Знаткевіч: Сёньня ўдзень Уладзімер Някляеў адказваў на пытаньні ўдзельнікаў онлайн-канфэрэнцыі на сайце “Свабоды” - менавіта з пытаньня пра онлайн-канфэрэнцыю мы й пачалі сёньняшнюю гутарку. Падчас канфэрэнцыі ў Вас шмат пыталіся пра будучыню Беларусі, пра палітычную сытуацыю, нават пыталіся “як жыць”... Як Вы лічыце – у сучасным беларускім грамадзтве на паэта, пісьменьніка і надалей ускладаюць функцыю “настаўніка”, “прарока”?
Някляеў: Дзіўна, але – канешне, не ў такой ступені, як было раней – гэта захавалася. Гэта наогул уласьцівасьць славянскага мэнталітэту, славянскай сьвядомасьці, якая па сутнасьці сваёй вэрбальная. У адрозьненьне, скажам, ад ангельскамоўнага сьвету, дзе паперадзе ўсё-ткі дзея, факт, а пасьля ўжо слова – у нас словам вырашаецца іншым разам больш, чым дзеяй. Таму, канешне, гэтыя надзеі, спадзяваньні на людзей, якія ўмеюць выказаць тое, што большасьць адчувае, застаюцца і яны даволі вялікія.
Іншае, што спраўдзіць іх на сёньняшні дзень усё цяжэй і цяжэй, і толькі – як у маім выпадку ці ў выпадку з тымі паэтамі, якія лічацца “апазыцыйнымі”, хаця якая можа быць паэзія апазыцыйная – ня толькі таму, што нямашака доступу да дзяржаўнай масавай інфармацыі, а яшчэ і па прычыне таго, што найцяжэй людзям даць адказы на тыя пытаньні, якія яны задаюць, бо самі мы пачынаем у гэтых адказах – гэтыя ж пытаньні ня раз ужо задаваліся – блытацца. Бо мы ўпёрліся, як у тупік, няма паступальнай хады наперад. У нас ужо колькі гадоў адбываецца адно і тое ж на адным і тым жа месцы. А гэта па законах тэатру ўжо ніякае не мастацтва, не драматургія, а абы што.
Знаткевіч: Вы там згадвалі з настальгіяй стадыённыя выступленьні. Ці магчыма яшчэ цяпер паэту зьбіраць стадыёны, ці гэта ўжо засталося ў ХХ стагодзьдзі?
Някляеў: Я перакананы, што гэтая ўнікальная зьява засталася цалкам у мінулым стагодзьдзі, яе ўжо немагчыма ніяк узнавіць, якія б намаганьні хто ні прыкладаў. Прычына зьяўленьня стадыённай паэзіі заключалася ня столькі ў самой паэзіі, у вершах, а ў тым, што стаяла за ўсім гэтым – у нейкай схаванай мэтафары, і людзі ішлі пачуць тое, што яны ня чулі па радыё, ня бачылі па тэлебачаньні, не чыталі ў газэтах. Вось гэта цягнула – палітычны складнік усёй гэтай ідэі быў паперадзе, можа калі і не наўпрост палітычны, дык тое, што называецца грамадзкі.
“Я нават прапаноўваў Саюзу пісьменьнікаў самараспусьціцца...”
Знаткевіч: Вы ўзначальвалі Саюз пісьменьнікаў ад 1998 да 2001 году. Цяпер саюзаў ажно два – адзін улады падтрымліваюць, другі ўціскаюць. Але часам можна пачуць, што ў прынцыпе чалавеку творчаму, пісьменьніку ніякія саюзы не патрэбныя, ён мусіць быць адзін, па-за групоўкамі, па-за плынямі, і што вось гэты саюз – што цяпер праўладны, што ў савецкія часы – функцыя была адна: тых, хто бліжэй да ўлады – узнагароджваць, ты, хто далей ад улады – не...
Някляеў: Яшчэ калі распадаўся Савецкі Саюз, і быў апошні зьезд Саюзу пісьменьнікаў, яшчэ тагачаснага СССР, я – хоць гэта было мне і не па ранжыру – патрапіў на трыбуну і сказаў – а ўсе былі супраць таго, што, маўляў, скончыцца саюз (не СССР, а пісьменьнікаў) і трэба ўсё зрабіць, каб ён захаваўся – дык, я сказаў: “Слухайце, хай ствараюцца хоць сотні саюзаў, якая розьніца. Хай тры чалавекі зьбіраюцца, робяць сваю групоўку, называюць яе саюзам або як заўгодна – па сваіх інтэлектуальных прыхільнасьцях, мастацкіх ігд. Але трэба захаваць літфонд – як прафсаюзную арганізацыю, якая была б больш-менш здольная дапамагаць тым літаратарам, якія фізычна ня ў стане самі сябе забясьпечваць”. Дзеля таго некалі тое, што называецца літфондам, і было створана.
І пасьля ўжо тут, калі я быў старшыня Саюзу пісьменьнікаў, я нібыта сек сук, на якім сядзеў, я казаў, што я ня бачу на сёньняшні дзень ніякай мэтазгоднасьці ў існаваньні гэтай арганізацыі. Я нават прапаноўваў самараспусьціцца – проста зрабіць заяву, што сёньняшнія ўлады ўсё робяць дзеля таго, каб абцяжарыць жыцьцё Саюзу пісьменьнікаў... Але, зноў жа, усё гэта не было ўспрынята.
І тое, што ўзьнікла на сёньняшні дзень – гэтыя два саюзы пісьменьнікаў – ну хай сабе, я ня бачу ў гэтым ніякай драмы і трагедыі. Проста раней мы былі, што называецца, замкнёныя ў адой прасторы – там нейкі сход, прыходзіш і бачыш чалавека, зь якім бы ты ніколі не хацеў бачыцца, а тым больш руку яму паціскаць – але вот, нейкія ўмоўнасьці абавязваюць да гэтага. Зараз гэтага, дзякуй богу, нямашака. Гэта першае. А другое – тое, што на сёньняшнім адрэзку часу ніякай калектыўнай думкі, калектыўнай змовы, ва ўсякім выпадку творчай, проста ня можа быць – дый ніколі не было. Людзі творчыя, якія супольна могуць існаваць толькі ў камфортных умовах – я проста бачу, як яны зьбіраюцца і становяцца непрыязнымі адзін аднаму. Бо ўсе адчуваюць сваю слабасьць, усе адчуваюць, што яны нічога, хоць і сабраліся калектывам, ня могуць зрабіць, і ад гэтага толькі раздражненьне.
Але як факт існаваньня, які супрацьстаіць відавочнай антыбеларусізацыі, якая адбываецца ў Беларускай краіне, Саюз беларускіх пісьменьнікаў сёньня як арганізацыя – нягледзячы на тое, што я супярэчу ўсяму таму, што сказаў перад тым – ён патрэбны.
Знаткевіч: Вы сказалі пра літфонд як нейкі сродак дапамогі тым людзям, якія ня могуць сябе забясьпечыць самі. А як Вы лічыце ў прынцыпе – таленавіты творца можа існаваць ва ўмовах рынку?
Някляеў: Усякая творчасьць мае свае жанры, паджанры, аспэкты. Забясьпечыць сябе паэзіяй ці нейкай інтэлектуальнай прозай, безумоўна, немагчыма. Але ёсьцека і нейкія мыльныя опэры, і вадэвілі, і нашыя хлопцы вельмі многія зараблялі на тым, што пісалі раманы, дэтэктыўныя аповесьці – дарэчы, пісалі іх на расейскі рынак, бо ў нас ён не існуе... Я сам, шчыра прызнаюся, калі зусім “падціскала”, езьдзіў у Маскву, дзе супрацоўнічаў зь відэастудыямі, якія робяць вось гэтыя “сэрыялы”. Зразумела, траціць на гэта час і якія-ніякія свае творчыя магчымасьці не хацелася – але трэба зарабляць на жыцьцё, што ж рабіць...
Зарабіць у сёньняшніх умовах, асабліва ў сёньняшняй Расеі, можна. У нас гэта проста немагчыма, бо калі ты нават напішаш там нейкі дэтэктыў па-беларуску – няма аўдыторыі, якая б агорала той наклад, які б прынёс табе прыбытак. Скажам, вось, я напісаў “Лабуха” і, шчыра сказаць, разьлічваў на значна большую чытацкую аўдыторыю, чым яна аказалася насамрэч...
“Я ня думаў там выпісваць столькі эратычных эпізодаў, колькі яно выпісалася...”
Знаткевіч: То бок, гэта быў першапачаткова камэрцыйны разьлік?
Някляеў: Не... Ды я пра гэта, шчыра сказаць, і ня думаў, але каб падумаў, я зразумеў бы, што я на ім нічога не зараблю, што і сталася – нічога не зарабіў. Гэта быў імпульс зусім іншага кшталту. Калі я пачаў пісаць “Лабуха”, я ня думаў там выпісваць столькі эратычных эпізодаў, колькі яно выпісалася. Я хацеў расказаць гісторыю пра чалавека, які за савецкім часам меў усё. Чалавека нестарога, які яшчэ пры сьвядомасьці, пры розуме, пры сіле, пры энэргетыцы, які нібыта меў усё – славу, грошы, увесь гэты набор – і не заўважаў, што ён насамрэч ні чарта ня мае. І толькі грамадзкія зьмены, якія адбыліся на ягоным вачах, паўсталі перад ім як быційнае пытаньне, і ён быў вымушаны адказаць самому сабе: “Слухай, ты такі круты, а нічога ж у цябе, аказваецца, за душой нямашака”.
Але калі я пачаў там выпісваць некалькі першых эпізодаў эратычнага кшталту, я раптам упёрся ў такую штуковіну, што ў беларускай мове лексэмаў для таго, каб абазначыць гэты звычайны сэксуальны рух мужчыны да жанчыны – проста нямашака! У народнай мове яны былі без патрэбы, бо там усё называлася сваімі імёнамі – як ёсьць, так і казалася. А ў літаратурнай, якая рабіла цнатлівы выгляд, гэтая лексыка проста не распрацоўвалася. І паўстала такая чыста ў нейкім сэнсе тэхналягічная задача – паспрабаваць распрацаваць, калі нямашака гэтых слоў, дык прыдумаць. Ва ўсялякім выпадку зьвязаць гэтыя моўныя плыні ў такую, каб гэта натуральна абсалютна па-беларуску ўспрымалася – як яно ўспрымаецца па-расейску ці па-француску. І калі я справіўся – ну, гэта не было асноўнай задачай – дык я скажу, што мне гэта самому спадабалася.
Знаткевіч: У Вас ужо напэўна пыталіся – наколькі гэта аўтабіяграфічны твор?
Някляеў: Не, там аўтабіяграфіі нямашака. Ну, можа быць, апроч таго, што ў мяне праз усё жыцьцё была нейкая мара – усё-ткі стаць “лабухам”. Але проста ня лёс быў. Ня лёс і ня лёс... Мая маці вельмі хацела, каб я пайшоў у музычную вучэльню – недалёка было Маладэчна, дзе такая вучэльня была і дзе вучыліся многія з маіх сяброў. І нават мы былі купілі акардэон, але ўсё неяк гэтаму замінала – і акардэон тут пабіўся, і ўсе ў космас паляцелі, і марай майго пакаленьня стала зусім ня музыка, ня сцэна, а ўсё тое, што мы цяпер бачым, калі сядзім у студыі. І я, замест таго, каб навучацца музыцы, пайшоў навучацца электроніцы, у якой да гэтай пары нічога не разумею, хоць і скончыў тэхнікум сувязі, але хутчэй па хітрасьці сваёй скончыў, чым па ведах. Таму, можа быць, вось гэты пасыл у нечым аўтабіяграфічны, ну яшчэ там, можа быць, некалькі эпізодаў ёсьць, якія ці мне распавядалі, ці сам я іх у нейкім часе ў нейкай краіне перажываў.
“Павел Ізотавіч, калі ты мяне цяпер чуеш...”
