“Лідэр звычайнай грамадзкай арганізацыі можа абірацца два разы запар”
(Алег, Менск: ) “Ведаеце, спадар Лявон, за што я вас вельмі паважаю? Ва ўсёй супэрдэмакратычнай беларускай палітэліце знайшоўся толькі адзін чалавек, які заявіў: “Старшынюю ўсяго адзін тэрмін!” Гэта – вы. Аддалі ПЭН-цэнтр свайму намесьніку. Вам гонар і – пытаньне: што скажаце пра Лябедзьку, Процьку, Пазьняка, Літвіну і іншых, іншых, іншых, хто так актыўна выступае супраць чарговага тэрміну Лукашэнкі, а самі яшчэ больш на сваіх шастках... Прычым – безвынікова. Каго падманваюць? Не сябе – нас. Таму і памяншаецца дэмакратычны электарат. Ён жа ня цалкам дурны...”
(Баршчэўскі: ) “Па-першае, я ня думаю, што дэмакратычны электарат памяншаецца. Ён наадварот павялічваецца. І ў гэтым ёсьць заслуга ўсіх пералічаных людзей. Разумееце, калі, напрыклад, чалавек доўга працуе ў праваабарончай сыстэме, гэта вельмі карысна, бо напрацоўваюцца сувязі, безь якіх у сёньняшнім сьвеце нічога ня робіцца.
Што да мяне, то калі даваў згоду на сваю пасаду, то агаварыў права пакінуць яе праз два гады. Таму тут няма ніякага майго геройства.
Калі адысьці ад пэрсаналій, то, лічу, лідэра звычайнай грамадзкай арганізацыі можна абіраць два тэрміны запар. Аднак, паўтару, калі гэта не праваабарончая, напрыклад, арганізацыя – тут патрэбныя сувязі, досьвед і гэтак далей”.
(Генадзь: ) “Лявон, табе ня сорамна за “нобэлеўскую” падтрымку гэтага, зь “Вясны”, – Алеся Бяляцкага? Ты ж выдатна ведаеш, хто ён папраўдзе і як палітык, і як праваабаронца... Мне здаецца, табе такая гульня не пасуе... Прабач, усё, дзякуй!”
(Баршчэўскі: ) “Алеся ведаю з пачатку 1980-х гадоў як аднаго з арганізатараў Таварыства літаратараў “Тутэйшыя”. І менавіта па маёй просьбе ён заняўся праваахоўнай дзейнасьцю. Калі сядзіш за палітыку на нарах і можаш параўнаць, што было да “Вясны” (ні перадач табе, ні чагосьці іншага) і стала пасьля яе зьяўленьня (і прадукты ў турму пайшлі, і абарона ў судах зьявілася), то бачыш, як кажуць, рэальны вынік. А я магу параўноўваць... Цяпер наконт рыторыкі пра любоў-нелюбоў да канкрэтнага чалавека: гэта суб’ектыўныя штукі. Прынамсі, мужчынаў яны не ўпрыгожваюць”.
“З клясыкі найперш я пераклаў бы “Махабхарату”. З сучасьнікаў – Кундэру й Павіча, мне гэта цікава”
(Уладзіслаў: ) “Вы можаце перакласьці нешта са сьвятых пісаньняў: напрыклад, Каран?”
(Баршчэўскі: ) “Гэта не мая сфэра, і, на жаль, такога ў плянах няма. Я ўсё ж займаюся мастацкай, гістарычнай, філязофскай – сьвецкай літаратурай. Нядаўна скончыў пераклад аднаго з твораў Эмануіла Канта”.
(Уладзіслаў: ) “Як вы ставіцеся да кнігі Дэна Браўна “Код Да Вінчы”?
(Баршчэўскі: ) “Не чытаў і нічым падобным не цікаўлюся”.
(Максім, Полацак: ) “Які твор сусьветнай літаратуры трэба перакласьці на беларускую ў першую чаргу?”
(Баршчэўскі: ) “Я за “Махабхарату”. А з сучаснай – тут вельмі суб’ектыўнае – Мілана Кундэру або Міларада Павіча, мне асабіста гэта цікава”.
(Алена: ) “Ці не спазьніліся беларусы зь перакладамі сусьветнай клясычнай літаратуры? Зараз якраз схіляюцца да сучасных, модных аўтараў...”
(Баршчэўскі: ) “Тут гаварыць няма што: адназначна спазьніліся... Але як далей – сядзець у роспачы? Трэба перакладаць і выдаваць! Мы зараз шмат робім, каб зрушыць справу зь мёртвай кропкі: ёсьць зацікаўленыя людзі, якія гэтаму дапамагаюць. Спадзяюся, у бліжэйшыя гады вы ўбачыце зрух у лепшы бок”.
(Алена, Лагойск: ) “Вы займаецеся перакладамі і складаеце слоўнікі зь вялікага інтарэсу да гэтага ці ад таго, што трэба нечым жыць? Вы не працуеце ў тым жа БДУ па прынцыповым меркаваньнях ці таму, што такім, як вы, туды не ўладкавацца?”
(Баршчэўскі: ) “Ёсьць і тое, і другое”.
“Перабудову 1980-х у СССР рабілі “шасьцідзесятнікі”. Так і з намі: пакаленьне 1990-х трошкі пазьней яшчэ вельмі выразна пакажа сябе!”
(Міхаіл Паўлавіч, Ворша: ) “Вы добра ведаеце, як у краіне пастаўлена сыстэма адукацыі. Пэдагогам застаецца усё менш прасторы для наватарства, незалежнай адукацыйнай палітыкі, ігнаруецца лепшы замежны досьвед, навідавоку адміністратыўны прэс... Колькі школ, тэхнікумаў, ВНУ зараз зь міжнароднымі сэртыфікатамі? Што будзем мець у выніку? Няўжо канчаткова зьнішчацца парасткі, якія зьявіліся падчас кароткай дэмакратычнай адлігі?”
(Баршчэўскі: ) “Адукацыя – гэта праект на многія гады. Калі ў ёй і бываюць нейкія пэрыяды ўпадку, то ў гістарычнай пэрспэктыве яны нічога ня значаць. Перабудову ў СССР у васьмідзесятыя гады рабілі “шасьцідзесятнікі”. Так і тут: нашае пакаленьне 1990-х яшчэ вельмі выразна пакажа сябе, ўпэўнены ў тым.
Я быў адным з суаўтараў Закону аб адукацыі 1991 году – кіраваў адной з групаў. Дарэчы, другую ўзначальваў Аляксандар Казулін. Потым мы знайшлі нейкі кампрамісны варыянт пра пашырэньне сеткі ліцэяў і гімназій і пра пэўную сэлекцыю адораных дзяцей... Гэта ўсё працавала.
А цяпер нішчыцца. Напрыклад, увядзеньне ў ВНУ так званага сярэдняга балу зводзіць фактычна на “нуль” усю тую рэформу. Да нас у ліцэй з гімназій часам прыходзяць нават з “шасьцёркамі”, але яны на два парадкі лепш адказваюць, чым тыя, хто прыносяць дзявяткі зь нейкай школы Заводзкага раёну – не кажу ўжо пра вясковыя...
Але ранейшае вернецца! Ня вечна будзе тое, што робіцца цяпер з кан’юнктурнай палітыка-ідэалягічнай матывацыі... У рэшце рэшт, будуць ва ўладзе людзі, якія зразумеюць, што гэта тупіковы шлях”.
“У каго Богам закладзена адказнасьць, адчуваньне неабходнасьці зрабіць нешта для Беларусі – той ня згубіцца”
(Галіна Люмарава: ) “Ці запатрабаваная гуманітарыстыка ў нас наагул і куды ідуць вашыя выхаванцы – у якія ўнівэрсытэты? Зьяжджаюць у Парыж ці спрабуюць тут свой Парыж пабудаваць?”
(Баршчэўскі: ) “Тварыць сёньня беларускую гуманітарыстыку можна седзячы і ў Парыжы, і ў Пухавічах, і дзе заўгодна – сьвет трапіў у сыстэму глябалізацыі. Дзе шмат мінусаў, але ёсьць і вялікі плюс: вы можаце ствараць выдатныя філязофскія, паліталягічныя тэксты, пераклады, дзе б ні знаходзіліся. І калі нават немагчыма надрукавацца, то ў сілах вывесіць іх на сайце – наша пакаленьне ў свой час такіх магчымасьцей ня мела... Ян Максімюк, які жыве ў Празе, робіць для беларускай культуры ў тысячы разоў больш, чым тыя, прабачце, цёткі, якія сядзяць у аддзелах культуры райвыканкамаў тут, у Беларусі.
Большасьць ліцэйскіх выпускнікоў зафіксавала сябе ў беларускай культурнай прасторы сваімі працамі, выкладаньнем – у каго ёсьць, у каго Богам закладзена пачуцьцё адказнасьці, адчуваньне неабходнасьці адплаціць за сваё выхаваньне, зрабіць нешта для Беларусі, ніхто зь іх не згубіўся”.
(Марац: ) “Фактычна, ваш ліцэй мусіць рыхтаваць Беларусаў. Вы навучаеце іх па францускіх праграмах. Як атрымліваецца? Што гэта за людзі, беларусы? Лукашэнка напрыклад, сказаў: “Мы – палепшаныя рускія!” А вашая думка? Дарэчы, сябе кім адчуваеце?”
(Баршчэўскі: ) “Францускія праграмы былі ў нас напачатку, калі ня мелася ніякіх – цяпер напрацаваныя ўласныя. Мы рыхтуем людзей для адкрытага грамадзтва. Здольных да дыялёгу.
І ў гэтым вельмі выразную ролю адыгрывае беларуская мова. У школе вучаць пісаць па-беларуску, чытаць, а гаварыць там ня вучаць. І часам родным словам не валодаюць нават самі настаўнікі, што ў прынцыпе цяпер, напачатку ХХІ стагодзьдзя, ганьба. Калі ў 1980-х настаўнік не гаварыў, тое можна было сьпісаць на савецкі рэжым – ня мелася слоўнікаў, падручнікаў, неабходнай базы... Людзі ня чулі мовы... А сёньня ўсё гэта ёсьць. Замінае выключна лянота”.
(Спадар: ) “У вашым ліцэі маладыя людзі валодаюць рознымі мовамі, маюць выдатныя веды па розных дысцыплінах, разьбіраюцца ў найноўшых тэхналёгіях... Але ж у правінцыі таксама жыве шмат таленавітых падлеткаў: як іх падняць да ўзроўню вашага ліцэю?”
(Баршчэўскі: ) “Адказ закладаўся ў той рэформе пачатку 1990-х гадоў, пра якую я ўжо гаварыў. Ідэя заключалася ў тым, каб стварыць сетку гімназіяў і ліцэяў ня штучным мэтадам, ня простым ператварэньнем у іх звычайных школак... Іх неабходна было ствараць на чыстым месцы, з прыцягненьнем лепшых кадраў на раён ці нават на нейкі куст раёнаў – такіх установаў зь прафэсійнымі выкладчыкамі, выдатнай базай, зь інтэрнатамі ня можа быць многа... У кожнай вёсцы, на жаль, ніколі ня ўдасца забясьпечыць, прынамсі у старэйшых клясах, навучаньне на дастаткова высокім узроўні”.
(Марына: ) “Наколькі я ведаю, ліцэісты да галадоўкі не далучыліся. Чаму? А каб наадварот – ці сталі б вы іх адгаворваць? Як наагул вы ставіцеся да ўдзелу навучэнцаў у апазыцыйных акцыях?”
(Баршчэўскі: ) “Падлеткі ня мусяць рызыкаваць жыцьцём і здароўем. Гэта для мяне аксіёма. Што й тлумачу заўсёды ліцэістам. А слухаюцца яны ці не – ужо іншае”.
(Марына: ) “Вы пісалі пра пасіўнасьць моладзі ў часе выбарчай кампаніі. Выкажу ўласнае меркаваньне: магчыма яна тлумачыцца пасіўнасьцю людзей сталых – як думаеце на гэты конт?”
(Баршчэўскі: ) “У значнай ступені ўсё так і ёсьць. Але я гаварыў у газэце пра пачатак выбарчай кампаніі. Потым актыўная частка моладзі якраз выявілася і падзеі сярэдзіны сакавіка сталіся для мяне вельмі прыемнымі, бо менавіта моладзь адыграла сваю вядучую ролю. Аднак жа яе павінна быць ня тры тысячы, ня пяць – сто тысяч!”
“Палітыка – гэта тое, чым трэба займацца 24 гадзіны ў суткі. Нават сны трэба сьніць выключна палітычныя...”
(Спадар: ) “Скажыце, чаму вы толькі аднойчы пабылі дэпутатам і больш ня ўдзельнічаеце ў барацьбе за парлямэнцкі мандат?”
(Баршчэўскі: ) “Я вельмі своечасова зразумеў тое, чаго, магчыма, дагэтуль не могуць уцяміць некаторыя мае калегі: заняткі палітыкай – зусім не аматарская справа, што магло не заўважацца напачатку 1990-х гадоў... Палітыка – гэта тое, чым трэба займацца 24 гадзіны ў суткі. Нават сны мусяць сьніцца выключна палітычныя... А ў маім жыцьці ўсё ж прыярытэты іншыя былі заўсёды і застаюцца. Палітыка не ўваходзіць у іх. Яшчэ раз: прафэсійнасьць – гэта поўная аддача адной справе цягам 24 гадзінаў у суткі”.
(Спадар: ) “Ацаніце тады ўдзел Зянона Пазьняка ў апошніх прэзыдэнцкіх выбарах!”
(Баршчэўскі: ) “А можна, я ня стану адказваць? Маю такое права...”
“Пэдагагічная маса заўсёды была кансэрватыўнай. А цяперашняя эрозія грамадзянскай яе маральнасьці актыўна правакуецца ўладамі”
(Сьвятлана Русецкая: ) “У нас у Гомелі зараз судзяць за хабарніцтва 17 супрацоўнікаў унівэрсытэту транспартнікаў, летась за тое самае пасадзілі дзясятак чалавек з унівэрсытэту Скарыны... А фальшаваньне вынікаў выбараў? У выбарчых камісіях спрэс занятыя пэдагогі – няўжо яны нічога ня бачаць?”
(Баршчэўскі: ) “Пэдагагічная маса заўсёды была кансэрватыўнай. Я чытаў, напрыклад, што яшчэ за часамі позьняга Сталіна вясковыя выкладчыкі гісторыі па-ранейшаму пра цара-бацюшку расказвалі... І гэта – за тыранам Сталіным! Бо іншага ў галаве ня мелі...
А што да хабарніцтва, тут ёсьць яшчэ й эканамічны падмурак: у выкладчыка ВНУ абразьліва нізкія заробкі. Гэта не апраўданьне, але штуршок тут ёсьць, каб людзі пераходзілі празь мяжу, якую нельга пераступаць.
Эрозія маральнасьці вынікае яшчэ вось зь якога распаўсюджанага пасылу: заплюшчы вочы і нічога ня бач, рабі, як усе... Між тым, інтэлігенцыя не павінна рабіць так, як робяць усе – яна павінна паказваць, як рабіць ня трэба! Хаця б гэта..."
(Андрэй Белагубаў, Магілёў: ) “Кім ёсьць беларускі інтэлігент: стомленым бясконцымі спрэчкамі, змаганьнем з рэчаіснасьцю чалавекам, альбо чалавекам, які пэўна глядзіць у будучыню?”
(Баршчэўскі: ) “Інтэлігента вылучае ў першую чаргу пачуцьцё адказнасьці. І калі ты адказваеш ня толькі перад сабой, перад сваёй сям’ёй, а й перад Богам, перад будучыняй, то ты робіш тое, што можаш рабіць. Што табе ўдаецца, што ты ўмееш. І чым больш будзе такіх людзей, тым хутчэй мы пераадолеем гэту прорву, якую сьвядома ўзводзілі пры розных рэжымах паміж інтэлігенцыяй і паспалітым, як кажуць, народам. Засыпаць яе можна толькі дзякуючы асабістым высілкам”.
(Белагубаў: ) “У разьвіцьцё: а чым жывуць асяродкі беларускіх інтэлігентаў, калі такія ёсьць?”
(Баршчэўскі: ) “Яны ўзьнікаюць: маладыя людзі спрабуюць выдаваць газэты, часопісы, робяць сайты, наважваюцца здымаць фільмы... Нават у падпольных варунках! Міністар культуры Польшчы Ўяздоўскі сказаў, што беларуская інтэлігенцыя займела ўжо выразную перавагу, бо ўжо нічога ня просіць у дзяржавы, а шукае шляхі стварэньня сваёй культуры безь яе! І кажа, калі сытуацыя памяняецца ў лепшы бок, зьявіцца шанец выйсьці на першае месца сярод гэтых элітаў... Мяне такая думка вельмі зацікавіла”.
(Белагубаў: ) “Дзякуй за памяркоўны аптымізм...”
(Галіна: ) “Паважаны спадар Лявон, што для вас зьяўляецца сэнсам жыцьця? Дзякуй”.
(Баршчэўскі: ) “Калі адкажаш на такое, то пара ўжо паміраць...
Напэўна, усё ж быць карысным для іншых. Рабіць нешта для некага. Інтэлігент павінен думаць менавіта пра іншых. Думаць адказна і адказваць за зробленае – менавіта тым ён адрозьніваецца ад неінтэлігента”.
“Сёньня нацыя – гэта ня тыя, хто жывуць на адной тэрыторыі, а тыя, у каго адзін культурны код”
(Даніла: ) “Вы, спадар Баршчэўскі, нацыяналіст ці гуманіст?”
(Баршчэўскі: ) “Я гуманіст, але не бяз пэўнага піетэту да нацыяналістаў у станоўчым сэнсе. У тым сэнсе, што ў эпоху глябалізацыі старое паняцьце нацыі адышло ў нябыт.
Сёньня нацыя – гэта ня тыя, хто жывуць на адной тэрыторыі, а тыя, у каго адзін культурны код. Для каго Багдановіч, Купала, Караткевіч значаць больш, чым Пушкін, Лермантаў або Міцкевіч там ці Гётэ з Шылерам... Вось гэта і ёсьць культурны код.
Чалавек зь ім можа жыць у Амэрыцы (і жывуць там такія людзі), у Нямеччыне – паўсюль! Яны ёсьць нацыяй! Гэта ўжо ня проста супольнасьць, аб’яднаная тэрыторыяй... Іншая справа, для нашай нацыі фатальна, што яе трэба пашыраць, што яна замалая...
Застаецца нявысьветленай ідэнтыфікацыі чалавек, які яшчэ толькі намацвае свае культурніцкія арыенціры. Вось зь ім і трэба працаваць – трэба прыводзіць на нашыя арыенціры як мага больш людзей”.
(Спадар: ) “Вось гэтыя 70 зь нечым працэнтаў, якія выбралі беларускую мову паводле перапісу, гэта – моц і надзея беларушчыны?”
(Баршчэўскі: ) “На жаль, тут я мушу вас расчараваць. Большасьць заўсёды канфармісцкая. Яна лічыць, што лепш напісацца тым, чым называецца дзяржава – так надзейней, ня будзе праблем у жыцьці... Дзяржава Польшча – значыць паляк, дзяржава Беларусь – значыць буду беларусам...
Гэта яшчэ не культурніцкі патрыятызм. А культурніцкі – гэта калі вы схопіце за рукаў чалавека і скажаце: “Дарагі сябра, ня думаючы назавіце імя паэта!” Калі пачуеце ня “Пушкін” ці “Лермантаў”, а – “Купала, Багдановіч”, вось тады тое, што трэба...”
(Мікола Сыскевіч: ) “Пасьля вайны на тэрыторыю Берасьцейшчыны з Расеі завезьлі мноства “цікавых” расейскіх кабет, які панараджалі дзяцей... Пагадзіцеся, што гэта была заплянаваная асыміляцыя?”
