(Дракахруст: ) "Калі Расея падвышала цэны на газ для Ўкраіны, гэта тлумачылася, апроч усяго іншага, тым, што Ўкраіна імкнецца ў Эўропу і адыходзіць ад Расеі. Беларусь вядзе з Эўропай уласную “халодную вайну” і дэманструе вернасьць Расеі. А цэны ўсё роўна падымаюць. Чаму? Андрэй Фёдараў, Вам слова".
(Фёдараў: ) "Па-першае, я павінен адзначыць, што ўздым кошту газу для Ўкраіны быў выкліканы ня толькі тым, што Ўкраіна ішла ў Эўропу, а яшчэ і спробай паўплываць нейкім чынам на парлямэнцкія выбары на Ўкраіне, і ў пэўнай ступені гэта спрацавала. А што тычыцца Беларусі, то, на мой погляд, гэта ўсё было пралічана даволі даўно, яшчэ за пэўны час да выбараў, і прычына тут адна: нарэшце дабіцца ад беларускага кіраўніцтва таго, што яно абяцала шмат часу, але да гэтага часу так і не выканала. Па-першае – гэта прыватызацыі "Белтрансгазу" зь перадачай паловы акцыяў расейскаму боку. Гэта галоўная прычына.
Другая прычына – гэта тое, што магчыма будзе пайсьці далей і ўвогуле зрабіць пэўныя крокі для інкарпарацыі Беларусі ў склад Расеі. На мой погляд, недарэмна зараз зьявіліся выказваньні ці таго ж Барадзіна, ці таго ж Грызлова наконт інтэнсыфікацыі перамоваў па адзінай валюце, па прыняцьцю Канстытуцыйнага акта. Вось менавіта гэта такі падыход Расеі – гэта плата за падтрымку А.Лукашэнкі на прэзыдэнцкіх выбарах".
(Дракахруст: ) "Фёдар, ці згодны Вы зь меркаваньнем Андрэя, што мэты заяваў "Газпрому" – атрымаць "Белтрансгаз" і ў пэрспэктыве – інкарпараваць Беларусь у Расею?"
(Лук''янаў : ) "Мне здаецца, што гэтыя дзьве мэты – абсалютна розныя. Адносна першай я б сказаў – так, безумоўна, адносна другой – вельмі сумняюся. Калі разварочваўся газавы канфлікт з Украінай, ніхто ж не заяўляў афіцыйна, што мы вам падвышаем цэны, бо вы зараз хочаце ў НАТА. Я б заклікаў калег не перабольшваць палітычны складнік, паколькі ў сучаснай расейскай палітыцы, як унутранай, гэтак і зьнешняй, камэрцыйны складнік адыгрывае вельмі сур''ёзную ролю, а часам нават узьнікае ўражаньне, што ён асноўны.
Інтарэсы "Газпрому", як карпарацыі, якая выбудоўвае сваю глябальную сетку, уключаюць у сябе і кантроль за шляхамі транспарціроўкі газу. І гэтыя інтарэсы пераважаюць над інтарэсамі расейскай дзяржавы. Калі казаць пра Ўкраіну, транзыт і даходы адыгрывалі як мінімум ня меншую ролю, чым спробы націснуць на ўкраінскае кіраўніцтва. Што тычыцца меркаваньня, што гэта была спроба паўплываць на вынікі выбараў – гэта магчыма, але сёлетняя ўкраінская выбарчая кампанія з пункту гледжаньня расейскага ўдзелу прынцыпова адрозьнівалася ад папярэдняй. Расея раптам даведалася, што прарасейскіх сілаў там няма. Зразумела, што да Юшчанкі ёсьць устойлівая антыпатыя, але эмацыйная ангажаванасьць была зусім іншай.
Што тычыцца Беларусі, то Мілер яшчэ некалькі месяцаў, калі яму закідалі дзіўныя адносіны з Беларусьсю, казаў: "Не пераймайцеся, да яе таксама дойдзе".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, ці згодны Вы з тым, што мэта "Газпрому" – атрымаць "Белтрансгаз"? Здаецца, яму па-любому някепска: "Белтрансгаз" атрымае – добра; будзе больш грошай атрымліваць за свой газ – таксама няблага".
(Фядута: ) "Белтрансгаз", зразумела, някепска атрымаць, але праз 2 гады ён ператвараецца ў гору нікому непатрэбнага мэталю, бо будуць ужо уведзеныя ў дзеяньне альтэрнатыўныя шляхі транспарціроўкі. Я мяркую, размова павінна ісьці зусім аб іншым. Ня трэба падзяляць інтарэсы "Газпрома" і геапалітычныя інтарэсы Расеі. У дадзеным выпадку "Газпром" павінен паказаць усяму сьвету напярэдадні саміту "Вялікай васьмёркі", што Расея – дэмакратычная краіна, якая падыходзіць да ўсіх з аднолькавымі крытэрыямі.
Што насамрэч сказаў сп. Мілер і што пацьвердзілі ягоныя намесьнікі? Яны заявілі: "Мы пераходзім зь Беларусьсю на рынкавыя адносіны, мы будзем лічыць, што колькі каштуе". Насамрэч, дагэтуль таксама лічылі. Усе ведаюць, што існуюць разьлікі кошту паслуг, якія дае беларуская дзяржава расейскай дзяржаве, у тым ліку і "Газпрому", і існуе разьлік цаны газу для Беларусі. Зараз Уладзіміру Пуціну прынцыпова важна прадэманстраваць, што ў яго няма ўлюбёнцаў, у яго аднолькавыя крытэрыі да ўсіх. Проста Беларусь аплачвае газ у іншай форме.
Адначасна, зразумела, гэта выдатны сродак ціску на Лукашэнку. Урэшце, гэты бартэр – паслугі за газ – можа і не задаволіць Расею, Лукашэнка гэта разумее. Тут небясьпека ня ў тым, што цана падвысіцца, а ў тым, што Расея наагул загаварыла пра рынкавыя адносіны.
І пасьля ўступленьня ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю, да якога Расея рыхтуецца і якое ў наступным годзе, я ўпэўнены, адбудзецца, пасьля гэта Лукашэнка апынецца ў вельмі няўтульнай сытуацыі, калі Захад прымусіць Расею гуляць зь ім паводле правілаў Усясьветнай гандлёвай арганізацыі".
(Дракахруст: ) "Аляксандар сказаў , што становішча Аляксандра Лукашэнкі можа стаць "няўтульным". Здаецца, што пасьля прэзыдэнцкіх выбараў яно ўжо такім стала. Заходнія краіны ацанілі гэтыя выбары рэзка крытычна, чакаецца, што 10 красавіка Эўразьвяз увядзе візавыя санкцыі адносна Аляксандра Лукашэнкі і яшчэ 30 беларускіх афіцыйных асобаў. Яму зараз проста фізычна будзе цяжка весьці дыялёг з Эўропай, ён пазбаўляецца геапалітычнага манэўру.
У той жа час Расея прызнала вынікі беларускіх выбараў і дае афіцыйнаму Менску палітычную і дыпляматычную падтрымку. Ці не атрымалася так, што тым самым Лукашэнку пакінулі сам-насам з Масквой, і яна ў прынцыпе можа рабіць зь ім і зь Беларусьсю што захоча? Фёдар, як Вы лічыце?"
(Лук''янаў: ) "Што тычыцца наяўнасьці ці адсутнасьці ў Лукашэнкі геапалітычнага манэўру, на мой погляд, яго не было і да выбараў. Яго няма ўжо вельмі даўно. З тае пары, як у ягоным дасье зьявіліся зьніклыя палітыкі, ён гэты манэўр страціў, фігуральна кажучы, ён перастаў быць "Кучмам" і стаў лідэрам, якому нельга падаваць руку, ён ужо тады апынуўся сам-насам з Масквой. Зь іншага боку, мне здаецца, што тыя меры, якія абвяшчае Эўразьвяз – гэта малазначныя гульні. Ну, забаранілі яму ўезд у Эўразьвяз. Гэта фактычна было і раней, страшнага ўдару па ім гэта не нанясе.
Калі б Эўразьвяз меў сапраўды сур''ёзныя намеры адносна Беларусі, яны б загаварылі аб эканамічных санкцыях, бо эўрапейцы – адзін з найбуйнейшых партнэраў Беларусі. Эўропа – у сваім рэпэртуары, яна вельмі любіць размаўляць, але заўсёды вельмі асьцярожна дзейнічае.
Што тычыцца таго, ці можа Расея рабіць усё, што хоча. З аднаго боку так, бо Лукашэнка вельмі залежны. Зь іншага боку мы памятаем падзеі лютага 2004 году. Тады паспрабавалі зрабіць тое, што хочам, але вынік быў дастаткова нечаканы для Масквы. Высьветлілася, што Расея таксама ў пэўным сэнсе закладнік Беларусі. Аляксандар Фядута сказаў, што праз два гады "Белтрансгаз" ператворыцца ў гору мэталю, бо зьявяцца альтэрнатыўныя шляхі транзыту. Я б не сьпяшаўся, бо, па-першае, альтэрнатыўныя шляхі запрацуюць не праз два гады, а пазьней, нават пры самай спрыяльнай хадзе працы.
Па-другое, палітыка-эмацыйны накал вакол Паўночнаэўрапейскага газаправоду зараз у Эўропе вельмі высокі. Я ня думаю, што гэта будзе азначаць спыненьне праекту, але тое, што ён можа зацягнуцца і дакладна будзе каштаваць даражэй, чым было абвешчана першапачаткова – гэта відавочна. Так што беларускі транзыт ня варта сьпісваць з рахункаў яшчэ даволі працяглы час.
Мне здаецца, Масква разумее, што зараз Лукашэнка з прычыны шэрагу чыньнікаў значна слабейшы, чым 2 гады таму. Апошняя перамога, хаця яна выглядае аглушальнай, далася яму вельмі цяжка, ён адчувае няўпэўненасьць. Ціск з двух бакоў, хаця і розны – гэта цяжкая рэч. Я, ставячы сябе на месца прэзыдэнта Беларусі, не хацеў бы на ім апынуцца".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, ці не атрымалася , што Лукашэнка загнаў сябе ў пастку, правёўшы выбары так, як ён правёў, і атрымаўшы чаканую рэакцыю ад Захаду? Ці ня можа Пуцін зараз сказаць Захаду: "Калі Беларусь такая кепская, то мы бярэм яе сабе"? І Захаду будзе цяжка пераарыентавацца і адказаць: "Не, Лукашэнка сапраўды кепскі, а вось Беларусь Вы , калі ласка, пакіньце на месцы".
(Фядута: ) "Я ня думаю, што Пуцін пачне так казаць. Ён разумны чалавек і разумее, што пасьля гэтага крохкі балянс у Эўропе разбурыцца вельмі моцна. Зьявіцца прэцэдэнт паглынаньня адной дзяржавай іншай. Не стварэньне саюзу, не стварэньне міжнароднай арганізацыі, а менавіта паглынаньне. Нягледзячы на тое, што некаторыя патэнцыйныя аб''екты далейшага паглынаньня зьяўляюцца сябрамі НАТА і Эўразьвязу, іх рэакцыя будзе вельмі нэрвовая, і паколькі яны зьяўляюцца сябрамі гэтых саюзаў, крык іх будзе чутны далёка за межамі Ўсходняй Эўропы.
Пуцін выдатна разумее, што такое ўскладненьне адносінаў з Захадам пры дастаткова складаных адносінах Расеі з ісламскім сьветам і з Кітаем Маскве зусім непатрэбна. Пуціну трэба, каб Захад не гуляў у альтэрнатыўныя гульні ў момант апэрацыі "Пераемнік".
Тое, што да 2008 году нам не пагражае ніякае паглынаньне – з майго пункту гледжаньня гэта дастаткова відавочна. Але вяртаючыся да таго, што было сказана калегамі: Эўропа сапраўды спансіруе беларускі рэжым, не адмаўляючыся ад беларускага транзыту. І Лукашэнка гэта разумее. На гэтым тыдні ён прымаў пасла Беларусі Паўла Латушку, часова адкліканага з Польшчы. Пасьля гутаркі Латушка, камэнтуючы размову з кіраўніком дзяржавы, 6 разоў паўтарыў слова "прагматызм". Лукашэнка верыць у тое, што прагматычная Эўропа ня пойдзе на эканамічныя санкцыі. Іншыя санкцыі яму ня страшныя.
Сытуацыя патавая – ані Лукашэнка, ані Захад, ані Расея ня могуць зрабіць ніякага кроку. У іх скончыўся ліміт крокаў. Любыя зьмены пагоршаць становішча таго, хто праявіць ініцыятыву. Гэта таксама разумеюць усе".
(Дракахруст: ) "Андрэй, менавіта Вы пачалі размову пра магчымасьць інкарпарацыі. Вашыя калегі з Вамі нязгодныя. Паводле Фёдара – як той казаў, "ня надта і хацелася", паводле Аляксандра – складана гэта для Расеі нават і ў цяперашняй сытуацыі, калі Беларусь ізаляваная. Вам не падаюцца слушнымі іх аргумэнты?"
(Фёдараў: ) "Я ў пэўнай ступені падтрымліваю тое, што казалі мае калегі. Я не сьцьвярджаў, што менавіта гэта зьяўляецца галоўнай мэтай Масквы, асабліва на сёньняшні дзень. Я ня выключыў проста, што гэта маецца на ўвазе ў нейкай пэрспэктыве. Дарэчы, пра гэта кажа і такі выдатны расейскі палітоляг, як Андрэй Піянткоўскі, які лічыць, напрыклад, што расейскаму кіраўніцтву неабходны нейкі геапалітычны посьпех менавіта перад выбарамі, кажучы ўмоўна, 2008 году. Таму я б гэта ўсё ж такі выключаць ня стаў. Тым больш што мы разважаем з пункту гледжаньня лёгікі – ня ўсе крокі Расеі, асабліва ў апошні час, можна патлумачыць лягічна.
Цяпер што тычыцца пазыцыі Эўразьвязу, які як быццам беларускае кіраўніцтва зноў яшчэ больш падтштурхнуў да Масквы. Справа ў тым, што Эўразьвяз таксама аказаўся ў стане нейкага цугцвангу: ён жа ня мог прызнаць гэтыя выбары сапраўднымі, сумленнымі, нешта ён павінен быў рабіць. Сапраўды, ягоныя санкцыі мала чым адрозьніваюцца ад таго, што было раней, і сапраўды, яны мала чым могуць паўплываць на становішча рэальна. Эканамічна – так, але гэта, на мой погляд, дало б яшчэ большы штуршок А.Лукашэнку да Масквы, тым больш, як мы ведаем, А.Мілінкевіч, выступаючы на сэсіі Эўрапарлямэнту ў Страсбургу, якраз заклікаў парлямэнтарыяў не прыймаць нейкіх рашэньняў адносна эканамічных санкцыяў, бо, як ён выказаўся, ад гэтага пацерпяць людзі на вуліцы, а не беларускае кіраўніцтва, а ўжо яно, карыстаючыся сваімі магчымасьцямі, патлумачыць ім, хто і ў чым вінаваты, і ў нашых умовах інфармацыйнай блякады гэта трэба будзе даволі дзейсна. Таму я думаю так, што тое, што робіцца – гэта пакуль яшчэ ня вострая пагроза, але небясьпека ўсё ж такая існуе".
(Дракахруст: ) "Андрэй, на Ваш погляд , якія сцэнары адказу на расейскі "газавы наступ" ёсьць у беларускага кіраўніцтва? Фёдар ужо прыгадваў газавы крызыс 2004 году. Было шмат іншых канфліктаў на гэты конт. Наколькі я памятаю, упершыню тэрмін "рынкавыя цэны на газ для Беларусі" прагучаў з вуснаў Пуціна, здаецца, яшчэ ў 2003 годзе. Аднак цяперашняя цана – 46 даляраў і 68 цэнтаў за тысячу кубамэтраў – на рынкавую ня надта падобная. Лукашэнка на працягу некалькіх гадоў рознымі палітычнымі сродкамі атрымлівалася істотна зьніжаць камэрцыйныя пажаданьні "Газпрома", пра якія казаў Фёдар. Як можа зараз дзейнічаць Менск і наколькі гэта будзе эфэктыўна?"
(Фёдараў: ) "Па-першае, мне падаецца, трэба адразу выключыць спробы, якія рабіліся раней, 5-6 гадоў таму, калі А.Лукашэнка пагражаў Расеі, што ён разьвернецца ў супрацьлеглым накірунку і пойдзе на Захад. Зараз гэта ўжо не спрацуе, гэта ўсе выдатна разумеюць. Таму застаюцца толькі палітычныя і эканамічныя крокі, як звычайна, нічога новага тут прыдумаць нельга. У палітычным сэнсе гэта будзе апэляцыя як да беларускага насельніцтва, так і па магчымасьці, можа, праз новую спадарожнікавую тэлестанцыю, да расейскага насельніцтва, з абвінавачваньнямі ў бок расейскага кіраўніцтва наконт таго, што яно нам зноў здраджвае, што яно забывае пра тое, як усе разам гнілі ў акопах у часы Другой усясьветнай вайны, і гэтак далей. Гэта будзе такі моцны прапагандысцкі выбух. Па-другое, будуць спробы нейкім чынам прывязаць падвышэньне коштаў на газ, патлумачыць, што мы не дарэмна атрымліваем такі нізкі кошт, а таму што мы яшчэ базы расейскія ўтрымліваем на сваёй тэрыторыі як быццам бясплатна, што мы зьяўляемся абаронцам Расеі ад "заходняга монстра", які падпаўзае ўжо, лічыце, да расейскіх межаў. Будуць прыведзеныя нейкія лічбы – наколькі яны будуць адпавядаць рэчаіснасьці, сказаць, канечне, цяжка.
Так што вось у гэтых двух накірунках будзе ісьці барацьба. Наколькі яна будзе эфэктыўнай – я думаю, што расейскае кіраўніцтва выдатна разумее, што колькі каштуе, і што за чым стаіць. Справа ў тым, наколькі сур''ёзна яно зараз настроена на дасягненьне сваёй мэты, прыватызацыі "Белтрансгазу". Калі сур''ёзна, то ўсе гэтыя аргумэнты беларускага боку будуць адкінутыя".
(Дракахруст: ) "Фёдар, Андрэй назваў два накірункі дзеяньняў у адказ. Адзін – палітычны, маўляў, Беларусь – абаронца Расеі ад Захаду, ад "аранжу", на гэтым тыдні ў Дзярждуме Станіслаў Гаварухін і Сяргей Бабурын абаранялі Беларусь ад "драпежнага "Газпрома" прыкладна ў такім стылі. Другі шлях – сустрэчныя рахункі – за транзыт, за вайсковыя базы, за шмат што іншае. Варта дадаць яшчэ адзін, якім карысталіся і Беларусь у 2004 годзе, і Ўкраіна сёлета: калі няма кантракту ні на пастаўку, ні на транзыт – адпампоўваць транзытны газ паводле патрэбы. Наколькі эфэктыўнымі ў сёлетнім гандлі з "Газпромам" могуць быць гэтыя прыёмы?"
(Лук''янаў : ) "Мне здаецца, што прапагандысцкі складнік будзе прысутнічаць з усіх бакоў, але пры ўсё павазе да Бабурына і Гаварухіна, не яны вызначаюць расейскую палітыку і ніколі ня будуць. Што тычыцца рахункаў. Гэта больш сур''ёзна, гэта па сутнасьці адзіны рэальны інструмэнт уплыву Беларусі на Расею, бо ваенная і памежная інфраструктура – гэта важныя рэчы. Гэта два галоўныя пункты, якімі саюз уяўляе каштоўнасьць для Масквы. І пры гіпатэтычнай кардынальнай зьмене адносінаў гэта азначае абсталяваньне поўнамаштабнай заходняй мяжы, перабазаваньне сродкаў СПА – гэта каштуе вялікіх грошай.
Зразумела, заява "Газпрома" – гэта не канец гісторыі, а толькі пачатак. Мы ня вельмі ўяўляем сабе, які тонус прэзыдэнта Лукашэнкі, ці зьяўляецца ён моцным барацьбітом, ці на пэўны час адыдзе ў цень – гэта сёньня ня надта зразумела. Але дапусьцім, што зь ім усё у парадку і ён зможа весьці гэты гандаль у сваіх лепшых традыцыях. Тады ён зацягнецца, адпампоўваньне газу цалкам магчымае.
Наагул, назіраючы за разьвіцьцём беларускай дзяржавы, я прыйшоў да высновы, што рэжым такога тыпу, які пабудаваў Лукашэнка, палітычна непрыступны. Калегі цалкам правільна заўважалі, што выдаткі і Захаду, і Расеі ад спробаў яго дэстабілізаваць палітычна, гэтыя выдаткі вышэй, чым фактычнае прызнаньне status quo.
Гэта рэжым будуецца на двух апазыцыях. Апазыцыі Захаду, бо адтуль наступаюць злобныя, варожыя сілы, і менавіта таму Расея павінна нас субсыдаваць. А зь іншага боку, Расея зьяўляецца пэўнай крыніцай легітымнасьці рэжыму: маўляў, Беларусь Лукашэнкі – гэта Расея, але значна лепшая, чым сапраўдная. Паглядзіце на ўсход, і што вы ўбачыце? Алігархі, тэрарызм і гэтак далей.
Палітычна гэта канструкцыя вельмі трывалая. Эле эканамічна яна трымаецца на гэтым штучным "эканамічным цудзе" за кошт субсыдый. Як і ў выпадку з СССР, усё упіраецца ў эканоміку. Калі цэны будуць падвышаныя, і беларуская эканоміка здолее да іх прыстасавацца, тады высьветліцца, што гэты рэжым здольны яшчэ існаваць. Калі прыстасавацца не атрымаецца, і падвышэньне цэн адаб''ецца на вытворчасьці і жыцьцёвым узроўні насельніцтва, я мяркую, тады мы будзем сьведкамі даволі хуткай дэградацыі гэтай сыстэмы ўлады.
Што ж тычыцца паглынаньня Беларусі Расеяй, то мне здаецца, што за 12 гадоў кіраваньня Лукашэнка, як гэта ня дзіўна, стварыў беларускі сувэрэнітэт і беларускую ідэнтычнасьць. Ідэнтычнасьць дзіўную, звонку гледзячы, але тым ня менш. І калі напачатку гэтую краіну можна было паглынуць без вялікіх праблемаў, то зараз гэта зрабіць вельмі цяжка. Беларусь асэнсоўвае сябе як асобную дзяржаву. Дэмакратычную ці не – але асобную. І гульня з паняцьцем дзяржаўнага сувэрэнітэту – гэта вельмі небясьпечная справа. І мяркую, што ў Маскве гэта разумеюць".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, а як Вы лічыце, ці здолее афіцыйны Менск адбіць гэтую так бы мовіць "газавую атаку"?
(Фядута: ) "Я, наагул, пакуль ня бачу ніякага "наступу", ніякай "атакі". Я пакуль чую толькі словы, якія закліканыя максымальна карэктна для Захаду ўпакаваць палітыку падвойных стандартаў у цэнаўтварэньні па газу. Выпушчаная проста дымавая заслона, менавіта таму настолькі спакойна адчуваюць сябе беларускія чыноўнікі вышэйшага ўзроўню. Ня будзе рэальнага падвышэньня цэн. Прыгадайце, як адбывалася падвышэньне цаны на газ для Ўкраіны. Усё у рэшце рэшт вылілася ня ў 230 даляраў за тысячу кубамэтраў, а ў 95 даляраў – у цану, якая, наколькі я разумею, была папярэдне ўзгодненая з Кіевам у якасьці ўзаемапрымальнай. Тут таксама будзе выпрацаваны нібыта ўзаемапрымальны мэханізм уліку інтарэсаў, і цана на газ для беларускіх спажыўцоў калі і вырасьце, то беларускае насельніцтва гэта не адчуе. Прамысловасьць, безумоўна, адчуе, але гэты цэнавы шок будзе не настолькі катастрафічным, як гэтага можна было б чакаць.
Пуцін ня зможа выкарыстаць другі раз тую ж схему адключэньня газу Беларусі. Яна і ў выпадку з Беларусьсю, і ў выпадку з Украінай дала асечку. Гэта былі дзьве апошнія газатранспартныя магістралі, якія не кантраляваў "Газпром". Менавіта таму Лукашэнка ўбачыў, што найлепшая гарантыя для яго – гэта захаваньне кантролю над нафтавым і газавым транзытам. І ён зробіць усё магчымае, каб захаваць гэты кантроль".
(Дракахруст: ) "Паводле прагнозаў адмыслоўцаў, рэзкае падвышэньне цэн на газ для Беларусі здольнае выклікаць калі не катастрофу, то глыбокі крызыс беларускай эканомікі, што ў сваю чаргу можа мець сур''ёзныя палітычныя наступствы, у тым ліку і сыход Лукашэнкі. У якой ступені расейскі бок улічвае магчымасьць такога разьвіцьця падзеяў? Гледзячы па той зацятай падтрымцы, якую Масква аказвае зараз Лукашэнку, такі сцэнар наўрад ці уваходзіць у яе пляны. Аляксандар, Вам слова".
(Фядута: ) "Давайце спынім палоханьне Масквы "зьменай каравулу" ў Менску. У рэшце рэшт, рух па трубе ідзе толькі ў адным накірунку – на Захад. Эўропа ніколі не дазволіць Беларусі, у тым ліку і дэмакратычнай Беларусі, настолькі сапсаваць адносіны з Расеяй, каб гэта пацягнула за сабой падвышэньне цаны на газавы транзыт. У Нямеччыны і іншых буйных краінаў Эўразьвязу ёсьць свае рычагі для ўплыву на сытуацыю ў Беларусі. І калі сапраўды адбудзецца "зьмена каравулу", то новы дэмакратычны лідэр Беларусі будзе вымушаны яшчэ больш уважліва прыслухоўвацца да голасу Эўразьвязу. А голас будзе адзін: "Ня сьмейце псаваць адносіны з Масквой".
У 1995 годзе пасьля перамогі Лукашэнкі на выбарах адзін зь лідэраў БНФ сказаў мне: "Вы што думаеце, што калі б да ўлады прыйшоў Пазьняк, ён узрываў бы газавую трубу? Ды ён бы закрываў яе сваім целам ад любых спробаў яе ўзарваць ці перарэзаць". Тое самае будзе рабіць і Мілінкевіч, і Казулін, і хто заўгодна, пад якімі б лёзунгамі, у тым ліку і антырасейскімі, ён бы ні прыйшоў да ўлады".
(Дракахруст: ) "Фёдар, Аляксандар намаляваў карціну, магчыма, прыемную для расейскага сэрца. Але, гледзячы па ўсім, у Крамля погляд на сытуацыю не настолькі ідылічны, ён, здаецца, не зусім упэўнены, што нічога ня зьменіцца незалежна ад таго, хто будзе кіраваць Беларусьсю. Тады навошта гэтак выпрабоўваюць лёс, рызыкуючы справакаваць эканамічны крызыс і палітычныя зьмены?"
(Лук''янаў : ) "Па-першае, яны да зьмены хутка не прывядуць. У адрозьненьні ад руху газу гэта працэс не аднабаковы – Беларусі, Лукашэнку ёсьць, чым адказаць. Па-другое, у Маскве разумеюць, што як бы ні разьвіваліся падзеі ў самым спрыяльным варыянце – гэта апошні тэрмін Лукашэнкі. З розных прычынаў – пачынаючы з чыста часовых і сканчаючы ростам унутранай напружанасьці, які пакуль цяжка ідэнтыфікаваць, але тым ня менш ён прысутнічае. Я думаю, што ў Расеі асэнсоўваюць, што трэба рыхтавацца да розных сцэнароў, у тым ліку і да сцэнару , калі рэжым будзе дэградаваць. І пераход на больш празрыстыя эканамічныя адносіны – больш спрыяльная база для пабудовы будучых адносінаў, чым сыстэма асаблівых прэфэрэнцый, на якіх будуюцца адносіны зараз. Украінскі досьвед, калі прыбраць эмоцыі, засьведчыў адно – сыстэма прэфэрэнцый, выдадзеных па тых ці іншых прычынах, перастае працаваць. Мяркую, адносна Беларусі такое ўсьведамленьне таксама надыходзіць.
Як мне здаецца, у Маскве ні ў якую інтэграцыю ніхто ўжо даўно ня верыць. Сур''ёзныя гульцы за кулісамі даўно зразумелі, што ніякай інтэграцыі ня будзе. Тым больш яе ня будзе, калі Лукашэнка застаецца надоўга, бо ён абсалютна ў ёй незацікаўлены. І ніякай агульнай валюты зьявіцца ня можа, бо Лукашэнка не аддае ніякія складнікі сувэрэнітэту, у тым ліку і "Белтрансгаз". Хто кантралюе транзыт, той у значнай ступені вырашае і лёс дзяржавы. Я мяркую, што ў Маскве проста павольна і спэцыфічнымі спосабамі пачынаюць разьлічваць варыянты постлукашэнкаўскай Беларусі.
Дарэчы, пасьля выбараў Расея, зразумела, падтрымала – яна нічога іншага зрабіць не магла, зыходзячы з усёй папярэдняй лёгікі. Але калі ўважліва слухаць, што гаворыцца, рэакцыя была значна больш стрыманай, чым магла б быць.
Мы стаім у пачатку працэсу зьмены ўсёй сыстэмы адносінаў. Іншая справа, што гэты працэс будзе даволі доўгім і ў значнай ступені будзе залежаць ад унутранага разьвіцьця ў Беларусі".
(Фёдараў: ) "Фактычна, мы ўсю перадачу спрабавалі адказаць на гэтае пытаньне. Што тычыцца таго, ці пралічвала больш канкрэтна Расея магчымасьць зьмены ўлады ў Беларусі ў сувязі з тым, што тут можа рэзка пагоршыцца эканамічная абстаноўка – думаю, што павінна была пралічваць. Магчыма, пра што казаў сп. Лук''янаў, што гэтыя перамены і гэтае пагаршэньне калі адбудзецца, яно ня будзе вельмі рэзкім, таму ў Масквы будзе пэўны час для падрыхтоўкі, для нейкага выстройваньня сваіх адносінаў і сваёй палітыкі да тых сілаў, якія будуць прэтэндаваць на ўладу. Я думаю, што нейкія пагадненьні, якія зараз існуюць, могуць быць перагледжаны, так што я думаю, што пэўны разьлік быў, але ня вельмі моцны. І ўсё-ткі яны ня вельмі разьлічваюць на такое разьвіцьцё падзей, ва ўсялякім разе, ня ў хуткім часе".
(Фёдараў: ) "Па-першае, я павінен адзначыць, што ўздым кошту газу для Ўкраіны быў выкліканы ня толькі тым, што Ўкраіна ішла ў Эўропу, а яшчэ і спробай паўплываць нейкім чынам на парлямэнцкія выбары на Ўкраіне, і ў пэўнай ступені гэта спрацавала. А што тычыцца Беларусі, то, на мой погляд, гэта ўсё было пралічана даволі даўно, яшчэ за пэўны час да выбараў, і прычына тут адна: нарэшце дабіцца ад беларускага кіраўніцтва таго, што яно абяцала шмат часу, але да гэтага часу так і не выканала. Па-першае – гэта прыватызацыі "Белтрансгазу" зь перадачай паловы акцыяў расейскаму боку. Гэта галоўная прычына.
Другая прычына – гэта тое, што магчыма будзе пайсьці далей і ўвогуле зрабіць пэўныя крокі для інкарпарацыі Беларусі ў склад Расеі. На мой погляд, недарэмна зараз зьявіліся выказваньні ці таго ж Барадзіна, ці таго ж Грызлова наконт інтэнсыфікацыі перамоваў па адзінай валюце, па прыняцьцю Канстытуцыйнага акта. Вось менавіта гэта такі падыход Расеі – гэта плата за падтрымку А.Лукашэнкі на прэзыдэнцкіх выбарах".
(Дракахруст: ) "Фёдар, ці згодны Вы зь меркаваньнем Андрэя, што мэты заяваў "Газпрому" – атрымаць "Белтрансгаз" і ў пэрспэктыве – інкарпараваць Беларусь у Расею?"
(Лук''янаў : ) "Мне здаецца, што гэтыя дзьве мэты – абсалютна розныя. Адносна першай я б сказаў – так, безумоўна, адносна другой – вельмі сумняюся. Калі разварочваўся газавы канфлікт з Украінай, ніхто ж не заяўляў афіцыйна, што мы вам падвышаем цэны, бо вы зараз хочаце ў НАТА. Я б заклікаў калег не перабольшваць палітычны складнік, паколькі ў сучаснай расейскай палітыцы, як унутранай, гэтак і зьнешняй, камэрцыйны складнік адыгрывае вельмі сур''ёзную ролю, а часам нават узьнікае ўражаньне, што ён асноўны.
Інтарэсы "Газпрому", як карпарацыі, якая выбудоўвае сваю глябальную сетку, уключаюць у сябе і кантроль за шляхамі транспарціроўкі газу. І гэтыя інтарэсы пераважаюць над інтарэсамі расейскай дзяржавы. Калі казаць пра Ўкраіну, транзыт і даходы адыгрывалі як мінімум ня меншую ролю, чым спробы націснуць на ўкраінскае кіраўніцтва. Што тычыцца меркаваньня, што гэта была спроба паўплываць на вынікі выбараў – гэта магчыма, але сёлетняя ўкраінская выбарчая кампанія з пункту гледжаньня расейскага ўдзелу прынцыпова адрозьнівалася ад папярэдняй. Расея раптам даведалася, што прарасейскіх сілаў там няма. Зразумела, што да Юшчанкі ёсьць устойлівая антыпатыя, але эмацыйная ангажаванасьць была зусім іншай.
Што тычыцца Беларусі, то Мілер яшчэ некалькі месяцаў, калі яму закідалі дзіўныя адносіны з Беларусьсю, казаў: "Не пераймайцеся, да яе таксама дойдзе".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, ці згодны Вы з тым, што мэта "Газпрому" – атрымаць "Белтрансгаз"? Здаецца, яму па-любому някепска: "Белтрансгаз" атрымае – добра; будзе больш грошай атрымліваць за свой газ – таксама няблага".
(Фядута: ) "Белтрансгаз", зразумела, някепска атрымаць, але праз 2 гады ён ператвараецца ў гору нікому непатрэбнага мэталю, бо будуць ужо уведзеныя ў дзеяньне альтэрнатыўныя шляхі транспарціроўкі. Я мяркую, размова павінна ісьці зусім аб іншым. Ня трэба падзяляць інтарэсы "Газпрома" і геапалітычныя інтарэсы Расеі. У дадзеным выпадку "Газпром" павінен паказаць усяму сьвету напярэдадні саміту "Вялікай васьмёркі", што Расея – дэмакратычная краіна, якая падыходзіць да ўсіх з аднолькавымі крытэрыямі.
Што насамрэч сказаў сп. Мілер і што пацьвердзілі ягоныя намесьнікі? Яны заявілі: "Мы пераходзім зь Беларусьсю на рынкавыя адносіны, мы будзем лічыць, што колькі каштуе". Насамрэч, дагэтуль таксама лічылі. Усе ведаюць, што існуюць разьлікі кошту паслуг, якія дае беларуская дзяржава расейскай дзяржаве, у тым ліку і "Газпрому", і існуе разьлік цаны газу для Беларусі. Зараз Уладзіміру Пуціну прынцыпова важна прадэманстраваць, што ў яго няма ўлюбёнцаў, у яго аднолькавыя крытэрыі да ўсіх. Проста Беларусь аплачвае газ у іншай форме.
Адначасна, зразумела, гэта выдатны сродак ціску на Лукашэнку. Урэшце, гэты бартэр – паслугі за газ – можа і не задаволіць Расею, Лукашэнка гэта разумее. Тут небясьпека ня ў тым, што цана падвысіцца, а ў тым, што Расея наагул загаварыла пра рынкавыя адносіны.
І пасьля ўступленьня ва Ўсясьветную гандлёвую арганізацыю, да якога Расея рыхтуецца і якое ў наступным годзе, я ўпэўнены, адбудзецца, пасьля гэта Лукашэнка апынецца ў вельмі няўтульнай сытуацыі, калі Захад прымусіць Расею гуляць зь ім паводле правілаў Усясьветнай гандлёвай арганізацыі".
(Дракахруст: ) "Аляксандар сказаў , што становішча Аляксандра Лукашэнкі можа стаць "няўтульным". Здаецца, што пасьля прэзыдэнцкіх выбараў яно ўжо такім стала. Заходнія краіны ацанілі гэтыя выбары рэзка крытычна, чакаецца, што 10 красавіка Эўразьвяз увядзе візавыя санкцыі адносна Аляксандра Лукашэнкі і яшчэ 30 беларускіх афіцыйных асобаў. Яму зараз проста фізычна будзе цяжка весьці дыялёг з Эўропай, ён пазбаўляецца геапалітычнага манэўру.
У той жа час Расея прызнала вынікі беларускіх выбараў і дае афіцыйнаму Менску палітычную і дыпляматычную падтрымку. Ці не атрымалася так, што тым самым Лукашэнку пакінулі сам-насам з Масквой, і яна ў прынцыпе можа рабіць зь ім і зь Беларусьсю што захоча? Фёдар, як Вы лічыце?"
(Лук''янаў: ) "Што тычыцца наяўнасьці ці адсутнасьці ў Лукашэнкі геапалітычнага манэўру, на мой погляд, яго не было і да выбараў. Яго няма ўжо вельмі даўно. З тае пары, як у ягоным дасье зьявіліся зьніклыя палітыкі, ён гэты манэўр страціў, фігуральна кажучы, ён перастаў быць "Кучмам" і стаў лідэрам, якому нельга падаваць руку, ён ужо тады апынуўся сам-насам з Масквой. Зь іншага боку, мне здаецца, што тыя меры, якія абвяшчае Эўразьвяз – гэта малазначныя гульні. Ну, забаранілі яму ўезд у Эўразьвяз. Гэта фактычна было і раней, страшнага ўдару па ім гэта не нанясе.
Калі б Эўразьвяз меў сапраўды сур''ёзныя намеры адносна Беларусі, яны б загаварылі аб эканамічных санкцыях, бо эўрапейцы – адзін з найбуйнейшых партнэраў Беларусі. Эўропа – у сваім рэпэртуары, яна вельмі любіць размаўляць, але заўсёды вельмі асьцярожна дзейнічае.
Што тычыцца таго, ці можа Расея рабіць усё, што хоча. З аднаго боку так, бо Лукашэнка вельмі залежны. Зь іншага боку мы памятаем падзеі лютага 2004 году. Тады паспрабавалі зрабіць тое, што хочам, але вынік быў дастаткова нечаканы для Масквы. Высьветлілася, што Расея таксама ў пэўным сэнсе закладнік Беларусі. Аляксандар Фядута сказаў, што праз два гады "Белтрансгаз" ператворыцца ў гору мэталю, бо зьявяцца альтэрнатыўныя шляхі транзыту. Я б не сьпяшаўся, бо, па-першае, альтэрнатыўныя шляхі запрацуюць не праз два гады, а пазьней, нават пры самай спрыяльнай хадзе працы.
Па-другое, палітыка-эмацыйны накал вакол Паўночнаэўрапейскага газаправоду зараз у Эўропе вельмі высокі. Я ня думаю, што гэта будзе азначаць спыненьне праекту, але тое, што ён можа зацягнуцца і дакладна будзе каштаваць даражэй, чым было абвешчана першапачаткова – гэта відавочна. Так што беларускі транзыт ня варта сьпісваць з рахункаў яшчэ даволі працяглы час.
Мне здаецца, Масква разумее, што зараз Лукашэнка з прычыны шэрагу чыньнікаў значна слабейшы, чым 2 гады таму. Апошняя перамога, хаця яна выглядае аглушальнай, далася яму вельмі цяжка, ён адчувае няўпэўненасьць. Ціск з двух бакоў, хаця і розны – гэта цяжкая рэч. Я, ставячы сябе на месца прэзыдэнта Беларусі, не хацеў бы на ім апынуцца".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, ці не атрымалася , што Лукашэнка загнаў сябе ў пастку, правёўшы выбары так, як ён правёў, і атрымаўшы чаканую рэакцыю ад Захаду? Ці ня можа Пуцін зараз сказаць Захаду: "Калі Беларусь такая кепская, то мы бярэм яе сабе"? І Захаду будзе цяжка пераарыентавацца і адказаць: "Не, Лукашэнка сапраўды кепскі, а вось Беларусь Вы , калі ласка, пакіньце на месцы".
(Фядута: ) "Я ня думаю, што Пуцін пачне так казаць. Ён разумны чалавек і разумее, што пасьля гэтага крохкі балянс у Эўропе разбурыцца вельмі моцна. Зьявіцца прэцэдэнт паглынаньня адной дзяржавай іншай. Не стварэньне саюзу, не стварэньне міжнароднай арганізацыі, а менавіта паглынаньне. Нягледзячы на тое, што некаторыя патэнцыйныя аб''екты далейшага паглынаньня зьяўляюцца сябрамі НАТА і Эўразьвязу, іх рэакцыя будзе вельмі нэрвовая, і паколькі яны зьяўляюцца сябрамі гэтых саюзаў, крык іх будзе чутны далёка за межамі Ўсходняй Эўропы.
Пуцін выдатна разумее, што такое ўскладненьне адносінаў з Захадам пры дастаткова складаных адносінах Расеі з ісламскім сьветам і з Кітаем Маскве зусім непатрэбна. Пуціну трэба, каб Захад не гуляў у альтэрнатыўныя гульні ў момант апэрацыі "Пераемнік".
Тое, што да 2008 году нам не пагражае ніякае паглынаньне – з майго пункту гледжаньня гэта дастаткова відавочна. Але вяртаючыся да таго, што было сказана калегамі: Эўропа сапраўды спансіруе беларускі рэжым, не адмаўляючыся ад беларускага транзыту. І Лукашэнка гэта разумее. На гэтым тыдні ён прымаў пасла Беларусі Паўла Латушку, часова адкліканага з Польшчы. Пасьля гутаркі Латушка, камэнтуючы размову з кіраўніком дзяржавы, 6 разоў паўтарыў слова "прагматызм". Лукашэнка верыць у тое, што прагматычная Эўропа ня пойдзе на эканамічныя санкцыі. Іншыя санкцыі яму ня страшныя.
Сытуацыя патавая – ані Лукашэнка, ані Захад, ані Расея ня могуць зрабіць ніякага кроку. У іх скончыўся ліміт крокаў. Любыя зьмены пагоршаць становішча таго, хто праявіць ініцыятыву. Гэта таксама разумеюць усе".
(Дракахруст: ) "Андрэй, менавіта Вы пачалі размову пра магчымасьць інкарпарацыі. Вашыя калегі з Вамі нязгодныя. Паводле Фёдара – як той казаў, "ня надта і хацелася", паводле Аляксандра – складана гэта для Расеі нават і ў цяперашняй сытуацыі, калі Беларусь ізаляваная. Вам не падаюцца слушнымі іх аргумэнты?"
(Фёдараў: ) "Я ў пэўнай ступені падтрымліваю тое, што казалі мае калегі. Я не сьцьвярджаў, што менавіта гэта зьяўляецца галоўнай мэтай Масквы, асабліва на сёньняшні дзень. Я ня выключыў проста, што гэта маецца на ўвазе ў нейкай пэрспэктыве. Дарэчы, пра гэта кажа і такі выдатны расейскі палітоляг, як Андрэй Піянткоўскі, які лічыць, напрыклад, што расейскаму кіраўніцтву неабходны нейкі геапалітычны посьпех менавіта перад выбарамі, кажучы ўмоўна, 2008 году. Таму я б гэта ўсё ж такі выключаць ня стаў. Тым больш што мы разважаем з пункту гледжаньня лёгікі – ня ўсе крокі Расеі, асабліва ў апошні час, можна патлумачыць лягічна.
Цяпер што тычыцца пазыцыі Эўразьвязу, які як быццам беларускае кіраўніцтва зноў яшчэ больш падтштурхнуў да Масквы. Справа ў тым, што Эўразьвяз таксама аказаўся ў стане нейкага цугцвангу: ён жа ня мог прызнаць гэтыя выбары сапраўднымі, сумленнымі, нешта ён павінен быў рабіць. Сапраўды, ягоныя санкцыі мала чым адрозьніваюцца ад таго, што было раней, і сапраўды, яны мала чым могуць паўплываць на становішча рэальна. Эканамічна – так, але гэта, на мой погляд, дало б яшчэ большы штуршок А.Лукашэнку да Масквы, тым больш, як мы ведаем, А.Мілінкевіч, выступаючы на сэсіі Эўрапарлямэнту ў Страсбургу, якраз заклікаў парлямэнтарыяў не прыймаць нейкіх рашэньняў адносна эканамічных санкцыяў, бо, як ён выказаўся, ад гэтага пацерпяць людзі на вуліцы, а не беларускае кіраўніцтва, а ўжо яно, карыстаючыся сваімі магчымасьцямі, патлумачыць ім, хто і ў чым вінаваты, і ў нашых умовах інфармацыйнай блякады гэта трэба будзе даволі дзейсна. Таму я думаю так, што тое, што робіцца – гэта пакуль яшчэ ня вострая пагроза, але небясьпека ўсё ж такая існуе".
(Дракахруст: ) "Андрэй, на Ваш погляд , якія сцэнары адказу на расейскі "газавы наступ" ёсьць у беларускага кіраўніцтва? Фёдар ужо прыгадваў газавы крызыс 2004 году. Было шмат іншых канфліктаў на гэты конт. Наколькі я памятаю, упершыню тэрмін "рынкавыя цэны на газ для Беларусі" прагучаў з вуснаў Пуціна, здаецца, яшчэ ў 2003 годзе. Аднак цяперашняя цана – 46 даляраў і 68 цэнтаў за тысячу кубамэтраў – на рынкавую ня надта падобная. Лукашэнка на працягу некалькіх гадоў рознымі палітычнымі сродкамі атрымлівалася істотна зьніжаць камэрцыйныя пажаданьні "Газпрома", пра якія казаў Фёдар. Як можа зараз дзейнічаць Менск і наколькі гэта будзе эфэктыўна?"
(Фёдараў: ) "Па-першае, мне падаецца, трэба адразу выключыць спробы, якія рабіліся раней, 5-6 гадоў таму, калі А.Лукашэнка пагражаў Расеі, што ён разьвернецца ў супрацьлеглым накірунку і пойдзе на Захад. Зараз гэта ўжо не спрацуе, гэта ўсе выдатна разумеюць. Таму застаюцца толькі палітычныя і эканамічныя крокі, як звычайна, нічога новага тут прыдумаць нельга. У палітычным сэнсе гэта будзе апэляцыя як да беларускага насельніцтва, так і па магчымасьці, можа, праз новую спадарожнікавую тэлестанцыю, да расейскага насельніцтва, з абвінавачваньнямі ў бок расейскага кіраўніцтва наконт таго, што яно нам зноў здраджвае, што яно забывае пра тое, як усе разам гнілі ў акопах у часы Другой усясьветнай вайны, і гэтак далей. Гэта будзе такі моцны прапагандысцкі выбух. Па-другое, будуць спробы нейкім чынам прывязаць падвышэньне коштаў на газ, патлумачыць, што мы не дарэмна атрымліваем такі нізкі кошт, а таму што мы яшчэ базы расейскія ўтрымліваем на сваёй тэрыторыі як быццам бясплатна, што мы зьяўляемся абаронцам Расеі ад "заходняга монстра", які падпаўзае ўжо, лічыце, да расейскіх межаў. Будуць прыведзеныя нейкія лічбы – наколькі яны будуць адпавядаць рэчаіснасьці, сказаць, канечне, цяжка.
Так што вось у гэтых двух накірунках будзе ісьці барацьба. Наколькі яна будзе эфэктыўнай – я думаю, што расейскае кіраўніцтва выдатна разумее, што колькі каштуе, і што за чым стаіць. Справа ў тым, наколькі сур''ёзна яно зараз настроена на дасягненьне сваёй мэты, прыватызацыі "Белтрансгазу". Калі сур''ёзна, то ўсе гэтыя аргумэнты беларускага боку будуць адкінутыя".
(Дракахруст: ) "Фёдар, Андрэй назваў два накірункі дзеяньняў у адказ. Адзін – палітычны, маўляў, Беларусь – абаронца Расеі ад Захаду, ад "аранжу", на гэтым тыдні ў Дзярждуме Станіслаў Гаварухін і Сяргей Бабурын абаранялі Беларусь ад "драпежнага "Газпрома" прыкладна ў такім стылі. Другі шлях – сустрэчныя рахункі – за транзыт, за вайсковыя базы, за шмат што іншае. Варта дадаць яшчэ адзін, якім карысталіся і Беларусь у 2004 годзе, і Ўкраіна сёлета: калі няма кантракту ні на пастаўку, ні на транзыт – адпампоўваць транзытны газ паводле патрэбы. Наколькі эфэктыўнымі ў сёлетнім гандлі з "Газпромам" могуць быць гэтыя прыёмы?"
(Лук''янаў : ) "Мне здаецца, што прапагандысцкі складнік будзе прысутнічаць з усіх бакоў, але пры ўсё павазе да Бабурына і Гаварухіна, не яны вызначаюць расейскую палітыку і ніколі ня будуць. Што тычыцца рахункаў. Гэта больш сур''ёзна, гэта па сутнасьці адзіны рэальны інструмэнт уплыву Беларусі на Расею, бо ваенная і памежная інфраструктура – гэта важныя рэчы. Гэта два галоўныя пункты, якімі саюз уяўляе каштоўнасьць для Масквы. І пры гіпатэтычнай кардынальнай зьмене адносінаў гэта азначае абсталяваньне поўнамаштабнай заходняй мяжы, перабазаваньне сродкаў СПА – гэта каштуе вялікіх грошай.
Зразумела, заява "Газпрома" – гэта не канец гісторыі, а толькі пачатак. Мы ня вельмі ўяўляем сабе, які тонус прэзыдэнта Лукашэнкі, ці зьяўляецца ён моцным барацьбітом, ці на пэўны час адыдзе ў цень – гэта сёньня ня надта зразумела. Але дапусьцім, што зь ім усё у парадку і ён зможа весьці гэты гандаль у сваіх лепшых традыцыях. Тады ён зацягнецца, адпампоўваньне газу цалкам магчымае.
Наагул, назіраючы за разьвіцьцём беларускай дзяржавы, я прыйшоў да высновы, што рэжым такога тыпу, які пабудаваў Лукашэнка, палітычна непрыступны. Калегі цалкам правільна заўважалі, што выдаткі і Захаду, і Расеі ад спробаў яго дэстабілізаваць палітычна, гэтыя выдаткі вышэй, чым фактычнае прызнаньне status quo.
Гэта рэжым будуецца на двух апазыцыях. Апазыцыі Захаду, бо адтуль наступаюць злобныя, варожыя сілы, і менавіта таму Расея павінна нас субсыдаваць. А зь іншага боку, Расея зьяўляецца пэўнай крыніцай легітымнасьці рэжыму: маўляў, Беларусь Лукашэнкі – гэта Расея, але значна лепшая, чым сапраўдная. Паглядзіце на ўсход, і што вы ўбачыце? Алігархі, тэрарызм і гэтак далей.
Палітычна гэта канструкцыя вельмі трывалая. Эле эканамічна яна трымаецца на гэтым штучным "эканамічным цудзе" за кошт субсыдый. Як і ў выпадку з СССР, усё упіраецца ў эканоміку. Калі цэны будуць падвышаныя, і беларуская эканоміка здолее да іх прыстасавацца, тады высьветліцца, што гэты рэжым здольны яшчэ існаваць. Калі прыстасавацца не атрымаецца, і падвышэньне цэн адаб''ецца на вытворчасьці і жыцьцёвым узроўні насельніцтва, я мяркую, тады мы будзем сьведкамі даволі хуткай дэградацыі гэтай сыстэмы ўлады.
Што ж тычыцца паглынаньня Беларусі Расеяй, то мне здаецца, што за 12 гадоў кіраваньня Лукашэнка, як гэта ня дзіўна, стварыў беларускі сувэрэнітэт і беларускую ідэнтычнасьць. Ідэнтычнасьць дзіўную, звонку гледзячы, але тым ня менш. І калі напачатку гэтую краіну можна было паглынуць без вялікіх праблемаў, то зараз гэта зрабіць вельмі цяжка. Беларусь асэнсоўвае сябе як асобную дзяржаву. Дэмакратычную ці не – але асобную. І гульня з паняцьцем дзяржаўнага сувэрэнітэту – гэта вельмі небясьпечная справа. І мяркую, што ў Маскве гэта разумеюць".
(Дракахруст: ) "Аляксандар, а як Вы лічыце, ці здолее афіцыйны Менск адбіць гэтую так бы мовіць "газавую атаку"?
(Фядута: ) "Я, наагул, пакуль ня бачу ніякага "наступу", ніякай "атакі". Я пакуль чую толькі словы, якія закліканыя максымальна карэктна для Захаду ўпакаваць палітыку падвойных стандартаў у цэнаўтварэньні па газу. Выпушчаная проста дымавая заслона, менавіта таму настолькі спакойна адчуваюць сябе беларускія чыноўнікі вышэйшага ўзроўню. Ня будзе рэальнага падвышэньня цэн. Прыгадайце, як адбывалася падвышэньне цаны на газ для Ўкраіны. Усё у рэшце рэшт вылілася ня ў 230 даляраў за тысячу кубамэтраў, а ў 95 даляраў – у цану, якая, наколькі я разумею, была папярэдне ўзгодненая з Кіевам у якасьці ўзаемапрымальнай. Тут таксама будзе выпрацаваны нібыта ўзаемапрымальны мэханізм уліку інтарэсаў, і цана на газ для беларускіх спажыўцоў калі і вырасьце, то беларускае насельніцтва гэта не адчуе. Прамысловасьць, безумоўна, адчуе, але гэты цэнавы шок будзе не настолькі катастрафічным, як гэтага можна было б чакаць.
Пуцін ня зможа выкарыстаць другі раз тую ж схему адключэньня газу Беларусі. Яна і ў выпадку з Беларусьсю, і ў выпадку з Украінай дала асечку. Гэта былі дзьве апошнія газатранспартныя магістралі, якія не кантраляваў "Газпром". Менавіта таму Лукашэнка ўбачыў, што найлепшая гарантыя для яго – гэта захаваньне кантролю над нафтавым і газавым транзытам. І ён зробіць усё магчымае, каб захаваць гэты кантроль".
(Дракахруст: ) "Паводле прагнозаў адмыслоўцаў, рэзкае падвышэньне цэн на газ для Беларусі здольнае выклікаць калі не катастрофу, то глыбокі крызыс беларускай эканомікі, што ў сваю чаргу можа мець сур''ёзныя палітычныя наступствы, у тым ліку і сыход Лукашэнкі. У якой ступені расейскі бок улічвае магчымасьць такога разьвіцьця падзеяў? Гледзячы па той зацятай падтрымцы, якую Масква аказвае зараз Лукашэнку, такі сцэнар наўрад ці уваходзіць у яе пляны. Аляксандар, Вам слова".
(Фядута: ) "Давайце спынім палоханьне Масквы "зьменай каравулу" ў Менску. У рэшце рэшт, рух па трубе ідзе толькі ў адным накірунку – на Захад. Эўропа ніколі не дазволіць Беларусі, у тым ліку і дэмакратычнай Беларусі, настолькі сапсаваць адносіны з Расеяй, каб гэта пацягнула за сабой падвышэньне цаны на газавы транзыт. У Нямеччыны і іншых буйных краінаў Эўразьвязу ёсьць свае рычагі для ўплыву на сытуацыю ў Беларусі. І калі сапраўды адбудзецца "зьмена каравулу", то новы дэмакратычны лідэр Беларусі будзе вымушаны яшчэ больш уважліва прыслухоўвацца да голасу Эўразьвязу. А голас будзе адзін: "Ня сьмейце псаваць адносіны з Масквой".
У 1995 годзе пасьля перамогі Лукашэнкі на выбарах адзін зь лідэраў БНФ сказаў мне: "Вы што думаеце, што калі б да ўлады прыйшоў Пазьняк, ён узрываў бы газавую трубу? Ды ён бы закрываў яе сваім целам ад любых спробаў яе ўзарваць ці перарэзаць". Тое самае будзе рабіць і Мілінкевіч, і Казулін, і хто заўгодна, пад якімі б лёзунгамі, у тым ліку і антырасейскімі, ён бы ні прыйшоў да ўлады".
(Дракахруст: ) "Фёдар, Аляксандар намаляваў карціну, магчыма, прыемную для расейскага сэрца. Але, гледзячы па ўсім, у Крамля погляд на сытуацыю не настолькі ідылічны, ён, здаецца, не зусім упэўнены, што нічога ня зьменіцца незалежна ад таго, хто будзе кіраваць Беларусьсю. Тады навошта гэтак выпрабоўваюць лёс, рызыкуючы справакаваць эканамічны крызыс і палітычныя зьмены?"
(Лук''янаў : ) "Па-першае, яны да зьмены хутка не прывядуць. У адрозьненьні ад руху газу гэта працэс не аднабаковы – Беларусі, Лукашэнку ёсьць, чым адказаць. Па-другое, у Маскве разумеюць, што як бы ні разьвіваліся падзеі ў самым спрыяльным варыянце – гэта апошні тэрмін Лукашэнкі. З розных прычынаў – пачынаючы з чыста часовых і сканчаючы ростам унутранай напружанасьці, які пакуль цяжка ідэнтыфікаваць, але тым ня менш ён прысутнічае. Я думаю, што ў Расеі асэнсоўваюць, што трэба рыхтавацца да розных сцэнароў, у тым ліку і да сцэнару , калі рэжым будзе дэградаваць. І пераход на больш празрыстыя эканамічныя адносіны – больш спрыяльная база для пабудовы будучых адносінаў, чым сыстэма асаблівых прэфэрэнцый, на якіх будуюцца адносіны зараз. Украінскі досьвед, калі прыбраць эмоцыі, засьведчыў адно – сыстэма прэфэрэнцый, выдадзеных па тых ці іншых прычынах, перастае працаваць. Мяркую, адносна Беларусі такое ўсьведамленьне таксама надыходзіць.
Як мне здаецца, у Маскве ні ў якую інтэграцыю ніхто ўжо даўно ня верыць. Сур''ёзныя гульцы за кулісамі даўно зразумелі, што ніякай інтэграцыі ня будзе. Тым больш яе ня будзе, калі Лукашэнка застаецца надоўга, бо ён абсалютна ў ёй незацікаўлены. І ніякай агульнай валюты зьявіцца ня можа, бо Лукашэнка не аддае ніякія складнікі сувэрэнітэту, у тым ліку і "Белтрансгаз". Хто кантралюе транзыт, той у значнай ступені вырашае і лёс дзяржавы. Я мяркую, што ў Маскве проста павольна і спэцыфічнымі спосабамі пачынаюць разьлічваць варыянты постлукашэнкаўскай Беларусі.
Дарэчы, пасьля выбараў Расея, зразумела, падтрымала – яна нічога іншага зрабіць не магла, зыходзячы з усёй папярэдняй лёгікі. Але калі ўважліва слухаць, што гаворыцца, рэакцыя была значна больш стрыманай, чым магла б быць.
Мы стаім у пачатку працэсу зьмены ўсёй сыстэмы адносінаў. Іншая справа, што гэты працэс будзе даволі доўгім і ў значнай ступені будзе залежаць ад унутранага разьвіцьця ў Беларусі".
(Фёдараў: ) "Фактычна, мы ўсю перадачу спрабавалі адказаць на гэтае пытаньне. Што тычыцца таго, ці пралічвала больш канкрэтна Расея магчымасьць зьмены ўлады ў Беларусі ў сувязі з тым, што тут можа рэзка пагоршыцца эканамічная абстаноўка – думаю, што павінна была пралічваць. Магчыма, пра што казаў сп. Лук''янаў, што гэтыя перамены і гэтае пагаршэньне калі адбудзецца, яно ня будзе вельмі рэзкім, таму ў Масквы будзе пэўны час для падрыхтоўкі, для нейкага выстройваньня сваіх адносінаў і сваёй палітыкі да тых сілаў, якія будуць прэтэндаваць на ўладу. Я думаю, што нейкія пагадненьні, якія зараз існуюць, могуць быць перагледжаны, так што я думаю, што пэўны разьлік быў, але ня вельмі моцны. І ўсё-ткі яны ня вельмі разьлічваюць на такое разьвіцьцё падзей, ва ўсялякім разе, ня ў хуткім часе".
