Лінкі ўнівэрсальнага доступу

“Пуцін павінен сысьці і Пуцін павінен застацца...”


Юры Дракахруст, Прага Асаблівасьці расейскай выбарчай кампаніі, рэпрэсіі супраць апазыцыі, легітымнасьць улады – на гэтыя тэмы наш карэспандэнт Юры Дракахруст гутарыць з расейскімі палітолягамі Леанідам Радзіхоўскім і Віталем Найшулем.

Дракахруст: Чаму расейская ўлада вядзе такую агрэсіўную выбарчую кампанію? Здавалася б, няма чаго пераймацца, паводле апытаньняў, “Единая Россия” атрымае большасьць і нават канстытуцыйную. Чаму ж кампанія вядзецца так, нібыта вораг пад Масквой стаіць?

Радзіхоўскі: Ведаеце, цяпер ужо ня я вам павінен тлумачыць, а вы нам павінны тлумачыць, бо мы хутка рушым у кірунку Беларусі. Вы – нашы настаўнікі на цяперашні момант.

Мне здаецца, што тут ёсьць некалькі прычын. Першая – чыста тэхналягічная. Пад выбары створаны велізарны апарат: адміністрацыя прэзыдэнта, рэгіянальныя адміністрацыі, апарат "Единой Росии". Апарат атрымлівае велізарныя грошы і імітуе бурлівую дзейнасьць. Між тым палітычнае поле настолькі зачышчанае, што ствараецца віртуальны вораг і вядзецца імітацыя барацьбы.

Вось абвясьцілі галоўным ворагам СПС. Але ж не СПС пачаў нападаць на Пуціна. Ім перакрылі каналы фінансаваньня, іх пачалі прэсаваць – іх фактычна падштурхнулі да таго, каб яны занялі бескампрамісную пазыцыю. А паколькі яны яе занялі і пачалі вайну з Пуціным, яны і атрымалі па поўнай праграме. Дакладней, не яны, а ўсё расейскае грамадзтва.

Ёсьць і іншая прычына. Калі вы гадамі ствараеце рэжым маўчаньня ў тэле- і радыёэфіры, але паводле "дурных" умоваў дэмакратычных выбараў трэба хаця б на 5 хвілін эфір адкрыць, то вам міжволі робіцца вельмі страшна. Калі ў вас свабода ў эфіры, то людзі да крытыкі ўлады прызвычаіліся. Але калі вы гадамі накачваеце вобраз прэзыдэнта як непераможнага, стваральніка новай Расеі, ратавальніка краіны ад хаосу, і раптам адчыняецца шчылінка, куды нехта можа крыкнуць: “А кароль жа ж голы!” – то вам, зразумела, робіцца вельмі страшна. Бо рэзананс ад гэтага крыку можа быць вельмі моцны.

Нарэшце трэцяя прычына можа быць у тым, што справа тут ня ў выбарах, а ў тым, каб псыхалягічна падрыхтаваць грамадзтва да пераходу ў якасна новы стан. Нам шмат гадоў тлумачылі, што ў нас ёсьць шмат зьнешніх ворагаў: ЗША, НАТА і г.д. Але цяпер нам тлумачаць, што ў нас ёсьць і ўнутраныя ворагі, памагатыя ворагаў зьнешніх. А гэта ўжо, прабачце, размовы 30-х гадоў. Гэта ў многіх выклікае страх і жаданьне ўцячы з гэтай краіны.

Я ў гэты апошні варыянт ня веру, таму ў Расеі і застаюся. Ня веру таму, што ва ўлады ёсьць інстынкт самазахаваньня і яна памятае, чым абярнуліся 30-я гады для самой улады.

Савецкія начальнікі былі запалоханыя жабракі ў параўнаньні з вольнымі мільярдэрамі, якімі зьяўляюцца цяперашнія расейскія чыноўнікі. Таму я ня надта веру ў магчымасьць пабудовы таталітарнай дзяржавы. Але ж і выключаць гэтага нельга.

Найшуль: Першая прычына – аўтаматызм дзяржаўнай улады. Калі яна ўсталёўвае вэртыкаль недзе наверсе, яна давядзе яе да апошняй прыбіральшчыцы.

З аб''ектыўнага пункту гледжаньня ўладзе ня варта было зусім чапаць гэтую малалікую апазыцыю. Але дзеля адзінства кіраваньня краінай яна абрынаецца на яе зь несувымернай сілай.

Другая прычына – у існаваньні сапраўды велізарнай праблемы, праблемы пераемнасьці. Пуцін павінен сысьці і Пуцін павінен застацца. І гэтая праблема невырашальная. Ня можа быць моцны прэзыдэнт пры моцным Пуціне. Нехта павінен быць слабым. У нас у гісторыі рэдка бывала, каб дзьве асобы былі на самым версе і кіравалі дзяржавай. Гэта заўсёды трывала нядоўга.

Усе гэтая апэрацыя выходзіць ня толькі за канстытуцыйныя рамкі, але і за рамкі расейскай палітычнай культуры. І з гэтай хісткасьцю сцэнару зьвязана тое, што дзеяньні па яго рэалізацыі зьяўляюцца несувымернымі.

Дракахруст: Апошнім часам, напрыклад у мінулыя выходныя, расейскія ўлады жорстка разганяюць акцыі апазыцыі. Некаторыя лічаць гэта паказчыкам таго, што ўлады баяцца народу. Але наколькі нешматлікія ўдзельнікі “маршаў нязгодных” прадстаўляюць сабой расейскі народ і ягоныя памкненьні – гэта вялікае пытаньне. Чаму ж такія рэпрэсіі, непрапарцыйныя пагрозе?

Радзіхоўскі: Гэта ўжо чыста беларускі варыянт. Улада народу, зразумела, баіцца, бо гэта недэмакратычная ўлада. Скажам, у Францыі могуць страйкаваць сотні тысяч, Сарказі лаяць, а ён кажа : “Я не саступлю”. Бо ён адчувае сябе легітымным прэзыдэнтам, бо ён абапіраецца на ўсю сілу дэмакратыі. А пры аўтарытарным рэжыме такое немагчыма. Аўтарытарная ўлада або саступае натоўпу, або кідае на яго танкі. Размаўляць такая ўлада ня можа.

Але расейскай ўладзе баяцца народу няма падставаў. Народ задаволены. Народ цярпець ня можа ўдзельнікаў гэтых маршаў. Для народу ўсе гэтыя Каспараў, Нямцоў і іншыя – у лепшым выпадку блазны гарохавыя, а ў горшым – ворагі народу. Таму баяцца, што народ кінецца на іх абарону, не даводзіцца.

Наконт гвалту – я б не сказаў, што 5 сутак Каспараву – гэта надта моцны гвалт. Машына дзяржаўнага гвалту – гэта расстрэл. Мы забылі, але гэта ніхто не адмяняў. У нас улада імітуе гвалт гэтак жа, як імітуе выбары, як яна імітуе ўсё.

А чаму яна імітуе гэты гвалт – таму што, па-першае, трэба стварыць вобраз ворага, узбудзіць пэўныя эмоцыі ў натоўпе, а па-другое, запалохаць, запалохаць патэнцыйных праціўнікаў улады. Паказаць, што пакуль гэтых нязгодных толькі “пагладзілі супраць поўсьці”. Але “ты , Зин, на грубость нарываешься”, і можаш нарвацца. Атрымаеце ня 5 сутак, а паўгода, а можам і больш сур''ёзна пагаварыць. Вы што, забыліся, у якой краіне жывяце? Дык мы нагадаем. Не Швэйцарыя.

Калі вы думаеце, што вас амэрыканскі пасол абароніць, то дарма. Мы сказалі, што хто свой саплівы нос да нас суне, таму нос адшчыкнем. І ня будзе амэрыканскі пасол вас абараняць.

Вось такая лёгіка. І гэта тая самая лёгіка, паводле якой ваш прэзыдэнт абрынае несувымерныя сілы на вельмі слабую апазыцыю.

Найшуль: Народ, калі казаць у шырокім сэнсе – за Пуціна, а не за гэтыя групы. Але людзі ня надта добра ставяцца да такога парушэньня эстэтыкі ўлады. Ёсьць адчуваньне таго, што так ня робіцца. Размова ня столькі пра рэпрэсіі, колькі пра хісткасьць канструкцыі сцэнару пераемнасьці, нейкія недарэчныя зьезды праводзяцца.

Што тычыцца апазыцыі, то тут абодва бакі гуляюць у свае гульні. Апазыцыі трэба, каб супраць яе ўжылі сілу, інакш іх акцыя будзе нецікавай, бо яны сапраўды нікога не прадстаўляюць. Зь іншага боку ўлада кідаецца на гэта, як у свой час Палітбюро пры Гарбачове кідалася на Ельцына. Ельцын нешта казаў, на яго адразу кідаліся, што толькі павялічвала яго папулярнасьць.

Праўда, наконт апазыцыі трэба сказаць, што хоць яны і маргінальныя, праблемы, якія яны ўзьнімаюць, не зьяўляюцца маргінальнымі. Аднак паводле іх колькасьці ў расейскім насельніцтве і расейскім электараце яны, зразумела, маргіналы.

Дракахруст: Апытаньне, праведзенае на замову нашага радыё Лявада-Цэнтрам, паказала дзіўную карціну: большасьць расейцаў лічаць, што выбары ня будуць справядлівыя, але ізноў жа большасьць спадзяецца менавіта на гэтую ўладу , якая такія выбары праводзіць і на іх і будзе абраная. Наколькі гэтая ўлада будзе легітымнай, наколькі такія выбары падрываюць легітымнасьць улады?

Радзіхоўскі: Для зьнешняга сьвету тое, што адбываецца, падрывае і легітымнасьць і аўтарытэт расейскай улады. Што тычыцца ўнутранай легітымнасьці ўлады, то яна ў Расеі не заснаваная на выбарах. Дэмакратычнай сьвядомасьці ў Расеі няма. Людзі прызвычаіліся, што ёсьць такі рытуал, яны не хацелі б ад яго адмаўляцца, але людзі ня дурні, яны ведаюць цану гэтаму рытуалу, аднак з гэтай прычыны не пераймаюцца.

У Расеі легітымнасьць улады заснаваная на традыцыі царскай улады, якая захавалася. Тут разарваная сувязь з рэлігіяй – “любая ўлада ад Бога”, і ў гэтым сэнсе легітымнасьць надламаная. Але яна застаецца. У Талстога ў “Анне Карэнінай” у селяніна пытаюцца, як ён ставіцца да вайны з туркамі. А той адказвае: “А што мне думаць, ёсьць імпэратар, ён нас і абдумаў, ён нас і абдумае ва ўсіх справах”.

Грамадзяне Расеі ведаюць, што яны ў гэтай краіне ніхто, нічога ад іх не залежыць, ніякую ўладу яны не абіраюць. Кідаюць нейкія бюлетэні ў скрыню. Але пры чым тут улада?

Адкуль улада? Так, не ад Бога, “Бог ведае” ад каго. Але яна ёсьць. Тым больш, што цару цяпер шанцуе, пры ім стала жыць лепш. Тое, што ён нейкіх там Каспаравых саджае ў турму – большасьць лічыць, што мала саджае. А астатнія лічаць – ну пасадзіў, а мне што? Што мне гэты Каспараў? Хай едзе ў сваю Амэрыку і там па-ангельску размаўляе. Шахматны кароль нас не цікавіць, у нас цар ёсьць.

Найшуль: Калі казаць пра парлямэнцкія выбары, то яны заўсёды мелі нізкую легітымнасьць, гэта выбар асобаў, якія ў народнай сьвядомасьці ніяк не фіксуюцца. Іншая справа прэзыдэнцкія выбары. Гэта выбары цара. І тут корань ня ў выбары, а ў абраньні.

У свой час пра Ельцына казалі, што ня ён пачаў чачэнскую вайну, а што яму кепскія людзі кепска параілі. Пры гэтым людзі разумелі, што ён сам прыняў гэтае рашэньне, але не хацелі хістаць Ельцына як цара. Тут таксама ёсьць розьніца паміж стаўленьнем да Пуціна і тым, як праходзяць выбары.

Пуцін застаецца высокалегітымнай асобай да прэзыдэнцкіх выбараў. А вось там могуць пачацца нечаканасьці, бо гэтая канструкцыя, калі ёсьць цар і ёсьць нацыянальны лідэр, будзе блытаць людзей. Ёсьць руская прымаўка "Адзін Бог на небе, адзін цар на зямлі". А што такое абіраць цара, калі побач яшчэ адзін цар – гэта галаваломка. І вось гэта можа разгайдаць легітымнасьць улады.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG