АЎТАР І ТВОР
ВОЛЬГА ІПАТАВА: “МЫ ВЫЙДЗЕМ З КАТАКОМБАЎ ДУХОЎНА БОЛЬШ МОЦНЫЯ”
Саюз беларускіх пісьменьнікаў застаўся без страхі над галавой. У той жа час праўладны саюз, якім кіруе генэрал міліцыі Мікалай Чаргінец, адмысловым распараджэньнем кіраўніка краіны бярэцца на дзяржаўнае ўтрыманьне, як за савецкім часам. Як у гэтай сытуацыі будуць паводзіцца “бяздомныя” літаратары? Міхась Скобла гутарыць зь пісьменьніцай Вольгай Іпатавай.
(Міхась Скобла: ) “Спадарыня Вольга, месяц таму сталася тое, што чакалася даўно, але рознымі спосабамі і высілкамі пераносілася на больш позьні час — Саюз беларускіх пісьменьнікаў выселены з Дому літаратара. Мяне ўразіла, як пісьменьнікі, пабраўшы партрэты сваіх вялікіх папярэднікаў, ішлі па доме. Так носяць партрэты на пахаваньні. Ці не азначае гэта, што ў “бяздомных” пісьменьнікаў пахавальны настрой?”
(Вольга Іпатава: ) “Ні ў якім разе! Партрэты на пахаваньні ставяць на магілу. А мы партрэты нашых клясыкаў схавалі ў падвале, у катакомбах, каб яны там захаваліся і каб каля іх не скакалі і не рабілі гульбішчаў, як гэта сёньня робіцца ў памяшканьні бібліятэкі Саюзу пісьменьнікаў. Тут сама па сабе напрошваецца аналёгія. Першыя хрысьціяне таксама мусілі зьбірацца ў катакомбах. Іх укрыжоўвалі, кідалі ільвам на арэне цырку. І з гэтага вырас вялікі духоўны рух. І мы выйдзем з катакомбаў. І выйдзем абноўленыя і духоўна больш моцныя”.
(Скобла: ) “Я ведаю, што вы апошнім часам дамагаліся прыёму ў міністра адукацыі Радзькова. Ці трапілі вы ў міністэрскі кабінэт і што хацелі пачуць ад высокапастаўленага чыноўніка?”
(Іпатава: ) “Я хацела пачуць ад міністра адукацыі тлумачэньні: чаму і навошта ён выдаў загад, што мы, сябры Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, на свае выступы ў навучальных установах мусім атрымліваць дазвол у іншага, праўладнага Саюзу пісьменьнікаў Беларусі? Па сутнасьці, гэта абсалютна незаконна. Таму што ня можа адна грамадзкая арганізацыя дазваляць ці забараняць нешта рабіць другой арганізацыі. Цяпер верасень, выкладчыкі мяне запрашаюць выступаць, але яны як бы ня маюць на гэта права. І я, пісьменьніца Вольга Іпатава, хацела атрымаць пэрсанальны дазвол міністра на выступы ў навучальных установах. Але са спадаром Радзьковым мне так і не давялося сустрэцца. У міністэрстве мяне ганялі ад аднаго намесьніка міністра да другога, ад Фарыно да Кавалёвай, а пасьля ад Кавалёвай да Фарыно… Бо ў іх, ці бачыце, такая практыка: да міністра не дапускаецца наведнік, які не пабываў на прыёме ў намесьніка. А я проста хацела паглядзець у вочы чалавеку, які падпісаў ганебны загад. Ён ганебны ня толькі для Беларусі, але й для ўсёй ўсясьветнай цывілізацыі”.
(Скобла: ) “Той жа міністар Радзькоў нядаўна атрымаў заданьне ад кіраўніка краіны рэфармаваць правапіс беларускай мовы. І, паводле неўдакладненай інфармацыі, новы праект правапісу зь міністэрства адукацыі ўжо накіраваны ў Адміністрацыю прэзыдэнта. Што чакаць ад гэтага ўсяго?”
(Іпатава: ) “Мабыць, спадар Радзькоў ня мае той мяжы, на якой ён мог бы спыніцца і не выдаваць свае незаконныя, нічым не абгрунтаваныя загады. Таму ад гэтак званай “рэформы мовы” можна чакаць толькі благога. Па-першае, мне здаецца, што ўся гэтая шуміха паднятая дзеля таго, каб ня даць на законных асновах выходзіць тым выданьням, якія выкарыстоўваюць “тарашкевіцу”. Калі правапіс будзе зацьверджаны заканадаўча, то гэтыя выданьні будуць парушальнікамі. Па-другое, былі і раней розныя рэфармаваньні, і ўсе яны былі не на карысьць беларускай мове. Па-трэцяе, гэтае рэфармаваньне адбываецца на фоне зьнішчэньня Саюзу пісьменьнікаў, выгнаньня носьбітаў мовы са свайго памяшканьня на вуліцу. Прычым, — напярэдадні 1 верасьня, Дня ведаў! То чаго добрага можна чакаць ад такой “рэформы”?"
(Скобла: ) “Нядаўна дзяржаўную рэдакцыйна-выдавецкую ўстанову “Літаратура і мастацтва” (гэтак званы холдынг) узначаліў новы кіраўнік — Алесь Карлюкевіч. Ці спадзяецеся вы вярнуцца на старонкі “ЛіМу” ці “Полымя”, калі ім будуць зробленыя крокі насустрач тым творцам, якія вось ужо чатыры гады там не друкуюцца?”
