Газавы канфлікт і масавая сьвядомасьць
Дракахруст: “Цяперашні летні газавы канфлікт паміж Беларусьсю і Расеяй амаль уклаўся ў адзін тыдзень: 1 жніўня “Газпром” абвясьціў пра скарачэньне з 3 жніўня паставак за няўплату запазычанасьці, 8 жніўня той жа “Газпром” пацьвердзіў, што запазычанасьць цалкам выплачаная. Гэтым разам ані адключэньня, ані скарачэньня паставак не было. І ўсё ж выглядае, што сам гэты канфлікт стаў чарговым моцным шокам для беларускай масавай сьвядомасьці.
Ці можна сказаць, што гэты канфлікт, як і ўсе папярэднія, яшчэ больш ўмацаваў беларускую нацыянальную сьвядомасьць, умацаваў адчуваньне, што ёсьць мы, і ёсьць яны – іншыя, ці нават варожыя? Перш чым папрасіць вас адказваць на гэтае пытаньне, я прапаную вашай увазе апытаньні, якія рабілі нашы карэспандэнты ў гэтыя дні ў Менску і ў Горадні:
Юнак: “Наш прэзыдэнт стараецца зрабіць краіну больш незалежнай. А Расеі гэта ўсё ж не падабаецца. І таму яны ўзмацняюць патрабаваньні”.
Спадарыня: “Недалюбліваюць Беларусь. Але як бы там ні было, мы ўсё роўна выжывем”.
Юнак: “Я лічу, што Расея гэта робіць для таго, каб Беларусь сталася яе прыдаткам. Зараз там будзе новы прэзыдэнт, якому непатрэбны стане наш Лукашэнка. І таму яны перабудоўваюць нашы адносіны так, каб у будучыні Беларусь зрабілася расейскім дадаткам”.
Спадарыня: “Я думаю, што плаціць трэба. Ідзеш на рынак – плаціш і купляеш. Вось і ўся прычына. Расейцам таксама трэба есьці, як і нам. І таму жыць на пазыкі… – калісьці гэта закончыцца. Таму, хто дае пазыкі, аднойчы гэта надакучвае”.
Спадарыня: “Мне здаецца, што рынкавыя адносіны між краінамі – гэта нармальныя адносіны. Але Расея зь Беларусьсю робіць несправядліва. Усё ж такі мы дзяржава, якая не адвярнулася ад Расеі. І хочам падтрымліваць добрыя стасункі. Прэзыдэнт заўсёды добра гаворыць пра Расею. Дык і Расея павінна трымацца па-братэрску”.
Спадар: “Даўно вядома: яны хочуць захапіць усё, што мы маем. Каб потым мы не маглі анічога зрабіць. Я, наагул, ня ведаю: крычаць, што яны нам браты, а самі...”
Спадарыня: “Яны хочуць завалодаць Беларусьсю, каб яна апынулася пад Расеяй, і кіраваць тут. А што тады з гэтага атрымаецца? Мы, старыя, тады паўміраем з голаду. Я вось была нядаўна ў Расеі. Дык там такая дарагоўля... Гэта ў Маскве больш-менш, а за Масквой... там увечары нават лямпачак на вуліцы не ўключаюць”.
Спадар: “Так і ёсьць. Яны хочуць задарма ўсё ў нас выкупіць і зрабіць нас сваёй калёніяй”.
Спадар: “Лукашэнка сказаў, што на калені станавіцца ня будзе. І правільна сказаў, раз у яго хопіць партнэраў і без Расеі. А вось што сабе Расея думае... Гэтым яны нічога не дамогуцца”.
Спадарыня: “Найперш Расея дамагаецца грошай за свой газ. І я лічу, што гэта нармальна. Чаго яшчэ хочуць? Ня ведаю. Але відавочна, што хочуць нейкіх зьмен. Ды я сумняюся, што ў іх нешта атрымаецца”.
Хлопец: “Я ня ведаю. Але лічу, што Расеі гэта ня выгадна, ды ўсё ж яна ўзьняла цэны на газ. Я думаю, яны проста так “вычвараюцца”.
Ягоны сябра: “Я думаю, што захапіць Беларусь хоча не Расея, а ейныя прадпрымальнікі”.
Спадарыня: “Я ня бачу ніякіх агрэсіўных мэтаў. Мне здаецца, нашы народы заўсёды былі ў сяброўстве”.
Дзяўчына: “Яна хоча прымусіць Беларусь рабіць усё, што хочацца расейскаму кіраўніцтву”.
Спадар: “Яны хочуць, каб наша дзяржава была марыянэткай”.
Спадар: “Так рабіць нельга. Беларусь павінна быць беларускай”.
Пэнсіянэрка: “Самі вы ведаеце, чаго яна хоча. Гэтыя браты нашы так любяць нас! І для нашага задаваленьня зрабілі нам такое…”
Спадарыня: “Я згодна з Лукашэнкам. Расея непрыгожа адносіцца да Беларусі”.
Спадар: “Я не лічу гэта канфліктам. Гэта нармальныя пытаньні, якія трэба вырашаць”.
Ну а зараз пытаньне вам – які ўплыў на фармаваньне нацыянальнай сьвядомасьці зрабіў гэты канфлікт? Валянцін Акудовіч, як Вы мяркуеце?”
Акудовіч: "Я думаю, што пэўны нэгатыўны ўплыў на стасункі Беларусі з Расеяй гэты канфлікт аказаў, як ён стаўся і яшчэ адной "цаглінай" у "кітайскую сьцяну", якая пакрысе ўзводзіцца паміж нашымі краінамі. Такія рэчы не праходзяць бяз сьледу.
Дракахруст: "Генадзь Самусевіч, а на Вашу думку – ці адсланіў?"
Самусевіч: “Я мяркую, што вялікім шокам гэта для масавай сьвядомасьці беларусаў ня стала. І вось чаму. Я нагадаю старое выказваньне Лукашэнкі – “Мы, як у 1941-м годзе, у варожым кальцы”. У гэтым "варожым" кальцы" было адно выключэньне – гэта Расея. А зараз нам накідаюць уяўленьне, што ўжо і Расея стала ворагам нашай квітнеючай Беларусі, маўляў, расейцы нам здрадзілі і вядуць сябе рукамі "Газпрому" як “браткі”, бандыты і гэтак далей. Зьвярніце ўвагу на тое, як улада зьніжае ўзровень сваіх тлумачэньняў да ўзроўню і лексыкі крымінальнага сьвету.
На жаль, у нас штучна зададзены вельмі нізкі ўзровень дыялёгу ў грамадзтве. У адной з вашых перадач Сьвятлана Алексіевіч казала, што Лукашэнка здолеў задаць беларусам вельмі нізкі ўзровень спажываньня для масавага спажыўца. На мой погляд, тут ня толькі нізкі ўзровень спажываньня зададзены штучна, мэтанакіравана і штучна зададзены вельмі нізкі ўзровень дыялёгу паміж уладай і грамадзтвам, уладай і апазыцыяй, і нават паміж апазыцыяй і грамадзтвам”.
Дракахруст: "Уладзімер Мацкевіч, а як бы Вы ацанілі раўнадзейны вэктар рэакцыі грамадзтва на гэты чарговы крызыс?"
Мацкевіч: "Я мяркую, што рэакцыя грамадзтва сьведчыць хутчэй пра разгубленасьць грамадзкай думкі, грамадзкай сьвядомасьці, у якой няма пэўных трафарэтаў, гатовых адказаў на пытаньні, якія паўстаюць зараз адносна дачыненьняў Беларусі і Расеі.
Але ж я б разглядаў і аб''ектыўны бок усяго гэтага. Я не выключаю, што зараз, улетку, ніякага канфлікту ў беларуска-расейскіх дачыненьнях проста не было. Не было ў тым сэнсе, што пытаньне, зь якога гэта было штучна раздзмута, цалкам працоўнае, гэта пытаньне парадку разьлікаў па даўно зафіксаваных дамовах. Не было ня толькі канфлікту, але нават падставаў для яго раздзьмуваньня.
Раней гэтае "саплівае" сяброўства з Расеяй было на ўзроўні такой патаснасьці, што няёмка было глядзець на нашых афіцыйных асабаў, як яны паводзілі сябе з расейскімі рэгіёнамі, асабліва ў часы Ельцына. Тое, што тады было закладзена ў грамадзкую сьвядомасьць, у штампы масавага друку, зараз проста даводзіцца ліквідаваць. І патрэбныя нейкія шокавыя падзеі, якія б зьмянілі гэтую "сапліва"-братэрска-дзіцячую ідэалёгію і рыторыку наконт беларуска-расейскіх адносінаў на нармалёвыя адносіны паміж дзьвюма дзяржавамі, хай сабе і суседзямі".
Вораг – ужо не “Газпром”, а Расея?
Дракахруст: “Падчас цяперашняга крызісу, як і падчас мінулага, зімовага, беларускія афіцыйныя мэдыі канцэнтравалі агонь сваёй крытыкі на расейскіх алігархах, “грашовых мяхах”, якія нібыта імкнуцца захапіць Беларусь.
Генадзь ужо цытаваў артыкул “Если друг оказался вдруг” з “Советской Белоруссии”. Я прывяду яшчэ некалькі цытатаў з гэтай яскравай публікацыі: “Вадародныя алігархі” скупляюць усё, што кепска ляжыць, і на вачах ператвараюцца ў злосную мядузу Гаргону, спараваную з маршакоўскім містэрам Твістэрам. “Газпром” выклікае агіду расейцаў , як спрут, які тлусьцее”, – пісала газэта, відавочна аддзяляючы кепскі “Газпром” ад добрых расейцаў. Але 2 жніўня Аляксандар Лукашэнка , выступаючы ў рэдакцыі гэтай газэты, заявіў:
“Упершыню я дазваляю сабе гучна пра гэта сказаць: Расея хоча прыватызаваць ня толькі асобныя прадпрыемствы, нават бясплатна іх прыхваціць. Яны хацелі б прыватызаваць усю краіну”.
Зьвярніце ўвагу: ужо не алігархі, не злавесны “Газпром”, ня Крэмль – Расея. І сапраўды, гаворыцца ўпершыню. Уладзімер, ці бачыце Вы ў гэтым новую лінію, новы інструмэнт ідэалягічнага будаўніцтва? І наколькі, на Ваш погляд, гэта будзе ўспрынята масавай сьвядомасьцю?”
Мацкевіч: “Напэўна, Вы маеце рацыю. што гэта трохі новая нотка. Але я б зьвярнуў увагу на тое, што ня толькі эканоміка мае свой аб''ектыўны бок, але і рыторыка, дыскурс таксама маюць аб''ектыўны бок: адно слова цягне за сабой іншае. Вы памятаеце, што савецкая прапаганда будавалася таксама падобным чынам: добры амэрыканскі народ знаходзіцца пад пятой Дзядзькі Сэма і імпэрыялістаў. Імпэрыялісты выкрываліся, а народ заўсёды падаваўся нібыта добрым.
Тое самае паўтарае беларуская дзяржаўная журналістыка. А Лукашэнка, я думаю, ужо клапоціцца пра тое, каб дыстанцыявацца ад Расеі і замацаваць тую незалежнасьць, якой зараз ён напоўніцу карыстаецца.
Гэтыя новыя ноткі – сьведчаньне таго, што ў сьвядомасьць эліты беларускага рэжыму, у сьвядомасьць галоўных ідэолягаў гэтага рэжыму пачынае ўваходзіць уяўленьне пра тое, што ўсё ж такі братэрства братэрствам, а грошы – гэта паасобку.
Самусевіч: “Перш за ўсё – наконт гэтага выказваньня Лукашэнкі пра жаданьне Расеі прыватызаваць Беларусь. Ён сам у свой час прыватызаваў цэлую краіну, і нічога – ніхто не абураецца. Пры гэтым у яго былі пэўныя палітычныя пляны наконт прыватызацыі і самой Расеі. І зараз мы чуем гістэрычныя крыкі наконт таго, што нехта імкнецца прыватызаваць нашу краіну ўключна з самім Аляксандрам Лукашэнкам.
У мяне пытаньне – а чаму не, спадарства? Проста вельмі вялікі бізнэс, а вялікі бізнэс – гэта заўсёды вялікая палітыка. Хочаце быць самастойнымі, свабоднымі і сувэрэннымі – плаціце па рахунках. Сувэрэнітэт роўны рынкавым цэнам у гандлі з суседзямі, за свабоду і сувэрэнітэт трэба плаціць столькі, колькі патрабуецца для іх падтрыманьня. А калі Вы плаціць ня можаце альбо ня хочаце, то ўскосна гэта вельмі моцна б''е па вас.
Аляксандру Лукашэнку даводзіцца тэрмінова мяняць свой ідэалягічны накірунак. Калі раней мы былі амаль рускімі, мы былі, паводле Лукашэнкі, "рускімі са знакам якасьці", то зараз, каб захаваць сваю ўладу, яму даводзіцца тэрмінова аддаляцца ад Расеі. Таму вылучаецца такая тэза – Расея нам ужо ня сябра, а вораг.
Лукашэнку даводзіцца плаціць па рахунках, даказваючы, што мы – сувэрэнная дзяржава. І трэба аддаць належнае Расеі , што менавіта яна прымушае нас вызначацца ў якасьці сувэрэннай дзяржавы.
Дракахруст: "Спадар Акудовіч, некалькі гадоў таму, камэнтуючы ранейшыя газавыя крызысы, Вы казалі, што Лукашэнка можа выпусьціць з бутэлькі антырасейскага джына, і што беларусы самі ня ведаюць, наколькі яны ня любяць свайго "старэйшага брата". Пасьля гэтых фразаў, сказаных Лукашэнкам у "Советской Белоруссии", ці можна сказаць, што ён нарэшце выпусьціў ці выпускае гэтага джына?"
Акудовіч: "Не, я думаю, што пакуль не, пакуль ён трымае гэтага джына ў закаркаванай пляшцы да больш неабходнага часу, які амаль напэўна надыйдзе, раней ці пазьней. Але само па сабе гэтае выказваньне Лукашэнкі досыць цікавае.
Яшчэ нядаўна Расея была для беларусаў, як кажуць, “наша ўсё”. Але літаральна за некалькі гадоў яна ператварылася ў найбольш праблемнае поле як для ўлады, гэтак і для шараговага беларуса.
Відавочна, што сёньня асноўная пагроза і небясьпека для Беларусі зьвязана не з Амэрыкай, Эўразьвязам ці апазыцыяй, а з Расеяй. І ў пэрспэктыве гэтая пагроза будзе толькі нарастаць, перадусім для ўлады. Але ня ў тым сэнсе, што Крэмль пра нейкія палітычныя маніпуляцыі зьменіць Лукашэнку на нейкага іншага, а ў сэнсе радыкальнага перагляду ўсіх стасункаў з Расеяй – ад палітычных да фінансава-эканамічных. І гэта можа прывесьці да таго, што Лукашэнка страціць галоўнае апірышча сваёй улады – ягоны электарат.
Мяркую, што цытаванае тут выказваньне Лукашэнкі зьвязанае з прадчуваньнем тых будучых вялікіх пагрозаў. Ён да іх ужо рыхтуецца. Але найперш яму трэба падрыхтаваць свой электарат. А задача гэта зусім ня простая. Лукашэнка прыйшоў да ўлады і столькі год трымаў яе, бясконца дэкляруючы адно і тое ж: Расея – “наша ўсё”. Расея была цалкам згодная з гэтай тэзай. Але зь ёй была згодная і большасьць беларусаў.
Ці ёсьць Расея замежжам?
Дракахруст: “Далей я хачу зьвярнуць увагу на дзіўны парадокс масавай сьвядомасьці. Усё ж, калі браць па ўвагу фармальна эканамічны, юрыдычны бок праблемы, то сытуацыя простая, як цьвік. Беларусь купляла тавар, прыйшоў час аплаты – трэба плаціць. Цяжка сябе ўявіць такую сытуацыю ў адносінах Беларусі, скажам, зь Нямеччынай, Польшчай, Украінай. Цяжка і ў сэнсе паводзінаў уладаў і рэакцыі грамадзтва: за купленае плаціць ня хочацца, але трэба.
А з Расеяй – інакш. Ці не атрымліваецца так, што гэтая асобнасьць, адасобленасьць ад Расеі (мы – не яны) грунтуецца на ўяўленьні пра ўсё ж асобыя адносіны з усходнім суседам? Уладзімер Мацкевіч, Вам пытаньне”.
Мацкевіч : “Тут трэба падкрэсьліць дзьве рэчы. Па-першае, у такім парадоксе вінаватая сама Расея. Расейская палітыка заўсёды карысталася эканомікай як сродкам, праз эканоміку Расея прывязвала да сябе сатэлітаў, праз эканоміку Расея імкнулася выкручваць рукі сваім апанэнтам і г.д. Вось гэтая расейская звычка і спараджае такую рэакцыю. Як толькі расейскія эканамічныя суб''екты пачынаюць нешта рабіць, адразу робіцца зразумелым, што бяз санкцыі Крамля яны гэтага рабіць не маглі. "Газпром" і Крэмль – гэта ня проста браты - блізьняты, у зьнешнеэканамічных дачыненьнях гэта амаль адно і тое ж.
Таму якой бы сьмешнай ні была гэтая рыторыка беларускага рэжыму, у ёй ёсьць пэўная рацыя: гэта робіць ня сам па сябе "Газпром", гэта робіць расейскі ўрад. Зразумела, што добры расейскі народ да гэтага ня мае дачыненьня. Але ж Расея ўжо мае.
Па-другое, мяне не пакідае ўражаньне, што гэты летні канфлікт – цалкам штучны. Сытуацыяй з аплатай скарысталіся, каб раздзьмуць гэты піяр, і гэта ўжо накірунак.
Раней Лукашэнка выбудоўваў сувэрэнітэт рэжыму, ну і краіны таксама, справамі, тады як рытарычна ўсё больш узмацняліся сяброўства, адданасьць, братэрства і г.д. На сёньняшні дзень гэта ўжо перайшло ад справаў да рыторыкі, і гэтая рытарычная зьмена сьведчыць пра сур’ёзныя зьмены ў дачыненьнях з Расеяй і ў пабудове беларускай дзяржаўнасьці.
Тут ёсьць і трэці бок. Ён наўпрост ня тычыцца канфлікту, але пра гэта трэба падумаць. Вельмі паказальным быў выпадак, калі на сьвяце песьні "За незалежную Беларусь", якое было разгорнутае гэтым летам і папярэднічала гэтай штучна-піяраўскай "вайне" з Расеяй, з эстрады прагучаў лёзунг "Жыве Беларусь!", і натоўп, лукашэнкаўскі натоўп, гэта падхапіў.
Дракахруст: "Генадзь, а як Вы лічыце, гэты крок, пра які гаворыць Уладзімер, крок да традыцыйнага нацыяналізму адраджэнцаў, будзе ўладай зроблены? А акрамя гэтага Вам тое ж пытаньне, што я задаваў Уладзімеру. Ну немагчыма сабе ўявіць, каб Нямеччына, скажам, нямецкі ўрад, нешта паставіў у Беларусь, а Беларусь сказала: "А мы ня будзем плаціць, у нас грошай няма", і беларусы падхапілі: "Правільна, ня трэба плаціць, на Беларусь ціснуць, немцы нас хочуць захапіць" і г.д. Немагчыма ўявіць сябе такую рэакцыю. А адносна Расеі яна такая і ёсьць".
Самусевіч: “Што тычыцца клясычнага нацыяналізму – не, але зрухі безумоўна будуць. Я памятаю, як Юрась Хадыка ў адным са сваіх выступаў на Сойме БНФ дзесьці годзе ў 2002-2003 сказаў: "Лукашэнка зараз гаворыць тое, што мы гаварылі на працягу апошніх гадоў. Гэта дзякуючы нам, гэта наша заслуга". Я тады ў яго спытаўся: “А калі Лукашэнка пачне размаўляць на матчынай мове, Вы яго ў нацыяналісты запішаце?” Тое, што Лукашэнка выкарыстоўвае гэтую рыторыку – ён вымушаны гэта рабіць, рабіць сувэрэнны праект.
Што тычыцца стаўленьня да Расеі, то мне здаецца, што да апошняга часу беларусы і расейцы не разьмяжоўвалі сваё “Я”. Калі спытаць, скажам, немца, ці аўстрыец – немец, немец адкажа, што аўстрыец мне блізкі, ён мне радня, але мая радня – гэта ня я.
У беларускай масавай сьвядомасьці да апошняга часу такое разьмежаваньне фармуецца літаральна зараз на нашых вачах: так, расеец мне радня, але радня – гэта ня я.
Дракахруст: "Валянцін Акудовіч, а як Вы лічыце, ці магчымы паварот беларускіх уладаў на ідэалягічным узроўні да клясычнага нацыяналізму адраджэнцаў, каб адказаць на пытаньне, сфармуляванае Генадзем: “А хто я”?”
Акудовіч: "Тут я згодны з Генадзем, што клясычны нацыяналізм праз каналы лукашэнкаўскай ідэалёгіі немагчымы. Ён і непатрэбны Лукашэнку. Але тое, што асобныя элемэнты, напрацаваныя клясычным нацыяналізмам, ідэалёгія ўлады будзе скарыстоўваць і ўжо актыўна скарыстоўвае, дык гэта напэўна. Я калісьці даўно сказаў, што Лукашэнку патрэбны нацыяналізм бяз нацыі.
Бясспрэчна, нашы стасункі з Расеяй маюць зусім іншую і прыроду, і традыцыю, чым зь іншымі краінамі сьвету. Гэтыя адносіны пачалі складвацца ў тую даўнюю пару, калі беларусы былі ўлучаныя ў Расейскую імпэрыю як народ, "издревле", з гледзішча рускіх, ім родны.
У праявах, блізкіх да сучасных, яны найбольш поўна выявіліся ў часы БССР: Крэмль татальна валодаў усімі рэсурсамі, а задача рэспубліканскага кіраўніцтва палягала ў тым, каб выцыганіць у "старэйшага брата" для "малодшага" як мага больш грошай, выгадных замоваў і іншых прывілеяў. А мы ўзамен дэманстравалі братэрскую любоў і адданасьць, пра што і казаў Уладзімер Мацкевіч.
Традыцыя падобных стасункаў была настолькі моцнай, што нават пасьля развалу СССР савецкаму функцыянэру Барысу Ельцыну і да галавы не было яе мяняць. Але потым прыйшоў Пуцін, які ўжо ня быў савецкім функцыянэрам, а яшчэ больш несавецкім было ягонае атачэньне. А Лукашэнка ня змог ці не адважыўся ў належны час пачаць перафарматоўваць традыцыю стасункаў з Расеяй.
Цалкам верагодна, што гэтым выказваньнем Лукашэнкі пазначаецца пачатак эпохі зусім іншых стасункаў з Расеяй. На нашых вачах мы перастаем быць братэрскімі народамі і пачынаем свой шлях да ўласнай суб''ектнасьці, бо, не разарваўшы пупавіну з Расеяй, гэтая суб''ектнасьць была немагчымай. Пакуль мы былі братамі Расеі, мы заўсёды заставаліся трохі недасуб''ектам. Магчыма, што тут і пачынаецца ўжо іншы наш шлях".
Дракахруст: “Цяперашні летні газавы канфлікт паміж Беларусьсю і Расеяй амаль уклаўся ў адзін тыдзень: 1 жніўня “Газпром” абвясьціў пра скарачэньне з 3 жніўня паставак за няўплату запазычанасьці, 8 жніўня той жа “Газпром” пацьвердзіў, што запазычанасьць цалкам выплачаная. Гэтым разам ані адключэньня, ані скарачэньня паставак не было. І ўсё ж выглядае, што сам гэты канфлікт стаў чарговым моцным шокам для беларускай масавай сьвядомасьці.
Ці можна сказаць, што гэты канфлікт, як і ўсе папярэднія, яшчэ больш ўмацаваў беларускую нацыянальную сьвядомасьць, умацаваў адчуваньне, што ёсьць мы, і ёсьць яны – іншыя, ці нават варожыя? Перш чым папрасіць вас адказваць на гэтае пытаньне, я прапаную вашай увазе апытаньні, якія рабілі нашы карэспандэнты ў гэтыя дні ў Менску і ў Горадні:
Юнак: “Наш прэзыдэнт стараецца зрабіць краіну больш незалежнай. А Расеі гэта ўсё ж не падабаецца. І таму яны ўзмацняюць патрабаваньні”.
Спадарыня: “Недалюбліваюць Беларусь. Але як бы там ні было, мы ўсё роўна выжывем”.
Юнак: “Я лічу, што Расея гэта робіць для таго, каб Беларусь сталася яе прыдаткам. Зараз там будзе новы прэзыдэнт, якому непатрэбны стане наш Лукашэнка. І таму яны перабудоўваюць нашы адносіны так, каб у будучыні Беларусь зрабілася расейскім дадаткам”.
Спадарыня: “Я думаю, што плаціць трэба. Ідзеш на рынак – плаціш і купляеш. Вось і ўся прычына. Расейцам таксама трэба есьці, як і нам. І таму жыць на пазыкі… – калісьці гэта закончыцца. Таму, хто дае пазыкі, аднойчы гэта надакучвае”.
Спадарыня: “Мне здаецца, што рынкавыя адносіны між краінамі – гэта нармальныя адносіны. Але Расея зь Беларусьсю робіць несправядліва. Усё ж такі мы дзяржава, якая не адвярнулася ад Расеі. І хочам падтрымліваць добрыя стасункі. Прэзыдэнт заўсёды добра гаворыць пра Расею. Дык і Расея павінна трымацца па-братэрску”.
Спадар: “Даўно вядома: яны хочуць захапіць усё, што мы маем. Каб потым мы не маглі анічога зрабіць. Я, наагул, ня ведаю: крычаць, што яны нам браты, а самі...”
