Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Што было б у выпадку перамогі путчу 15 гадоў таму?


Юры Дракахруст, Прага Што было б , калі 15 гадоў таму перамаглі путчысты? Ці атрымала б Беларусь незалежнасьць у такім выпадку? Ці быў непазьбежным рэванш? На гэтыя пытаньні адказваюць у “Праскім акценце” Станіслаў Шушкевіч – старшыня Сацыял-Дэмакратычнай Грамады , у дні путчу – намесьнік старшыні Вярхоўнага Савету Беларусі, Лявон Баршчэўскі – намесьнік дырэктара Беларускага ліцэю, у дні путчу – дэпутат Вярхоўнага Савету Беларусі, і Вадзім Дубноў – намесьнік рэдактара расейскага часопісу “Новое время”, у жніўні 1991 – адзін з абаронцаў расейскага парлямэнту. Эфір 20 жніўня 2006

(Дракахруст: ) “Што было б, калі 15 гадоў таму, у жніўні 91- га году падзеі пайшлі інакш, калі б тое, што потым было названа путчам, артымала перамогу? Наколькі яго параза і яе наступствы былі непазьбежныя? Ці быў непазьбежны распад Саюзу, які б ўсё роўна адбыўся, калі б нават путч перамог бы ў жніўні 91-га ? Станіслаў Шушкевіч, Вам першаму пытаньне.”

С. Шушкевіч: У рэшце рэшт Саюз усё роўна разваліўся б. Але баюся, што цана гэтага развалу была б вялікай і гэта быў бы крывавы развал .


(Шушкевіч: ) “Я перакананы, што Вы гаворыце абсалютна правільна, што ў рэшце рэшт Саюз усё роўна разваліўся б. Але баюся, што цана гэтага развалу была б вялікай і гэта быў бы крывавы развал. Тыя імпэршчыкі па-бальшавіцку імкнуліся захаваць імпэрыю, але ў іх не хапіла розуму, а, па-другое, усё ж жорсткасьці. Тое, што яны прайгралі - гэта вельмі добра. Яны фактычна паскорылі развал Саюзу і , дзякуй Богу, што быў знойдзены шлях, каб гэты развал быў некрывавым, каб гэта было прадуманае, спакойнае разыходжаньне і ператварэньне дэ-юрэ у Садружнасьць незалежных дзяржаваў”.

(Дракахруст: ) “Вадзім Дубноў, спадар Шушкевіч лічыць, што Саюз усё роўна разваліўся б. Часам так бывае, што калі мы глядзім на падзеі мінулага, здаецца, што іх хада была абсалютна непазьбежнай. Вось зараз, скажам, Міхаіл Гарбачоў кажа, што можна было захаваць Саюз і што менавіта путчысты яго развалілі. На Ваш погляд, у якой ступені такая хада падзеяў была непазьбежнай і наколькі жнівень 91- га вызначаў, куды наагул пойдзе ўся гэтая прастора?”

В.Дубноў: Калі б путчу не было, то ён усё роўна адбыўся б ў крыху іншай форме


(Дубноў: ) “Я б сказаў так - калі б путчу не было, то ён усё роўна адбыўся б ў крыху іншай форме. Так што ў пэўным сэнсе путчыстам можна нават сказаць гістарычны дзякуй , таму што калі б гэты путч, гэтае кесарава сячэньне не адбылося, то асуджаны цэнтар усё роўна запраграмавана вёў бы справу да распаўсюду досьведу Вільні, Тбілісі і Баку на ўсе астатнія няскораныя рэспублікі. Я мяркую, што Саюз усё роўна быў асуджаны, ці назад гледзячы, ці спрабуючы вярнуцца ў той час.

Гэкачэпісты фармальна выступілі супраць падпісаньня Саюзнай дамовы і тады яны менавіта гэтым і матывавалі свае манэўры. Але па вялікім рахунку Саюзная дамова была ня надта дзейсная для захаваньня Саюзу. Ужо ўсё роўна ўсе больш менш буйныя рэспублікі рыхтаваліся ўзяць уладу сабе, намэнклятурную ўладу, як потым высьветлілася.

Гарбачоў як нейкі цэнтар сілы ўжо не існаваў. І таму баюся, што ў той час Гарбачоў ці тыя, хто быў побач зь ім, маглі нават няўсьвядомлена зрабіць такі ланцуг падзеяў, у параўнаньні зь якім пазьнейшая Югаславія магла падацца сьвету штабной гульнёй”.

(Дракахруст: ) “Лявон Баршчэўскі, а якое Вашае меркаваньне - ці так ўжо асуджаны быў Савецкі Саюз? Калі прыгадваць далёкую гісторыю, то ўжо пасьля падзеньня Рыму бізантыйскі імпэратар Юстыніан здолеў амаль аднавіць Рымскую імпэрыю ў ранейшых межах - легіёны Юстыніана вярнулі Італію, Паўночную Афрыку, Гішпанію, выйшаўшы ізноў на бераг Атлянтыкі. Праўда, потым імпэрыя ўсё роўна ізноў развалілася. Ну а вось тады, у жніўні 1991 году - наколькі вызначальны быў гэты момант для ўсёй прасторы, якая тады назвалася Савецкім Саюзам?”

Л. Баршчэўскі: Савецкі Саюз склейвалі КПСС і КГБ .


(Баршчэўскі: ) “ Пытаньне вельмі цяжкае. Зразумела, гісторыя ня ведае ўмоўнага ладу. Мабыць, зоркі ўсталі так у жніўні 1991-га, што гэта павінна было адбыцца. Але калі гаварыць пра нешта акрамя астралягічных рэчаў, то што склейвала Савецкі Саюз? Яго склейвалі КПСС і КГБ. Гэта дзьве самыя моцныя структуры, якія прасякалі грамадзтва. Сродкі масавай інфармацыі ў канцы 80-х гадоў, у канцы перабудовы падрыхтавалі глебу, яны здыскрэдытавалі і КПСС, і КГБ.

Армія была здыскрэдытаваная дзедаўшчынай. Я паматаю. што Жырыноўскі прапаноўваў усё аднавіць параз армію. Але Жырыноўскі, напэўна, цудоўна ведае, што дзедаўшчына, міжнацыянальныя супярэчнасьці, якія існавалі ў савецкім войску, не дазволілі б плённа скарыстаць яго для ўтрыманьня Савецкага Саюзу.

І калі гаварыць пра тое, хто разваліў Савецкі Саюз, то найперш гэта сродкі масавай інфармацыі, у першую чаргу маскоўскія. Гэта добра, што яны так зрабілі , я рады , што так адбылося. Грамадзтва ня верыла ў ні ў КПСС, ні ў КГБ, ні ў армію. А што магло іншае ўтрымаць СССР на той час? Таму гэта было абсалютна аб''ектыўна, іншае пытаньне - я абсалютна згодны са Станіславам Станіслававічам, што калі б гэта адбылося на год пазьней, магло б быць бліжэй да югаслаўскага сцэнару, магло б быць больш крыві. Я лічу , што зоркі так склаліся, што найбольш безбалесна адбыўся гэты развал, пачынаючы з жніўня і сканчаючы сьнежнем 1991 году”.

Ці здабыла б Беларусь незалежнасьць без паразы путчу ў 1991 годзе?

(Дракахруст: ) “Лявон, у дні 19-20 жніўня 91-га году, калі змаганьне яшчэ ішло, нельга было сказаць, што беларусы ўсе падтрымалі ГКЧП. Былі і дэманстрацыі на плошчы Леніна, пэўныя дзеяньні крокі рабіў намесьнік старшыні Вярхоўнага Савету Станіслаў Шушкевіч, некаторыя газэты выйшлі з асуджэньнем путчу ў яго першыя дні.

І ўсё ж існуе меркаваньне, што калі б путч перамог ў Маскве, то за Беларусьсю, як той казаў, затрымкі не было б. Я памятаю, як дзесьці ўжо годзе ў 92-м Алесь Адамовіч казаў з горкай іроніяй:" Беларускае начальства хоць заўтра савецкую ўладу аднавіла б. Адзінае, што стрымлівае - далажыць няма каму". У жніўні 1991 году было каму далажыць.

Як мы чулі з адказаў нашых слухачоў, на думку многіх утрымалі б Беларусь, не было ў яе сваіх сілаў заваяваць незалежнасьць, зьліквідаваць кампартыю, калі б гэта не было зроблена ў Маскве. Вы згодны з такім меркаваньнем?”

(Баршчэўскі: ) “ Ну, ведаеце, тут шмат што залежыць ад суб''ектыўнага фактару. На чале Савецкага Саюзу стаяў Гарбачоў, які з павагай ставіўся да таго, што думае Васіль Быкаў. Стаяў бы іншы чалавек на чале Савецкага Саюзу, было б інакш. А сапраўды, калі б путч перамог, на чале ўсталі б людзі, для якіх ані Быкаў, ані Адамовіч не былі аўтарытэтамі, і мог бы быць цалкам іншы сцэнар. Я гэта абсалютна не выключаю. Але , як я сказаў раней, той клей, які склейваў Савецкі Саюз, быў ужо разведзены настолькі, што ўжо ня клеіў. І ўсе роўна аб''ектыўна гэты працэс адбыўся б, іншае пытаньне, пры якім сцэнары”.

(Дракахруст: ) “Вадзім, а які Ваш адказ, адносна ня толькі Беларусі, а іншых краінаў, тады яшчэ рэспублік СССР? Калі б Маскве путч перамог, то ці здолелі б яны заваяваць незалежнасьць і ліквідаваць свае кампартыі?”

В.Дубноў: На Беларусь незалежнасьць звалілася, як нейкі ледніковы перыяд .


(Дубноў: ) “Я хацеў бы удакладніць словы Лявона. Не КГБ і не КПСС склейвалі Савецкі Саюз. Гэтыя дзьве інстанцыі былі другасныя. Савецкі Саюз склейвала намэнклятурная мадэль і сваеасаблівая грамадзкая дамова. Кожнай рэспубліканскай намэнклятуры ў савецкі час быў выгадны такі стан рэчаў і Савецкі Саюз мог існаваць дакладна да тае пары, пакуль намэнклятура была згодная на гэтыя правілы гульні. Пачынаючы з другой паловы 80-х гэтыя правілы пачалі мяняцца і мясцовыя эліты пачыналі разумець, што савецкі Саюз ім ўжо асабліва і непатрэбны. Гэта, уласна кажучы, і ёсьць пярвічны імпульс.

Што тычыцца Беларусі, то я мяркую , яна належала да большасьці тых савецкіх рэспублік, на якія, як гэта ні крыўдна гучыць, незалежнасьць звалілася, як нейкі ледніковы перыяд. Яны самі да гэтай незалежнасьці не ішлі - гэта не Балтыя, гэта не Грузія, гэта нават не Ўкраіна. У Беларусі былі розныя імпульсы, але я мяркую, што сама яна незалежнасьць не атрымала б , і мяркую , што беларуская партыйная эліта ў выпадку перамогі путчу ў Маскве адрапартавала б, што ў Беларусі і ў Менску ўсё ў парадку. Іншая справа, што праз год-два ўсё аднавілася б са значна большай інтэнсыўнасьцю. Але і тут, я мяркую, Беларусь была б не ў авангардзе гэтага развалу”.

(Дракахруст: ) “Спадар Шушкевіч, Вадзім сказаў дастаткова горкія словы адносна таго, што магло б быць. Вы згодны зь ім?”

С. Шушкевіч: У Беларусі путч адбыўся эвалюцыйным шляхам.


(Шушкевіч: ) “Я ня бачу супярэчнасьці паміж меркаваньнямі Вадзіма Дубнова і Лявона Баршчэўскага. Інструмэнт, якім карысталася намэнклятура, гэта быў партыйны апаратат і рэпрэсыўны - КДБ. Дзякуючы гэтым інструмэнтам намэнклятура кіравала. І я б не сказаў, што Беларусь заставалася ў хвасьце і незалежнасьць на яе звалілася з неба. У Беларусі была меншая доля сьвядомых беларусаў, чым у Літве, Латвіі і Эстоніі, таму што яны былі проста фізычна зьнішчаныя той самай партыяй і тым самым КГБ. Таму тут гэта зайшло далей.

Але я думаю, што папулярнасьць Беларускага Народнага Фронту тады была вельмі высокай і ў супрацьстаяньні яна ўзрастала. Іншая справа, што не заўсёды лягічна, не заўсёды пасьлядоўна дзейнічаў сам Фронт. Але ён мог дзейнічаць і я думаю, што ён знайшоў бы спосаб прыцягнуць на свой бок большасьць. Акрамя таго і мас-мэдыі былі больш вольныя ў той час. Я перакананы, што путч, калі б ён не адбыўся ў жніўні 1991 году, адбыўся б пазьней у іншай форме, але ў нас фактычна гэты путч адбыўся эвалюцыйным шляхам, сёньня мы ў Беларусі фактычна жывем у Савецкім Саюзе.

Мы маем тое самае намэнклятурнае кіраваньне, якое саромеецца называцца "партыяй улады" , таму што гэта будзе незразумела, гэта будзе тая самая партыя камуністычнай намэнклятуры зь нейкімі дадаткамі маладзейшых людзей, але з тымі самымі перакананьнямі. Так што ў Беларусі не контаррэвалюцыйным шляхам, а эвалюцыйным шляхам прыйшлі да таго, да чаго хацелі.

Зараз размова ідзе аб тым, што Расея хоча захаваць сваю вагу, свой уплыў на іншыя рэспублікі. Часам у яе гэта атрымліваецца, яна проста зьмяніла падыходы, таму пагроза ўзьнікненьня новага Савецкага Саюзу, новай Расейскай імпэрыі з калёніямі ,такімі як Беларусь, Украіна і іншыя, такая пагроза існуе”.

(Дракахруст: ) “Вадзім, Станіслаў Шушкевіч сказаў, што ў Беларусі путч адбыўся эвалюцыйным шляхам. Але і ў Расеі літаральна ў першыя гады пасьля жніўня 91-га адбывалася пераасэнсаваньня тых падзеяў, гучалі словы аб здраджанай рэвалюцыі, аб вяртаньні ўсяго на колы свае. Зараз прыкладна такую ж мадэль вяртаньня мы бачым ва Ўкраіне, дзе паўтары гады таму Майдан гнаў Януковіча, а зараз ён - трыюмфатар. Зараз, праз 15 гадоў, ці сапраўды ўсё вяртаецца на колы свае і калі так, то чым быў жнівень 91-га?”

(Дубноў: ) “Я б прапанаваў крыху іншы тэрмін: не эвалюцыйны шлях, а мутацыі. І тут шмат залежыць ад таго, якая ў каго была матывацыя тады, у 1991 годзе. У Маскве 19 жніўня 1991 году народ выходзіў супраць камунізму, ён ня думаў развальваць Саюз. Пытаньне суадносінаў камунізму і Савецкага Саюзу перад тымі, хто стаяў пад Белым домам , не ўзьнікала. Ішлі пад антыкамуністычнымі сьцягамі. Там былі сьцягі Народных Франтоў Беларусі, Грузіі, Літвы, але гэта была такая алюзія на тэму "За вашу і нашу свабоду", для расейцаў гэта было толькі дадатковым аргумэнтам у барацьбе супраць камунізму.

