Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Канец палітычнага сэзону?


Валер Карбалевіч, Менск Удзельнікі: намесьнік галоўнага рэдактара “Белгазеты” Віктар Марціновіч, намесьнік старшыні Аб’яднанай грамадзянскай партыі Аляксандар Дабравольскі і палітоляг Сяргей Нікалюк.

(Валер Карбалевіч: ) “Галоўным вынікам выбарчай кампаніі і падзей 19—25 сакавіка зьяўляецца тое, што апазыцыі ўдалося вырвацца з палітычнага гета й стаць рэальным суб’ектам палітыкі. Пэўны час дзеяньні беларускай апазыцыі былі топ-навінамі сусьветных мэдыяў. І міжнародная супольнасьць, і шмат грамадзян у Беларусі адчулі, што ў беларускім грамадзтве нешта адбываецца.

Усе задавалі пытаньне, ці будзе працяг, ці ўдасца захаваць і ўзмацніць гэтую пратэстную хвалю, утрымаць тых навабранцаў дэмакратыі, якія далучыліся да руху супраціву падчас выбарчай кампаніі. Для адказу на гэтыя пытаньні палітыкі, журналісты, экспэрты чакалі новых абвешчаных апазыцыйных акцый на 26-га красавіка й 1-га траўня. І вось адбыліся Чарнобыльскі шлях, акцыя на Дзень салідарнасьці працоўных.

Якія можна зрабіць высновы пасьля гэтых акцый? На Чарнобыльскім шляху колькасьць людзей была прыкметна меншаю, чым 19-га й 25-га сакавіка. А 1-га траўня на акцыю выйшла ня больш за тысячу чалавек, колькі зазвычай зьбіралася цягам усіх апошніх гадоў перад выбарамі. То бок пратэстная хваля відочна пайшла на ўпад.

Ці азначае гэта, што сытуацыя вярнулася да таго стану, які быў напярэдадні выбараў, і ўладам удалося зноў загнаць апазыцыю ў палітычнае гета? І тое, што 19—25 сакавіка ўлады не адважыліся пасадзіць за краты Мілінкевіча й лідэраў апазыцыі, а цяпер адважыліся, магчыма таксама сьведчыць менавіта пра гэта?”

(Віктар Марціновіч: ) “Цяперашні момант зьяўляецца вырашальным. Лідэры апазыцыі павінны вырашыць, што яны мусяць рабіць далей. Калі яны будуць працягваць тую лінію, якую агучылі падчас Чарнобыльскага шляху, то ёсьць вялікая верагоднасьць, што ўсё скончыцца так, як заўжды.

З выступаў лідэраў апазыцыі вынікае, што яны чакаюць зьмен у 2007 годзе, калі павінен здарыцца эканамічны крызыс, які выкарыстаюць апанэнты рэжыму. Але ж, на мой погляд, ня трэба чакаць. А трэба працягваць тую хвалю, што паўстала ў сакавіку.

Калі глядзець, як адбываўся Чарнобыльскі шлях, то можна зрабіць выснову, што сытуацыя часткова вярнулася да перадвыбарчага стану. Таму што цяперашнія паводзіны апазыцыі моцна нагадвалі ейныя дзеяньні ў 2002—2003 гадох. На гэтую акцыю прыйшла вельмі ўзрушаная моладзь, гатовая да рашучага пратэсту. Але яго не адбылося. Лідэры апазыцыі павялі людзей на плошчу Бангалор.

І тое, што на акцыю 1-га траўня сабралася так мала людзей, — вынік шэсьця на Бангалор падчас Чарнобыльскага шляху, а не таго, што людзі разьехаліся на выхадныя. Сапраўдны пратэст ня можа адбывацца па сцэнарах, якія прапанавала ўлада”.

(Аляксандар Дабравольскі: ) “Па-першае, нельга трымаць грамадзтва ў стане моцнай палітызацыі й напружаньня. Пратэсты заўсёды ідуць хвалямі, таму што не хапае энэргіі, часу, магчымасьцяў, каб трымаць іх на адным высокім узроўні.

Каб зьмяніць сытуацыю ў краіне, апазыцыі трэба атрымаць істотную грамадзкую падтрымку. Перамены магчымыя падчас нейкага крызысу. І апазыцыя павінна спрагназаваць, якія крызысы верагодныя ў пэрспэктыве, і эфэктыўна выкарыстаць іх.

Я пагаджаюся з сп. Марціновічам, што падчас апошніх акцыяў апазыцыя дзейнічала традыцыйна. А сытуацыя зьмянілася, і ўжо ня вернецца да таго стану, які быў да прэзыдэнцкіх выбараў. Таму што вялікая частка людзей перастала баяцца. І яна ўжо інакш успрымае сьвет. Гэтыя 20% апазыцыйнага электарату робяць індукцыю свайго свабоднага ўспрыманьня сьвету на астатняе грамадзтва. Хаця, зразумела, пры нейкіх абставінах апазыцыя можа згубіць і гэтыя набыткі”.

(Сяргей Нікалюк: ) “Трэба разабрацца з тэрмінам “апазыцыя”. З аднаго боку, гэта 25—30% апазыцыйнага электарату. І ў гэтым асяродзьдзі, безумоўна, адбыліся вялізныя зьмены. Падчас выбараў мы ўбачылі толькі вынік гэтых зьменаў. А з іншага боку, арганізаваная апазыцыя (найперш, партыйныя структуры) дзейнічала па старых тэхналёгіях.

Я згодзен з сп. Дабравольскім, што пастаянная мабілізацыя немагчыма. Падчас выбараў была моцная палітычная мабілізацыя. Пра гэта сьведчыць той вялікі адсотак яўкі людзей на выбарчыя ўчасткі.

Іншы паказчык палітычнай мабілізацыі — гэта палярызацыя грамадзтва. Вось каманда сп. Казуліна спрабавала прэзэнтаваць трэцюю сілу. Але выбары паказалі, што для яе няма месца ў беларускім грамадзтве. Даўно склаліся дзьве сілы: улада й апазыцыя. І палітыкі, якія спрабуюць прапанаваць трэцюю сілу, трапляюць у прастору, дзе для іх няма глебы”.

(Карбалевіч: ) “Ці эфэктыўна выкарысталі лідэры апазыцыі той патэнцыял, які зьявіўся на фінішы выбарчай кампаніі? Ці можна было зрабіць нешта інакш?”

(Марціновіч: ) “Найперш трэба адзначыць, што лідэры апазыцыі гэты патэнцыял стварылі. Падчас гэтай выбарчай кампаніі яны паводзілі сябе амаль ідэальна. У тых умовах, у якіх яны апынуліся, дзейнічаць лепш папросту было немагчыма.

Памылкі пачаліся падчас красавіцкіх акцый пратэсту. Апазыцыя пачала гуляць па правілах улады, імкнулася атрымаць санкцыю на свае акцыі ў Мінскім гарвыканкаме. Калі такім чынам яна імкнулася пазьбегнуць рэпрэсій, то гэта не ўдалося.

Эфэкт ад сакавіцкіх акцый быў шмат большы, чым ад апошніх. Пра акцыю 1-га траўня ніхто ў Менску папросту не даведаўся. Таму можна зрабіць выснову, што той патэнцыял, які зьявіўся на фінішы выбарчай кампаніі, падчас красавіцкіх акцый пачаў страчвацца.

Мілінкевіч у сваіх інтэрвію пасьля выбараў шмат казаў, як мы абудзілі грамадзтва. Але цяпер складаецца ўражаньне, што сама апазыцыя пачала гэтае грамадзтва прысыпляць. Яна кажа: давайце сходзім на Бангалор, будзем паводзіць сябе добра, пачакаем 2007 году”.

(Дабравольскі: ) “Не магу пагадзіцца з тым, што падчас выбарчай кампаніі лідэры апазыцыі дзейнічалі амаль ідэальна. Мы сур’ёзна абмяркоўвалі сваю працу й прыйшлі да высновы, што было зроблена шмат памылак.

Цяпер трэба (я разважаю як фізык па сваёй першай спэцыяльнасьці) энэргію кінэтычную, назапашаную цягам выбарчай кампаніі, перавесьці ў энэргію патэнцыйную — каб яна праз пэўны час зноў ператварылася ў энэргію кінэтычную. Гэта азначае, што ўсіх людзей, якія маглі б актыўна дзейнічаць, насьпела патрэба аб’яднаць, каардынаваць іхную працу, даць магчымасьць абменьвацца досьведам, праводзіць акцыі разам. Часткова гэта адбываецца неасэнсавана, на аснове самаарганізацыі. Моладзь ладзіць флэш-мобы, іншыя акцыі. І тут галоўнае — ня вонкавы бок справы. Бо летам акцыі ня могуць быць масавымі — ні ў воднай краіне такога не адбываецца.

Гэткая праца цяпер вядзецца. Але ня вельмі мэтанакіравана й энэргічна —таксама й з тае прычыны, што лідэры апазыцыі — то адзін, то другі —трапляюць за краты. Аднак бліжэйшым часам адпаведная праца мусіць быць зроблена. І тады можна будзе сказаць, ці тэндэнцыя супраціву захоўваецца, ці пратэстная хваля схлынула — і сытуацыя вяртаецца назад. Зусім назад усё вярнуцца ня можа, але грамадзтва можа зноў заснуць.

На радыкалізацыю, пра якую казаў сп. Марціновіч, лідэры апазыцыі сьвядома не пайшлі, бо не хацелі падстаўляць сваіх прыхільнікаў. Калі ўсю моладзь пачнуць садзіць, — тое таксама ня лепшы шлях”.

(Нікалюк: ) “Цяпер лідэры апазыцыі даюць ацэнку мінулай кампаніі. Але складаецца ўражаньне, што яны забылі тыя мэты й задачы, якія публічна ставілі напярэдадні кампаніі — прынамсі, пасьля вызначэньня адзінага кандыдата.

Затым: мяне трохі зьдзіўляе заява сп. Марціновіча, зь якой вынікае, што пад дзейнасьцю апазыцыі ён разумее выключна акцыі. Насамрэч існуе вялікая колькасьць іншых відаў дзейнасьці.

Цяпер задача апазыцыі палягае у тым, што на пачатку трэба далучыцца да тых працэсаў, якія пайшлі ў грамадзтве, не застацца ад іх у баку. А з іншага боку, — дапамагчы ім разьвівацца”.

(Карбалевіч: ) “Хацеў бы заўважыць, што адна справа афіцыйна дэкляраваныя мэты кампаніі, іншая ж — мэты, якія апазыцыя ставіла перад сабою рэальна. Гэта розныя рэчы.

Сп. Марціновіч, вы зрабілі папрок, што апазыцыя ладзіць акцыі строга па правілах гульні, якія прапануюць улады, імкнецца атрымаць дазвол на акцыі, не ідзе на абвастрэньне. Але ўзьнікае пытаньне: калі б апазыцыя пайшла на абвастрэньне сытуацыі, напрыклад, паспрабавала правесьці шэсьце па праспэкце, якімі сталіся б вынікі? І тое шэсьце на Акрэсьціна, узначаленае Казуліным 25-га сакавіка, яно дало станоўчы палітычны эфэкт?”

(Марціновіч: ) “Абвастрэньне бывае розным. Падчас акцыі 25-га сакавіка я быў у Нямеччыне, і вестку пра тое, што калёна апазыцыянэраў на чале з кандыдатам на прэзыдэнта Казуліным спрабавала прайсьці да турмы, я атрымаў у бэрлінскай падземцы. А вось пра акцыю 1-га траўня я не пачуў бы ня толькі ў бэрлінскай падземцы, але й нават у Менску. Казулін прадэманстраваў імкненьне гуляць не па правілах. Бо па правілах у Беларусі гуляць немагчыма, таму што няма гэтых правілаў.

Трэба вызначыць крытэры палітычнай эфэктыўнасьці. Відавочна, акцыі, якія адбыліся ў сакавіку, былі больш эфэктыўнымі, чым апошнія. Калі казаць пра засьцярогу наконт рэпрэсій, то маладзёнаў і цяпер падчас флэш-мобаў працягваюць затрымліваць.

І яшчэ адзін момант. Не выпадкова галоўнай рухальнай сілай цяперашніх акцыяў была моладзь. Часткова гэта вынік таго, што людзі сталага ўзросту памятаюць паходы на Бангалор, і таму больш ня хочуць удзельнічаць у гэтым”.

(Карбалевіч: ) “Дзе знайсьці тую “залатую сярэдзіну” паміж імкненьнем атрымаць палітычны эфэкт, імкненьнем не падстаўляць людзей без патрэбы, і, адначасова, не напалохаць грамадзтва дэстабілізацыяй?”

(Дабравольскі: ) “Залатой сярэдзіны” няма. Я згодзен з сп. Марціновічам у тым, што традыцыйныя сродкі дасягненьня мэт ужо дрэнна працуюць, асабліва — калі апазыцыя гуляе па правілах улады. І тут патрэбен моцны крэатыў, новыя ідэі, новая арганізацыя. Ёсьць просты крытэр эфэктыўнасьці — рост грамадзкай падтрымкі як апазыцыі, так і ідэі перамен.

(Нікалюк: ) “У чым сэнс палітычнай дзейнасьці? Каб усяляк барукацца з уладай? Толку ад гэтага няма. Паглядзіце, як людзі прыйшлі на Чарнобыльскі шлях. Маладзёны прыходзяць не па адным, а групамі. Палітычная актыўнасьць абапіраецца на групы, аб’яднаныя зь нейкіх інтарэсаў. Ува ўсім сьвеце палітычную працу пачынаюць з малых груп”.

(Карбалевіч: ) “Наколькі ўвогуле дзеяньні апазыцыі (эфэктыўныя ці неэфэктыўныя) уплываюць на працэсы перамен у краіне? Можа, яны мусяць паўстаць як вынік нейкіх аб’ектыўных тэндэнцый альбо стыхійнага выбуху? Вось, напрыклад, кажуць, што зьяўленьне майдану стала вынікам стыхійнай творчасьці моладзі. Дык, мабыць, ад апазыцыі тут увогуле мала што залежыць?”

(Марціновіч: ) “Можна сядзець і чакаць 2007 году, калі тут само нешта зьменіцца. Але перамога заўсёды прыходзіць да тых, хто за яе змагаецца. У нашай цалкам ізаляванай сыстэме чакаць прыходу крызысу звонку ня трэба. Крызысы трэба мадэляваць”.

(Карбалевіч: ) “Сп. Дабравольскі, вы казалі, што трэба прагназаваць надыход крызысу й яго выкарыстоўваць. І тая стратэгія апазыцыі, што абвешчана, сыходзіць з такога разуменьня. Яна арыентавана на выкарыстаньне эканамічнага крызысу, які прагназуецца з прычыны павышэньня коштаў на газ. А вось сп. Марціновіч прапануе не чакаць крызысу, а мадэляваць яго”.

(Дабравольскі: ) “У апазыцыі цяпер не хапае сіл, каб зьдзейсьніць перамены. Яны могуць адбыцца пры канкрэтным зьбегу абставін. Трэба выкарыстоўваць крызыс, які можа здарыцца, каб зьдзейсьніць перамены”.

(Нікалюк: ) “Мне невядомы выпадкі, калі б пры такой сіле аўтарытарнага рэжыму апазыцыі ўдалося штучна арганізаваць крызыс. У любой краіне ёсьць армія, створаная, каб ваяваць. Але войны адбываюцца ня ўвесь час. І ў пэрыяд без вайны армія вучыцца й рыхтуецца да яе. Гэтым і павінна займацца цяпер апазыцыя”.

(Марціновіч: ) “Відочным прыкладам змадэляванага крызысу ёсьць тое, што адбывалася 19-га сакавіка. Апазыцыяй стварыла сытуацыю ў выніку разумных крокаў. Яна пачала працаваць на апярэджваньне — яшчэ зь мінулай восені.

Таму цалкам магчыма зноў арганізаваць і змадэляваць такі ж крызыс на восень. У любым грамадзтве, нават у таталітарным, магчыма плянаваць крызысы”.

(Дабравольскі: ) “Справа ў тым, што выбары — гэта заўсёды крызыс. А выбары былі аб’яўлены не апазыцыяй: яна толькі выкарыстала гэты крызыс. Калі б апазыцыя была такою моцнай, каб арганізаваць крызыс, то ўлада ўжо даўно зьмянілася б”.

(Карбалевіч: ) “Такім чынам, бурлівы палітычны сэзон, які пачаўся выбарчай кампаніяй, закончыўся. Час пакажа, ці зьяўляецца гэта аднаўленьнем перадвыбарчага статус-кво, ці гэта паўза перад новым выбухам палітычнай актыўнасьці”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG