Даўным-даўно, гадоў, мо, з трыццаць таму, калі любыя пераломы й перамены мелі гэтулькі шанцаў зьдзейсьніцца, як месяц упасьці на зямлю, пра джынсы марылі ўсе, у каго іх не было. Цёплымі красавіцкімі нядзельнымі дзянькамі можна было назіраць, як апранутыя ў індыга нешматлікія сем’і шпацыруюць, дэманструючы свой дабрабыт і прэстыж. Таму што жаданы тавар быў здабыты на гандлёвай базе, куды мелі доступ толькі рэдкія асобы, альбо куплены за шалёныя па тых часах — у сярэднім 200 савецкіх рублёў за адны штаны — на чорным рынку. Ці так ці гэтак, але наяўнасьць замежнага лэйбла на задняй кішэні паказвала на прыналежнасьць да эліты ў мяшчанскім асяродку. Таксама, як наяўнасьць цяжкага стужкавага магнітафону, на якім узнаўлялася пераважна заходняе, “разбэшчвальнае”.
Для цяперашняга тынэйджара гэта — абсурд. І тым ня менш, густы цэлага пакаленьня сфармаваліся з дапамогаю таго, не рэкамэндаванага прадукту, што быў такі недаступны, а таму такі зманлівы. На ўсю краіну грукаталі, размахваючы чырвонымі сьцягамі, шырокія дэманстрацыі, падкрэсьліваючы няўхільны рост агульнанародных даброт, а ўсе, без выключэньня, школьнікі й студэнты цішком слухалі перапісаныя па шмат разоў адзін у аднаго запісы "Лэд Зэпэлін" і "Пінк Флойд", залапліваючы зношаны да бялюткасьці джут.
Цяпер ня той час. Цяпер любая ідэя выклікае выразны недавер, калі яна навязваецца, калі яна займае пазыцыю катэгарычнае адмовы іншых пазыцый, іншых меркаваньняў. Цяпер спроба надзець шоры на ўсіх падобна да спробы адмяніць вецер. Бо калі так часта, зь невычэрпнаю ўпартасьцю, гучыць ідэя пра ўсеагульнае квітненьне дома й дэградацыю ды глыбокі тупік у суседа, то ўзьнікае непазьбежнае пытаньне: а дзе прадмет? Пакажыце. Бо, мо, беларускі тэлеканал у Літве зачынілі таму, што няма чаго па ім глядзець? Мо, ён не настолькі зьмястоўны, каб займаць эфір? Чаму гэта не прыходзіць у галаву? Можа, ён сябе пераацэньвае? Можа, яго варта неяк зьмяніць, палепшыць? І ці ёсьць упэўненасьць у тым, што ўсе нашы беларусы сталі б моцна непакоіцца, калі б гэты канал зьнік наагул?
Пытаньне. А на ўсякае пытаньне ёсьць розныя пункты погляду, якія абавязкова мусяць быць абнародаваны. Прынамсі, калі за пытаньнем стаіць праблема. Гэта прафэсійны абавязак. Ці на нашых тэлеканалах і ў нашых выданьнях працуюць не журналісты? Тады навошта гэтыя каналы й выданьні патрэбны? Бо славалюбны й амбіцыйны прафэсіянал-мастак, у шырокім разуменьні, заўжды імкнецца заявіць пра сябе як пра незалежнага, аб’ектыўнага й вольнага ад указаньняў і установак індывідуума, які ня стане падстаўляць сваё імя, калупаючыся ў чужым сьмецьці. Калі гэта мастак сапраўдны, калі ён — талент.
Талент не павінен быць аднаго колеру. Ён — як дрэва: расьце, куды хоча. Яго нельга накіраваць альбо заткнуць. Толькі пасярэднасьці зьбіваюцца ў кучы, абараняючы сваю бясплоднасьць лёзунгамі, якія набілі аскому. Напрыклад: “За Беларусь!”( а хто, уласна кажучы, супраць?) Альбо яшчэ “круцей”: “За Бацьку!” (цікава, за чыйго?) Талент — ён адзінокі, ён не аднабокі, ён ня можа пастаянна ўсіх “паліваць”. І, галоўнае, талент — гэта глыбокая трагедыя, калі ён — страта… Вось чаго трэба баяцца. Таленты сыходзяць туды, дзе больш пладаносная глеба. І гэты ручаёк пакрысе робіцца ракой. Бо рэальнае, жывое мастацтва ня можа быць танным, тым болей — бясплатным. Яно заўжды індывідуальнае. Яно заўжды свабоднае, і непазьбежна нясе праўду. Яно неспалучальнае ні зь якімі бацькамі. Яно — нічыё. А іначай яно — халтура.
“Ух!” — прамовіў адзін мясцовы дзяяч друку. Але ўсё роўна спытаў мяне: “Навошта?”
Мая родная 90-гадовая бабуля (абсалютна ў цьвярозым розуме, дзякуй Богу) распавяла мне, як яна выбірала прэзыдэнта. 19 сакавіка было холадна й сьлізка, таму яна не пайшла на ўчастак. Папрасіла урну дахаты. Бабуля была дома адна. Прыйшлі зь міліцыянэрам, далі расьпісацца — і хутка зьніклі. Яна кажа, што ня ведае, за каго галасавала, — бюлетэню ёй у рукі не далі. Брыдота. А між іншым, у маёй бабулі ёсьць баявыя ордэны.
Дык вось: навошта я ўсё гэта? Таму што папросту люблю яе. І кажу я гэта ўсё цяпер таму, што ня веру ў справядлівасьць, якую мне забіваюць у мазгі малатком.
Чаму студэнтаў і салдат змусілі галасаваць датэрмінова? Чаму жабрацкая вёска на ўвесь час выбараў была заліта танным “пойлам” і не прасыхае дагэтуль? А, між іншым, на тыя грошы, што былі прапіты ў сталічных кабаках дэлегатамі Ўсебеларускага сходу, напэўна, можна было збудаваць невялікі дзіцячы садок дзе-небудзь у Фаніпалі ці Расонах. Вось навошта я кажу гэта. Таму што хачу, каб мае дзеці ў будучыні мелі элемэнтарную магчымасьць выбіраць, дзе ім вучыцца, дзе ім працаваць і дзе жыць. Бо ж, па праўдзе, усе дзеці таленавітыя. Вось навошта я ўсё кажу.
Цяпер агульная напружанасьць спала, і галоўны вынік падсумаваны, але ўсё роўна ў паветры вісяць разгубленасьць, зьбянтэжанасьць і страх. Найболей з таго, што “ідэолагі” моцна перастараліся, і цяпер ім надзвычай цяжка вярнуць нядаўнія, і без таго ня вельмі ўпэўненыя, пазыцыі. З іншага боку — пэрспэктыва “лажовая”.
Таму што старая Таёта пачала незваротна рассыпацца; таму што шасьцігадовы першаклясьнік ідзе ў школу праз двор, у якім старэйшыя таварышы па-ранейшаму п’юць таннае піва; таму што, седзячы ў чарзе ў паліклініцы, атрымае інфаркт яшчэ адна бабулька-вэтэран і пралетарый упадзе на лесьвічнай клетцы ў дзень “няўхільна растучай” зарплаты, не дайшоўшы да дзьвярэй уласнай кватэры. Таму што адзін “рабацяга” будзе й надалей карміць дзясятак наглядчыкаў.
Таму што людзі будуць і надалей выкрэсьліваць адзін дзень з жыцьця, калі ім зь нейкай прычыны трэба будзе наведаць выканкам. І па-ранейшаму яшчэ адзін малады муж у адчаі будзе корпацца ў інтэрнэце ў пошуках замежнай працы. Таму што, нягледзячы на ўнівэрсытэцкую адукацыю абодвух маладых сужэнцаў, з грудным дзіцем немагчыма стачыць канцы з канцамі ў нанятай аднапакаёвай “хрушчоўцы”. І па-ранейшаму здароваму й моцнаму розуму ёсьць над чым папрацаваць, каб ня стаць роўнай часткаю абоймы, а пакінуць (пакуль, можа, і невыразны, няўпэўнены), але ўласны сьлед.
Для цяперашняга тынэйджара гэта — абсурд. І тым ня менш, густы цэлага пакаленьня сфармаваліся з дапамогаю таго, не рэкамэндаванага прадукту, што быў такі недаступны, а таму такі зманлівы. На ўсю краіну грукаталі, размахваючы чырвонымі сьцягамі, шырокія дэманстрацыі, падкрэсьліваючы няўхільны рост агульнанародных даброт, а ўсе, без выключэньня, школьнікі й студэнты цішком слухалі перапісаныя па шмат разоў адзін у аднаго запісы "Лэд Зэпэлін" і "Пінк Флойд", залапліваючы зношаны да бялюткасьці джут.
Цяпер ня той час. Цяпер любая ідэя выклікае выразны недавер, калі яна навязваецца, калі яна займае пазыцыю катэгарычнае адмовы іншых пазыцый, іншых меркаваньняў. Цяпер спроба надзець шоры на ўсіх падобна да спробы адмяніць вецер. Бо калі так часта, зь невычэрпнаю ўпартасьцю, гучыць ідэя пра ўсеагульнае квітненьне дома й дэградацыю ды глыбокі тупік у суседа, то ўзьнікае непазьбежнае пытаньне: а дзе прадмет? Пакажыце. Бо, мо, беларускі тэлеканал у Літве зачынілі таму, што няма чаго па ім глядзець? Мо, ён не настолькі зьмястоўны, каб займаць эфір? Чаму гэта не прыходзіць у галаву? Можа, ён сябе пераацэньвае? Можа, яго варта неяк зьмяніць, палепшыць? І ці ёсьць упэўненасьць у тым, што ўсе нашы беларусы сталі б моцна непакоіцца, калі б гэты канал зьнік наагул?
Пытаньне. А на ўсякае пытаньне ёсьць розныя пункты погляду, якія абавязкова мусяць быць абнародаваны. Прынамсі, калі за пытаньнем стаіць праблема. Гэта прафэсійны абавязак. Ці на нашых тэлеканалах і ў нашых выданьнях працуюць не журналісты? Тады навошта гэтыя каналы й выданьні патрэбны? Бо славалюбны й амбіцыйны прафэсіянал-мастак, у шырокім разуменьні, заўжды імкнецца заявіць пра сябе як пра незалежнага, аб’ектыўнага й вольнага ад указаньняў і установак індывідуума, які ня стане падстаўляць сваё імя, калупаючыся ў чужым сьмецьці. Калі гэта мастак сапраўдны, калі ён — талент.
Талент не павінен быць аднаго колеру. Ён — як дрэва: расьце, куды хоча. Яго нельга накіраваць альбо заткнуць. Толькі пасярэднасьці зьбіваюцца ў кучы, абараняючы сваю бясплоднасьць лёзунгамі, якія набілі аскому. Напрыклад: “За Беларусь!”( а хто, уласна кажучы, супраць?) Альбо яшчэ “круцей”: “За Бацьку!” (цікава, за чыйго?) Талент — ён адзінокі, ён не аднабокі, ён ня можа пастаянна ўсіх “паліваць”. І, галоўнае, талент — гэта глыбокая трагедыя, калі ён — страта… Вось чаго трэба баяцца. Таленты сыходзяць туды, дзе больш пладаносная глеба. І гэты ручаёк пакрысе робіцца ракой. Бо рэальнае, жывое мастацтва ня можа быць танным, тым болей — бясплатным. Яно заўжды індывідуальнае. Яно заўжды свабоднае, і непазьбежна нясе праўду. Яно неспалучальнае ні зь якімі бацькамі. Яно — нічыё. А іначай яно — халтура.
“Ух!” — прамовіў адзін мясцовы дзяяч друку. Але ўсё роўна спытаў мяне: “Навошта?”
Мая родная 90-гадовая бабуля (абсалютна ў цьвярозым розуме, дзякуй Богу) распавяла мне, як яна выбірала прэзыдэнта. 19 сакавіка было холадна й сьлізка, таму яна не пайшла на ўчастак. Папрасіла урну дахаты. Бабуля была дома адна. Прыйшлі зь міліцыянэрам, далі расьпісацца — і хутка зьніклі. Яна кажа, што ня ведае, за каго галасавала, — бюлетэню ёй у рукі не далі. Брыдота. А між іншым, у маёй бабулі ёсьць баявыя ордэны.
Дык вось: навошта я ўсё гэта? Таму што папросту люблю яе. І кажу я гэта ўсё цяпер таму, што ня веру ў справядлівасьць, якую мне забіваюць у мазгі малатком.
Чаму студэнтаў і салдат змусілі галасаваць датэрмінова? Чаму жабрацкая вёска на ўвесь час выбараў была заліта танным “пойлам” і не прасыхае дагэтуль? А, між іншым, на тыя грошы, што былі прапіты ў сталічных кабаках дэлегатамі Ўсебеларускага сходу, напэўна, можна было збудаваць невялікі дзіцячы садок дзе-небудзь у Фаніпалі ці Расонах. Вось навошта я кажу гэта. Таму што хачу, каб мае дзеці ў будучыні мелі элемэнтарную магчымасьць выбіраць, дзе ім вучыцца, дзе ім працаваць і дзе жыць. Бо ж, па праўдзе, усе дзеці таленавітыя. Вось навошта я ўсё кажу.
Цяпер агульная напружанасьць спала, і галоўны вынік падсумаваны, але ўсё роўна ў паветры вісяць разгубленасьць, зьбянтэжанасьць і страх. Найболей з таго, што “ідэолагі” моцна перастараліся, і цяпер ім надзвычай цяжка вярнуць нядаўнія, і без таго ня вельмі ўпэўненыя, пазыцыі. З іншага боку — пэрспэктыва “лажовая”.
Таму што старая Таёта пачала незваротна рассыпацца; таму што шасьцігадовы першаклясьнік ідзе ў школу праз двор, у якім старэйшыя таварышы па-ранейшаму п’юць таннае піва; таму што, седзячы ў чарзе ў паліклініцы, атрымае інфаркт яшчэ адна бабулька-вэтэран і пралетарый упадзе на лесьвічнай клетцы ў дзень “няўхільна растучай” зарплаты, не дайшоўшы да дзьвярэй уласнай кватэры. Таму што адзін “рабацяга” будзе й надалей карміць дзясятак наглядчыкаў.
Таму што людзі будуць і надалей выкрэсьліваць адзін дзень з жыцьця, калі ім зь нейкай прычыны трэба будзе наведаць выканкам. І па-ранейшаму яшчэ адзін малады муж у адчаі будзе корпацца ў інтэрнэце ў пошуках замежнай працы. Таму што, нягледзячы на ўнівэрсытэцкую адукацыю абодвух маладых сужэнцаў, з грудным дзіцем немагчыма стачыць канцы з канцамі ў нанятай аднапакаёвай “хрушчоўцы”. І па-ранейшаму здароваму й моцнаму розуму ёсьць над чым папрацаваць, каб ня стаць роўнай часткаю абоймы, а пакінуць (пакуль, можа, і невыразны, няўпэўнены), але ўласны сьлед.