Зусім іншае было ў той жа Балтыі, ды і паўсюль па суседзтву. Для большасьці сталіцаў, дзе сьвядома ішлі пратэставаць супраць ГКЧП, на першым мейсцы стаяла незалежнасьць. І гэта было значна важней. Балтыя была полюсам і іх пазыцыя была вельмі простай - будзе незалежнасьць, будзе і ўсё астатняе. Антыкамунізм там быў другасным. Гістарычна сталася, што гэтая пазыцыя ўтрымлівала значна больш шанцаў.

Тое, што адбылося на Майдане паўтара гады таму, гэта быў працяг 91-га году з пункту гледжаньня сувэрэнага праэкту. Знаходзячыся ў зоне эпідэміі, немагчыма вылечыцца, зь яе можна толькі зьбегчы. Тыя, хто зараз спрабуюць атрымаць шанцы, разумеюць, што адзіны спосаб - гэта дыстанцыявацца. Таму першаснай была, з майго пункту гледжаньня, усё ж незалежнасьць.

Адзінай краінай, якая не магла думаць пра незалежнасьць гістарычна і тэхналягічна, была Расея. І адсюль усе наступныя мутацыі. Я ужо сказаў, што Савецкі Саюз склейвалі намэнклятурныя эліты, а для іх, як высьветлілася, сьвятло клінам на "адзіна правільным вучыньні" не сыходзілася. Яны выдатна разумелі, што ёсьць вельмі шмат іншых варыянтаў захаваньня намэнклятурнай улады і зусім неабавязкова для гэтага захоўваць агульнанародную уласнасьць. І яны выдатна адаптаваліся, і прыстасаваўшыся да новага рэжыму, захавалі той стыль улады, які ў іх быў, крыху муціраваўшы, зразумела”.

Ці быў непазьбежны рэванш?

(Дракахруст: ) “Лявон, у нашай размове ўжо гучалі меркаваньні , што параза путчу была ў пэўным сэнсе непазьбежным, што СССР усё роўна разваліўся б, а панаваньне кампартыі наўрад ці захавалася б у ранейшай форме. А ў якой ступені быў непазьбежны рэванш? І тое, што адбылося ў Беларусі, што адбываецца ў Расеі - гэта ў пэўнай ступені рэванш. Адзін з кіраўнікоў "Единой России" нядаўна адкрыта сказаў :"Мы - партыя гістарычнага рэваншу". Наколькі гэта было б непазьбежным?”

Л.Баршчэўскі: Беларусь аб сваёй незалежнасьці заявіла сёмай з рэспублік СССР, усё ж не 15-й.


(Баршчэўскі: ) “ Я перш чым адказаць на пытаньне, зраблю адну рэмарку наконт сказанага Вадзімам. Беларусь аб сваёй незалежнасьці заявіла сёмай з рэспублік СССР, усё ж не 15-й. Гэта сьведчыць пра тое, што ўжо не апошні фарпост Савецкага Саюзу тут існаваў. А на тое, што Вы сказалі пра непазьбежнасьць рэваншу, то ўся гісторыя паказвае, што пасьля перыядаў глябальных зьменаў надыходзілі пэрыяды рэстаўрацыі.

Часам яны былі дастаткова доўгія, прыгадаем, што было пасьля Вялікай Францускай рэвалюцыі, былі і карацейшыя. Гэта непазьбежная рэч. Я лічу, што гэта аб''ектыўна і той рэванш, які ўзяла намэнклятура часам апошніх 10 гадоў, у гістарычным вымярэньні гэта імгненьне. Самае галоўнае, што ніхто ўжо ня можа зьмяніць адчуваньне.

Вы сёньня спытайце беларускага школьніка, у якой краіне ён жыве. Ён ніколі ня скажа, што ён рускі і жыве ў Расеі. Нават калі ён гаворыць па-руску, ён скажа, што ён беларус і жыве ў Беларусі. Іншага ён не ўяўляе. Адбыўся пералом у сьвядомасьці. І можна пагуляцца яшчэ ў імпэрскія лёзунгі, у вялікую Расею, але гэта ня зьменіць гістарычнага працэсу, сьвядомасьць ужо выхаваная па іншаму, у разуменьні, што Беларусь - гэта самастойная, самадастатковая краіна. І гэта не залежыць ад таго, што стаіць на чале дзяржавы - сёньня Лукашэнка, а заўтра нехта іншы.

Гэты рэванш - гэта рэванш гэтага пакаленьня намэнклятуры, яна, маючы, сілы, сувязі, велізарныя грошы, здолела ўтрымацца ва ўладзе. Але ж яна ня вечная. Яны памруць, сыйдуць на пэнсыю і прыйдуць новыя пакаленьні, якія будуць лічыцца з рэаліямі сьвету”.

(Дракахруст: ) “Спадар Шушкевіч, а як бы Вы адказалі на пытаньне пра непазьбежнасьць рэваншу? Да Вас гэтае пытаньне не зусім акадэмічнае, Вы былі фактычна кіраўніком дзяржавы з верасьня 1991 па люты 1993 год. Наколькі можна было прадухіліць такое разьвіцьцё падзеяў у Беларусі і ў Расеі?”

(Шушкевіч: ) “ Вы ведаеце, што я б цалкам пагадзіўся ў ацэнцы гэтай сытуацыі з Лявонам Баршчэўскім. І думаю, што заўсёды ў грамадзтве знаходзяцца сілы, якія цягне да былога. Вось і ў вашым апытаньні на вуліцах людзі сталага веку, якія , прабачце, і людскага жыцьця ня бачылі, параўноўваюць цяперашняе жыцьцё з пасьляваеным часам і яны задаволеныя тымі парадкамі, якія былі ў Савецкім Саюзе. Сродкі інфармацыі паказалі іншым людзям, калі чыталі нешта, акрамя "Советской Белоруссии", якім можа быць жыцьцё. І гэтыя людзі ўжо думалі інакш. А тая старэча - я маю на ўвазе не фізычны ўзрост, а палітычны , тая старэча , якая акрамя былых меркаваньняў Савету міністраў і ЦК КПСС, ня ведала і яе цягнула ў мінуўшчыну”.

Мэханізмы краху аўтарытарных рэжымаў напрыканцы XX- напачатку XXI стагодьдзя

(Дракахруст: ) “Напрыканцы ў мяне яшчэ адно пытаньне , зьвязанае з мэханізмам тых падзеяў, той рэвалюцыі 1991 году. Гэтая асаблівасьць рэвалюцыяў канца 20-га-пачатку 21 стагодьдзя адрозьнівае іх ад рэвалюцыяў мінулага - скажам, ад Вялікай Францускай і Расейскай Кастрычніцкай. Тады мільёны людзей са зброяй у руках змагаліся супраць новага рэжыму, супраць, так бы мовіць, рэвалюцыйнай заразы.

А ў 1991 годзе была шматлікая партыя - 20 мільёнаў чалавек, было магутнае КГБ - сёньня пра яго прыгадваў Лявон, было магутнае войска, якога баяўся ўвесь сьвет. Развалілася ўсё у момант, рассыпалася, як пыл, нібы і не было. Адзін толькі маршал Ахрамееў застрэліўся, знайшоўся адзіны абаронца рэжыму. І такое мы бачылі і потым: у рэвалюцыях канца 20-га -пачатку 21 стагродьдзя барацьбы як такой нібы то і не адбывалася. Чаму? Спадар Шушкевіч, які Ваш адказ?”

(Шушкевіч: ) “ Ужо фактычна быў адказ прагучаў адказ на гэтае пытаньне. Калі Вы пыталі , што цягнула да гэтых парадкаў пасьля Вялікай Францускай рэвалюцыі - яна ня так доўга панавала як рэвалюцыя. Давайце успомнім і ангельскую рэвалюцыю. Час Кромвэля, 19 гадоў там было панаваньне. А тут панаваньне было 70 гадоў, яно абрыдла , яго крывадушша было зразумела кожнаму сьвядомаму чалавеку, акрамя таго, які ў вашым апытаньні казаў, як ён цудоўна жыў у Савецкім Саюзе, бо відавочна меў нейкі заказ, каб купіць каўбасы па рубель дваццаць раз на месяц.

Тут доўга панаваў крывадушны рэжым і людзі разумелі, што ўлада - гэта адно, а жыцьцё - гэта іншае. Гэта ўсім страшна абрыдла, і трымалася яно высокай намэнклятурай і рэпрэсыўным апаратам. І ніхто ня стаў яго абараняць, акрамя Ахрамеева, які , дарэчы, павесіўся, а не застрэліўся. Гэта, відаць, быў чалавек, які сапраўды быў шчыра адданы гэтаму рэжыму. А больш такіх не знайшлося”.

(Дракахруст: ) “Вадзім, а які Ваш адказ, чаму гэтыя рэвалюцыі адбываліся шляхам не разгрому, а рассыпаньня, разбяганьня ўлады? І гэта пры том, што далейшыя падзеі, рэванш, пра які мы казалі, прадэманстравалі, што прыхільнікаў ранейшага ладу было і нямала”.

В. Дубноў:Рэвалюцыя - гэта не перамога адных над іншымі, гэта надыход новай рэчаіснасьці.


(Дубноў: ) “Вы ведаеце, буржуазныя рэвалюцыі рэдка сустракаюць моцны супраціў. У 91-м годзе была ў пэўным сэнсе буржуазная рэвалюцыя, намэнклятурна-чыноўная. Тады яшчэ цяжка было гаварыць пра новае пакаленьне намэнклятуры, хаця Ельцын быў іншым пакаленьнем. А вось на Майдане гэта было ўжо дакладна бачна, што прыйшло новае пакаленьне чыноўнікаў, для якога правілы гульні суверэннай краіны былі значна бліжэй і зручней. Калі казаць зусім утрыравана, прасьцей вырашаць свае праблемы ў Брусэлі, чым на самітах СНД.

Вось гэтае пакаленьне прыйшло да ўлады, таму я не казаў бы, што Януковіч прайграў. Януковіч таксама выйграў. Рэвалюцыя - гэта не перамога адных над іншымі, гэта надыход новай рэчаіснасьці. І Януковіч - удзельнік гэтай новай рэчаіснасьці. Януковіч узору 2006 году ня мае нічога агульна зь Януковічам, які ня стаў прэзыдэнтам паўтары гады таму.

Нешта падобнае, але выражанае менш яскрава, адбывалася і ў 91 годзе. Для рэспубліканскай намэнклятуры ўлада Масквы перастала быць панацэяй ад усіх бедаў і галоўным памочнікам. Яны зразумелі, што могуць жыць без яе і таму змагацца было няма каму і няма з кім”.

(Дракахруст: ) “Лявон, а якое Ваша меркаваньне: чаму рэвалюцыі канца 20-га-пачатку 21-га стагодьдзя адбываліся шляхам рассыпаньня ўлады і ці будзе так у Беларусі?”

(Баршчэўскі: ) “ Любая сыстэма ня вечная. І гістарычныя працэсы маюць падабенства, але ў 21-м стагодьдзі яны паскараюцца. Для чаго раней было трэба 50-100 гадоў, цяпер можа зьдзейсьніцца цягам 10-12 гадоў. Мы сёньня гаворым як пра страшна далёкую пэрспэктыву, пра ўступленьне Беларусі ў Эўразьвяз. А можа здарыцца, што гэта будзе зусім недалёка”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG