Літпрацэс
Валер Булгакаў: “Часопіс “ARCHE” спыніць сваё існаваньне толькі ў сытуацыі зьнішчэньня рэдакцыі”
Валянціна Аксак, Менск
З пачатку сакавіка яшчэ некалькі кнігарняў краіны адмовіліся прадаваць навукова-папулярны й літаратурна-мастацкі часопіс “ARCHE”. Нагадаем, што першая хваля забароны на распаўсюд гэтага незалежнага выданьня прыйшлася на канец 2004 году, калі “ARCHE” адмовіліся прадаваць шапікі Белсаюздруку й кнігарні, што ўваходзяць ў рэспубліканскае прадпрыемства “Белкніга”. Пра пэрспэктывы часопісу ва ўмовах нарастаньня ціску ўладаў на незалежную прэсу нашая карэспандэнтка гаворыць зь ягоным галоўным рэдактарам Валерам Булгакавым.
(Валянціна Аксак: ) “Спадар Булгакаў, у гісторыі вашага часопісу чарговая старонка забароны на распаўсюд выданьня. Нагадайце, калі ласка, пра гэтыя апошнія падзеі”.
(Валер Булгакаў: ) “Я хачу сказаць, што, нягледзячы на першую хвалю забароны, якая адбылася яшчэ напрыканцы 2004 году, нашая сыстэма дыстрыб’юцыі па-свойму нармальна працавала. І ў Менску, і таксама ў шэрагу раённых гарадоў “ARCHE” можна было купляць у кніжных крамах. На жаль, пасьля выпуску сёлетняга трэцяга нумару адбыліся вось гэтыя падзеі…”
(Аксак: ) “З чым, на вашую думку, зьвязаны гэтыя забароны? Ці са зьместам нумару, ці з агульнай псыхалягічнай сытуацыяй у краіне напярэдадні выбараў?”
(Булгакаў: ) “Ёсьць думка, што ўсё ж такі спрацоўвае першае тлумачэньне, бо ў гэтым нумары былі зьмешчаны тэксты, якія ў лягеры цяперашняй улады маглі выклікаць вельмі вострую рэакцыю. Гэта агромністы, больш як на семьдзесят старонак, тэкст Сяргея Навумчыка пад назвай “Сем гадоў Адраджэньня. Фрагмэнты найноўшай беларускай гісторыі (1988 — 1995)” зь вельмі рэзкімі, я сказаў бы, бескампраміснымі ацэнкамі акцый, палітычных учынкаў, зробленых цяперашняй лукашэнкавай адміністрацыяй. Апрача гэтага, мы апублікавалі таксама вельмі рэзкую, зьедлівую рэцэнзію вядомага беларускага гісторыка Алеся Смалянчука на кніжку, якая таксама бунтавала мазгі беларускае інтэлігенцыі. Маецца на ўвазе двухтомнік “История Беларуси”, напісаны й часткова рэдагаваны вядомым дзеячом з Магілеву асабістым выкладчыкам Лукашэнкі Якавам Трашчанком. Гэтыя два тэксты, безумоўна, ёсьць раздражняльнікамі. Акрамя таго, трэці нумар напоўнены тэкстамі, прывязанымі беспасярэдне да цяперашняга палітычнага моманту. Напрыклад, на вокладцы красуецца асноўная вынаска: “Ня бойцеся вызваленьня”. Такім чынам мы паспрабавалі перадаць свой унутраны рэдакцыйны мэсідж нашым чытачам. У нумары зьмешчана недзе восемдзесят старонак аналітыкі — самых розных, беларускіх і небеларускіх, палітолягаў — дачынна цяперашняга палітычнага моманту напярэдадні выбараў. Як паказвае досьвед, наш беларускі рэжым вельмі нэрвуецца, калі бачыць спробу больш-менш прафэсійнай паліталягічнай экспэртызы сёньняшняга палітычнага курсу”.
(Аксак: ) “Да чаго, да якога моманту вы здольныя трымацца?”
(Булгакаў: ) “На самай справе запас трываласьці ў “ARCHE” яшчэ ёсьць — у нас застаецца падпіска, як ні дзіўна”.
(Аксак: ) “А калі вас пазбавяць і падпіскі?”
(Булгакаў: ) “Я думаю, што нават пазбаўленьне падпіскі ня будзе катастрафічна ўплываць на пэрспэктывы нашага часопісу, бо гэтым нас не даб’еш. У Беларусі ёсьць семсот-дзевяцьсот чалавек, якія хочуць чытаць “ARCHE” й якія будуць яго чытаць, незалежна ад таго, можна падпісацца на кожнай пошце альбо не. Думаю, што “ARCHE” спыніць свой выхад толькі пры ўмове нейкіх судовых ці квазісудовых рэпрэсій супраць рэдакцыйнага пэрсаналу альбо папросту зьнішчэньня рэдакцыі як юрыдычнай асобы. У такіх варунках, канечне, ужо шляху наперад ня будзе”.
(Аксак: ) “Вы думаеце, што гэта рэальная пэрспэктыва?”
(Булгакаў: ) Бачыце, тэндэнцыя вельмі нэгатыўная. Пасьля выбараў 2001 году ідзе плянамернае зьнішчэньне незалежнай прэсы. Але ўжо тады, на пераломе 2001—2002 гадоў, гучэлі ацэнкі, што незалежная прэса хутка будзе зьнішчана. Прайшло ўжо фактычна пяць гадоў, а зьнішчэньня поўнага так і не адбываецца. Улада дзейнічае вельмі плянамерна, але яна ўнікае нейкай такой пасьпешлівасьці. Таму трэнд, відавочна, скіраваны на поўную зачыстку інфармацыйнай прасторы. Але колькі гэтак будзе доўжыцца, колькі гадоў яшчэ мы зможам легальна выходзіць, я не магу адказаць. У любым выпадку мне здаецца, што “ARCHE” будзе зьнішчана толькі пасьля таго, як будуць раздушаны “Народная Воля”, “Белорусская деловая газета”, “Наша Ніва” — адным словам, выданьні, якія маюць большую аўдыторыю, большы наклад”.
(Аксак: ) “А вы рыхтуеце новы нумар?”
(Булгакаў: ) “Так. Ведаеце, “ARCHE” цяпер знаходзіцца ў вельмі пазытыўнай сытуацыі. Нам удалося неяк пераадолець тыя праблемы, што былі на пачатку існаваньня. Напрыклад, у 2000 годзе мы заяўлялі на штомесяцовы выхад і ня здолелі яго датрымаць. Мы выдалі на працягу 2000 году дзевяць нумароў, але дзявяты рэальна выйшаў ужо ўвесну 2001 году. Сёлета справы ідуць папросту наўзьдзіў добра. У нас цяпер у запасе шэсьцьсот старонак завярстаных тэкстаў і больш за тысячу старонак незавярстаных. Гэта значыць – заўсёды ёсьць з чаго выбраць: што ставіць у гэты нумар, што ня ставіць”.
(Аксак: ) “Чым вы тлумачыце такую супярэчлівую, на першы погляд, сытуацыю?”
(Булгакаў: ) “Я ўвогуле схільны гэта тлумачыць тым, што ў беларускай культуры адбываюцца вельмі пазытыўныя працэсы, што беларускія культурныя дзеячы, у вельмі шырокім сэнсе, — палітолягі, пісьменьнікі, філёзафы, лінгвісты — прадукуюць цяпер большую масу тэкстаў. З іншага боку, магчымасьці для публікацыі ў гэтых людзей вельмі моцна абмежаваліся, і няма такога багатага выбару, як дзесяць год таму. Вось таму мы робім і будзем рабіць наш часопіс, бо напісанае, створанае, завярстанае — застанецца”.
Кніга й аўтар
Генадзь Бураўкін: “Чым больш бязьлітасны пастух, тым больш слухмяная скаціна”
Міхась Скобла, Менск
Падрыхтаваная да выданьня новая кніга Генадзя Бураўкіна мае назву “Лісты да запатрабаваньня”. На думку творцы, беларуская літаратура сёньня запатрабаваная як ніколі, але ўлада робіць усё магчымае, каб на шляху таленавітага твора да чытача паўсталі непераадольныя перашкоды. Сваімі творчымі задумкамі й палітычнымі прадчуваньнямі паэт падзяліўся з нашым карэспандэнтам.
(Міхась Скобла: ) “Спадар Генадзь, у вас за плячыма багатае на падзеі жыцьцё — і праца ў машэраўскім кабінэце міністраў, і чатыры гады ў Нью-Ёрку ў ААН. Ці пішаце вы мэмуары?”
(Генадзь Бураўкін: ) “Яшчэ не сабраўся, але намерваюся абавязкова напісаць. Ня ведаю, ці гэта будуць мэмуары ў дакладным вызначэньні жанру, ці развагі і ўспаміны, але такая кніга ў маёй галаве ёсьць. Засталося яе пакласьці на паперу”.
(Скобла: ) “Спадзяецеся на памяць, ці на дзёньнікі?”
(Бураўкін: ) “Дзёньнікаў я ніколі ня вёў, цягам усяго жыцьця ня меў такой прывычкі. Спадзяюся пераважна на памяць, хоць нейкія запісы ў мяне ёсьць, друкаваныя крыніцы назапашаныя таксама”.
(Скобла: ) “Вы — мудры чалавек, у тым ліку і ў палітыцы. Што нас чакае 19—20 сакавіка?”
(Бураўкін: ) “Дзякуй за “мудрага чалавека”. Але, баюся, нягледзячы на ўсю сваю мудрасьць, я не магу сказаць пэўна, што нас чакае. На жаль, тут я пэсыміст, і думаю: таго, чаго мне хацелася б, і ня толькі мне, мы не прычакаем. Памятаю, мы размаўлялі з Васілём Быкавым, і я яму кажу: “Васіль, ну чаму ты такі пэсыміст?” А ён: “Так, я пэсыміст, але той пэсыміст, які вельмі хоча, каб яго пэсымістычныя прадчуваньні не збыліся” Вось і я так”.
(Скобла: ) “На мінулым тыдні на Радыё Свабода адбылася онлайн-канфэрэнцыя са Сьвятланай Алексіевіч. У яе спыталіся: у чым, на ваш погляд, галоўная праблема беларускай літаратуры? Адказ быў нечаканы: “Галоўная праблема беларускай літаратуры ў тым, што беларускай літаратуры няма”. Як вам такі прысуд?”
(Бураўкін: ) “Для мяне вельмі дзіўна такое чуць. І ня проста дзіўна. У мяне ў галаве ня ўкладаецца — як гэта няма беларускай літаратуры?! А што саму Сьвятлану Алексіевіч вывела ў людзі, на тыя эўрапейскія дарогі, якія ёй так падабаюцца? Што — няма Быкава, няма Алеся Адамовіча? Я ўжо не кажу пра клясыкаў нашых. Я й саму Алексіевіч усё ж далучаю да беларускай літаратуры. Калі няма літаратуры — дык няма й Алексіевіч. Але, мяркуючы з тых інтэрвію, якія я чытаў, яна сябе вельмі любіць і вельмі высока цэніць. Таму хачу ёй параіць, каб яна навучылася любіць і цаніць ня толькі сябе, але й іншых”.
(Скобла: ) “Нядаўна Беларускае тэлебачаньне паказала дакумэнтальны сэрыял “Пятнаццаць” — пра колішнія савецкія рэспублікі. Якое ваша ўражаньне як гледача?”
(Бураўкін: ) “Лейтматыў усяго сэрыялу — як усім цяжка жывецца, як многа ва ўсіх памылак! Толькі ў нас у Беларусі ўсё добра, мы ледзь не сьвятыя! Такое паказваць — проста не сур’ёзна. Мяне як дыплямата яшчэ вось што зьдзівіла: многія нашы амбасадары ў нядаўніх братніх рэспубліках дужа сьмела ацэньваюць палітычныя падзеі ў тых краінах, у якіх яны прадстаўляюць Беларусь. Такія паводзіны я расцэньваю як непрафэсійныя. Яны туды пасланы не для таго, каб даваць матэрыял для розных тэлепрапагандыстаў, а каб мацаваць сувязі паміж краінамі. Але час такіх сэрыялаў ужо прайшоў, людзі глядзяць на іх іранічна. А на БТ цяпер адразу некалькі сэрыялаў запусьцілі. І што яшчэ кідаецца ў вочы? Адны й тыя самыя людзі прадстаўляюць, напрыклад, Расею. Бабурын, Затулін, Алксьніс вылазіць… Гідка ўжо глядзець. Матэрыял падаецца вельмі агрэсіўна, злосна, а гэта не характэрна беларусам. Мне здаецца, аўтары робяць мядзьведжую паслугу кіраўніцтву краіны”.
(Скобла: ) “У №20 “Дзеяслова” анансавана ваша новая кніга “Лісты да запатрабаваньня”. Калі ён настане — час запатрабаваньня для айчыннай літаратуры?”
(Бураўкін: ) “Гэты час мы цяпер перажываем. Калі пісьменьнікаў не друкуюць, гэта ня значыць, што яны не запатрабаваныя. Творы добрыя ёсьць, яны, як тыя лісты да запатрабаваньня, — чакаюць свайго часу. Безумоўна, чым раней яны прыйдуць да чытача, — тым лепш. Беларуская ўлада памыляецца, калі лічыць, што можа забараніць цэлую літаратуру”.
Генадзь Бураўкін. З кнігі “Лісты да запатрабаваньня”
* * * Мы — розныя, Як розныя мясьціны, Што нас у сьвет шырокі прывялі. У кожнага ёсьць свой куток адзіны, Найлепшы, Найраднейшы на зямлі.
У кожнага свае хмызы і крушні, Свае лугі, пагоркі і раўкі, Свой маладзік, Загадкавы і скрушны, Свой адзінокі явар ля ракі.
Мы — розныя, Як розны лёс і досьвед, З якімі ўсе мы крочым праз гады. І кожны зьберагае ў сэрцы водсьвет Сваіх сьвятых заранак маладых.
У кожнага свае шляхі і вёсны, Свае вышыні, Бездані свае, Свае чаўны і ветразі, І вёслы, Якія час ужо ў архіў здае.
Мы — розныя. Ды нас усіх яднае Спазнаная душою спакваля Крынічная, Сунічная, Лясная, Пяшчаная бацькоўская зямля, Радзінны край, Цярплівы і збалелы, Гасьцінны, Як расьсьцелены абрус, У тысячах навалаў ацалелы З дабраславёным імем — Беларусь.
* * * Зірні здаволена наўкруг — Амаль што райская карціна: Прыветна зелянее луг І ціха пасьвіцца скаціна.
Сьляпнеча кружыцца траха. Курыцца вогнішча ля ўзьмежка. Схавана ў вуснах пастуха Лянівая, скупая ўсьмешка.
Сумуе пуга пад нагой. Лагодаю прыўзьняты бровы… Але здалёку на яго Глядзяць спалохана каровы.
Яны ня здолелі забыць, Хай нават сьціхне боль імгненна, Як страшна ён умее біць, Аж на губах бялее пена.
Ён біў штораз усё ямчэй І сыпаў новыя пагрозы. У іх каціліся з вачэй Вялікія, рудыя сьлёзы…
Ня кліча іх суседзкі луг, Ня вабіць збажына гасьцінна… Чым больш бязьлітасны пастух, Тым больш слухмяная скаціна…
* * * Час даўно пераблытаў семафоры і рэйкі, Пасадзіў нас усіх у свае цягнікі. І, пакінуўшы родныя хаты і рэкі, Мы ў нязнаную далеч ляцім нацянькі.
Мы баімся адны на вакзале застацца І імчым па палях, па лясах, па жыцьці. І мільгаюць, Мільгаюць за вокнамі станцыі. І хто ведае, Дзе каму трэба сысьці…
Нотны сшытак
“Танга з ружай”: дуэт музыкі й паэта
Дзьмітры Падбярэскі, Менск
Да творчага даробку Зьмітра Вайцюшкевіча дадаўся новы альбом “Танга з ружай”. Пасьля праграм на вершы Алеся Камоцкага, Рыгора Барадуліна, Уладзімера Маякоўскага, японскіх паэтаў Вайцюшкевіч напісаў нізку песень на вершы Ўладзімера Някляева.
(Дзьмітры Падбярэскі: ) “Прэм’ера гэтай праграмы адбылася 8 сакавіка. Зьміцер Вайцюшкевіч разам з “WZ Orchestra” працягвае разьвіцьцё той музычнай стылістыкі, што закладзена ў папярэдніх ягоных “паэтычных” праграмах. Можна нават сьцьвярджаць, што і для музыкі, і для паэта гэта быў новы досьвед”.
(Уладзімер Някляеў: ) “Неяк лічыў: каля паўтысячы гэтых песень у мяне напісана. Але ўсё гэта пісалася на “рыбу” так званую. Давалася мэлёдыя, і ты сядзеў, нанізваў слоўцы. А тут чалавек сам падышоў з кнігай, кажа: Уладзімер Пракопавіч, я хачу напісаць на вашы вершы музыку. Дзякуй, пішы, мне ж рабіць нічога ня трэба”.
(Падбярэскі: ) “Надзвычай актыўны апошнім часам што да падрыхтоўкі новых праграм Зьміцер Вайцюшкевіч вельмі патрабавальна ставіцца да паэтычнага матэрыялу сваіх песень. Ён ня любіць крочыць пратаптанымі сьцежкамі, ён імкнецца ў кожным вершы намацаць закладзеную ў ім мэлёдыку. А чаму ж Някляеў? — запытаўся я ў музыкі”.
(Вайцюшкевіч: ) “Мне даўно хацелася зрабіць альбом на вершы Ўладзімера Някляева. Менавіта ня тэксты, а вершы. Можа быць, гэта была й мая ініцыятыва, папросту ўзяць дзьве кніжкі — адну з сэрыі “Школьная бібліятэка”, другую — апошнюю ягоную кнігу “Так”. І адтуль выбраны былі вершы мною, а пасьля ўжо былі прапанаваны Ўладзімеру Пракопавічу. Быў вынесены на суд, па сутнасьці, ужо гатовы матэрыял. І я думаю, што гэта, па праўдзе, нармальна абсалютна. Чаму я выбраў Някляева? Таму што вельмі даўно хацеў: мне ён падаецца вельмі цікавай асобай, знакавай асобай беларускай паэзіі, супярэчлівай, асобай зь біяграфіяй. Мяне ў чыстым выглядзе паэты не цікавяць, мяне цікавяць асобы. А Ўладзімер Някляеў — гэта асоба. Магутная асоба з моцнай энэргетыкай”.
(Падбярэскі: ) “Уладзімер Някляеў сам некалі займаўся музыкай, а ягоны вопыт аўтара тэкстаў папулярных песень дазваляе яму цалкам кампэтэнтна разважаць пра музычны бок”.
(Някляеў: ) “Усё-такі гэта бліжэй да бардаўскай манеры выкананьня, чым да нашай эстраднай музыкі, тым больш, сёньняшняй эстраднай. Можа, я старэю? Але трываць тое, што робіцца сёньня ў нас у так званым шоў-бізнэсе беларускім, я не магу. Я не магу глядзець на гэта! Гэта ўсё па-за межамі ня тое што там этыкі, эстэтыкі — проста густу нейкага! На гэтым фоне тое, што робіць Зьміцер Вайцюшкевіч, “Палац” у нас ёсьць, — дзякаваць Богу, Вольскі той жа — ёсьць кагорта людзей з сапраўдным густам. Яны нават калі б па-расейску сьпявалі, — тое ж самае было б! Бо гэта людзі з густам, людзі, якія ня могуць дазволіць сабе таго, што дазваляе так званая папса”.
(Падбярэскі: ) “Звычайна паэт і кампазытар працуюць над песьняй разам. У нашым выпадку мы зноў-такі маем дачыненьне да нетрадыцыйнай творчасьці — што, зразумела, не магло не адбіцца й на музычным баку праграмы”.
(Вайцюшкевіч: ) “Мы шукалі нейкіх новых выхадаў, вярталіся да нейкіх старых. З рытмікай былі пэўныя нюансы, экспэрымэнты рабілі, сувязь з фолькам зноў-такі ў гэтай някляеўскай праграме зьявілася — спэцыяльна-неспэцыяльна, нейкія экспэрымэнты інструмэнтальныя. Напрыклад, там, дзе няма верша, як у адзінаццатым трэку пад назваю “Воўк”, — я там выю. Някляеў сказаў, што гэта самая лепшая песьня на дыску, таму што яна бяз словаў. У гэтым альбоме шмат фартэпіяна. Я думаю, што ўсё ж такі ён сьветлы. Цяжка яго параўноўваць з іншымі дыскамі, але мы працавалі над музычнай эстэтыкай, ад пачатку думалі, як гэта павінна выглядаць. Мяне задавальняе”.
(Падбярэскі: ) “На прэм’еры праграмы “Танга з ружай” Уладзімер Някляеў знаходзіўся ў залі як шараговы глядач. Але як асоба творчая сваіх уражаньняў ён не хавае”.
(Някляеў: ) “Я быў на больш чым прыстойным, на вельмі цікавым канцэрце. Я бачыў відовішча, на сцэне стаяў артыст, сапраўдны! Вось раней я яго бачыў, дык ён, што называецца, яшчэ набіраў форму. А цяпер гэта закончаны, абсалютна прафэсійны артыст! Ён ужо ўмее на сцэне рабіць усё, ня толькі сьпяваць, а ўсё, што трэба рабіць на сцэне, ён умее. І заля адпаведна рэагавала! Проста сьвяточная атмасфэра была ў залі! Пляскалі ня тое што — вось скончыўся нумар і трэба папляскаць, а вось там, дзе трэба было, адзначалі музычныя моманты. Хваля за хваляй ішлі на сцэну. А гэта ж адчуваецца, я сам настаяўся на сцэне. Гэта закон сцэны, эстрады наагул: песьня павінна быць напісана на 360 градусаў, павінна ісьці на ўсіх, для ўсіх, каб зрабіцца папулярнай, каб сьпявалася. Гэта ж мае свой сэгмэнт. І ня толькі таму, што яна беларуская. Яно проста сваёй эстэтыкай скіравана на пэўнае кола людзей. І гэта, перш за ўсё, людзі, якія разумеюць, што такое музыка й што такое паэзія”.
(Падбярэскі: ) “Спамінаючы тое новае, што зьявілася ў музыцы да гэтай праграмы, Зьміцер Вайцюшкевіч нездарма згадаў экспэрымэнты з рытмікай. Бадай, упершыню былі напісаны беларускамоўныя песьні з выразным джазавым акцэнтам — як, прыкладам, песьня “Лазенкі”.
Валер Булгакаў: “Часопіс “ARCHE” спыніць сваё існаваньне толькі ў сытуацыі зьнішчэньня рэдакцыі”
Валянціна Аксак, Менск
З пачатку сакавіка яшчэ некалькі кнігарняў краіны адмовіліся прадаваць навукова-папулярны й літаратурна-мастацкі часопіс “ARCHE”. Нагадаем, што першая хваля забароны на распаўсюд гэтага незалежнага выданьня прыйшлася на канец 2004 году, калі “ARCHE” адмовіліся прадаваць шапікі Белсаюздруку й кнігарні, што ўваходзяць ў рэспубліканскае прадпрыемства “Белкніга”. Пра пэрспэктывы часопісу ва ўмовах нарастаньня ціску ўладаў на незалежную прэсу нашая карэспандэнтка гаворыць зь ягоным галоўным рэдактарам Валерам Булгакавым.
(Валянціна Аксак: ) “Спадар Булгакаў, у гісторыі вашага часопісу чарговая старонка забароны на распаўсюд выданьня. Нагадайце, калі ласка, пра гэтыя апошнія падзеі”.
(Валер Булгакаў: ) “Я хачу сказаць, што, нягледзячы на першую хвалю забароны, якая адбылася яшчэ напрыканцы 2004 году, нашая сыстэма дыстрыб’юцыі па-свойму нармальна працавала. І ў Менску, і таксама ў шэрагу раённых гарадоў “ARCHE” можна было купляць у кніжных крамах. На жаль, пасьля выпуску сёлетняга трэцяга нумару адбыліся вось гэтыя падзеі…”
(Аксак: ) “З чым, на вашую думку, зьвязаны гэтыя забароны? Ці са зьместам нумару, ці з агульнай псыхалягічнай сытуацыяй у краіне напярэдадні выбараў?”
(Булгакаў: ) “Ёсьць думка, што ўсё ж такі спрацоўвае першае тлумачэньне, бо ў гэтым нумары былі зьмешчаны тэксты, якія ў лягеры цяперашняй улады маглі выклікаць вельмі вострую рэакцыю. Гэта агромністы, больш як на семьдзесят старонак, тэкст Сяргея Навумчыка пад назвай “Сем гадоў Адраджэньня. Фрагмэнты найноўшай беларускай гісторыі (1988 — 1995)” зь вельмі рэзкімі, я сказаў бы, бескампраміснымі ацэнкамі акцый, палітычных учынкаў, зробленых цяперашняй лукашэнкавай адміністрацыяй. Апрача гэтага, мы апублікавалі таксама вельмі рэзкую, зьедлівую рэцэнзію вядомага беларускага гісторыка Алеся Смалянчука на кніжку, якая таксама бунтавала мазгі беларускае інтэлігенцыі. Маецца на ўвазе двухтомнік “История Беларуси”, напісаны й часткова рэдагаваны вядомым дзеячом з Магілеву асабістым выкладчыкам Лукашэнкі Якавам Трашчанком. Гэтыя два тэксты, безумоўна, ёсьць раздражняльнікамі. Акрамя таго, трэці нумар напоўнены тэкстамі, прывязанымі беспасярэдне да цяперашняга палітычнага моманту. Напрыклад, на вокладцы красуецца асноўная вынаска: “Ня бойцеся вызваленьня”. Такім чынам мы паспрабавалі перадаць свой унутраны рэдакцыйны мэсідж нашым чытачам. У нумары зьмешчана недзе восемдзесят старонак аналітыкі — самых розных, беларускіх і небеларускіх, палітолягаў — дачынна цяперашняга палітычнага моманту напярэдадні выбараў. Як паказвае досьвед, наш беларускі рэжым вельмі нэрвуецца, калі бачыць спробу больш-менш прафэсійнай паліталягічнай экспэртызы сёньняшняга палітычнага курсу”.
(Аксак: ) “Да чаго, да якога моманту вы здольныя трымацца?”
(Булгакаў: ) “На самай справе запас трываласьці ў “ARCHE” яшчэ ёсьць — у нас застаецца падпіска, як ні дзіўна”.
(Аксак: ) “А калі вас пазбавяць і падпіскі?”
(Булгакаў: ) “Я думаю, што нават пазбаўленьне падпіскі ня будзе катастрафічна ўплываць на пэрспэктывы нашага часопісу, бо гэтым нас не даб’еш. У Беларусі ёсьць семсот-дзевяцьсот чалавек, якія хочуць чытаць “ARCHE” й якія будуць яго чытаць, незалежна ад таго, можна падпісацца на кожнай пошце альбо не. Думаю, што “ARCHE” спыніць свой выхад толькі пры ўмове нейкіх судовых ці квазісудовых рэпрэсій супраць рэдакцыйнага пэрсаналу альбо папросту зьнішчэньня рэдакцыі як юрыдычнай асобы. У такіх варунках, канечне, ужо шляху наперад ня будзе”.
(Аксак: ) “Вы думаеце, што гэта рэальная пэрспэктыва?”
(Булгакаў: ) Бачыце, тэндэнцыя вельмі нэгатыўная. Пасьля выбараў 2001 году ідзе плянамернае зьнішчэньне незалежнай прэсы. Але ўжо тады, на пераломе 2001—2002 гадоў, гучэлі ацэнкі, што незалежная прэса хутка будзе зьнішчана. Прайшло ўжо фактычна пяць гадоў, а зьнішчэньня поўнага так і не адбываецца. Улада дзейнічае вельмі плянамерна, але яна ўнікае нейкай такой пасьпешлівасьці. Таму трэнд, відавочна, скіраваны на поўную зачыстку інфармацыйнай прасторы. Але колькі гэтак будзе доўжыцца, колькі гадоў яшчэ мы зможам легальна выходзіць, я не магу адказаць. У любым выпадку мне здаецца, што “ARCHE” будзе зьнішчана толькі пасьля таго, як будуць раздушаны “Народная Воля”, “Белорусская деловая газета”, “Наша Ніва” — адным словам, выданьні, якія маюць большую аўдыторыю, большы наклад”.
(Аксак: ) “А вы рыхтуеце новы нумар?”
(Булгакаў: ) “Так. Ведаеце, “ARCHE” цяпер знаходзіцца ў вельмі пазытыўнай сытуацыі. Нам удалося неяк пераадолець тыя праблемы, што былі на пачатку існаваньня. Напрыклад, у 2000 годзе мы заяўлялі на штомесяцовы выхад і ня здолелі яго датрымаць. Мы выдалі на працягу 2000 году дзевяць нумароў, але дзявяты рэальна выйшаў ужо ўвесну 2001 году. Сёлета справы ідуць папросту наўзьдзіў добра. У нас цяпер у запасе шэсьцьсот старонак завярстаных тэкстаў і больш за тысячу старонак незавярстаных. Гэта значыць – заўсёды ёсьць з чаго выбраць: што ставіць у гэты нумар, што ня ставіць”.
(Аксак: ) “Чым вы тлумачыце такую супярэчлівую, на першы погляд, сытуацыю?”
(Булгакаў: ) “Я ўвогуле схільны гэта тлумачыць тым, што ў беларускай культуры адбываюцца вельмі пазытыўныя працэсы, што беларускія культурныя дзеячы, у вельмі шырокім сэнсе, — палітолягі, пісьменьнікі, філёзафы, лінгвісты — прадукуюць цяпер большую масу тэкстаў. З іншага боку, магчымасьці для публікацыі ў гэтых людзей вельмі моцна абмежаваліся, і няма такога багатага выбару, як дзесяць год таму. Вось таму мы робім і будзем рабіць наш часопіс, бо напісанае, створанае, завярстанае — застанецца”.
Кніга й аўтар
Генадзь Бураўкін: “Чым больш бязьлітасны пастух, тым больш слухмяная скаціна”
Міхась Скобла, Менск
Падрыхтаваная да выданьня новая кніга Генадзя Бураўкіна мае назву “Лісты да запатрабаваньня”. На думку творцы, беларуская літаратура сёньня запатрабаваная як ніколі, але ўлада робіць усё магчымае, каб на шляху таленавітага твора да чытача паўсталі непераадольныя перашкоды. Сваімі творчымі задумкамі й палітычнымі прадчуваньнямі паэт падзяліўся з нашым карэспандэнтам.
(Міхась Скобла: ) “Спадар Генадзь, у вас за плячыма багатае на падзеі жыцьцё — і праца ў машэраўскім кабінэце міністраў, і чатыры гады ў Нью-Ёрку ў ААН. Ці пішаце вы мэмуары?”
(Генадзь Бураўкін: ) “Яшчэ не сабраўся, але намерваюся абавязкова напісаць. Ня ведаю, ці гэта будуць мэмуары ў дакладным вызначэньні жанру, ці развагі і ўспаміны, але такая кніга ў маёй галаве ёсьць. Засталося яе пакласьці на паперу”.
(Скобла: ) “Спадзяецеся на памяць, ці на дзёньнікі?”
(Бураўкін: ) “Дзёньнікаў я ніколі ня вёў, цягам усяго жыцьця ня меў такой прывычкі. Спадзяюся пераважна на памяць, хоць нейкія запісы ў мяне ёсьць, друкаваныя крыніцы назапашаныя таксама”.
(Скобла: ) “Вы — мудры чалавек, у тым ліку і ў палітыцы. Што нас чакае 19—20 сакавіка?”
(Бураўкін: ) “Дзякуй за “мудрага чалавека”. Але, баюся, нягледзячы на ўсю сваю мудрасьць, я не магу сказаць пэўна, што нас чакае. На жаль, тут я пэсыміст, і думаю: таго, чаго мне хацелася б, і ня толькі мне, мы не прычакаем. Памятаю, мы размаўлялі з Васілём Быкавым, і я яму кажу: “Васіль, ну чаму ты такі пэсыміст?” А ён: “Так, я пэсыміст, але той пэсыміст, які вельмі хоча, каб яго пэсымістычныя прадчуваньні не збыліся” Вось і я так”.
(Скобла: ) “На мінулым тыдні на Радыё Свабода адбылася онлайн-канфэрэнцыя са Сьвятланай Алексіевіч. У яе спыталіся: у чым, на ваш погляд, галоўная праблема беларускай літаратуры? Адказ быў нечаканы: “Галоўная праблема беларускай літаратуры ў тым, што беларускай літаратуры няма”. Як вам такі прысуд?”
(Бураўкін: ) “Для мяне вельмі дзіўна такое чуць. І ня проста дзіўна. У мяне ў галаве ня ўкладаецца — як гэта няма беларускай літаратуры?! А што саму Сьвятлану Алексіевіч вывела ў людзі, на тыя эўрапейскія дарогі, якія ёй так падабаюцца? Што — няма Быкава, няма Алеся Адамовіча? Я ўжо не кажу пра клясыкаў нашых. Я й саму Алексіевіч усё ж далучаю да беларускай літаратуры. Калі няма літаратуры — дык няма й Алексіевіч. Але, мяркуючы з тых інтэрвію, якія я чытаў, яна сябе вельмі любіць і вельмі высока цэніць. Таму хачу ёй параіць, каб яна навучылася любіць і цаніць ня толькі сябе, але й іншых”.
(Скобла: ) “Нядаўна Беларускае тэлебачаньне паказала дакумэнтальны сэрыял “Пятнаццаць” — пра колішнія савецкія рэспублікі. Якое ваша ўражаньне як гледача?”
(Бураўкін: ) “Лейтматыў усяго сэрыялу — як усім цяжка жывецца, як многа ва ўсіх памылак! Толькі ў нас у Беларусі ўсё добра, мы ледзь не сьвятыя! Такое паказваць — проста не сур’ёзна. Мяне як дыплямата яшчэ вось што зьдзівіла: многія нашы амбасадары ў нядаўніх братніх рэспубліках дужа сьмела ацэньваюць палітычныя падзеі ў тых краінах, у якіх яны прадстаўляюць Беларусь. Такія паводзіны я расцэньваю як непрафэсійныя. Яны туды пасланы не для таго, каб даваць матэрыял для розных тэлепрапагандыстаў, а каб мацаваць сувязі паміж краінамі. Але час такіх сэрыялаў ужо прайшоў, людзі глядзяць на іх іранічна. А на БТ цяпер адразу некалькі сэрыялаў запусьцілі. І што яшчэ кідаецца ў вочы? Адны й тыя самыя людзі прадстаўляюць, напрыклад, Расею. Бабурын, Затулін, Алксьніс вылазіць… Гідка ўжо глядзець. Матэрыял падаецца вельмі агрэсіўна, злосна, а гэта не характэрна беларусам. Мне здаецца, аўтары робяць мядзьведжую паслугу кіраўніцтву краіны”.
(Скобла: ) “У №20 “Дзеяслова” анансавана ваша новая кніга “Лісты да запатрабаваньня”. Калі ён настане — час запатрабаваньня для айчыннай літаратуры?”
(Бураўкін: ) “Гэты час мы цяпер перажываем. Калі пісьменьнікаў не друкуюць, гэта ня значыць, што яны не запатрабаваныя. Творы добрыя ёсьць, яны, як тыя лісты да запатрабаваньня, — чакаюць свайго часу. Безумоўна, чым раней яны прыйдуць да чытача, — тым лепш. Беларуская ўлада памыляецца, калі лічыць, што можа забараніць цэлую літаратуру”.
Генадзь Бураўкін. З кнігі “Лісты да запатрабаваньня”
* * * Мы — розныя, Як розныя мясьціны, Што нас у сьвет шырокі прывялі. У кожнага ёсьць свой куток адзіны, Найлепшы, Найраднейшы на зямлі.
У кожнага свае хмызы і крушні, Свае лугі, пагоркі і раўкі, Свой маладзік, Загадкавы і скрушны, Свой адзінокі явар ля ракі.
Мы — розныя, Як розны лёс і досьвед, З якімі ўсе мы крочым праз гады. І кожны зьберагае ў сэрцы водсьвет Сваіх сьвятых заранак маладых.
У кожнага свае шляхі і вёсны, Свае вышыні, Бездані свае, Свае чаўны і ветразі, І вёслы, Якія час ужо ў архіў здае.
Мы — розныя. Ды нас усіх яднае Спазнаная душою спакваля Крынічная, Сунічная, Лясная, Пяшчаная бацькоўская зямля, Радзінны край, Цярплівы і збалелы, Гасьцінны, Як расьсьцелены абрус, У тысячах навалаў ацалелы З дабраславёным імем — Беларусь.
* * * Зірні здаволена наўкруг — Амаль што райская карціна: Прыветна зелянее луг І ціха пасьвіцца скаціна.
Сьляпнеча кружыцца траха. Курыцца вогнішча ля ўзьмежка. Схавана ў вуснах пастуха Лянівая, скупая ўсьмешка.
Сумуе пуга пад нагой. Лагодаю прыўзьняты бровы… Але здалёку на яго Глядзяць спалохана каровы.
Яны ня здолелі забыць, Хай нават сьціхне боль імгненна, Як страшна ён умее біць, Аж на губах бялее пена.
Ён біў штораз усё ямчэй І сыпаў новыя пагрозы. У іх каціліся з вачэй Вялікія, рудыя сьлёзы…
Ня кліча іх суседзкі луг, Ня вабіць збажына гасьцінна… Чым больш бязьлітасны пастух, Тым больш слухмяная скаціна…
* * * Час даўно пераблытаў семафоры і рэйкі, Пасадзіў нас усіх у свае цягнікі. І, пакінуўшы родныя хаты і рэкі, Мы ў нязнаную далеч ляцім нацянькі.
Мы баімся адны на вакзале застацца І імчым па палях, па лясах, па жыцьці. І мільгаюць, Мільгаюць за вокнамі станцыі. І хто ведае, Дзе каму трэба сысьці…
Нотны сшытак
“Танга з ружай”: дуэт музыкі й паэта
Дзьмітры Падбярэскі, Менск
Да творчага даробку Зьмітра Вайцюшкевіча дадаўся новы альбом “Танга з ружай”. Пасьля праграм на вершы Алеся Камоцкага, Рыгора Барадуліна, Уладзімера Маякоўскага, японскіх паэтаў Вайцюшкевіч напісаў нізку песень на вершы Ўладзімера Някляева.
(Дзьмітры Падбярэскі: ) “Прэм’ера гэтай праграмы адбылася 8 сакавіка. Зьміцер Вайцюшкевіч разам з “WZ Orchestra” працягвае разьвіцьцё той музычнай стылістыкі, што закладзена ў папярэдніх ягоных “паэтычных” праграмах. Можна нават сьцьвярджаць, што і для музыкі, і для паэта гэта быў новы досьвед”.
(Уладзімер Някляеў: ) “Неяк лічыў: каля паўтысячы гэтых песень у мяне напісана. Але ўсё гэта пісалася на “рыбу” так званую. Давалася мэлёдыя, і ты сядзеў, нанізваў слоўцы. А тут чалавек сам падышоў з кнігай, кажа: Уладзімер Пракопавіч, я хачу напісаць на вашы вершы музыку. Дзякуй, пішы, мне ж рабіць нічога ня трэба”.
(Падбярэскі: ) “Надзвычай актыўны апошнім часам што да падрыхтоўкі новых праграм Зьміцер Вайцюшкевіч вельмі патрабавальна ставіцца да паэтычнага матэрыялу сваіх песень. Ён ня любіць крочыць пратаптанымі сьцежкамі, ён імкнецца ў кожным вершы намацаць закладзеную ў ім мэлёдыку. А чаму ж Някляеў? — запытаўся я ў музыкі”.
(Вайцюшкевіч: ) “Мне даўно хацелася зрабіць альбом на вершы Ўладзімера Някляева. Менавіта ня тэксты, а вершы. Можа быць, гэта была й мая ініцыятыва, папросту ўзяць дзьве кніжкі — адну з сэрыі “Школьная бібліятэка”, другую — апошнюю ягоную кнігу “Так”. І адтуль выбраны былі вершы мною, а пасьля ўжо былі прапанаваны Ўладзімеру Пракопавічу. Быў вынесены на суд, па сутнасьці, ужо гатовы матэрыял. І я думаю, што гэта, па праўдзе, нармальна абсалютна. Чаму я выбраў Някляева? Таму што вельмі даўно хацеў: мне ён падаецца вельмі цікавай асобай, знакавай асобай беларускай паэзіі, супярэчлівай, асобай зь біяграфіяй. Мяне ў чыстым выглядзе паэты не цікавяць, мяне цікавяць асобы. А Ўладзімер Някляеў — гэта асоба. Магутная асоба з моцнай энэргетыкай”.
(Падбярэскі: ) “Уладзімер Някляеў сам некалі займаўся музыкай, а ягоны вопыт аўтара тэкстаў папулярных песень дазваляе яму цалкам кампэтэнтна разважаць пра музычны бок”.
(Някляеў: ) “Усё-такі гэта бліжэй да бардаўскай манеры выкананьня, чым да нашай эстраднай музыкі, тым больш, сёньняшняй эстраднай. Можа, я старэю? Але трываць тое, што робіцца сёньня ў нас у так званым шоў-бізнэсе беларускім, я не магу. Я не магу глядзець на гэта! Гэта ўсё па-за межамі ня тое што там этыкі, эстэтыкі — проста густу нейкага! На гэтым фоне тое, што робіць Зьміцер Вайцюшкевіч, “Палац” у нас ёсьць, — дзякаваць Богу, Вольскі той жа — ёсьць кагорта людзей з сапраўдным густам. Яны нават калі б па-расейску сьпявалі, — тое ж самае было б! Бо гэта людзі з густам, людзі, якія ня могуць дазволіць сабе таго, што дазваляе так званая папса”.
(Падбярэскі: ) “Звычайна паэт і кампазытар працуюць над песьняй разам. У нашым выпадку мы зноў-такі маем дачыненьне да нетрадыцыйнай творчасьці — што, зразумела, не магло не адбіцца й на музычным баку праграмы”.
(Вайцюшкевіч: ) “Мы шукалі нейкіх новых выхадаў, вярталіся да нейкіх старых. З рытмікай былі пэўныя нюансы, экспэрымэнты рабілі, сувязь з фолькам зноў-такі ў гэтай някляеўскай праграме зьявілася — спэцыяльна-неспэцыяльна, нейкія экспэрымэнты інструмэнтальныя. Напрыклад, там, дзе няма верша, як у адзінаццатым трэку пад назваю “Воўк”, — я там выю. Някляеў сказаў, што гэта самая лепшая песьня на дыску, таму што яна бяз словаў. У гэтым альбоме шмат фартэпіяна. Я думаю, што ўсё ж такі ён сьветлы. Цяжка яго параўноўваць з іншымі дыскамі, але мы працавалі над музычнай эстэтыкай, ад пачатку думалі, як гэта павінна выглядаць. Мяне задавальняе”.
(Падбярэскі: ) “На прэм’еры праграмы “Танга з ружай” Уладзімер Някляеў знаходзіўся ў залі як шараговы глядач. Але як асоба творчая сваіх уражаньняў ён не хавае”.
(Някляеў: ) “Я быў на больш чым прыстойным, на вельмі цікавым канцэрце. Я бачыў відовішча, на сцэне стаяў артыст, сапраўдны! Вось раней я яго бачыў, дык ён, што называецца, яшчэ набіраў форму. А цяпер гэта закончаны, абсалютна прафэсійны артыст! Ён ужо ўмее на сцэне рабіць усё, ня толькі сьпяваць, а ўсё, што трэба рабіць на сцэне, ён умее. І заля адпаведна рэагавала! Проста сьвяточная атмасфэра была ў залі! Пляскалі ня тое што — вось скончыўся нумар і трэба папляскаць, а вось там, дзе трэба было, адзначалі музычныя моманты. Хваля за хваляй ішлі на сцэну. А гэта ж адчуваецца, я сам настаяўся на сцэне. Гэта закон сцэны, эстрады наагул: песьня павінна быць напісана на 360 градусаў, павінна ісьці на ўсіх, для ўсіх, каб зрабіцца папулярнай, каб сьпявалася. Гэта ж мае свой сэгмэнт. І ня толькі таму, што яна беларуская. Яно проста сваёй эстэтыкай скіравана на пэўнае кола людзей. І гэта, перш за ўсё, людзі, якія разумеюць, што такое музыка й што такое паэзія”.
(Падбярэскі: ) “Спамінаючы тое новае, што зьявілася ў музыцы да гэтай праграмы, Зьміцер Вайцюшкевіч нездарма згадаў экспэрымэнты з рытмікай. Бадай, упершыню былі напісаны беларускамоўныя песьні з выразным джазавым акцэнтам — як, прыкладам, песьня “Лазенкі”.