Спадарыня: “Яны хочуць завалодаць Беларусьсю, каб яна апынулася пад Расеяй, і кіраваць тут. А што тады з гэтага атрымаецца? Мы, старыя, тады паўміраем з голаду. Я вось была нядаўна ў Расеі. Дык там такая дарагоўля... Гэта ў Маскве больш-менш, а за Масквой... там увечары нават лямпачак на вуліцы не ўключаюць”.
Спадар: “Так і ёсьць. Яны хочуць задарма ўсё ў нас выкупіць і зрабіць нас сваёй калёніяй”.
Спадар: “Лукашэнка сказаў, што на калені станавіцца ня будзе. І правільна сказаў, раз у яго хопіць партнэраў і без Расеі. А вось што сабе Расея думае... Гэтым яны нічога не дамогуцца”.
Спадарыня: “Найперш Расея дамагаецца грошай за свой газ. І я лічу, што гэта нармальна. Чаго яшчэ хочуць? Ня ведаю. Але відавочна, што хочуць нейкіх зьмен. Ды я сумняюся, што ў іх нешта атрымаецца”.
Хлопец: “Я ня ведаю. Але лічу, што Расеі гэта ня выгадна, ды ўсё ж яна ўзьняла цэны на газ. Я думаю, яны проста так “вычвараюцца”.
Ягоны сябра: “Я думаю, што захапіць Беларусь хоча не Расея, а ейныя прадпрымальнікі”.
Спадарыня: “Я ня бачу ніякіх агрэсіўных мэтаў. Мне здаецца, нашы народы заўсёды былі ў сяброўстве”.
Дзяўчына: “Яна хоча прымусіць Беларусь рабіць усё, што хочацца расейскаму кіраўніцтву”.
Спадар: “Яны хочуць, каб наша дзяржава была марыянэткай”.
Спадар: “Так рабіць нельга. Беларусь павінна быць беларускай”.
Пэнсіянэрка: “Самі вы ведаеце, чаго яна хоча. Гэтыя браты нашы так любяць нас! І для нашага задаваленьня зрабілі нам такое…”
Спадарыня: “Я згодна з Лукашэнкам. Расея непрыгожа адносіцца да Беларусі”.
Спадар: “Я не лічу гэта канфліктам. Гэта нармальныя пытаньні, якія трэба вырашаць”.
Ну а зараз пытаньне вам – які ўплыў на фармаваньне нацыянальнай сьвядомасьці зрабіў гэты канфлікт? Валянцін Акудовіч, як Вы мяркуеце?”
Акудовіч: "Я думаю, што пэўны нэгатыўны ўплыў на стасункі Беларусі з Расеяй гэты канфлікт аказаў, як ён стаўся і яшчэ адной "цаглінай" у "кітайскую сьцяну", якая пакрысе ўзводзіцца паміж нашымі краінамі. Такія рэчы не праходзяць бяз сьледу.
В.Акудовіч: “Гэты канфлікт адсланіў ад Расеі шараговага беларуса”.
Я б не перабольшваў значэньня гэтага канфлікту, але разам з тым, я б і не выключаў, што ён яшчэ далей адсланіў нас ад Расеі, і галоўнае, што адсланіў і Беларусь у цэлым, і найперш, што істотна для нацыянальна-ангажаваных беларусаў – адсланіў шараговага беларуса".Дракахруст: "Генадзь Самусевіч, а на Вашу думку – ці адсланіў?"
Самусевіч: “Я мяркую, што вялікім шокам гэта для масавай сьвядомасьці беларусаў ня стала. І вось чаму. Я нагадаю старое выказваньне Лукашэнкі – “Мы, як у 1941-м годзе, у варожым кальцы”. У гэтым "варожым" кальцы" было адно выключэньне – гэта Расея. А зараз нам накідаюць уяўленьне, што ўжо і Расея стала ворагам нашай квітнеючай Беларусі, маўляў, расейцы нам здрадзілі і вядуць сябе рукамі "Газпрому" як “браткі”, бандыты і гэтак далей. Зьвярніце ўвагу на тое, як улада зьніжае ўзровень сваіх тлумачэньняў да ўзроўню і лексыкі крымінальнага сьвету.
Г.Самусевіч: “Улада зьніжае ўзровень сваіх тлумачэньняў да ўзроўню і лексыкі крымінальнага сьвету”.
Вось да якой "фені" апусьціўся галоўны афіцыёз краіны: "На нас наехалі", "Газпрому" ўсё мала", "дай, альбо забяру", "браткі", "не на тых напалі" і гэтак далей. Давайце прыгадаем, якія ярлыкі былі ў сталінскую эпоху, і вы ўбачыце тое самае: "шкоднікі", "ворагі народу" і гэтак далей.На жаль, у нас штучна зададзены вельмі нізкі ўзровень дыялёгу ў грамадзтве. У адной з вашых перадач Сьвятлана Алексіевіч казала, што Лукашэнка здолеў задаць беларусам вельмі нізкі ўзровень спажываньня для масавага спажыўца. На мой погляд, тут ня толькі нізкі ўзровень спажываньня зададзены штучна, мэтанакіравана і штучна зададзены вельмі нізкі ўзровень дыялёгу паміж уладай і грамадзтвам, уладай і апазыцыяй, і нават паміж апазыцыяй і грамадзтвам”.
Дракахруст: "Уладзімер Мацкевіч, а як бы Вы ацанілі раўнадзейны вэктар рэакцыі грамадзтва на гэты чарговы крызыс?"
Мацкевіч: "Я мяркую, што рэакцыя грамадзтва сьведчыць хутчэй пра разгубленасьць грамадзкай думкі, грамадзкай сьвядомасьці, у якой няма пэўных трафарэтаў, гатовых адказаў на пытаньні, якія паўстаюць зараз адносна дачыненьняў Беларусі і Расеі.Але ж я б разглядаў і аб''ектыўны бок усяго гэтага. Я не выключаю, што зараз, улетку, ніякага канфлікту ў беларуска-расейскіх дачыненьнях проста не было. Не было ў тым сэнсе, што пытаньне, зь якога гэта было штучна раздзмута, цалкам працоўнае, гэта пытаньне парадку разьлікаў па даўно зафіксаваных дамовах. Не было ня толькі канфлікту, але нават падставаў для яго раздзьмуваньня.
У.Мацкевіч: “Канфлікт быў штучна раздзьмуты таму, што ёсьць аб''ектыўны шлях, па якім адбываецца пабудова беларускай дзяржаўнасьці”.
Ён быў штучна раздзьмуты таму, што ёсьць аб''ектыўны шлях, па якім адбываецца пабудова беларускай дзяржаўнасьці. І не Лукашэнка вызначае гэты аб''ектыўны шлях. Ён патрабуе ад людзей пэўных дзеяньняў. Але людзі могуць памыляцца, могуць чагосьці ня ўлічваць, з чымсьці не лічыцца. І Лукашэнка таксама зрабіў шэраг памылак.Раней гэтае "саплівае" сяброўства з Расеяй было на ўзроўні такой патаснасьці, што няёмка было глядзець на нашых афіцыйных асабаў, як яны паводзілі сябе з расейскімі рэгіёнамі, асабліва ў часы Ельцына. Тое, што тады было закладзена ў грамадзкую сьвядомасьць, у штампы масавага друку, зараз проста даводзіцца ліквідаваць. І патрэбныя нейкія шокавыя падзеі, якія б зьмянілі гэтую "сапліва"-братэрска-дзіцячую ідэалёгію і рыторыку наконт беларуска-расейскіх адносінаў на нармалёвыя адносіны паміж дзьвюма дзяржавамі, хай сабе і суседзямі".
Вораг – ужо не “Газпром”, а Расея?
Дракахруст: “Падчас цяперашняга крызісу, як і падчас мінулага, зімовага, беларускія афіцыйныя мэдыі канцэнтравалі агонь сваёй крытыкі на расейскіх алігархах, “грашовых мяхах”, якія нібыта імкнуцца захапіць Беларусь.
Генадзь ужо цытаваў артыкул “Если друг оказался вдруг” з “Советской Белоруссии”. Я прывяду яшчэ некалькі цытатаў з гэтай яскравай публікацыі: “Вадародныя алігархі” скупляюць усё, што кепска ляжыць, і на вачах ператвараюцца ў злосную мядузу Гаргону, спараваную з маршакоўскім містэрам Твістэрам. “Газпром” выклікае агіду расейцаў , як спрут, які тлусьцее”, – пісала газэта, відавочна аддзяляючы кепскі “Газпром” ад добрых расейцаў. Але 2 жніўня Аляксандар Лукашэнка , выступаючы ў рэдакцыі гэтай газэты, заявіў:
“Упершыню я дазваляю сабе гучна пра гэта сказаць: Расея хоча прыватызаваць ня толькі асобныя прадпрыемствы, нават бясплатна іх прыхваціць. Яны хацелі б прыватызаваць усю краіну”.
Зьвярніце ўвагу: ужо не алігархі, не злавесны “Газпром”, ня Крэмль – Расея. І сапраўды, гаворыцца ўпершыню. Уладзімер, ці бачыце Вы ў гэтым новую лінію, новы інструмэнт ідэалягічнага будаўніцтва? І наколькі, на Ваш погляд, гэта будзе ўспрынята масавай сьвядомасьцю?”
Мацкевіч: “Напэўна, Вы маеце рацыю. што гэта трохі новая нотка. Але я б зьвярнуў увагу на тое, што ня толькі эканоміка мае свой аб''ектыўны бок, але і рыторыка, дыскурс таксама маюць аб''ектыўны бок: адно слова цягне за сабой іншае. Вы памятаеце, што савецкая прапаганда будавалася таксама падобным чынам: добры амэрыканскі народ знаходзіцца пад пятой Дзядзькі Сэма і імпэрыялістаў. Імпэрыялісты выкрываліся, а народ заўсёды падаваўся нібыта добрым.
Тое самае паўтарае беларуская дзяржаўная журналістыка. А Лукашэнка, я думаю, ужо клапоціцца пра тое, каб дыстанцыявацца ад Расеі і замацаваць тую незалежнасьць, якой зараз ён напоўніцу карыстаецца.
Гэтыя новыя ноткі – сьведчаньне таго, што ў сьвядомасьць эліты беларускага рэжыму, у сьвядомасьць галоўных ідэолягаў гэтага рэжыму пачынае ўваходзіць уяўленьне пра тое, што ўсё ж такі братэрства братэрствам, а грошы – гэта паасобку.
У.Мацкевіч: “Незалежнасьць – той рэсурс, на якім базуецца дабрабыт і ўлада эліты беларускага рэжыму”.
Незалежнасьць – гэта той рэсурс, на якім базуецца і іх дабрабыт, і іх улада. І гэта сапраўды патрабуе зьмены масавай сьвядомасьці. Яны толькі пачынаюць гэта рабіць, але папярэдняя гісторыя замінае сказаць гэта ўголас. Тут у Лукашэнкі ня надта шырокая прастора для дзеяньняў, ён закладнік сваёй папярэдняй рыторыкі."Самусевіч: “Перш за ўсё – наконт гэтага выказваньня Лукашэнкі пра жаданьне Расеі прыватызаваць Беларусь. Ён сам у свой час прыватызаваў цэлую краіну, і нічога – ніхто не абураецца. Пры гэтым у яго былі пэўныя палітычныя пляны наконт прыватызацыі і самой Расеі. І зараз мы чуем гістэрычныя крыкі наконт таго, што нехта імкнецца прыватызаваць нашу краіну ўключна з самім Аляксандрам Лукашэнкам.
У мяне пытаньне – а чаму не, спадарства? Проста вельмі вялікі бізнэс, а вялікі бізнэс – гэта заўсёды вялікая палітыка. Хочаце быць самастойнымі, свабоднымі і сувэрэннымі – плаціце па рахунках. Сувэрэнітэт роўны рынкавым цэнам у гандлі з суседзямі, за свабоду і сувэрэнітэт трэба плаціць столькі, колькі патрабуецца для іх падтрыманьня. А калі Вы плаціць ня можаце альбо ня хочаце, то ўскосна гэта вельмі моцна б''е па вас.
Аляксандру Лукашэнку даводзіцца тэрмінова мяняць свой ідэалягічны накірунак. Калі раней мы былі амаль рускімі, мы былі, паводле Лукашэнкі, "рускімі са знакам якасьці", то зараз, каб захаваць сваю ўладу, яму даводзіцца тэрмінова аддаляцца ад Расеі. Таму вылучаецца такая тэза – Расея нам ужо ня сябра, а вораг.
Лукашэнку даводзіцца плаціць па рахунках, даказваючы, што мы – сувэрэнная дзяржава. І трэба аддаць належнае Расеі , што менавіта яна прымушае нас вызначацца ў якасьці сувэрэннай дзяржавы.
Г.Самусевіч: “Трэба аддаць належнае Расеі , што менавіта яна прымушае нас вызначацца ў якасьці сувэрэннай дзяржавы”.
Калі вы паглядзіце на тыя грошы, якія ў выглядзе датацый плаціла нам Расея з 1991-га па 2006-ы год, то гэта 40-42 мільярды даляраў. Адсюль вынікае, што наш сувэрэнітэт у значнай ступені быў ліпавы, ён быў праплачаны расейскім бокам. Але зараз нам трэба вызначацца – ці мы плацім, ці мы ня плацім”.Дракахруст: "Спадар Акудовіч, некалькі гадоў таму, камэнтуючы ранейшыя газавыя крызысы, Вы казалі, што Лукашэнка можа выпусьціць з бутэлькі антырасейскага джына, і што беларусы самі ня ведаюць, наколькі яны ня любяць свайго "старэйшага брата". Пасьля гэтых фразаў, сказаных Лукашэнкам у "Советской Белоруссии", ці можна сказаць, што ён нарэшце выпусьціў ці выпускае гэтага джына?"
Акудовіч: "Не, я думаю, што пакуль не, пакуль ён трымае гэтага джына ў закаркаванай пляшцы да больш неабходнага часу, які амаль напэўна надыйдзе, раней ці пазьней. Але само па сабе гэтае выказваньне Лукашэнкі досыць цікавае.
Яшчэ нядаўна Расея была для беларусаў, як кажуць, “наша ўсё”. Але літаральна за некалькі гадоў яна ператварылася ў найбольш праблемнае поле як для ўлады, гэтак і для шараговага беларуса.
Відавочна, што сёньня асноўная пагроза і небясьпека для Беларусі зьвязана не з Амэрыкай, Эўразьвязам ці апазыцыяй, а з Расеяй. І ў пэрспэктыве гэтая пагроза будзе толькі нарастаць, перадусім для ўлады. Але ня ў тым сэнсе, што Крэмль пра нейкія палітычныя маніпуляцыі зьменіць Лукашэнку на нейкага іншага, а ў сэнсе радыкальнага перагляду ўсіх стасункаў з Расеяй – ад палітычных да фінансава-эканамічных. І гэта можа прывесьці да таго, што Лукашэнка страціць галоўнае апірышча сваёй улады – ягоны электарат.
Мяркую, што цытаванае тут выказваньне Лукашэнкі зьвязанае з прадчуваньнем тых будучых вялікіх пагрозаў. Ён да іх ужо рыхтуецца. Але найперш яму трэба падрыхтаваць свой электарат. А задача гэта зусім ня простая. Лукашэнка прыйшоў да ўлады і столькі год трымаў яе, бясконца дэкляруючы адно і тое ж: Расея – “наша ўсё”. Расея была цалкам згодная з гэтай тэзай. Але зь ёй была згодная і большасьць беларусаў.
В.Акудовіч: “Перад Лукашэнкам стаіць задача – неўпрыкмет дыскрэдытаваць Расею ў масавай сьвядомасьці, зладзіць мэнтальную рэвалюцыю ў галовах беларусаў”.
І вось цяпер перад Аляксанрам Лукашэнкам стаіць неверагодна складаная задача – неўпрыкмет дыскрэдытаваць гэта "наша ўсё" ў масавай сьвядомасьці, зладзіць мэнтальную рэвалюцыю ў галовах беларусаў. Я ня ўпэўнены, што ён справіцца з гэтай задачай. Але ад яе вырашэньня шмат у чым залежыць і лёс яго ўласнай улады”.Ці ёсьць Расея замежжам?
Дракахруст: “Далей я хачу зьвярнуць увагу на дзіўны парадокс масавай сьвядомасьці. Усё ж, калі браць па ўвагу фармальна эканамічны, юрыдычны бок праблемы, то сытуацыя простая, як цьвік. Беларусь купляла тавар, прыйшоў час аплаты – трэба плаціць. Цяжка сябе ўявіць такую сытуацыю ў адносінах Беларусі, скажам, зь Нямеччынай, Польшчай, Украінай. Цяжка і ў сэнсе паводзінаў уладаў і рэакцыі грамадзтва: за купленае плаціць ня хочацца, але трэба.
А з Расеяй – інакш. Ці не атрымліваецца так, што гэтая асобнасьць, адасобленасьць ад Расеі (мы – не яны) грунтуецца на ўяўленьні пра ўсё ж асобыя адносіны з усходнім суседам? Уладзімер Мацкевіч, Вам пытаньне”.
Мацкевіч : “Тут трэба падкрэсьліць дзьве рэчы. Па-першае, у такім парадоксе вінаватая сама Расея. Расейская палітыка заўсёды карысталася эканомікай як сродкам, праз эканоміку Расея прывязвала да сябе сатэлітаў, праз эканоміку Расея імкнулася выкручваць рукі сваім апанэнтам і г.д. Вось гэтая расейская звычка і спараджае такую рэакцыю. Як толькі расейскія эканамічныя суб''екты пачынаюць нешта рабіць, адразу робіцца зразумелым, што бяз санкцыі Крамля яны гэтага рабіць не маглі. "Газпром" і Крэмль – гэта ня проста браты - блізьняты, у зьнешнеэканамічных дачыненьнях гэта амаль адно і тое ж.
Таму якой бы сьмешнай ні была гэтая рыторыка беларускага рэжыму, у ёй ёсьць пэўная рацыя: гэта робіць ня сам па сябе "Газпром", гэта робіць расейскі ўрад. Зразумела, што добры расейскі народ да гэтага ня мае дачыненьня. Але ж Расея ўжо мае.
Па-другое, мяне не пакідае ўражаньне, што гэты летні канфлікт – цалкам штучны. Сытуацыяй з аплатай скарысталіся, каб раздзьмуць гэты піяр, і гэта ўжо накірунак.
Раней Лукашэнка выбудоўваў сувэрэнітэт рэжыму, ну і краіны таксама, справамі, тады як рытарычна ўсё больш узмацняліся сяброўства, адданасьць, братэрства і г.д. На сёньняшні дзень гэта ўжо перайшло ад справаў да рыторыкі, і гэтая рытарычная зьмена сьведчыць пра сур’ёзныя зьмены ў дачыненьнях з Расеяй і ў пабудове беларускай дзяржаўнасьці.
Тут ёсьць і трэці бок. Ён наўпрост ня тычыцца канфлікту, але пра гэта трэба падумаць. Вельмі паказальным быў выпадак, калі на сьвяце песьні "За незалежную Беларусь", якое было разгорнутае гэтым летам і папярэднічала гэтай штучна-піяраўскай "вайне" з Расеяй, з эстрады прагучаў лёзунг "Жыве Беларусь!", і натоўп, лукашэнкаўскі натоўп, гэта падхапіў.
У.Мацкевіч: “Рыторыка беларускіх адраджэнцаў канца 1980-х - пачатку 1990-х гадоў робіцца актуальнай для рэжыму”.
Мяркую, рыторыка беларускіх адраджэнцаў канца 1980-х – пачатку 1990-х гадоў робіцца актуальнай для рэжыму. Іншая справа, што запазычыць рыторыку сваіх апанэнтаў заўсёды складана, для гэтага трэба пераступіць пэўны маральны рубеж. Думаю, што сёньня шмат хто з рэжымных ідэолягаў знаходзіцца на такіх маральных ростанях. Накірунак вядомы, але пакуль няма рашучасьці зрабіць гэты крок".Дракахруст: "Генадзь, а як Вы лічыце, гэты крок, пра які гаворыць Уладзімер, крок да традыцыйнага нацыяналізму адраджэнцаў, будзе ўладай зроблены? А акрамя гэтага Вам тое ж пытаньне, што я задаваў Уладзімеру. Ну немагчыма сабе ўявіць, каб Нямеччына, скажам, нямецкі ўрад, нешта паставіў у Беларусь, а Беларусь сказала: "А мы ня будзем плаціць, у нас грошай няма", і беларусы падхапілі: "Правільна, ня трэба плаціць, на Беларусь ціснуць, немцы нас хочуць захапіць" і г.д. Немагчыма ўявіць сябе такую рэакцыю. А адносна Расеі яна такая і ёсьць".
Самусевіч: “Што тычыцца клясычнага нацыяналізму – не, але зрухі безумоўна будуць. Я памятаю, як Юрась Хадыка ў адным са сваіх выступаў на Сойме БНФ дзесьці годзе ў 2002-2003 сказаў: "Лукашэнка зараз гаворыць тое, што мы гаварылі на працягу апошніх гадоў. Гэта дзякуючы нам, гэта наша заслуга". Я тады ў яго спытаўся: “А калі Лукашэнка пачне размаўляць на матчынай мове, Вы яго ў нацыяналісты запішаце?” Тое, што Лукашэнка выкарыстоўвае гэтую рыторыку – ён вымушаны гэта рабіць, рабіць сувэрэнны праект.
Што тычыцца стаўленьня да Расеі, то мне здаецца, што да апошняга часу беларусы і расейцы не разьмяжоўвалі сваё “Я”. Калі спытаць, скажам, немца, ці аўстрыец – немец, немец адкажа, што аўстрыец мне блізкі, ён мне радня, але мая радня – гэта ня я.
У беларускай масавай сьвядомасьці да апошняга часу такое разьмежаваньне фармуецца літаральна зараз на нашых вачах: так, расеец мне радня, але радня – гэта ня я.
Г.Самусевіч: “Немцу плаціць трэба, а рускаму навошта, ён жа мой, ён жа такі, як я А цяпер рускія гавораць – спадарства, нам таксама плаціць трэба. Дык высьвятляецца, што гэта не я. І тады ўзьнікае пытаньне – а хто ў такім выпадку я?”
Цяжкасьці фармаваньня гэтага ўсьведамленьня абумоўленыя тым, што тут дагэтуль няма беларускай нацыі, і нацыянальная сьвядомасьць мутная, плыткая. І таму такія супярэчнасьці. Немцу плаціць трэба, а рускаму навошта, ён жа мой, ён жа такі, як я. А цяпер рускія гавораць – спадарства, нам таксама плаціць трэба. Дык высьвятляецца, што гэта ня я. І тады ўзьнікае пытаньне – а хто ў такім выпадку я?”Дракахруст: "Валянцін Акудовіч, а як Вы лічыце, ці магчымы паварот беларускіх уладаў на ідэалягічным узроўні да клясычнага нацыяналізму адраджэнцаў, каб адказаць на пытаньне, сфармуляванае Генадзем: “А хто я”?”
Акудовіч: "Тут я згодны з Генадзем, што клясычны нацыяналізм праз каналы лукашэнкаўскай ідэалёгіі немагчымы. Ён і непатрэбны Лукашэнку. Але тое, што асобныя элемэнты, напрацаваныя клясычным нацыяналізмам, ідэалёгія ўлады будзе скарыстоўваць і ўжо актыўна скарыстоўвае, дык гэта напэўна. Я калісьці даўно сказаў, што Лукашэнку патрэбны нацыяналізм бяз нацыі.
Бясспрэчна, нашы стасункі з Расеяй маюць зусім іншую і прыроду, і традыцыю, чым зь іншымі краінамі сьвету. Гэтыя адносіны пачалі складвацца ў тую даўнюю пару, калі беларусы былі ўлучаныя ў Расейскую імпэрыю як народ, "издревле", з гледзішча рускіх, ім родны.
У праявах, блізкіх да сучасных, яны найбольш поўна выявіліся ў часы БССР: Крэмль татальна валодаў усімі рэсурсамі, а задача рэспубліканскага кіраўніцтва палягала ў тым, каб выцыганіць у "старэйшага брата" для "малодшага" як мага больш грошай, выгадных замоваў і іншых прывілеяў. А мы ўзамен дэманстравалі братэрскую любоў і адданасьць, пра што і казаў Уладзімер Мацкевіч.
Традыцыя падобных стасункаў была настолькі моцнай, што нават пасьля развалу СССР савецкаму функцыянэру Барысу Ельцыну і да галавы не было яе мяняць. Але потым прыйшоў Пуцін, які ўжо ня быў савецкім функцыянэрам, а яшчэ больш несавецкім было ягонае атачэньне. А Лукашэнка ня змог ці не адважыўся ў належны час пачаць перафарматоўваць традыцыю стасункаў з Расеяй.
В.Акудовіч: “На нашых вачах мы перастаем быць братэрскімі народамі і пачынаем свой шлях да ўласнай суб''ектнасьці, бо, не разарваўшы пупавіну з Расеяй, гэтая суб''ектнасьць была немагчымай”.
Здаецца, толькі гэты апошні газавы канфлікт стаўся той кропкай, якая гэтую доўгую традыцыю заканцавала. І гэта – перанос нэгатыўнай рэакцыі з асобных расейскіх інстытутаў на Расею ў цэлым.Цалкам верагодна, што гэтым выказваньнем Лукашэнкі пазначаецца пачатак эпохі зусім іншых стасункаў з Расеяй. На нашых вачах мы перастаем быць братэрскімі народамі і пачынаем свой шлях да ўласнай суб''ектнасьці, бо, не разарваўшы пупавіну з Расеяй, гэтая суб''ектнасьць была немагчымай. Пакуль мы былі братамі Расеі, мы заўсёды заставаліся трохі недасуб''ектам. Магчыма, што тут і пачынаецца ўжо іншы наш шлях".