(Баршчэўскі: ) “Мая маці, дарэчы, руская, так што і я, можа быць, падпадаю пад вашую лёгіку... Аднак тым ня менш не пачуваю сябе чужым на Беларусі – праблема зусім ня ў гэтым.
Куды больш важна, што пасьля масавага вынішчэньня габрэяў у Беларусі на пасады кіраўнікоў аддзелаў культуры, адукацыі сапраўды прысылалі людзей з расейскай глыбінкі, зусім ня з Піцера ці Масквы... Гэта былі людзі, якіх цяжка аднесьці да інтэлігенцыі. Вось яны ўва многіх выпадках сапраўды нанесьлі нам герастратавы страты.
Такім чынам, справа тут ня ў голасе крыві, а ў культурніцкім кодзе. Наколькі ён узьнікае ў чалавеку і наколькі той умее разьвіць яго ў сабе. Бо чыста збоку яго не насадзіць”.
“Афіцыйнай павінна быць адна мова – беларуская. А дзяржаўнай – ніводная. Бо яна – шкодны саветызм”.
(Зьміцер Панкавец: ) “Ці бачыце вы, спадар Лявон, сэнс у існаваньні зараз Саюзу пісьменьнікаў?”
(Баршчэўскі: ) “Псыхалягічна літаратары павінны мець месца хоць дзеля таго, каб часам сабрацца ды абмеркаваць нейкія рэчы. Тым больш у Беларусі пісьменьнікі адыгрываюць яшчэ й сымбалічную ролю – як абаронцы мовы.
Дзяржаўная мова – гэта саветызм, ад чаго трэба адыходзіць. Бо такое вызначэньне ўводзіць у зман людзей. Як гучыць “афіцыйная мова”, чалавек адразу разумее: ёй трэба валодаць чыноўнікам, а я на якой хачу, на такой і гавару... І зусім іншая рэакцыя на спалучэньне “дзяржаўная мова”... Тут шмат непаразуменьняў, згадаць хоць бы сумны рэфэрэндум... Таму афіцыйнай павінна быць адна мова – беларуская. А дзяржаўнай – ніводная”.
(Спадар: ) “Што скажаце пра пераход на лацініцу і зьмену назвы краіны на Крэўскую радзіму?”
(Баршчэўскі: ) “Што да апошняй ідэі, яна пасуе эпосе асьветніцтва – вельмі добра гучала б у васемнаццатым стагодзьдзі. Але сёньня нашае пакаленьне мае вялікае дасягненьне: больш-менш адукаваныя эўрапейцы ўжо прыблізна ведаюць, што такое Беларусь і дзе яна знаходзіцца. Патраціць шмат гадоў на яшчэ адзін экспэрымэнт я б не рэкамэндаваў.
Што да лацініцы, то лічу: рана ці позна прыйдзем да яе. Але гэта не пытаньне сёньняшняга дня з прычыны вядомай дзяржаўнай палітыкі. Лацініца, несумненна, больш пэрспэктыўная ў эпоху інтэрнэту. Хутчэй за ўсё, мы вернемся да паралельнага яе існаваньня з кірыліцай, як было ў нашаніўскі пачатковы пэрыяд”.
(Спадарыня: ) “Спадар Лявон, у ПЭН-цэнтры людзі лабастыя, таленавітыя, але ж яго таксама дрэнна ведаюць у грамадзтве. Незнаёмыя шырокім колам і вашыя намінанты. Дык ці ня час ужо выбірацца з гэтага міжсабойчыку?”
(Баршчэўскі: ) “Вы ведаеце, робяцца велізарныя перашкоды, і прыходзіцца дамаўляцца пра розныя мерапрыемствы праз трэціх асобаў. Таму й ствараецца ўражаньне нашай нізкай актыўнасьці. ПЭН-цэнтр стаіць у чорным сьпісе, таму й шмат дзе фармальна не фігуруе. Зараз я афіцыйна не старшыня, але прагназую, што ў бліжэйшы год-паўтара колькасць сустрэч з насельніцтвам (з раздачай кніжак) значна павялічыцца. Займаюся гэтым асабіста”.
“Сёлетняя Плошча – гэта пакуль інтэлігенцкі пратэст. А трэба – як у Польшчы падчас “Салідарнасьці”, калі інтэлігенцыя аб’ядналася з рабочымі”
(Спадар, Магілёў: ) “Ці можа ў нас паўтарыцца румынскі сцэнар?”
(Баршчэўскі: ) “Не: румынскі рэжым трымаўся на іншых слупах, чым беларускі. Ён меў партыйную структуру, пабудаваную па схеме структуры спэцслужбаў, якая пранізвала ўсе клетачкі румынскага соцыюму. Дадайце сюды ж і своеасаблівы румынскі нацыяналізм, адрозны ад сурагатнага, з дазволу сказаць, нацыяналізму нашага рэжыму... Таму тут будзе іншы варыянт”.
(Спадар, Магілёў: ) “Які мэтад пратэсту лепшы – галадоўка ці страйк?”
(Баршчэўскі: ) “Безумоўна, страйк. Таму што сёлетняя Плошча – гэта пакуль інтэлігенцкі пратэст. А трэба як у Польшчы было падчас “Салідарнасьці”, калі інтэлігенцыя аб’ядналася з рабочымі. То бок яны знайшлі супольнае, і тады пратэст стаў масавай зьявай, а рэжым пайшоў на саступкі”.
(Спадарыня: ) “Якіх студэнтаў у Беларусі больш: апазыцыянэраў ці лукашыстаў?”
(Баршчэўскі: ) “На жаль, болей “дафіністаў”, якіх не цікавіць ні тое, ні другое, якія жывуць самі па сабе, уладкоўваюць сваё асабістае, думаюць пра сябе... Гэта не асуджальны тон – тут прырода масавай чалавечай натуры. Аднак трэба гаварыць пра зьяву: працэнт актыўных студэнтаў цяпер меншы, што зьяўляецца вынікам так званай адукацыйнай рэформы. Маё агульнае ўражаньне наступнае: сярэдні кантынгент у параўнаньні зь сярэдзінай 1990-х пагоршыўся. Але ў ВНУ, безумоўна, хапае і цудоўных студэнтаў. Ёсьць і ўмеюць заявіць пра сябе ў цяжкіх варунках – схіляю перад імі галаву”.
Што да лепшага пытаньня слухачоў Радыё Свабода, дык Лявон Баршчэўскі вызначыў пераможцам Міхаіла Паўлавіча з Воршы пра хібы сыстэмы адукацыі і патлумачыў сваё рашэньне так:
(Баршчэўскі: ) “Яно здалося мне найбольш глыбокім і адпавядаючым крыку душы чалавека, які бачыць, што адбываецца. Гэта і ёсьць праява інтэлігентнасьці: крычаць пра тое, што хвалюе душу...”
(Алег, Менск: ) “Ведаеце, спадар Лявон, за што я вас вельмі паважаю? Ва ўсёй супэрдэмакратычнай беларускай палітэліце знайшоўся толькі адзін чалавек, які заявіў: “Старшынюю ўсяго адзін тэрмін!” Гэта – вы. Аддалі ПЭН-цэнтр свайму намесьніку. Вам гонар і – пытаньне: што скажаце пра Лябедзьку, Процьку, Пазьняка, Літвіну і іншых, іншых, іншых, хто так актыўна выступае супраць чарговага тэрміну Лукашэнкі, а самі яшчэ больш на сваіх шастках... Прычым – безвынікова. Каго падманваюць? Не сябе – нас. Таму і памяншаецца дэмакратычны электарат. Ён жа ня цалкам дурны...”
(Баршчэўскі: ) “Па-першае, я ня думаю, што дэмакратычны электарат памяншаецца. Ён наадварот павялічваецца. І ў гэтым ёсьць заслуга ўсіх пералічаных людзей. Разумееце, калі, напрыклад, чалавек доўга працуе ў праваабарончай сыстэме, гэта вельмі карысна, бо напрацоўваюцца сувязі, безь якіх у сёньняшнім сьвеце нічога ня робіцца.
Што да мяне, то калі даваў згоду на сваю пасаду, то агаварыў права пакінуць яе праз два гады. Таму тут няма ніякага майго геройства.
Калі адысьці ад пэрсаналій, то, лічу, лідэра звычайнай грамадзкай арганізацыі можна абіраць два тэрміны запар. Аднак, паўтару, калі гэта не праваабарончая, напрыклад, арганізацыя – тут патрэбныя сувязі, досьвед і гэтак далей”.
(Генадзь: ) “Лявон, табе ня сорамна за “нобэлеўскую” падтрымку гэтага, зь “Вясны”, – Алеся Бяляцкага? Ты ж выдатна ведаеш, хто ён папраўдзе і як палітык, і як праваабаронца... Мне здаецца, табе такая гульня не пасуе... Прабач, усё, дзякуй!”
(Баршчэўскі: ) “Алеся ведаю з пачатку 1980-х гадоў як аднаго з арганізатараў Таварыства літаратараў “Тутэйшыя”. І менавіта па маёй просьбе ён заняўся праваахоўнай дзейнасьцю. Калі сядзіш за палітыку на нарах і можаш параўнаць, што было да “Вясны” (ні перадач табе, ні чагосьці іншага) і стала пасьля яе зьяўленьня (і прадукты ў турму пайшлі, і абарона ў судах зьявілася), то бачыш, як кажуць, рэальны вынік. А я магу параўноўваць... Цяпер наконт рыторыкі пра любоў-нелюбоў да канкрэтнага чалавека: гэта суб’ектыўныя штукі. Прынамсі, мужчынаў яны не ўпрыгожваюць”.
“З клясыкі найперш я пераклаў бы “Махабхарату”. З сучасьнікаў – Кундэру й Павіча, мне гэта цікава”
(Уладзіслаў: ) “Вы можаце перакласьці нешта са сьвятых пісаньняў: напрыклад, Каран?”
(Баршчэўскі: ) “Гэта не мая сфэра, і, на жаль, такога ў плянах няма. Я ўсё ж займаюся мастацкай, гістарычнай, філязофскай – сьвецкай літаратурай. Нядаўна скончыў пераклад аднаго з твораў Эмануіла Канта”.
(Уладзіслаў: ) “Як вы ставіцеся да кнігі Дэна Браўна “Код Да Вінчы”?
(Баршчэўскі: ) “Не чытаў і нічым падобным не цікаўлюся”.
(Максім, Полацак: ) “Які твор сусьветнай літаратуры трэба перакласьці на беларускую ў першую чаргу?”
(Баршчэўскі: ) “Я за “Махабхарату”. А з сучаснай – тут вельмі суб’ектыўнае – Мілана Кундэру або Міларада Павіча, мне асабіста гэта цікава”.
(Алена: ) “Ці не спазьніліся беларусы зь перакладамі сусьветнай клясычнай літаратуры? Зараз якраз схіляюцца да сучасных, модных аўтараў...”
(Баршчэўскі: ) “Тут гаварыць няма што: адназначна спазьніліся... Але як далей – сядзець у роспачы? Трэба перакладаць і выдаваць! Мы зараз шмат робім, каб зрушыць справу зь мёртвай кропкі: ёсьць зацікаўленыя людзі, якія гэтаму дапамагаюць. Спадзяюся, у бліжэйшыя гады вы ўбачыце зрух у лепшы бок”.
(Алена, Лагойск: ) “Вы займаецеся перакладамі і складаеце слоўнікі зь вялікага інтарэсу да гэтага ці ад таго, што трэба нечым жыць? Вы не працуеце ў тым жа БДУ па прынцыповым меркаваньнях ці таму, што такім, як вы, туды не ўладкавацца?”
(Баршчэўскі: ) “Ёсьць і тое, і другое”.
“Перабудову 1980-х у СССР рабілі “шасьцідзесятнікі”. Так і з намі: пакаленьне 1990-х трошкі пазьней яшчэ вельмі выразна пакажа сябе!”
(Міхаіл Паўлавіч, Ворша: ) “Вы добра ведаеце, як у краіне пастаўлена сыстэма адукацыі. Пэдагогам застаецца усё менш прасторы для наватарства, незалежнай адукацыйнай палітыкі, ігнаруецца лепшы замежны досьвед, навідавоку адміністратыўны прэс... Колькі школ, тэхнікумаў, ВНУ зараз зь міжнароднымі сэртыфікатамі? Што будзем мець у выніку? Няўжо канчаткова зьнішчацца парасткі, якія зьявіліся падчас кароткай дэмакратычнай адлігі?”
(Баршчэўскі: ) “Адукацыя – гэта праект на многія гады. Калі ў ёй і бываюць нейкія пэрыяды ўпадку, то ў гістарычнай пэрспэктыве яны нічога ня значаць. Перабудову ў СССР у васьмідзесятыя гады рабілі “шасьцідзесятнікі”. Так і тут: нашае пакаленьне 1990-х яшчэ вельмі выразна пакажа сябе, ўпэўнены ў тым.
Я быў адным з суаўтараў Закону аб адукацыі 1991 году – кіраваў адной з групаў. Дарэчы, другую ўзначальваў Аляксандар Казулін. Потым мы знайшлі нейкі кампрамісны варыянт пра пашырэньне сеткі ліцэяў і гімназій і пра пэўную сэлекцыю адораных дзяцей... Гэта ўсё працавала.
А цяпер нішчыцца. Напрыклад, увядзеньне ў ВНУ так званага сярэдняга балу зводзіць фактычна на “нуль” усю тую рэформу. Да нас у ліцэй з гімназій часам прыходзяць нават з “шасьцёркамі”, але яны на два парадкі лепш адказваюць, чым тыя, хто прыносяць дзявяткі зь нейкай школы Заводзкага раёну – не кажу ўжо пра вясковыя...
Але ранейшае вернецца! Ня вечна будзе тое, што робіцца цяпер з кан’юнктурнай палітыка-ідэалягічнай матывацыі... У рэшце рэшт, будуць ва ўладзе людзі, якія зразумеюць, што гэта тупіковы шлях”.
“У каго Богам закладзена адказнасьць, адчуваньне неабходнасьці зрабіць нешта для Беларусі – той ня згубіцца”
(Галіна Люмарава: ) “Ці запатрабаваная гуманітарыстыка ў нас наагул і куды ідуць вашыя выхаванцы – у якія ўнівэрсытэты? Зьяжджаюць у Парыж ці спрабуюць тут свой Парыж пабудаваць?”
(Баршчэўскі: ) “Тварыць сёньня беларускую гуманітарыстыку можна седзячы і ў Парыжы, і ў Пухавічах, і дзе заўгодна – сьвет трапіў у сыстэму глябалізацыі. Дзе шмат мінусаў, але ёсьць і вялікі плюс: вы можаце ствараць выдатныя філязофскія, паліталягічныя тэксты, пераклады, дзе б ні знаходзіліся. І калі нават немагчыма надрукавацца, то ў сілах вывесіць іх на сайце – наша пакаленьне ў свой час такіх магчымасьцей ня мела... Ян Максімюк, які жыве ў Празе, робіць для беларускай культуры ў тысячы разоў больш, чым тыя, прабачце, цёткі, якія сядзяць у аддзелах культуры райвыканкамаў тут, у Беларусі.
Большасьць ліцэйскіх выпускнікоў зафіксавала сябе ў беларускай культурнай прасторы сваімі працамі, выкладаньнем – у каго ёсьць, у каго Богам закладзена пачуцьцё адказнасьці, адчуваньне неабходнасьці адплаціць за сваё выхаваньне, зрабіць нешта для Беларусі, ніхто зь іх не згубіўся”.
(Марац: ) “Фактычна, ваш ліцэй мусіць рыхтаваць Беларусаў. Вы навучаеце іх па францускіх праграмах. Як атрымліваецца? Што гэта за людзі, беларусы? Лукашэнка напрыклад, сказаў: “Мы – палепшаныя рускія!” А вашая думка? Дарэчы, сябе кім адчуваеце?”
(Баршчэўскі: ) “Францускія праграмы былі ў нас напачатку, калі ня мелася ніякіх – цяпер напрацаваныя ўласныя. Мы рыхтуем людзей для адкрытага грамадзтва. Здольных да дыялёгу.
І ў гэтым вельмі выразную ролю адыгрывае беларуская мова. У школе вучаць пісаць па-беларуску, чытаць, а гаварыць там ня вучаць. І часам родным словам не валодаюць нават самі настаўнікі, што ў прынцыпе цяпер, напачатку ХХІ стагодзьдзя, ганьба. Калі ў 1980-х настаўнік не гаварыў, тое можна было сьпісаць на савецкі рэжым – ня мелася слоўнікаў, падручнікаў, неабходнай базы... Людзі ня чулі мовы... А сёньня ўсё гэта ёсьць. Замінае выключна лянота”.
(Спадар: ) “У вашым ліцэі маладыя людзі валодаюць рознымі мовамі, маюць выдатныя веды па розных дысцыплінах, разьбіраюцца ў найноўшых тэхналёгіях... Але ж у правінцыі таксама жыве шмат таленавітых падлеткаў: як іх падняць да ўзроўню вашага ліцэю?”
(Баршчэўскі: ) “Адказ закладаўся ў той рэформе пачатку 1990-х гадоў, пра якую я ўжо гаварыў. Ідэя заключалася ў тым, каб стварыць сетку гімназіяў і ліцэяў ня штучным мэтадам, ня простым ператварэньнем у іх звычайных школак... Іх неабходна было ствараць на чыстым месцы, з прыцягненьнем лепшых кадраў на раён ці нават на нейкі куст раёнаў – такіх установаў зь прафэсійнымі выкладчыкамі, выдатнай базай, зь інтэрнатамі ня можа быць многа... У кожнай вёсцы, на жаль, ніколі ня ўдасца забясьпечыць, прынамсі у старэйшых клясах, навучаньне на дастаткова высокім узроўні”.
(Марына: ) “Наколькі я ведаю, ліцэісты да галадоўкі не далучыліся. Чаму? А каб наадварот – ці сталі б вы іх адгаворваць? Як наагул вы ставіцеся да ўдзелу навучэнцаў у апазыцыйных акцыях?”
(Баршчэўскі: ) “Падлеткі ня мусяць рызыкаваць жыцьцём і здароўем. Гэта для мяне аксіёма. Што й тлумачу заўсёды ліцэістам. А слухаюцца яны ці не – ужо іншае”.
(Марына: ) “Вы пісалі пра пасіўнасьць моладзі ў часе выбарчай кампаніі. Выкажу ўласнае меркаваньне: магчыма яна тлумачыцца пасіўнасьцю людзей сталых – як думаеце на гэты конт?”
(Баршчэўскі: ) “У значнай ступені ўсё так і ёсьць. Але я гаварыў у газэце пра пачатак выбарчай кампаніі. Потым актыўная частка моладзі якраз выявілася і падзеі сярэдзіны сакавіка сталіся для мяне вельмі прыемнымі, бо менавіта моладзь адыграла сваю вядучую ролю. Аднак жа яе павінна быць ня тры тысячы, ня пяць – сто тысяч!”
“Палітыка – гэта тое, чым трэба займацца 24 гадзіны ў суткі. Нават сны трэба сьніць выключна палітычныя...”
(Спадар: ) “Скажыце, чаму вы толькі аднойчы пабылі дэпутатам і больш ня ўдзельнічаеце ў барацьбе за парлямэнцкі мандат?”
(Баршчэўскі: ) “Я вельмі своечасова зразумеў тое, чаго, магчыма, дагэтуль не могуць уцяміць некаторыя мае калегі: заняткі палітыкай – зусім не аматарская справа, што магло не заўважацца напачатку 1990-х гадоў... Палітыка – гэта тое, чым трэба займацца 24 гадзіны ў суткі. Нават сны мусяць сьніцца выключна палітычныя... А ў маім жыцьці ўсё ж прыярытэты іншыя былі заўсёды і застаюцца. Палітыка не ўваходзіць у іх. Яшчэ раз: прафэсійнасьць – гэта поўная аддача адной справе цягам 24 гадзінаў у суткі”.
(Спадар: ) “Ацаніце тады ўдзел Зянона Пазьняка ў апошніх прэзыдэнцкіх выбарах!”
(Баршчэўскі: ) “А можна, я ня стану адказваць? Маю такое права...”
“Пэдагагічная маса заўсёды была кансэрватыўнай. А цяперашняя эрозія грамадзянскай яе маральнасьці актыўна правакуецца ўладамі”
(Сьвятлана Русецкая: ) “У нас у Гомелі зараз судзяць за хабарніцтва 17 супрацоўнікаў унівэрсытэту транспартнікаў, летась за тое самае пасадзілі дзясятак чалавек з унівэрсытэту Скарыны... А фальшаваньне вынікаў выбараў? У выбарчых камісіях спрэс занятыя пэдагогі – няўжо яны нічога ня бачаць?”
(Баршчэўскі: ) “Пэдагагічная маса заўсёды была кансэрватыўнай. Я чытаў, напрыклад, што яшчэ за часамі позьняга Сталіна вясковыя выкладчыкі гісторыі па-ранейшаму пра цара-бацюшку расказвалі... І гэта – за тыранам Сталіным! Бо іншага ў галаве ня мелі...
А што да хабарніцтва, тут ёсьць яшчэ й эканамічны падмурак: у выкладчыка ВНУ абразьліва нізкія заробкі. Гэта не апраўданьне, але штуршок тут ёсьць, каб людзі пераходзілі празь мяжу, якую нельга пераступаць.
Эрозія маральнасьці вынікае яшчэ вось зь якога распаўсюджанага пасылу: заплюшчы вочы і нічога ня бач, рабі, як усе... Між тым, інтэлігенцыя не павінна рабіць так, як робяць усе – яна павінна паказваць, як рабіць ня трэба! Хаця б гэта..."
(Андрэй Белагубаў, Магілёў: ) “Кім ёсьць беларускі інтэлігент: стомленым бясконцымі спрэчкамі, змаганьнем з рэчаіснасьцю чалавекам, альбо чалавекам, які пэўна глядзіць у будучыню?”
(Баршчэўскі: ) “Інтэлігента вылучае ў першую чаргу пачуцьцё адказнасьці. І калі ты адказваеш ня толькі перад сабой, перад сваёй сям’ёй, а й перад Богам, перад будучыняй, то ты робіш тое, што можаш рабіць. Што табе ўдаецца, што ты ўмееш. І чым больш будзе такіх людзей, тым хутчэй мы пераадолеем гэту прорву, якую сьвядома ўзводзілі пры розных рэжымах паміж інтэлігенцыяй і паспалітым, як кажуць, народам. Засыпаць яе можна толькі дзякуючы асабістым высілкам”.
(Белагубаў: ) “У разьвіцьцё: а чым жывуць асяродкі беларускіх інтэлігентаў, калі такія ёсьць?”
(Баршчэўскі: ) “Яны ўзьнікаюць: маладыя людзі спрабуюць выдаваць газэты, часопісы, робяць сайты, наважваюцца здымаць фільмы... Нават у падпольных варунках! Міністар культуры Польшчы Ўяздоўскі сказаў, што беларуская інтэлігенцыя займела ўжо выразную перавагу, бо ўжо нічога ня просіць у дзяржавы, а шукае шляхі стварэньня сваёй культуры безь яе! І кажа, калі сытуацыя памяняецца ў лепшы бок, зьявіцца шанец выйсьці на першае месца сярод гэтых элітаў... Мяне такая думка вельмі зацікавіла”.
(Белагубаў: ) “Дзякуй за памяркоўны аптымізм...”
(Галіна: ) “Паважаны спадар Лявон, што для вас зьяўляецца сэнсам жыцьця? Дзякуй”.
(Баршчэўскі: ) “Калі адкажаш на такое, то пара ўжо паміраць...
Напэўна, усё ж быць карысным для іншых. Рабіць нешта для некага. Інтэлігент павінен думаць менавіта пра іншых. Думаць адказна і адказваць за зробленае – менавіта тым ён адрозьніваецца ад неінтэлігента”.
“Сёньня нацыя – гэта ня тыя, хто жывуць на адной тэрыторыі, а тыя, у каго адзін культурны код”
(Даніла: ) “Вы, спадар Баршчэўскі, нацыяналіст ці гуманіст?”
(Баршчэўскі: ) “Я гуманіст, але не бяз пэўнага піетэту да нацыяналістаў у станоўчым сэнсе. У тым сэнсе, што ў эпоху глябалізацыі старое паняцьце нацыі адышло ў нябыт.
Сёньня нацыя – гэта ня тыя, хто жывуць на адной тэрыторыі, а тыя, у каго адзін культурны код. Для каго Багдановіч, Купала, Караткевіч значаць больш, чым Пушкін, Лермантаў або Міцкевіч там ці Гётэ з Шылерам... Вось гэта і ёсьць культурны код.
Чалавек зь ім можа жыць у Амэрыцы (і жывуць там такія людзі), у Нямеччыне – паўсюль! Яны ёсьць нацыяй! Гэта ўжо ня проста супольнасьць, аб’яднаная тэрыторыяй... Іншая справа, для нашай нацыі фатальна, што яе трэба пашыраць, што яна замалая...
Застаецца нявысьветленай ідэнтыфікацыі чалавек, які яшчэ толькі намацвае свае культурніцкія арыенціры. Вось зь ім і трэба працаваць – трэба прыводзіць на нашыя арыенціры як мага больш людзей”.
(Спадар: ) “Вось гэтыя 70 зь нечым працэнтаў, якія выбралі беларускую мову паводле перапісу, гэта – моц і надзея беларушчыны?”
(Баршчэўскі: ) “На жаль, тут я мушу вас расчараваць. Большасьць заўсёды канфармісцкая. Яна лічыць, што лепш напісацца тым, чым называецца дзяржава – так надзейней, ня будзе праблем у жыцьці... Дзяржава Польшча – значыць паляк, дзяржава Беларусь – значыць буду беларусам...
Гэта яшчэ не культурніцкі патрыятызм. А культурніцкі – гэта калі вы схопіце за рукаў чалавека і скажаце: “Дарагі сябра, ня думаючы назавіце імя паэта!” Калі пачуеце ня “Пушкін” ці “Лермантаў”, а – “Купала, Багдановіч”, вось тады тое, што трэба...”
(Мікола Сыскевіч: ) “Пасьля вайны на тэрыторыю Берасьцейшчыны з Расеі завезьлі мноства “цікавых” расейскіх кабет, які панараджалі дзяцей... Пагадзіцеся, што гэта была заплянаваная асыміляцыя?”
(Баршчэўскі: ) “Мая маці, дарэчы, руская, так што і я, можа быць, падпадаю пад вашую лёгіку... Аднак тым ня менш не пачуваю сябе чужым на Беларусі – праблема зусім ня ў гэтым.
Куды больш важна, што пасьля масавага вынішчэньня габрэяў у Беларусі на пасады кіраўнікоў аддзелаў культуры, адукацыі сапраўды прысылалі людзей з расейскай глыбінкі, зусім ня з Піцера ці Масквы... Гэта былі людзі, якіх цяжка аднесьці да інтэлігенцыі. Вось яны ўва многіх выпадках сапраўды нанесьлі нам герастратавы страты.
Такім чынам, справа тут ня ў голасе крыві, а ў культурніцкім кодзе. Наколькі ён узьнікае ў чалавеку і наколькі той умее разьвіць яго ў сабе. Бо чыста збоку яго не насадзіць”.
“Афіцыйнай павінна быць адна мова – беларуская. А дзяржаўнай – ніводная. Бо яна – шкодны саветызм”.
(Зьміцер Панкавец: ) “Ці бачыце вы, спадар Лявон, сэнс у існаваньні зараз Саюзу пісьменьнікаў?”
(Баршчэўскі: ) “Псыхалягічна літаратары павінны мець месца хоць дзеля таго, каб часам сабрацца ды абмеркаваць нейкія рэчы. Тым больш у Беларусі пісьменьнікі адыгрываюць яшчэ й сымбалічную ролю – як абаронцы мовы.
Дзяржаўная мова – гэта саветызм, ад чаго трэба адыходзіць. Бо такое вызначэньне ўводзіць у зман людзей. Як гучыць “афіцыйная мова”, чалавек адразу разумее: ёй трэба валодаць чыноўнікам, а я на якой хачу, на такой і гавару... І зусім іншая рэакцыя на спалучэньне “дзяржаўная мова”... Тут шмат непаразуменьняў, згадаць хоць бы сумны рэфэрэндум... Таму афіцыйнай павінна быць адна мова – беларуская. А дзяржаўнай – ніводная”.
(Спадар: ) “Што скажаце пра пераход на лацініцу і зьмену назвы краіны на Крэўскую радзіму?”
(Баршчэўскі: ) “Што да апошняй ідэі, яна пасуе эпосе асьветніцтва – вельмі добра гучала б у васемнаццатым стагодзьдзі. Але сёньня нашае пакаленьне мае вялікае дасягненьне: больш-менш адукаваныя эўрапейцы ўжо прыблізна ведаюць, што такое Беларусь і дзе яна знаходзіцца. Патраціць шмат гадоў на яшчэ адзін экспэрымэнт я б не рэкамэндаваў.
Што да лацініцы, то лічу: рана ці позна прыйдзем да яе. Але гэта не пытаньне сёньняшняга дня з прычыны вядомай дзяржаўнай палітыкі. Лацініца, несумненна, больш пэрспэктыўная ў эпоху інтэрнэту. Хутчэй за ўсё, мы вернемся да паралельнага яе існаваньня з кірыліцай, як было ў нашаніўскі пачатковы пэрыяд”.
(Спадарыня: ) “Спадар Лявон, у ПЭН-цэнтры людзі лабастыя, таленавітыя, але ж яго таксама дрэнна ведаюць у грамадзтве. Незнаёмыя шырокім колам і вашыя намінанты. Дык ці ня час ужо выбірацца з гэтага міжсабойчыку?”
(Баршчэўскі: ) “Вы ведаеце, робяцца велізарныя перашкоды, і прыходзіцца дамаўляцца пра розныя мерапрыемствы праз трэціх асобаў. Таму й ствараецца ўражаньне нашай нізкай актыўнасьці. ПЭН-цэнтр стаіць у чорным сьпісе, таму й шмат дзе фармальна не фігуруе. Зараз я афіцыйна не старшыня, але прагназую, што ў бліжэйшы год-паўтара колькасць сустрэч з насельніцтвам (з раздачай кніжак) значна павялічыцца. Займаюся гэтым асабіста”.
“Сёлетняя Плошча – гэта пакуль інтэлігенцкі пратэст. А трэба – як у Польшчы падчас “Салідарнасьці”, калі інтэлігенцыя аб’ядналася з рабочымі”
(Спадар, Магілёў: ) “Ці можа ў нас паўтарыцца румынскі сцэнар?”
(Баршчэўскі: ) “Не: румынскі рэжым трымаўся на іншых слупах, чым беларускі. Ён меў партыйную структуру, пабудаваную па схеме структуры спэцслужбаў, якая пранізвала ўсе клетачкі румынскага соцыюму. Дадайце сюды ж і своеасаблівы румынскі нацыяналізм, адрозны ад сурагатнага, з дазволу сказаць, нацыяналізму нашага рэжыму... Таму тут будзе іншы варыянт”.
(Спадар, Магілёў: ) “Які мэтад пратэсту лепшы – галадоўка ці страйк?”
(Баршчэўскі: ) “Безумоўна, страйк. Таму што сёлетняя Плошча – гэта пакуль інтэлігенцкі пратэст. А трэба як у Польшчы было падчас “Салідарнасьці”, калі інтэлігенцыя аб’ядналася з рабочымі. То бок яны знайшлі супольнае, і тады пратэст стаў масавай зьявай, а рэжым пайшоў на саступкі”.
(Спадарыня: ) “Якіх студэнтаў у Беларусі больш: апазыцыянэраў ці лукашыстаў?”
(Баршчэўскі: ) “На жаль, болей “дафіністаў”, якіх не цікавіць ні тое, ні другое, якія жывуць самі па сабе, уладкоўваюць сваё асабістае, думаюць пра сябе... Гэта не асуджальны тон – тут прырода масавай чалавечай натуры. Аднак трэба гаварыць пра зьяву: працэнт актыўных студэнтаў цяпер меншы, што зьяўляецца вынікам так званай адукацыйнай рэформы. Маё агульнае ўражаньне наступнае: сярэдні кантынгент у параўнаньні зь сярэдзінай 1990-х пагоршыўся. Але ў ВНУ, безумоўна, хапае і цудоўных студэнтаў. Ёсьць і ўмеюць заявіць пра сябе ў цяжкіх варунках – схіляю перад імі галаву”.
Што да лепшага пытаньня слухачоў Радыё Свабода, дык Лявон Баршчэўскі вызначыў пераможцам Міхаіла Паўлавіча з Воршы пра хібы сыстэмы адукацыі і патлумачыў сваё рашэньне так:
(Баршчэўскі: ) “Яно здалося мне найбольш глыбокім і адпавядаючым крыку душы чалавека, які бачыць, што адбываецца. Гэта і ёсьць праява інтэлігентнасьці: крычаць пра тое, што хвалюе душу...”