(Іпатава: ) “Алеся Карлюкевіча я ведаю вельмі шмат гадоў. Але, баюся, гэтае маё веданьне састарэла. Справа ў тым, што гэтая сыстэма бярэ чорнае зярнятка, якое ёсьць, мабыць, у душы кожнага чалавека, і дапамагае яму прарасьці. А кожнаму творцу хочацца рэалізаваць сябе, зрабіць кар’еру. На жаль, “ЛіМ” пры Алесю Карлюкевічу нічым не адрозьніваецца ад “ЛіМу” ранейшага. І гэта прыводзіць мяне да сумнай высновы: ніякай дэмакратызацыі ў холдынгу “Літаратура і мастацтва” ня будзе. Але час ідзе. І мы, пісьменьнікі, усё роўна знаходзім магчымасьць друкавацца, хай невялікімі накладамі. Тым больш, у час інтэрнэту, можа, мне і ня варта вяртацца на старонкі тых жа “ЛіМу” ці “Полымя”. Тым больш, у такія “ЛіМ” і “Полымя” я і не хачу вяртацца!”
(Скобла: ) “Кіраўнік краіны, нядаўна падпісаўшы распараджэньне аб падтрымцы праўладнага Саюзу пісьменьнікаў, даў зразумець, што для дзяржавы другога Саюзу не існуе. Як у гэтай сытуацыі будуць пачувацца ягоныя сябры?”
(Іпатава: ) “Мы праходзім праз пэрыяд агню. А агонь загартоўвае. Слабых ён спальвае, а моцных ён загартоўвае. З жалеза робіцца сталь. Як гэта ні парадаксальна гучыць у адносінах да творцаў. І сёньня асабіста я адчуваю сябе больш моцнай, чым калісьці. Я лічыла, што маю права на адзіноту і самоту. Цяпер я гэтага права ня маю. Мы — наступнікі тых пісьменьнікаў, якія зьнікалі ў Сыбіры, якія адстойвалі беларушчыну й свабоду цаной сваіх жыцьцяў. І я гэта цяпер вельмі моцна адчуваю. Калі б мы былі слабымі і бездапаможнымі, то ці зачынялі б улады перад намі ўсе дзьверы? Паўсюль, дзе можа гучаць наша слова. Чаму яны баяцца пісьменьнікаў? Калі на іх баку сіла, то на нашым баку праўда, як сказаў Васіль Быкаў. І яшчэ на нашым баку справядлівасьць і любоў. І гэтая любоў пераможа ўсё!”
ВОЛЬГА ІПАТАВА. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
КАЛЕГУ З ПРАЎЛАДНАГА САЮЗУ ПІСЬМЕНЬНІКАЎ
У панаваньні сілы і бяспраўя, Дзе сталі зноў законамі званкі, Калі праходжу міма я, — расслабся, Я проста не падам табе рукі.
Хто з нас мацней — рашае не татамі. Павесь на грудзі выдадзены том. Ты заслужыў. Ты разам з халуямі Ужо Радзіму прадаваць гатоў.
Аплаціш ёю крыўды і рахункі, Што не туды вяслом Ўсявышні гроб. Ён адарыў кагосьці пацалункам, А ты дарэмна падстаўляў свой лоб.
Дык цэлься ў нас цераз прыцэл аптычны, Як дасьць зямны бажок загад такі. Пішы, балюй і — будзь аптымістычны… Я ж усяго не падаю рукі.
КУПАЛЬЛЕ Ў ЦЭНТРЫ ЭЎРОПЫ
Тут і вікінгаў голасам рэха пяе. Кліча возера — сіні шоўк. І дзяўчына хацела, каб злавілі яе, Калі бегла ад хлопца да возера Шо.
Ачышчаўся агнём і вадою народ, Каб акрыльвацца зноў душой. Мы ж згубілі памяць пра мову і род. Падкажы і ачысьці нас, возера Шо.
Ці захочуць нашчадкі аднаўляць наш кут? Можа, скажуць: “Жылі? Няўжо?” Не зьнікай жа, доўгіх вякоў карагод Ад Купальля на возеры Шо!
* * * Пасею гурочкі і палью вадою. Толькі зарастаюць грады лебядою,
Точацца асотам, шэраю макрыцай — На маю дзялянку ім карціць прабіцца.
Туманы апалі шэрым беспрасьвецьцем. Мне падчас здаецца — я адна на сьвеце.
І не дапамогуць ні радня, ні мілы Той асот калючы выдзіраць штосілы.
* * * Як бясконца льецца вада На дамы, аканіцы пустыя! Я адна на дачах, шкада Мне куты пакідаць абжытыя.
Абжываю цяжэй жытло І сяброў заводжу ўсё меней. Ў маладосьці іначай было, І цягнулася доўга сталеньне.
Я з прыродаю тут на “ты” І з работай любімай сам-насам. Толькі прывідамі зь цемнаты Пад акенца прыходзяць часам,
Вінавата туляць хвасты Ацішэлыя небаракі — То пакінутыя каты, То падкінутыя сабакі.
Я, жыцьцё, пад тваім акном У дзяцінстве стаяла вось гэтак. І шаную родных і дом, І шкадую жывёлін і дзетак.
Знаю, як гэта — выжыць хаця б. Што зламалася — тое зраслося. Пасьмяюся, бывае, што баб Беды толькі гнуць, як калосьсе.
Навучылася — плач-ня плач, А ўпрагайся, пакуль жывое... Дождж ідзе над бязьлюднасьцю дач, Над маёй галавою.
ТЫМ, ХТО НА ПЛОШЧЫ
Іхнюю “стабільнасьць” выміраньня, Шчырасьці й сумленьня паралюш Хай зьмятае залатое раньне Маладых і прамяністых душ!
З павуціньня нацыяй адзінай Выйдзем цераз страх і цень начы. Можа, кожны з нас і нарадзіўся, Каб свабоду сёньня зьберагчы!
БЛІЗКАЯ ГІСТОРЫЯ
АНАТОЛЬ ГРЫЦКЕВІЧ: “ДЫРЭКТАРКА ІНСТЫТУТУ ГІСТОРЫІ МНЕ СКАЗАЛА: “НІЧОГА Ў ВАС У СЛУЦКУ НЕ БЫЛО!”
Выйшла новая кніга пра Слуцкі збройны чын. Яна была прэзэнтаваная 14 верасьня ў Менску ў Гістарычным клюбе. У зборнік увайшлі ўспаміны ўдзельнікаў паўстаньня, дакумэнты з архіваў карных органаў, рэдкія фотаздымкі. Праўда пра Слуцкі збройны чын і праблемы яе пашырэньня на старонках гістарычных выданьняў і ў грамадзтве — тэма гутаркі Валянціны Аксак зь першым дасьледчыкам падзеяў на Случчыне 1920 году, гісторыкам і карэнным случаком Анатолем Грыцкевічам.
(Валянціна Аксак: ) “Спадар Грыцкевіч, вы першым у савецкай Беларусі пачалі дасьледаваць падзеі на Случчыне 1920 году. У 2001 годзе выйшаў зборнік дакумэнтаў пра Слуцкі збройны час, цяпер — другое, істотна дапоўненае, выданьне. Ці яшчэ надзённыя такія кнігі?”
(Анатоль Грыцкевіч: ) “Я маю абодва выданьні. Гэта проста выдатна, што сабралі так многа дакумэнтаў, фотаздымкаў. І першае, і другое выданьні падрыхтаваны на вельмі добрым прафэсійным гістарычным узроўні”.
(Аксак: ) “Наколькі поўна ўключаныя ў кнігу дакумэнты адлюстроўваюць тыя падзеі?”
(Грыцкевіч: ) “Даволі поўна. Дакумэнты падабраныя якраз тыя, якія неабходныя пры вывучэньні Слуцкага чыну. Асобна хачу адзначыць: вельмі цікавыя спасылкі і заўвагі ў канцы кнігі, а таксама біяграфічныя зьвесткі. Так што кніга мае вялікае значэньне для далейшай распрацоўкі гэтай тэмы”.
(Аксак: ) “Кніга зьмяшчае шмат успамінаў непасрэдных удзельнікаў паўстаньня, якія не пазбаўленыя эмацыйнасьці. Наколькі такія тэксты могуць успрымацца гісторыкамі як дакумэнты?”
(Грыцкевіч: ) “Я думаю, што эмацыйнасьць ніколі не пашкодзіць нават у навуковых працах, бо Слуцкі збройны чын савецкая навука замоўчвала. Пра яго не пісалася ні ў папулярных кнігах па гісторыі Беларусі, у навуковых працах нават стараліся не ўпамінаць яго. Я памятаю, калі працаваў у Інстытуце гісторыі, мне яго дырэктарка, член-карэспандэнт Акадэміі навук Каменская, ведаючы, што я сам паходжаньнем са Слуцка, сказала: “У вас нічога ў Слуцку не было”. Шкада, што наклад кнігі гэткі мізэрны, і яна ня трапіць да больш шырокага кола чытачоў”.
(Аксак: ) “А ці ўсе дакумэнты з архіваў пра Слуцкі збройны чын даступныя цяпер для дасьледчыкаў?”
(Грыцкевіч: ) “Значная частка дакумэнтаў знаходзіцца ў архівах КГБ, і іх далёка ня ўсім выдаюць і хіба й ня будуць выдаваць. Тым большую вагу набываюць ужо апублікаваныя дакумэнты”.
(Аксак: ) “А ці ёсьць нейкія зьмены ў стаўленьні афіцыйных кіраўнікоў гістарычнае навукі да тэмы Слуцкага збройнага чыну ў параўнаньні з тым часам, калі вы пачыналі дасьледаваць яе?”
(Грыцкевіч: ) “Калі гаварыць пра гістарыяграфію, то і цяперашняе кіраўніцтва навукай ставіцца адмоўна да гэтай праблемы і ўвогуле да гэтай падзеі. Бо выхаваныя гэтыя кіраўнікі былі ў савецкіх унівэрсытэтах ці пэдінстытутах, і гэтае выхаваньне над імі пануе. Шмат з тых, хто абараніў дысэртацыі па савецкім пэрыядзе, стаяць на старых камуністычных пазыцыях і варожа ставяцца да нацыянальнай ідэі і нацыянальнага змаганьня. Аднак зьвяртаць увагу на іх у гэтай праблеме ня варта. Трэба працягваць далей дасьледаваньне, зразумела, яшчэ ня ўсё раскрыта. Тое, што было зроблена ў 1992-1993 гадах, калі стала магчымым гаварыць пра гэтую тэму, дало штуршок для далейшае працы”.
(Аксак: ) “Ці цікавяцца сёньня маладыя дасьледчыкі гэтай тэмай? Ці абараняюцца кандыдацкія і доктарскія дысэртацыі па падзеях 1920 году на Случчыне?”
(Грыцкевіч: ) “Ну, для доктарскай дысэртацыі трэба штосьці новае знайсьці, зрабіць адкрыцьцё грунтоўнае. Гэта па-першае, а па-другое — у цяперашні час такая доктарская калі й пройдзе, то толькі з адмоўнымі ацэнкамі паўстаньня”.
(Аксак: ) “А ці магчыма надрукаваць у СМІ артыкулы пра Слуцкі збройны чын?”
(Грыцкевіч: ) “Артыкулы зьяўляюцца. І кнігі. Прыкладам, у мінулым годзе я выдаў невялікую кнігу адмыслова для жыхароў Случчыны. На жаль, яе назву “Слуцкі збройны чын” давялося зьмяніць. Кніжка аказалася запатрабаванай на Случчыне і Салігоршчыне, і таму я спадзяюся на яе перавыданьне”.
НОТНЫ СШЫТАК
ВІКТАР КАПЫЦЬКА: “НІВОДНАЯ МАЯ НОТА НЕ НАЛЕЖЫЦЬ ДЗЯРЖАВЕ"
Драматычны спэктакль — гэта складанае спалучэньне розных відаў мастацтва: драматургіі, акторскага майстэрства, сцэнаграфіі, нарэшце, музыкі. Віктар Капыцька — адзін зь вядомых кампазытараў Беларусі, які актыўна працуе для тэатра. Зь ім гутарыць наш карэспандэнт Дзьмітры Падбярэскі.
(Дзьмітры Падбярэскі: ) “Віктар Капыцька сапраўды працуе вельмі шмат, піша камэрную ды сымфанічную музыку, музыку для кіно й тэатру. І сёньня сам наўрад ці адразу згадае тыя тэатры і п’есы, для якіх працаваў. 23 кастрычніка ў Менску мае адбыцца прэм’ера новай опэры Капыцькі “Ягоныя жонкі” – паводле Антошы Чэхантэ. Мы гутарылі зь Віктарам найперш пра ягоную тэатральную творчасьць, хоць не маглі абмінуць і факт адкрыцьця новага філярманічнага сэзону. Ці будуць у ім гучаць творы Віктара Капыцькі — запытаўся я, чакаючы, прызнацца, адмоўнага адказу. Але ж не…”
(Віктар Капыцька: ) “На 22 лістапада ўжо прызначаны канцэрт. Маіх твораў там павінна прагучаць чатыры, два зь іх — упершыню”.
(Падбярэскі: ) “Калі параўноўваць тваю творчасьць як кампазытара ў галіне сымфанічнай музыкі, музыкі камэрнай з творчасьцю ў галіне музыкі тэатральнай, у чым, на тваю думку, спэцыфіка апошняй?”
(Капыцька: ) “У рабоце з матэрыялам, зь якасьцю моманту. Калі мы робім музыку для тэатру ці для кіно, мы адказныя за момант. Мы добра ведаем, што на Захадзе, напрыклад, няма сёньня кампазытараў, якія працуюць і там, і там. Гэта проста розныя прафэсіі. Уявіць сабе, што, напрыклад, Гольдсьміт піша сымфоніі, — гэта проста сьмех! А ў кіно ён выдатны мастак. Гэта іншы подых, іншы тып руху. І калі я шмат часу прысьвячаю музыцы для тэатру ці для кіно, то потым я змушаны на нейкі час закрыць вушы і прыйсьці ў сваё звычайнае становішча кампазытара, які піша ўжо не прыкладную музыку, а зусім іншую, з больш працяглым подыхам”.
(Падбярэскі: ) “А вось калі ўзяць такі, скажам, фактар, як эпізадычнасьць?”
(Капыцька: ) “Дык я аб гэтым і казаў, што той тып музычнай драматургіі, які прапануе тэатар, ён якраз і прадугледжвае працу на лякальных, непрацяглых фрагмэнтах, калі мы павінны зазначыць якасьць менавіта гэтага фрагмэнту. Зразумела, што тая кропачнасьць музычнай драматургіі, якая патрабуецца ў драматургічнай дзеі, у спэктаклі, – зусім іншая ў параўнаньні з музыкай камэрнай ці сымфанічнай зь іх натуральным, шырокім подыхам”.
(Падбярэскі: ) “Якія п’есы ў цябе выклікаюць найбольшую цікавасьць: сучасная драматургія ці, скажам, клясыка?”
(Капыцька: ) “Я думаю, усё залежыць ад якасьці тэкстаў, якасьці рэжысуры. Калі гэта супадае — а, на вялікі жаль, гэта атрымліваецца дастаткова рэдка, тады ёсьць шанец зрабіць шэдэўр. Напісаць музыку да “Караля Ліра” — гэта мара для любога нармальнага музыкі. Але калі гэта будзе “Кароль Лір” у дрэнным спэктаклі, дык ня дай Божа! Я тут павінен успомніць вельмі-вельмі стары спэктакль. Яшчэ калі я быў студэнтам у Санкт-Пецярбурзе, там паставілі спэктакль паводле фантастычнага апавяданьня Боба Шоў “Павольнае шкло”. Там я ўпершыню зразумеў, які гэта цуд, калі добры тэкст, добрая рэжысура, добрая музыка — калі ўсё гэта разам. Гэта рабіў — на жаль, яго ўжо няма разам з намі — мой вялікі сябра Дзьмітры Раждзественскі. Ён ставіў на тады яшчэ Ленінградзкім тэлебачаньні маю першую опэру. Вось зь ім я ўпершыню папрацаваў, як сапраўдны тэатральны кампазытар. Згадаю яшчэ “Чорную панну Нясьвіжу” і “Піраміды Хэопса” з Раеўскім. І я быў вельмі задаволены працай над кітайскімі спэктаклямі Сяргея Астрэнкі. Урэшце мне было вельмі цікава працаваць у Вялікім драматычным тэатры Санкт-Пецярбургу зь Мікалаем Пінігіным над “Вычварамі Марыяны”. Там у нас быў цудоўны ансамбль: Зорык Марголін зрабіў цудоўную сцэнаграфію, у Мікалая быў вельмі выдатны вынік у драматургічнай, сцэнічнай распрацоўцы, ну і, спадзяюся, я таксама зрабіў, што мог. Што ж тычыцца маіх працаў зь Георгіем Аляксандравічам Таўстаногавым — я маю на ўвазе “Дзядзьку Ваню” і “Апошняга закаханага”, — дык памыляюцца, калі пішуць, што я пісаў музыку да спэктакляў Таўстаногава. Гэта былі не спэктаклі, гэта былі экранізацыі ягоных спэктакляў”.
(Падбярэскі: ) “А колькі ад напісанага да таго ці іншага спэктаклю застаецца ў выніку?”
(Капыцька: ) “У фільм “Дзядзька Ваня” ўвайшлі, мусіць, 30% музыкі, што была напісана. І тое, што пішацца, напрыклад, амаль паўгадзіны музыкі, а ўваходзіць адзін нумар, дык калі вынік добры — якая розьніца?”
(Падбярэскі: ) “Яшчэ перад тым, як мы пачалі гутарыць, ты сказаў вельмі цікавую фразу: “Ніводная табой напісаная нота не належыць дзяржаве”. А недзе я чуў, што ты нават не зьяўляесься сябрам Саюзу кампазытараў?”
(Капыцька: ) “Ды ўжо дзесяць гадоў, як я выйшаў з Саюзу кампазытараў. Я, як кампазытар, лепей сябе адчуваю сам-насам. А не ў чарзе…”
ВОЛЬГА ІПАТАВА: “МЫ ВЫЙДЗЕМ З КАТАКОМБАЎ ДУХОЎНА БОЛЬШ МОЦНЫЯ”
Саюз беларускіх пісьменьнікаў застаўся без страхі над галавой. У той жа час праўладны саюз, якім кіруе генэрал міліцыі Мікалай Чаргінец, адмысловым распараджэньнем кіраўніка краіны бярэцца на дзяржаўнае ўтрыманьне, як за савецкім часам. Як у гэтай сытуацыі будуць паводзіцца “бяздомныя” літаратары? Міхась Скобла гутарыць зь пісьменьніцай Вольгай Іпатавай.
(Міхась Скобла: ) “Спадарыня Вольга, месяц таму сталася тое, што чакалася даўно, але рознымі спосабамі і высілкамі пераносілася на больш позьні час — Саюз беларускіх пісьменьнікаў выселены з Дому літаратара. Мяне ўразіла, як пісьменьнікі, пабраўшы партрэты сваіх вялікіх папярэднікаў, ішлі па доме. Так носяць партрэты на пахаваньні. Ці не азначае гэта, што ў “бяздомных” пісьменьнікаў пахавальны настрой?”
(Вольга Іпатава: ) “Ні ў якім разе! Партрэты на пахаваньні ставяць на магілу. А мы партрэты нашых клясыкаў схавалі ў падвале, у катакомбах, каб яны там захаваліся і каб каля іх не скакалі і не рабілі гульбішчаў, як гэта сёньня робіцца ў памяшканьні бібліятэкі Саюзу пісьменьнікаў. Тут сама па сабе напрошваецца аналёгія. Першыя хрысьціяне таксама мусілі зьбірацца ў катакомбах. Іх укрыжоўвалі, кідалі ільвам на арэне цырку. І з гэтага вырас вялікі духоўны рух. І мы выйдзем з катакомбаў. І выйдзем абноўленыя і духоўна больш моцныя”.
(Скобла: ) “Я ведаю, што вы апошнім часам дамагаліся прыёму ў міністра адукацыі Радзькова. Ці трапілі вы ў міністэрскі кабінэт і што хацелі пачуць ад высокапастаўленага чыноўніка?”
(Іпатава: ) “Я хацела пачуць ад міністра адукацыі тлумачэньні: чаму і навошта ён выдаў загад, што мы, сябры Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, на свае выступы ў навучальных установах мусім атрымліваць дазвол у іншага, праўладнага Саюзу пісьменьнікаў Беларусі? Па сутнасьці, гэта абсалютна незаконна. Таму што ня можа адна грамадзкая арганізацыя дазваляць ці забараняць нешта рабіць другой арганізацыі. Цяпер верасень, выкладчыкі мяне запрашаюць выступаць, але яны як бы ня маюць на гэта права. І я, пісьменьніца Вольга Іпатава, хацела атрымаць пэрсанальны дазвол міністра на выступы ў навучальных установах. Але са спадаром Радзьковым мне так і не давялося сустрэцца. У міністэрстве мяне ганялі ад аднаго намесьніка міністра да другога, ад Фарыно да Кавалёвай, а пасьля ад Кавалёвай да Фарыно… Бо ў іх, ці бачыце, такая практыка: да міністра не дапускаецца наведнік, які не пабываў на прыёме ў намесьніка. А я проста хацела паглядзець у вочы чалавеку, які падпісаў ганебны загад. Ён ганебны ня толькі для Беларусі, але й для ўсёй ўсясьветнай цывілізацыі”.
(Скобла: ) “Той жа міністар Радзькоў нядаўна атрымаў заданьне ад кіраўніка краіны рэфармаваць правапіс беларускай мовы. І, паводле неўдакладненай інфармацыі, новы праект правапісу зь міністэрства адукацыі ўжо накіраваны ў Адміністрацыю прэзыдэнта. Што чакаць ад гэтага ўсяго?”
(Іпатава: ) “Мабыць, спадар Радзькоў ня мае той мяжы, на якой ён мог бы спыніцца і не выдаваць свае незаконныя, нічым не абгрунтаваныя загады. Таму ад гэтак званай “рэформы мовы” можна чакаць толькі благога. Па-першае, мне здаецца, што ўся гэтая шуміха паднятая дзеля таго, каб ня даць на законных асновах выходзіць тым выданьням, якія выкарыстоўваюць “тарашкевіцу”. Калі правапіс будзе зацьверджаны заканадаўча, то гэтыя выданьні будуць парушальнікамі. Па-другое, былі і раней розныя рэфармаваньні, і ўсе яны былі не на карысьць беларускай мове. Па-трэцяе, гэтае рэфармаваньне адбываецца на фоне зьнішчэньня Саюзу пісьменьнікаў, выгнаньня носьбітаў мовы са свайго памяшканьня на вуліцу. Прычым, — напярэдадні 1 верасьня, Дня ведаў! То чаго добрага можна чакаць ад такой “рэформы”?"
(Скобла: ) “Нядаўна дзяржаўную рэдакцыйна-выдавецкую ўстанову “Літаратура і мастацтва” (гэтак званы холдынг) узначаліў новы кіраўнік — Алесь Карлюкевіч. Ці спадзяецеся вы вярнуцца на старонкі “ЛіМу” ці “Полымя”, калі ім будуць зробленыя крокі насустрач тым творцам, якія вось ужо чатыры гады там не друкуюцца?”
(Іпатава: ) “Алеся Карлюкевіча я ведаю вельмі шмат гадоў. Але, баюся, гэтае маё веданьне састарэла. Справа ў тым, што гэтая сыстэма бярэ чорнае зярнятка, якое ёсьць, мабыць, у душы кожнага чалавека, і дапамагае яму прарасьці. А кожнаму творцу хочацца рэалізаваць сябе, зрабіць кар’еру. На жаль, “ЛіМ” пры Алесю Карлюкевічу нічым не адрозьніваецца ад “ЛіМу” ранейшага. І гэта прыводзіць мяне да сумнай высновы: ніякай дэмакратызацыі ў холдынгу “Літаратура і мастацтва” ня будзе. Але час ідзе. І мы, пісьменьнікі, усё роўна знаходзім магчымасьць друкавацца, хай невялікімі накладамі. Тым больш, у час інтэрнэту, можа, мне і ня варта вяртацца на старонкі тых жа “ЛіМу” ці “Полымя”. Тым больш, у такія “ЛіМ” і “Полымя” я і не хачу вяртацца!”
(Скобла: ) “Кіраўнік краіны, нядаўна падпісаўшы распараджэньне аб падтрымцы праўладнага Саюзу пісьменьнікаў, даў зразумець, што для дзяржавы другога Саюзу не існуе. Як у гэтай сытуацыі будуць пачувацца ягоныя сябры?”
(Іпатава: ) “Мы праходзім праз пэрыяд агню. А агонь загартоўвае. Слабых ён спальвае, а моцных ён загартоўвае. З жалеза робіцца сталь. Як гэта ні парадаксальна гучыць у адносінах да творцаў. І сёньня асабіста я адчуваю сябе больш моцнай, чым калісьці. Я лічыла, што маю права на адзіноту і самоту. Цяпер я гэтага права ня маю. Мы — наступнікі тых пісьменьнікаў, якія зьнікалі ў Сыбіры, якія адстойвалі беларушчыну й свабоду цаной сваіх жыцьцяў. І я гэта цяпер вельмі моцна адчуваю. Калі б мы былі слабымі і бездапаможнымі, то ці зачынялі б улады перад намі ўсе дзьверы? Паўсюль, дзе можа гучаць наша слова. Чаму яны баяцца пісьменьнікаў? Калі на іх баку сіла, то на нашым баку праўда, як сказаў Васіль Быкаў. І яшчэ на нашым баку справядлівасьць і любоў. І гэтая любоў пераможа ўсё!”
ВОЛЬГА ІПАТАВА. З НОВЫХ ВЕРШАЎ
КАЛЕГУ З ПРАЎЛАДНАГА САЮЗУ ПІСЬМЕНЬНІКАЎ
У панаваньні сілы і бяспраўя, Дзе сталі зноў законамі званкі, Калі праходжу міма я, — расслабся, Я проста не падам табе рукі.
Хто з нас мацней — рашае не татамі. Павесь на грудзі выдадзены том. Ты заслужыў. Ты разам з халуямі Ужо Радзіму прадаваць гатоў.
Аплаціш ёю крыўды і рахункі, Што не туды вяслом Ўсявышні гроб. Ён адарыў кагосьці пацалункам, А ты дарэмна падстаўляў свой лоб.
Дык цэлься ў нас цераз прыцэл аптычны, Як дасьць зямны бажок загад такі. Пішы, балюй і — будзь аптымістычны… Я ж усяго не падаю рукі.
КУПАЛЬЛЕ Ў ЦЭНТРЫ ЭЎРОПЫ
Тут і вікінгаў голасам рэха пяе. Кліча возера — сіні шоўк. І дзяўчына хацела, каб злавілі яе, Калі бегла ад хлопца да возера Шо.
Ачышчаўся агнём і вадою народ, Каб акрыльвацца зноў душой. Мы ж згубілі памяць пра мову і род. Падкажы і ачысьці нас, возера Шо.
Ці захочуць нашчадкі аднаўляць наш кут? Можа, скажуць: “Жылі? Няўжо?” Не зьнікай жа, доўгіх вякоў карагод Ад Купальля на возеры Шо!
* * * Пасею гурочкі і палью вадою. Толькі зарастаюць грады лебядою,
Точацца асотам, шэраю макрыцай — На маю дзялянку ім карціць прабіцца.
Туманы апалі шэрым беспрасьвецьцем. Мне падчас здаецца — я адна на сьвеце.
І не дапамогуць ні радня, ні мілы Той асот калючы выдзіраць штосілы.
* * * Як бясконца льецца вада На дамы, аканіцы пустыя! Я адна на дачах, шкада Мне куты пакідаць абжытыя.
Абжываю цяжэй жытло І сяброў заводжу ўсё меней. Ў маладосьці іначай было, І цягнулася доўга сталеньне.
Я з прыродаю тут на “ты” І з работай любімай сам-насам. Толькі прывідамі зь цемнаты Пад акенца прыходзяць часам,
Вінавата туляць хвасты Ацішэлыя небаракі — То пакінутыя каты, То падкінутыя сабакі.
Я, жыцьцё, пад тваім акном У дзяцінстве стаяла вось гэтак. І шаную родных і дом, І шкадую жывёлін і дзетак.
Знаю, як гэта — выжыць хаця б. Што зламалася — тое зраслося. Пасьмяюся, бывае, што баб Беды толькі гнуць, як калосьсе.
Навучылася — плач-ня плач, А ўпрагайся, пакуль жывое... Дождж ідзе над бязьлюднасьцю дач, Над маёй галавою.
ТЫМ, ХТО НА ПЛОШЧЫ
Іхнюю “стабільнасьць” выміраньня, Шчырасьці й сумленьня паралюш Хай зьмятае залатое раньне Маладых і прамяністых душ!
З павуціньня нацыяй адзінай Выйдзем цераз страх і цень начы. Можа, кожны з нас і нарадзіўся, Каб свабоду сёньня зьберагчы!
БЛІЗКАЯ ГІСТОРЫЯ
АНАТОЛЬ ГРЫЦКЕВІЧ: “ДЫРЭКТАРКА ІНСТЫТУТУ ГІСТОРЫІ МНЕ СКАЗАЛА: “НІЧОГА Ў ВАС У СЛУЦКУ НЕ БЫЛО!”
Выйшла новая кніга пра Слуцкі збройны чын. Яна была прэзэнтаваная 14 верасьня ў Менску ў Гістарычным клюбе. У зборнік увайшлі ўспаміны ўдзельнікаў паўстаньня, дакумэнты з архіваў карных органаў, рэдкія фотаздымкі. Праўда пра Слуцкі збройны чын і праблемы яе пашырэньня на старонках гістарычных выданьняў і ў грамадзтве — тэма гутаркі Валянціны Аксак зь першым дасьледчыкам падзеяў на Случчыне 1920 году, гісторыкам і карэнным случаком Анатолем Грыцкевічам.
(Валянціна Аксак: ) “Спадар Грыцкевіч, вы першым у савецкай Беларусі пачалі дасьледаваць падзеі на Случчыне 1920 году. У 2001 годзе выйшаў зборнік дакумэнтаў пра Слуцкі збройны час, цяпер — другое, істотна дапоўненае, выданьне. Ці яшчэ надзённыя такія кнігі?”
(Анатоль Грыцкевіч: ) “Я маю абодва выданьні. Гэта проста выдатна, што сабралі так многа дакумэнтаў, фотаздымкаў. І першае, і другое выданьні падрыхтаваны на вельмі добрым прафэсійным гістарычным узроўні”.
(Аксак: ) “Наколькі поўна ўключаныя ў кнігу дакумэнты адлюстроўваюць тыя падзеі?”
(Грыцкевіч: ) “Даволі поўна. Дакумэнты падабраныя якраз тыя, якія неабходныя пры вывучэньні Слуцкага чыну. Асобна хачу адзначыць: вельмі цікавыя спасылкі і заўвагі ў канцы кнігі, а таксама біяграфічныя зьвесткі. Так што кніга мае вялікае значэньне для далейшай распрацоўкі гэтай тэмы”.
(Аксак: ) “Кніга зьмяшчае шмат успамінаў непасрэдных удзельнікаў паўстаньня, якія не пазбаўленыя эмацыйнасьці. Наколькі такія тэксты могуць успрымацца гісторыкамі як дакумэнты?”
(Грыцкевіч: ) “Я думаю, што эмацыйнасьць ніколі не пашкодзіць нават у навуковых працах, бо Слуцкі збройны чын савецкая навука замоўчвала. Пра яго не пісалася ні ў папулярных кнігах па гісторыі Беларусі, у навуковых працах нават стараліся не ўпамінаць яго. Я памятаю, калі працаваў у Інстытуце гісторыі, мне яго дырэктарка, член-карэспандэнт Акадэміі навук Каменская, ведаючы, што я сам паходжаньнем са Слуцка, сказала: “У вас нічога ў Слуцку не было”. Шкада, што наклад кнігі гэткі мізэрны, і яна ня трапіць да больш шырокага кола чытачоў”.
(Аксак: ) “А ці ўсе дакумэнты з архіваў пра Слуцкі збройны чын даступныя цяпер для дасьледчыкаў?”
(Грыцкевіч: ) “Значная частка дакумэнтаў знаходзіцца ў архівах КГБ, і іх далёка ня ўсім выдаюць і хіба й ня будуць выдаваць. Тым большую вагу набываюць ужо апублікаваныя дакумэнты”.
(Аксак: ) “А ці ёсьць нейкія зьмены ў стаўленьні афіцыйных кіраўнікоў гістарычнае навукі да тэмы Слуцкага збройнага чыну ў параўнаньні з тым часам, калі вы пачыналі дасьледаваць яе?”
(Грыцкевіч: ) “Калі гаварыць пра гістарыяграфію, то і цяперашняе кіраўніцтва навукай ставіцца адмоўна да гэтай праблемы і ўвогуле да гэтай падзеі. Бо выхаваныя гэтыя кіраўнікі былі ў савецкіх унівэрсытэтах ці пэдінстытутах, і гэтае выхаваньне над імі пануе. Шмат з тых, хто абараніў дысэртацыі па савецкім пэрыядзе, стаяць на старых камуністычных пазыцыях і варожа ставяцца да нацыянальнай ідэі і нацыянальнага змаганьня. Аднак зьвяртаць увагу на іх у гэтай праблеме ня варта. Трэба працягваць далей дасьледаваньне, зразумела, яшчэ ня ўсё раскрыта. Тое, што было зроблена ў 1992-1993 гадах, калі стала магчымым гаварыць пра гэтую тэму, дало штуршок для далейшае працы”.
(Аксак: ) “Ці цікавяцца сёньня маладыя дасьледчыкі гэтай тэмай? Ці абараняюцца кандыдацкія і доктарскія дысэртацыі па падзеях 1920 году на Случчыне?”
(Грыцкевіч: ) “Ну, для доктарскай дысэртацыі трэба штосьці новае знайсьці, зрабіць адкрыцьцё грунтоўнае. Гэта па-першае, а па-другое — у цяперашні час такая доктарская калі й пройдзе, то толькі з адмоўнымі ацэнкамі паўстаньня”.
(Аксак: ) “А ці магчыма надрукаваць у СМІ артыкулы пра Слуцкі збройны чын?”
(Грыцкевіч: ) “Артыкулы зьяўляюцца. І кнігі. Прыкладам, у мінулым годзе я выдаў невялікую кнігу адмыслова для жыхароў Случчыны. На жаль, яе назву “Слуцкі збройны чын” давялося зьмяніць. Кніжка аказалася запатрабаванай на Случчыне і Салігоршчыне, і таму я спадзяюся на яе перавыданьне”.
НОТНЫ СШЫТАК
ВІКТАР КАПЫЦЬКА: “НІВОДНАЯ МАЯ НОТА НЕ НАЛЕЖЫЦЬ ДЗЯРЖАВЕ"
Драматычны спэктакль — гэта складанае спалучэньне розных відаў мастацтва: драматургіі, акторскага майстэрства, сцэнаграфіі, нарэшце, музыкі. Віктар Капыцька — адзін зь вядомых кампазытараў Беларусі, які актыўна працуе для тэатра. Зь ім гутарыць наш карэспандэнт Дзьмітры Падбярэскі.
(Дзьмітры Падбярэскі: ) “Віктар Капыцька сапраўды працуе вельмі шмат, піша камэрную ды сымфанічную музыку, музыку для кіно й тэатру. І сёньня сам наўрад ці адразу згадае тыя тэатры і п’есы, для якіх працаваў. 23 кастрычніка ў Менску мае адбыцца прэм’ера новай опэры Капыцькі “Ягоныя жонкі” – паводле Антошы Чэхантэ. Мы гутарылі зь Віктарам найперш пра ягоную тэатральную творчасьць, хоць не маглі абмінуць і факт адкрыцьця новага філярманічнага сэзону. Ці будуць у ім гучаць творы Віктара Капыцькі — запытаўся я, чакаючы, прызнацца, адмоўнага адказу. Але ж не…”
(Віктар Капыцька: ) “На 22 лістапада ўжо прызначаны канцэрт. Маіх твораў там павінна прагучаць чатыры, два зь іх — упершыню”.
(Падбярэскі: ) “Калі параўноўваць тваю творчасьць як кампазытара ў галіне сымфанічнай музыкі, музыкі камэрнай з творчасьцю ў галіне музыкі тэатральнай, у чым, на тваю думку, спэцыфіка апошняй?”
(Капыцька: ) “У рабоце з матэрыялам, зь якасьцю моманту. Калі мы робім музыку для тэатру ці для кіно, мы адказныя за момант. Мы добра ведаем, што на Захадзе, напрыклад, няма сёньня кампазытараў, якія працуюць і там, і там. Гэта проста розныя прафэсіі. Уявіць сабе, што, напрыклад, Гольдсьміт піша сымфоніі, — гэта проста сьмех! А ў кіно ён выдатны мастак. Гэта іншы подых, іншы тып руху. І калі я шмат часу прысьвячаю музыцы для тэатру ці для кіно, то потым я змушаны на нейкі час закрыць вушы і прыйсьці ў сваё звычайнае становішча кампазытара, які піша ўжо не прыкладную музыку, а зусім іншую, з больш працяглым подыхам”.
(Падбярэскі: ) “А вось калі ўзяць такі, скажам, фактар, як эпізадычнасьць?”
(Капыцька: ) “Дык я аб гэтым і казаў, што той тып музычнай драматургіі, які прапануе тэатар, ён якраз і прадугледжвае працу на лякальных, непрацяглых фрагмэнтах, калі мы павінны зазначыць якасьць менавіта гэтага фрагмэнту. Зразумела, што тая кропачнасьць музычнай драматургіі, якая патрабуецца ў драматургічнай дзеі, у спэктаклі, – зусім іншая ў параўнаньні з музыкай камэрнай ці сымфанічнай зь іх натуральным, шырокім подыхам”.
(Падбярэскі: ) “Якія п’есы ў цябе выклікаюць найбольшую цікавасьць: сучасная драматургія ці, скажам, клясыка?”
(Капыцька: ) “Я думаю, усё залежыць ад якасьці тэкстаў, якасьці рэжысуры. Калі гэта супадае — а, на вялікі жаль, гэта атрымліваецца дастаткова рэдка, тады ёсьць шанец зрабіць шэдэўр. Напісаць музыку да “Караля Ліра” — гэта мара для любога нармальнага музыкі. Але калі гэта будзе “Кароль Лір” у дрэнным спэктаклі, дык ня дай Божа! Я тут павінен успомніць вельмі-вельмі стары спэктакль. Яшчэ калі я быў студэнтам у Санкт-Пецярбурзе, там паставілі спэктакль паводле фантастычнага апавяданьня Боба Шоў “Павольнае шкло”. Там я ўпершыню зразумеў, які гэта цуд, калі добры тэкст, добрая рэжысура, добрая музыка — калі ўсё гэта разам. Гэта рабіў — на жаль, яго ўжо няма разам з намі — мой вялікі сябра Дзьмітры Раждзественскі. Ён ставіў на тады яшчэ Ленінградзкім тэлебачаньні маю першую опэру. Вось зь ім я ўпершыню папрацаваў, як сапраўдны тэатральны кампазытар. Згадаю яшчэ “Чорную панну Нясьвіжу” і “Піраміды Хэопса” з Раеўскім. І я быў вельмі задаволены працай над кітайскімі спэктаклямі Сяргея Астрэнкі. Урэшце мне было вельмі цікава працаваць у Вялікім драматычным тэатры Санкт-Пецярбургу зь Мікалаем Пінігіным над “Вычварамі Марыяны”. Там у нас быў цудоўны ансамбль: Зорык Марголін зрабіў цудоўную сцэнаграфію, у Мікалая быў вельмі выдатны вынік у драматургічнай, сцэнічнай распрацоўцы, ну і, спадзяюся, я таксама зрабіў, што мог. Што ж тычыцца маіх працаў зь Георгіем Аляксандравічам Таўстаногавым — я маю на ўвазе “Дзядзьку Ваню” і “Апошняга закаханага”, — дык памыляюцца, калі пішуць, што я пісаў музыку да спэктакляў Таўстаногава. Гэта былі не спэктаклі, гэта былі экранізацыі ягоных спэктакляў”.
(Падбярэскі: ) “А колькі ад напісанага да таго ці іншага спэктаклю застаецца ў выніку?”
(Капыцька: ) “У фільм “Дзядзька Ваня” ўвайшлі, мусіць, 30% музыкі, што была напісана. І тое, што пішацца, напрыклад, амаль паўгадзіны музыкі, а ўваходзіць адзін нумар, дык калі вынік добры — якая розьніца?”
(Падбярэскі: ) “Яшчэ перад тым, як мы пачалі гутарыць, ты сказаў вельмі цікавую фразу: “Ніводная табой напісаная нота не належыць дзяржаве”. А недзе я чуў, што ты нават не зьяўляесься сябрам Саюзу кампазытараў?”
(Капыцька: ) “Ды ўжо дзесяць гадоў, як я выйшаў з Саюзу кампазытараў. Я, як кампазытар, лепей сябе адчуваю сам-насам. А не ў чарзе…”
