Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Дуброва: “Шануйце Лукашэнку як сваё вока — а не крычыце на яго”


Зьміцер Бартосік, Дуброва, Маладэчанскі раён Вёску Дуброва, што ў Маладэчанскім раёне, ня знойдзеш у турыстычных праспэктах і даведніках. Хоць паглядзець тут ёсьць на што. Сваімі помнікамі архітэктуры і археалёгіі Дуброва дасьць фору якому райцэнтру.

Калі ехаць з боку Ракава, першае, што падарожніка прымусіць прыпыніцца, — будынкі колішняга сьпіртзаводу.

Пабудаваны Ваньковічамі сто гадоў таму, з чырвонай цэглы, з гатычнымі вокнамі, зь фігурнымі гзымсамі, гэты прамысловы будынак сёньня выглядае сярэднявечным замкам. Мёртвыя вокны даўно закрытага прадпрыемства толькі дадаюць таямнічасьці.

Дзьве старыя, якіх я сустрэў каля ўваходу, з сумам згадваюць былое.

Старая: “Сьпіртзавод быў, ужо няма. Ужо прадалі. Адразу сказалі, нейкія матрацы будуць рабіць, цяпер нейкія ўцяпліцелі”.

Старая: “Кантору ж прадалі. Сказалі, швачны цэх адкрыюць. У канторы”.

Старая: “Усё выкінулі. Чанаў не відаць. Я помню, на трубе было напісана “1911 год”.

Старыя распавялі мне банальную й сумную гісторыю, тыповую для беларускіх мястэчак, абдзеленых найвышэйшай увагай.

Сьпіртзавод закрыўся больш за дзесяць гадоў таму. Тыя, хто не захварэў на вытворчасьці й выжыў, цягнуць свой век на пэнсіі. Моладзь збольшага працуе ў Маладэчне і Менску.

Але я чамусьці ўпэўнены, што ў такіх гістарычных мястэчках заўжды можна сустрэць чалавека незвычайнага — які раскажа пра былое, як ніхто. І такою жывою моваю, якой ня вывучыш па акадэмічных слоўніках. На пошукі такіх людзей я і пайшоў па Дуброве.

Недалёка ад мёртвага заводу знаходзіцца аднапавярховы маленькі Дом культуры. Ягоная кіраўнічка Лілія Дамашкевіч, кабета сярэдняга веку, якая прыехала сюды працаваць з Маладэчна, паказала мне невялікую выставу мастацкіх вырабаў.



Лілія: “Гэтая выстава ў нас народных умельцаў. Мы хадзілі па вёсках і зьбіралі тое, што рабілі нашы людзі, вышывалі, ткалі”.

Карэспандэнт: “Ахвотна старыя людзі аддавалі?”

Лілія: “Ахвотна. У нас добрыя людзі. Яны вельмі добразычлівыя. Старыя людзі, жыхары вёскі Дубровы вылучаюцца асаблівай прыстойнасьцю, дабрынёй. Каторыя прыежджыя, яны трохі злыя, яны папсавалі калектыў”.

Спадарыня Лілія накіравала мяне да адной з майстрыцаў, 80-гадовай Ганны Войніч. Якая, са словаў спадарыні Ліліі, “яшчэ памятае карчму”.

Ідучы паўз даўно нячышчаную сажалку Ваньковічаў, уздоўж закінутага парку, лішні раз пераконваесься, наколькі варожымі й чужароднымі выглядаюць трохпавярховыя шэрыя дамы брэжнеўскай эпохі.

Спадарыню Ганну, старую ўвішную і гаваркую, я адцягнуў ад працы на гародзе.



Карэспандэнт: “А што ж вы адна працуеце?”

Ганна: “Мужыка няма. Брыдкая была, благая. Ды самым такім часам нарадзілася. Усіх маіх аднагодкаў пазабівалі”.

Карэспандэнт: “А што вы на сябе наракаеце? Брыдкая...”

Ганна: “Не ўзялі замуж. І цяпер, прадстаўце, цяжка дажываць. Жыць было і няблага. І грошы былі. А цяпер — да во. Тыдзень таму абакралі ж мяне. Залезьлі ў хату. Ой, ня хочацца гаварыць”.

Карэспандэнт: “А хто гэта мог залезьці?”

Ганна: “Мясцовыя. Вось тут цэлая хата алькаголікаў. Нідзе ня робяць. Ні ён, ні яна. П’юць і пяюць”.

Час “панскага прыгнёту” Ганна згадвае з замілаваньнем. Бо тады так не пілі й дзьвярэй не замыкалі.

Ганна: “Прыгожы завод. Мая маці помніла, як гэты завод будаваўся. І гэта ўсё ўручную. Гэтае каменьне білі і ўручную цягалі. Быў такі пан Ваньковіч. Меў некалькі маёнткаў. Гэта пан пабудаваў гэты завод. Быў вінакур, які гнаў той сьпірт”.

Карэспандэнт: “А раскажэце пра карчму — кажуць, што тут карчма была?”

Ганна: “Гэта таксама была панская карчма. Я помню гэтую карчму. Жыд быў. Жыд гаспадарыў гэтаю карчмой. Гандляваў гарэлкай. Танцы зробіць, музыкам заплаціць. Моладзь, і хлопцы, і дзеўкі, купляюць гэную гарэлку й танцуюць. А жыд зарабляе. І вялікая была карчма. Я добра памятаю”.

Карэспандэнт: “А былі людзі, які казалі, што “мы беларусы”, “мы не палякі”?”

Ганна: “Адзін быў такі. “Паўлінку” ставіў. Паставілі мяне каля хлапца, дык мала той “Паўлінкі” бачыла. Плакала, што каля хлапца паставілі. І быў ён... Беларусі хацеў. Таўпека яго прозьвішча.

А той вершык, што ён чытаў, помню. “Засьвеце сонца і ў наша ваконца, і папараць зацьвіце!” Пасьля “Паўлінкі” ён гаварыў такі вершык. А тады, як забралі, так ён і зьнік”.

Карэспандэнт: “У трыццаць дзявятым забралі?”

Ганна: “Так”.

У школе прозьвішча Таўпекі ня памятаюць. Дзьве маладыя настаўніцы адчынілі дзеля мяне школьны музэй, багаты на па-майстэрску зробленыя макеты былых дубровенскіх будынкаў і малюнкі дасавецкага жыцьця.



Настаўніца: “Назва вёскі ад слова “дубы”. На нашым паселішчы шмат дубоў расло. У час вайны іх сьпілавалі. А куды іх падзелі? Ці іх проста спалілі, ці іх перавезьлі ў Нямеччыну? Дубоў тут у нас вельмі мала засталося”.

Карэспандэнт: “А чым вёска адметная — акрамя дубоў?”

Наспаўніца: “Быў у нас сьпіртзавод”.

Настаўніца: “Была карчма”.

Карэспандэнт: “А яна не захавалася?”

Настаўніца: “Не. Захаваўся сам парк. А самой карчмы... Во яна. Усе малюнкі датычацца нашай вёскі”.

Настаўніца: “Мясцовая мастачка наша, Васілеўская”.

Мясцовая мастачка, 80-гадовая Галіна Васілеўская, жыве ў самым рамантычным кутку Дубровы. Каля велічнай руіны касьцёлу, пабудаванага ў 1776 годзе. Ягоныя сьцены памятаюць напалеонаўскую вайну і паўстаньне Каліноўскага.



Але савецкага часу храм не перажыў. Хаця вялізарная спаруда ў стылі барока працягвае ўражваць і да сёньня. Там, дзе некалі стаялі лавы і маліліся вернікі, сёньня растуць дрэвы. Побач з калёнамі, якія ўпіраюцца ў неба.

Мастачка жыве на вуліцы, якая завецца Дзявочая горка. Згорбленая невясёлая бабулька сустрэла мяне без асаблівай радасьці.

Галіна: “Цяга была ў мяне да маляваньня зь дзяцінства. Іду, небам любуюся, вершамі Пушкіна любуюся, паўтараю “Яўгенія Анегіна”.

Карэспандэнт: “Дзявочая горка — адкуль гэтая назва?”

Галіна: “Існуе такая легенда. Многа гадоў таму назад палюбілі два хлопцы дзяўчыну прыгожую. Яна ня ведала, каго палюбіць. Сказала: “Хто першы дабяжыць на гэтую горку, за таго я замуж пайду”. Яны так беглі, што ў іх сэрцы разарваліся. А дзяўчыну тут жа забілі за злачынства”.

Старая Галіна, напэўна, не патрапіла ў свой час на “Паўлінку” ў карчме. Адсюль яе жаданьне гаварыць выключна “на великом и могучем”. У маёй беларускай мове самадзейная мастачка знайшла прыкмету апазыцыйнасьці. І гаворка зьбілася на тэму, якой я не хацеў кранаць.

Галіна: “Расеі патрэбная Беларусь без Лукашэнкі. Ня будзе Лукашэнкі, што зробяць алігархі расейскія? Мільянэры? Што яны зробяць з заводамі нашымі, фабрыкамі? Што застанецца нам? Нічога. Я памру, а вы застаняцеся жыць. Шануйце Лукашэнку як сваё вока — а не крычыце на яго. Ён пасланы Богам. Яго паслаў нам Бог! Ідзе вайна псыхалягічная!”

А зараз вернемся да размовы з Ганнай Войніч.

Карэспандэнт: “А “Паўлінку” ставілі — тэатар прыяжджаў?”

Ганна: “Не, нашы. Ён сваіх тут зарганізаваў. Моладзь гэтую”.

Карэспандэнт: “А ён быў настаўнік?”

Ганна: “Ён нейкі палітыкант быў. Не настаўнік. Але дабіўся дазволу, каб яму дазволілі. У карчме і было гэта. Гэтая “Паўлінка”. Глядзелі, поўная карчма была. Вучыліся па-польску, а гаварылі па-беларуску”.



“Палітыкант” — Уладзімер Таўпека, які ў 1930-м паставіў у карчме “Паўлінку” і зьнік у ГУЛАГу. Ягонага імя няма ў гістарычных энцыкляпэдыях. Пра яго няма ніякіх зьвестак у інтэрнэце. Яно магло быць назаўжды забытае.

Ці ня ў гэтым сэнс майго выпадковага прыезду ў Дуброву — каб пачуць і агучыць гэтае імя? Аднаго з тысяч, хто хацеў быць у Беларусі самім сабой і заплаціў за гэта жыцьцём…
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG