаш зусім ня піць, ды чорт з ім! — нашто цярпець?.. Калі баліць — дык баліць!.. Калі шалець — дык шалець!.. “Старая карга, дзе ўжо ты?.. Гэй, Манька, хадзі сюды!..”— І котка ідзе да вады, не бачачы, дзе сьляды твае і дзе ты сядзіш, дзе рукі твае маўчаць, дзе словамі ты глядзіш. “Гарэлку, піва ці чай?” — “Не, дзякуй.”— “Ну, выбачай”. І зноўку маўклівы адчай!.. На пальцы з адным — залатым — пярсьцёнкам... Мы зноў не аб тым... гаворым... І зноўку маўчым аб тым — аб адзіным, адным!..
Траецкага цені ўначы, і Сьвіслач у сьветлай журбе. Не людзі навокал — плашчы, бо твар — на адзіным табе. Страпана-гарэзьлівы мірг — Люцыпар, сівы Асмадэй!.. Не хочаш за краты й “за мір!”— куляеш кілішак ідэй: “Павер, не хачу я ў турму: ужо ў горле! — абрыдла мана!.. Калі не дамоў — у труну! Калі не дахаты — хана!..”
Цытуюць цябе і сябры, і ворагі ведаюць верш — твой верш... І хто матамі крыў цябе, той цытуе найперш!..
Купала альбо Куляшоў — тэмат для размоваў са мной... Ты ж куляй па сэрцы прайшоў, шалёнаю, ды не дурной!..
Ты даў запавет: “Напішы, ствары — каб я спрах! — наш міт! Каханьне і гладышы... Эдып адпачне і Сызыф!..” А потым дадаў: “Наіграй наш міт пра нязбытны край, паэзію і адчай, пра страчаны, згублены рай!..
Я п’Ю за цябе, не пярэч!.. Хаця, за што піць, насамрэч?.. Душа сапраўды — не рэч, і думкам не скажаш: прэч! Як дыхаецца, пішы. Адзінае — для душы!..”
Дэльартныя твары, гатэль, “Крывавая Мэры” — кактэйль. Маркотны паэт, боль і хмель, і мяккі чырвоны фатэль...
НЯ ТЫЯ...
Пайсьці ў кнігарню? — ды зараз ноч... Пайду ў кавярню — кнігарні ўзбоч. У той кавярні сядзіць мастак і марнатраўна п’Е усмак каньяк. Яму скажу я: — Жывеш, мастак? — Душа мяжуе... Нядобра так... Пакуль жывыя — не залячыць. Мы не сьвятыя — мы будзем жыць. Да незагояў душу сячы крылатых вояў імкнуць мячы! Скуголіць, вые: жалеза ў плоць! Пакуль жывыя — жывем стакроць! Пакуль не тыя — не заляпіць вачэй сьвятыням; мы будзем піць, ды не за краты — за “да-жы-вем!” Сваім жа катам гарляк парвем!
...А побач ціха паэт цадзіў віно — як ліха з чужых кадзіл. — І кайф зламаем! — прамовіў ён, — бо шал мы маем — на нас праклён. Пакуль не тыя, пакуль мы — мы — усе жывыя, усе званы!..
Званічна, зорна — як мае быць — жыцьцё — мажорна! — мы будзем жыць!
Калі ўзаемна — яно смачней! Гэй, лірна, сьпеўна жыцьцё засей!..
...І ветах высьпеў па-над шашой. ...І размаўляла душа з душой.
БЕЛАЯ РАДЗІМА
Белая радзіма, белая радзіма, паглядзі, адзіна, на мае сьляды. Шарая гадзіна, шарая гадзіна: кветка, як ільдзіна, і сады — ільды.
Сьветлым сумам жыці, сьветлым сумам жыці— на вагні дрыжыце, сьлёзы і сьвятло. Ў душах сонцу быці, ў сэрцах сонцу быці, болем сонцу быці, як заўжды было.
Мы з табою вернем, мы з табою вернем глыбіню — нябёсам, птахам — вышыню. Толькі, родны, вер мне, толькі, родны, вер мне: вернем росам, лёсам, думкам — чысьціню.
Ў поўнядзі сутоньня лёсаўка патоне, шэраньню на скронях загусьцее сьнег, я ў тваім палоне, ты ў маім палоне, сумны і шчасьлівы, крэўны чалавек.
***
У далоні я ўзяў вагонь – запаліў я вагонь ад цябе, і ён згасьне ўжо гэтай зімой ад мяне.
Ён прыгожа трымцеў і дрыжэў на далонях, што помняць цяпло. Ды ў жыцьці мне за усё даражэй, што было.
***
Ува мне твая кроў, Максым, ува мне твая кроў, Янка. І кожнаму з вас я — сын. Я вашым сынам калыханка.
Я шнары на вашых руках. Я ваш абарваны голас. Адчуў вашай смагі смак, як зерне — цяжарны колас.
Як камень належыць вежы, як веры належыць памяць, я вам, паэты, належу — вачніцы мае не зманяць,
не змоляць маёй патолі, маёй глыбіні жывёльнай, маёй чалавечай волі, да чалавечнасьці здольнай,
з якою я ў храме сьвечку пастаўлю й заплачу бяздумна... Я дакранаюся, Вечнасьць, душой да бяздольнага суму.
*** Я губляю страты свае — зірні. Найраднейшага сябра не суцяшаюць пякельныя — на іх мяне спаляць! — мае вагні, што з далечыні і ўваччу так няўтульна палаюць.
Мо ад болю тупею, як нож стары. Вогнішчы, вогнішчы, вогнішчы ўсюдна! Да пары я згару. Ой, да пары... Я згару ад людзей... непрылюдна, няўклюдна...
Ад сябе я згару. Ой, ад сябе... Мяне ў сэрца — шыпамі, шыпамі, шыпамі!.. Я шалею шыкоўна: шыпшынна — журбе, суму — сьветла, і вусьцішна — вусьце і ціш... — з вамі... з вамі... з вамі...
АПЁКІ ТУГІ
Тугія густыя сьнягі, зьмяшаныя з цёплай крывёю, са сьвежаю сіняй зямлёю, прыстылі да твару тугі.
Зямлі лугавое сьвятло з грудзей навальнічных грамніцаў, як сонцы шпурляе ў крыніцы, маланкі і сэрцы — ў жытло.
І той, хто кахае мяне мацней ад Радзімы і волі, са мною не будзе ніколі!.. ...І смык скамянеў на струне.
І пэтлі на горлах радкоў. Рагочуць радкі, быццам раны: каскадам крывавым праз краны, напорам — з прарваных вякоў!
Зжывуся з жыцьцём наўсуцэль! Не гневайся, горды, прыгожы, — і сьмерці не дасьць нам Бог, можа, калі ўжо не даў нам дзяцей?..
ПАРАСТКУ, ЯКІ КРЫВЯНІЦЬ...
Вы разьбілі сваю скрыпку, бо яна сьпявала болем, бо раўла, нібыта гольлем разарванае дзіця. Вы разьбілі сваю скрыпку: вы зьнішчалі — для жыцьця. Вы разьбілі сваю скрыпку, бо яна сьпявала болем, бо раўла, нібыта гольлем разарванае дзіця.
У дзіця ўрасла галіна, у сябе увабраўшы скруху, крыкі, крыкі, крыкі, крыкі... роспач, страту, сьлёзы, жах. Жах — і той не меў крыжа. Крыкі, крыкі, крыкі, крыкі і зьнямогу ў кожным руху... У дзіця ўрасла галіна, у сябе ўвабраўшы скруху. Вы жадалі, пэўна, сына... Яве — цені, памяць — Духу. Вы памерлі, вы ўваскрэсьлі. З васкрашэньнем і з нядзеляй! Жыць не дзеля, жыць не дзеля!.. У труне каханкі несьлі... У труне каханкі сьпелі. Ці ж не ведалі вы, мілы, што ў чужых абдымках можна, хоць ты будзь і асьцярожным, назаўжды згубіць пяшчоту, не згубіўшы чысьціні?!
У труне каханкі сьпелі. Ці ж не ведалі, мой мілы, што душы не стане сілы назаўжды згубіць пяшчоту, не згубіўшы чысьціні?!
Назаўжды згубіць пяшчоту ад самоты, праз самоту, не згубіўшы чысьціні. Не цаніць яе ані...
Родны, любы, даражэнькі, у шчасьця — сьцежкі, у шчасьця — жменькі, у гора ж ёсьць шаша і дым — скрозь пустое ды ў пустым. А разлогі з пенным глогам і з шыпшынаю ў зацішку — для чаго яны?! Каб рогам паўпіраліся і лішку мы б сьцягнулі ў панны сьмерці! Кукіш ёй з алеем! Дулю! Хоць без кулі, хоць пад кулю — не загіну, не памру я! — так вось жыць і дыхаць вечна, рызыкоўна, небясьпечна!..
Што ж... І паміраць ахвочых тут няма. Дык жыцьмем, дружа. Сьмерць скуголіць, вые сьцюжа... Ха! Яны нам не з прарочых! Мы пад коўдраю з табою, абароненыя, сьнімся. Сьнімся сьмерці, як сувоі, што гудуць пра таямніцы.
ІТАЛІЙСКАЯ ІМПРЭСІЯ (Жарсьць на руінах Старажытнага Рыма)
І Белыя кветкі лёгкіх лілеяў... Промні і дзеткі — веліч надзеяў... Слодыч, пажада — пан Рым распусны! Як з мармэляду — пантарым з вуснаў!..
Млечная хуста, зоркавы поні, поўні паўлуста ў хмарах патоне. Поўначы зьзяньне княжыць паўночы. Морак расстаньня, сумныя вочы...
Пыл бабілёнаў з попелу ўзьняўся! Ў жарсьці палону лепш бы не кляўся ў вечным каханьні — целы не вечны! Ў судакрананьнях час небясьпечны!..
Мой імпэратар!.. юр у зачыне!.. Клаўдзій-аратар, стогне Рым, гіне!.. Лава зародкаў пырскае ў кратэр, калаўрот продкаў зьвірыў са спратаў!..
Стромісты стрыжань, млоснае ўлоньне полымя ліжа яскрамі ў зломе! Фатум і прага, прага і фатум — вольныя судзьдзі будням і сьвятам!..
Муза, Эрата!.. водар тужлівы пусьціш расплатна пад пералівы целаў духмяных, меласаў звонкіх!.. Плоць палымяна мкнецца да гронкі:
смага сасьмягла, вусны засохлі, скура спружыніць у празе да к р о п л і — поту, крывінак, вільгаці, росаў, сьліны, дажджынак, стромістых лозаў,
шнараў ад лозаў, ранаў ад струнаў, міфаў і крозаў... Узброеных гунаў — трызьню ці бачу ў Рыме стамлёным?.. Глухлае “страчу!..” — з вуснаў салёных!..
Віны па венах!.. Цнота на вежах!.. Стаў на калена, юны і сьвежы, змлелы, гульлівы, Рым ненатольны пад пералівы прагных утопій!..
ІІ
Нішчацца, рушацца вехі, гмахі!.. Круцяцца, кружацца хлуды-вакхі!.. Вірыцца, веецца шал стагодзьдзяў!.. Скрозіцца, скроніцца: досыць!.. годзе!..
Рымляне, рымлянкі, скон спакусаў, дымляне, дымлянкі, дым прымусу ў цывілізацыяў на гарышчы!.. Постгенэрацыя ў папялішчы
здрапала пальцы, локці, калені ў пошуках шчасьця — шчасьця, не меней!.. Рым пацалункаў!.. ігрышч, уцехаў, як паратункаў, сын чалавекаў
прагне снабачыць клік эратызму з тварам гарачым трагікамізму. Сны Купідона не памяталі рымлян імёны — тых, што кахалі...
Сьцёгны іх, лыткі, торсы, рамёны... Час які ж плыткі!.. Час мой сасьнёны!. Зыркай маланкі прывіды-шалі шал ліхаманкі ў чашы сабралі!..
Мы ўсё спрашчалі, мы скарачалі, мы не гучалі, мы дакучалі, мы далівалі, не выпівалі, мы не стваралі, а гаравалі...
...мы цалавалі, ды не кахалі!..
Мы сумавалі ў рымскія сьвяты і дакаралі: “Горад пракляты!..” Вернемся ў Рым, браце!.. Вернемся, братка?!. Жонка і маці — вакханка-вар’ятка!..
Антычнае неба
1 Апалае неба над Рымам пад купал нябёснай лагоды пястоўная плыня прыбіла свабодай яго асалоды!..
О Рым, о сьсівелы паэта!.. Я сэрцам люцею, як бачу каханьне з антычным сюжэтам!.. Ці можа быць неяк іначай!?.
Ты высьпелы плод, лёт сасьнёны! — ў табе эратычная сіла: юнак, што спакусіў анёла, дзяўчына, што сукні спаліла!..
2 Паганцы, нам варта вярнуцца туды, дзе палацы і танцы!.. Дзе душы ад целаў імкнуцца... — ці варта вяртацца, паганцы?..
Ці варта вяртацца туды, дзе мілосьць з разарванай плявою бясплоднай гітанай нямою сатлела!.. Сплыло усё... Надыдзе!..
***
Кахай мяне па-беларуску — змаўчыць Парыж, Мадрыд. На мапу прагі без прымусу ўзыдзе Менскі Крыт.
І Днепр апячэ Луару, Дуэру — Нёман мо... Наяве я спазнаю мару, бо ты і я — адно...
Адна ўцялесьненая сквапнасьць да шчасьця, да граху — на вуснах жарсьці непадманнасьць і слодыч на слыху.
Кахай мяне па-беларуску ў зайздрасьці Афін — дрыжыць чаканьнем кожны мускул, як болем ад шыпшын.
Ля эпалады эпахальнай на месцы стромкіх дрэў схіляюць зімны голаў Альпы прад тымі, хто трымцеў,
кахаў пад зоркамі і ў цемры, калі Вэнэр й Марс свае шукалі летуценьні, й самотны Валапас
глядзеў маркотна на багіню, што спала на Зямлі, шукаў імя ён варагіні, каб папрасіць: “Спалі!..”
***
Мы ўсясьвету кляліся з рудых багавінаў, што жанок водар знаем і знаем смак вінаў, заірдзелых барвянам салодка-гаркотным... Мы ж не зналі нічога ў нікчэм’і маркотным.
О відзежныя целы ценяў, едных гульнёю!.. О відочныя цені зьнітаваных маною!.. Агаліся, расстанься з несампраўдным, чаканьне! Расшпіліся, распранься перад вочмі, каханьне!
Перад душамі ж зьнікні, усмактаўшыся ў сутвы! Я — акрутай нясьмелю... Ты ж — пакутай прысутны... Ты — шчасьлівы пакутай, ты пакутай пражыты. А яна — кроў у венах, і яна ж рве нам жылы!..
***
І Парыж. Ліставей. Французскі дурман. Месье Леставэль зайшоў у шантан. Ён сеў дзе заўжды. І слухаў шансон. У цішы хады – не сьмерць і не сон! — Парыж падышоў! — сівы, як юнак, і голы, як шок, — наўпрост, проста так. І рукі паклаў на плечы яго: Парыж дазваляў усім — усяго. З усьмешкай шапнуў, — бы ўводзячы ў зман, — за нэрв ушчыкнуў: “Скажы, Антуан, ці любіш сваё?..” “Вядома: Гіём...” “Маўчы, Леставэль!..”
Парыж. Ліставей.
ІІ Нябёсная гара. І мы па ёй імкнем... Ты за руку мяне трымаеш моцна, дружа. Хоць ты і сябар мне, ды мы з табой засьнем не па-сяброўску, не, не па-сяброўску дужа — спляценьнем стомных цел у паяднаньні душаў.
Дыханьне мітусіцца й голас твой дрыжыць — ты страчваеш сябе, дзівосны парыжанін, і... набываеш нас. О, як пякельна жыць! О, як цудоўна жыць, свой скарыстаўшы шанец!.. І сьніць, і сьніць, і сьніць... як падае ружанец —
бы знак тваіх самот — з-пад рызы, з-пад крыжа, якія б так табе да твару пасавалі, калі б ты быў сьвятар... Ды тут жыве душа. Мы ў храме абразоў абраз не цалавалі — адно да аднаго ў абдымкі цені ўпалі...
Францускі, як шантан, і стомлены, як шык, і, як ніколі шчэ, развольны, раскаваны... З грудзей тваіх узьнік шалёны жарсны р-р-рык — самотны, як абсэн, жаданы, як нірвана. Ён сьцішыўся, калі прамовіў ты: “Кахана..”
ПАДРЭ
О Сальвадор!.. О Сальвадор!.. Прыгожы мой сьвятар! Мне праз адчай і боль гадоў ваш цалаваць цвінтар.
О падрэ!.. Сьветлы Сальвадор!.. Не грэх кахаць, не грэх наноў адчуць праз боль гадоў: найперш ты — чалавек.
О Сальвадор, мой Сальвадор!.. Прачысты сповед сноў! Я вас знайшла праз боль гадоў — і мне не стала слоў.
О Сальвадор... О Сальвадор, мужчына, поўны сіл, — цнатлівы хлопчык!.. Боль гадоў жыцьця жарсьць не згасіў.
Ці ж сьмерць — на ценях тонкіх руж, — ў дыханьнях і сьвятле, аддаць сябе шаленству душ з той, што скрозь вас жыве?..
З той, што цьвіце праз тлум і шал, скрозь Бога нават — ёсьць. Бог сам яе да вас спаслаў, спазнаўшы ягамосьць.
***
Раніцаю — рок, вечарам — раманс... Твой зялёны зрок — не сьвятло, а шанс!
Штосьці не далі? — значыцца, тваё! — Сальвадор Далі, Дарыюс Міё...
Юны візаві, здзіўлены усур’ёз, мне душу не рві радасьцю да сьлёз!..
Лёгкі кавалер, мілы шалапут, — у зямных хімэр тэж стае пакут.
“Як завесься ты?”— у мяне спытаў мелас мілаты голасам гітар.
“Я — не бог, ані, Божа барані, — болю карані, вецер у вагні...”
ПІЯНІСТ
Я ня здолеў больш маўчаць, бо мне мову заняло. Закарцела ўсё пачаць мне з таго, што ажыло.
Бы ў Фэноза — Божа мой! — задрыжалі крылы рук: адрадзіўшыся сьлязой, нарадзіўся існы гук!
Граць мастацтва і жыцьцё една, як саму душу, — граць адзінства і зьліцьцё, граць мацней, чым я грашу!..
Граць, цяжарачы цяжар, высьвятляючы сьвятло, граць жывому — не крыжам — што імгненьнем прарасло.
ЦЕНІ КАХАНЬНЯЎ
На атуленых пацалункамі плячах крылы праразаюцца, працінаючы чаканым болем да скрозі спакутаванае сэрца, мілосьці поўнае. Трызьню, трызьню па начох, як нашыя цені цалуюцца, як яднаюцца цені... Спатолі, спатолі, спатолі!.. Хоць ценьмі... Ценем бы стаць тваім... Ды раптоўна — як дзіця пазашлюбнае — успамінаецца: прывіды ценяў не маюць, ім належыць выключна сподзеў і прывіднасьць іх. Мы ж прывіды нашых каханьняў. Мы іхнія цені, сасьнёны.
**
Цябе пакінулі сілы?.. Ты зноўку хварэеш, мілы?.. Ты сёньня хварэеш на кнігі — найлепшых, мудрэйшых вярыгі. І учора хварэў таксама на Кафку і Мапасана. Наступствы хваробы — практычна на памяць уся антычнасьць!..
Мне трэба, відаць, стаць вершам тваім ці сваім найлепшым, каб ты на мяне зірнуў, мой Гофман, мой коцік Мур!..
СІНІЯ ВОСЬЛІКІ
Восьлікі сінія ў цыркі не ходзяць, там толькі конікі, малпы і коці. Восьлікі сінія снула ўзіраюць неба і рэчку — і ў іх паміраюць.
Восьлікі сінія сіне маркоцяць сум і спакой — і няўважна пяшчоцяць. Восьлікі сінія сьняцца часьцютка, восьлікі сінія прыйдуць няхутка.
Восьлікі сінія плачуць сінечай, той, дзе быў кожны старым і малечай. Восьлікі сінія, сьнёныя казкі... Ах, восьлік сіні, тутэйшы і наскі!..
Восьлікі сінія — фарбы-прыдумкі, сьмешныя, сьмелыя мроі-лятункі. Восьлікі сінія — з Млечнай Дарожкі б’ЮЦЬ капыткамі сінія ножкі.
Восьлікі сінія — сінія вушкі, мысьленьні ўпартыя, думкі-няслушкі. Восьлікі сінія дзіў валашковых — сінія вочы нябёс выпадковых.
***
Для самазахаваньня я напішу вясёла: “Ляцела на выгнаньне мядотна жоўта пчола...” Ой, нешта не пяецца; журліва, не ў гуморы. А сонцайка ліецца, вятрок блазнуе ў моры. Мяне гукае хтосьці то ў далячынь, то ў Лету. Мне млосна ад мілосьці: я з’ЕДУ, з’ЕДУ, з’ЕДУ! Куды з Зямлі падзецца? Нікуды. Нельга, грэшна... І шчасьце ў жыцьці б’ЕЦЦА, і радасна, і сьмешна... Жыцьму.