Знаткевіч: На пачатку нашай гутаркі Вы сказалі пра тое, што ў пісьменьнікаў няма доступу да дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі. Падчас онлайн-канфэрэнцыі ў Вас пыталіся пра Вашыя адносіны з Паўлам Якубовічам, які цяпер галоўны рэдактар “Советской Белоруссии”, у свой час ён быў Вашым падначаленым у часопісе “Крыніца”, і там запыталіся – ці ўдалося Вам калісьці надрукавацца ўжо за ягоным рэдактарствам у “Советской Белоруссии”, Вы на гэтае пытаньне не адказалі...
Някляеў: Друкаваўся я ў “Советской Белоруссии”, у тым сэнсе, што пра мяне друкавалі. Уласных публікацыяў у мяне не было – не таму, што Павел Якубовіч мне адмаўляў, а таму што я яму проста не прапаноўваў.
Знаткевіч: А чаму не прапаноўвалі? Вось Вы кажаце, што няма доступу да дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі, а раптам: запрапануеце – і надрукуюць?
Някляеў: Павел Ізотавіч, калі ты мяне цяпер чуеш – а дакладней не мяне, а прапанову гэтага маладога чалавека – то я, бадай, паднясу што-небудзь у “Советскую Белоруссию”, зразумела, не пра палітыку, а выберу што-небудзь...
Знаткевіч: Ну, вось Вы сказалі, што напісалі эсэ пра Якуба Коласа – чаму б яго не паспрабаваць надрукаваць у Советской Белоруссии”?
Някляеў: Ну, можа быць, вось і канкрэтная парада... Добра, выберу з эсэ пра Янку Купалу і пра Якуба Коласа і што-небудзь паднясу.
Знаткевіч: І яшчэ адно пытаньне падчас онлайну – наконт тарашкевіцы. Ці карыстаецеся Вы тарашкевіцай?
Някляеў: Першапачаткова, калі ўсё гэта распачыналася – а тады “Крыніца” была часопісам, які нібыта дыктаваў моду на ўсё гэта – я быў з тымі, хто казаў, што пераводзіць часопіс на тарашкевіцу ня варта. І я ніяк не стараўся паўплываць ці націснуць сваім правам – проста я быў перакананы: глядзіце, вось школка, вось настаўніца беларускай мовы, якая скончыла нейкую сярэднюю пэдагагічную вучэльню або завочна вучылася на філфаку. Яна сама ледзь ліпіць у гэтай беларускай мове, і яна ў школе – апошні чалавек, бо настаўнік беларускай мовы і літаратуры – гэта не ў ранейшыя часы, не тады, калі я вучыўся, калі Піліп Несьцеравіч, у якога я вучыўся, быў аўтарытэтным чалавекам, які ведаў “Энэіду” напамяць, пасьля папа другі чалавек – а зараз не. Яна і так заблытаная, а мы яе яшчэ заблытаем тарашкевіцай, будуць даваць тэксты такія і такія, у яе проста галава пойдзе кругам, і яна скажа “ды гарыце вы гарам разам з усёй сваёй беларускай мовай!”
Тады ж і яшчэ большыя былі “заляпухі” – яцьвяскую мову хацелі запусьціць як самастойную, хэ-хэ, калі тут з гэтай, якая ёсьць невядома што рабіць, як утрымаць, каб яна засталася... Таму я захаваў “Крыніцу” у “наркамаўскім” правапісе і лічу, што зрабіў так, як трэба было зрабіць. Ну, але ёсьцека і іншыя людзі, іншыя меркаваньні, і я зусім не хачу давесьці, што толькі маё адзінае правільнае. На нейкіх астраўках, якім сёньня зьяўляецца, скажам, часопіс “Архэ” ці рэдакцыя “Нашай Нівы” – я вельмі паважаю хлопцаў, якія там супрацоўнічаюць, яны так адчуваюць, так разумеюць мову – яны, можа быць, на гэтых астраўках тое, што пасеюць, тое і ўзыдзе, я зусім ня супраць. Але ў той блытаніне, у той складанасьці, у якой зараз знаходзіцца ўсё беларускае і найперш мова, даваць варыянтнасьці я лічу немэтазгодным.
“Ну, гэта быў засос...”
Знаткевіч: Маё апошняе пытаньне таксама зьвязанае з онлайн-канфэрэнцыяй – Вы там сказалі, што ў свой час цалаваліся з Брэжневым. Вы маглі б расказаць гэтую гісторыю?
Някляеў: Дзякуй богу, што большасьць людзей, якія ўсё гэта на свае вочы бачылі ... ну, не забыліся, але не надаюць такога значэньня гэтаму эпізоду. Гэта быў зьезд Камуністычнай партыі Савецкага саюзу, а тады была такая завядзёнка – віншаваць дэлегатаў зьезду ад імя савецкай моладзі. Выбіралася адпаведная колькасьць гэтай самай савецкай моладзі – касманаўт, рабочы, калгасьніца, ну і гэтак далей, усіх патрохі. І выбіраўся паэт. І вось чамусьці менавіта мяне з усяго Савецкага саюзу абралі.
Спачатку мяне паклікалі ў Маскву, у ЦК камсамолу, прапанавалі проста напісаць тэкст для гэтага прывітаньня – акт першы. А пасьля наступіў акт другі, калі паклікалі і сказалі: “Вось, малайчына, што напісаў, гэта ўсё ўжо зацьверджана там, дзе ты будзеш гэта чытаць, і там сказалі, што калі напісаў, то хай сам і чытае”. Ну я і прачытаў гэты верш – восем ці колькі радкоў там было. Ну і тады ўжо канешне гэта быў стары чалавек і таму, магчыма, ён расчуліўся, і калі ўсё гэта скончылася, адбыўся гэты гістарычны пацалунак.
Знаткевіч: Я калі глядзеў на ўсе гэтыя старыя фатаздымкі – Брэжнева, увогуле савецкіх кіраўнікоў – мяне заўсёды зьдзіўляла, што мужыкі цалуюцца ўзасос...
Някляеў: Ну, гэта быў засос, так... Нейкая такая партыйная мода была, сапраўды, усе кідаліся адзін на аднаго, як сёньняшнія “блакітныя”, і нават з большай страсьцю... Дарэчы, гэтая завядзёнка і на сёньняшні дзень неяк паміж нашымі мужыкамі засталася. У мяне ёсьць кампанія – лазьня – усе харошыя хлопцы. Уяві сабе – я шточацьвер хаджу. Я ўжо колькі іх ні адвучваў... Прыходзіш у лазьню голы, распранаесься. Ну можна ж руку паціснуць... Не! – “Здароў!” і давай цалавацца... Дарэчы, я хацеў нават нешта напісаць – дасьледаваньне правесьці – скуль за ўсё гэта пачалося і чым, між іншым, можа скончыцца... Але мне самому гэта не падабаецца, і раблю я гэта ў выключных выпадках...
Някляеў: Дзіўна, але – канешне, не ў такой ступені, як было раней – гэта захавалася. Гэта наогул уласьцівасьць славянскага мэнталітэту, славянскай сьвядомасьці, якая па сутнасьці сваёй вэрбальная. У адрозьненьне, скажам, ад ангельскамоўнага сьвету, дзе паперадзе ўсё-ткі дзея, факт, а пасьля ўжо слова – у нас словам вырашаецца іншым разам больш, чым дзеяй. Таму, канешне, гэтыя надзеі, спадзяваньні на людзей, якія ўмеюць выказаць тое, што большасьць адчувае, застаюцца і яны даволі вялікія.
Іншае, што спраўдзіць іх на сёньняшні дзень усё цяжэй і цяжэй, і толькі – як у маім выпадку ці ў выпадку з тымі паэтамі, якія лічацца “апазыцыйнымі”, хаця якая можа быць паэзія апазыцыйная – ня толькі таму, што нямашака доступу да дзяржаўнай масавай інфармацыі, а яшчэ і па прычыне таго, што найцяжэй людзям даць адказы на тыя пытаньні, якія яны задаюць, бо самі мы пачынаем у гэтых адказах – гэтыя ж пытаньні ня раз ужо задаваліся – блытацца. Бо мы ўпёрліся, як у тупік, няма паступальнай хады наперад. У нас ужо колькі гадоў адбываецца адно і тое ж на адным і тым жа месцы. А гэта па законах тэатру ўжо ніякае не мастацтва, не драматургія, а абы што.
Знаткевіч: Вы там згадвалі з настальгіяй стадыённыя выступленьні. Ці магчыма яшчэ цяпер паэту зьбіраць стадыёны, ці гэта ўжо засталося ў ХХ стагодзьдзі?
Някляеў: Я перакананы, што гэтая ўнікальная зьява засталася цалкам у мінулым стагодзьдзі, яе ўжо немагчыма ніяк узнавіць, якія б намаганьні хто ні прыкладаў. Прычына зьяўленьня стадыённай паэзіі заключалася ня столькі ў самой паэзіі, у вершах, а ў тым, што стаяла за ўсім гэтым – у нейкай схаванай мэтафары, і людзі ішлі пачуць тое, што яны ня чулі па радыё, ня бачылі па тэлебачаньні, не чыталі ў газэтах. Вось гэта цягнула – палітычны складнік усёй гэтай ідэі быў паперадзе, можа калі і не наўпрост палітычны, дык тое, што называецца грамадзкі.
“Я нават прапаноўваў Саюзу пісьменьнікаў самараспусьціцца...”
Знаткевіч: Вы ўзначальвалі Саюз пісьменьнікаў ад 1998 да 2001 году. Цяпер саюзаў ажно два – адзін улады падтрымліваюць, другі ўціскаюць. Але часам можна пачуць, што ў прынцыпе чалавеку творчаму, пісьменьніку ніякія саюзы не патрэбныя, ён мусіць быць адзін, па-за групоўкамі, па-за плынямі, і што вось гэты саюз – што цяпер праўладны, што ў савецкія часы – функцыя была адна: тых, хто бліжэй да ўлады – узнагароджваць, ты, хто далей ад улады – не...
Някляеў: Яшчэ калі распадаўся Савецкі Саюз, і быў апошні зьезд Саюзу пісьменьнікаў, яшчэ тагачаснага СССР, я – хоць гэта было мне і не па ранжыру – патрапіў на трыбуну і сказаў – а ўсе былі супраць таго, што, маўляў, скончыцца саюз (не СССР, а пісьменьнікаў) і трэба ўсё зрабіць, каб ён захаваўся – дык, я сказаў: “Слухайце, хай ствараюцца хоць сотні саюзаў, якая розьніца. Хай тры чалавекі зьбіраюцца, робяць сваю групоўку, называюць яе саюзам або як заўгодна – па сваіх інтэлектуальных прыхільнасьцях, мастацкіх ігд. Але трэба захаваць літфонд – як прафсаюзную арганізацыю, якая была б больш-менш здольная дапамагаць тым літаратарам, якія фізычна ня ў стане самі сябе забясьпечваць”. Дзеля таго некалі тое, што называецца літфондам, і было створана.
І пасьля ўжо тут, калі я быў старшыня Саюзу пісьменьнікаў, я нібыта сек сук, на якім сядзеў, я казаў, што я ня бачу на сёньняшні дзень ніякай мэтазгоднасьці ў існаваньні гэтай арганізацыі. Я нават прапаноўваў самараспусьціцца – проста зрабіць заяву, што сёньняшнія ўлады ўсё робяць дзеля таго, каб абцяжарыць жыцьцё Саюзу пісьменьнікаў... Але, зноў жа, усё гэта не было ўспрынята.
І тое, што ўзьнікла на сёньняшні дзень – гэтыя два саюзы пісьменьнікаў – ну хай сабе, я ня бачу ў гэтым ніякай драмы і трагедыі. Проста раней мы былі, што называецца, замкнёныя ў адой прасторы – там нейкі сход, прыходзіш і бачыш чалавека, зь якім бы ты ніколі не хацеў бачыцца, а тым больш руку яму паціскаць – але вот, нейкія ўмоўнасьці абавязваюць да гэтага. Зараз гэтага, дзякуй богу, нямашака. Гэта першае. А другое – тое, што на сёньняшнім адрэзку часу ніякай калектыўнай думкі, калектыўнай змовы, ва ўсякім выпадку творчай, проста ня можа быць – дый ніколі не было. Людзі творчыя, якія супольна могуць існаваць толькі ў камфортных умовах – я проста бачу, як яны зьбіраюцца і становяцца непрыязнымі адзін аднаму. Бо ўсе адчуваюць сваю слабасьць, усе адчуваюць, што яны нічога, хоць і сабраліся калектывам, ня могуць зрабіць, і ад гэтага толькі раздражненьне.
Але як факт існаваньня, які супрацьстаіць відавочнай антыбеларусізацыі, якая адбываецца ў Беларускай краіне, Саюз беларускіх пісьменьнікаў сёньня як арганізацыя – нягледзячы на тое, што я супярэчу ўсяму таму, што сказаў перад тым – ён патрэбны.
Знаткевіч: Вы сказалі пра літфонд як нейкі сродак дапамогі тым людзям, якія ня могуць сябе забясьпечыць самі. А як Вы лічыце ў прынцыпе – таленавіты творца можа існаваць ва ўмовах рынку?
Някляеў: Усякая творчасьць мае свае жанры, паджанры, аспэкты. Забясьпечыць сябе паэзіяй ці нейкай інтэлектуальнай прозай, безумоўна, немагчыма. Але ёсьцека і нейкія мыльныя опэры, і вадэвілі, і нашыя хлопцы вельмі многія зараблялі на тым, што пісалі раманы, дэтэктыўныя аповесьці – дарэчы, пісалі іх на расейскі рынак, бо ў нас ён не існуе... Я сам, шчыра прызнаюся, калі зусім “падціскала”, езьдзіў у Маскву, дзе супрацоўнічаў зь відэастудыямі, якія робяць вось гэтыя “сэрыялы”. Зразумела, траціць на гэта час і якія-ніякія свае творчыя магчымасьці не хацелася – але трэба зарабляць на жыцьцё, што ж рабіць...
Зарабіць у сёньняшніх умовах, асабліва ў сёньняшняй Расеі, можна. У нас гэта проста немагчыма, бо калі ты нават напішаш там нейкі дэтэктыў па-беларуску – няма аўдыторыі, якая б агорала той наклад, які б прынёс табе прыбытак. Скажам, вось, я напісаў “Лабуха” і, шчыра сказаць, разьлічваў на значна большую чытацкую аўдыторыю, чым яна аказалася насамрэч...
“Я ня думаў там выпісваць столькі эратычных эпізодаў, колькі яно выпісалася...”
Знаткевіч: То бок, гэта быў першапачаткова камэрцыйны разьлік?
Някляеў: Не... Ды я пра гэта, шчыра сказаць, і ня думаў, але каб падумаў, я зразумеў бы, што я на ім нічога не зараблю, што і сталася – нічога не зарабіў. Гэта быў імпульс зусім іншага кшталту. Калі я пачаў пісаць “Лабуха”, я ня думаў там выпісваць столькі эратычных эпізодаў, колькі яно выпісалася. Я хацеў расказаць гісторыю пра чалавека, які за савецкім часам меў усё. Чалавека нестарога, які яшчэ пры сьвядомасьці, пры розуме, пры сіле, пры энэргетыцы, які нібыта меў усё – славу, грошы, увесь гэты набор – і не заўважаў, што ён насамрэч ні чарта ня мае. І толькі грамадзкія зьмены, якія адбыліся на ягоным вачах, паўсталі перад ім як быційнае пытаньне, і ён быў вымушаны адказаць самому сабе: “Слухай, ты такі круты, а нічога ж у цябе, аказваецца, за душой нямашака”.
Але калі я пачаў там выпісваць некалькі першых эпізодаў эратычнага кшталту, я раптам упёрся ў такую штуковіну, што ў беларускай мове лексэмаў для таго, каб абазначыць гэты звычайны сэксуальны рух мужчыны да жанчыны – проста нямашака! У народнай мове яны былі без патрэбы, бо там усё называлася сваімі імёнамі – як ёсьць, так і казалася. А ў літаратурнай, якая рабіла цнатлівы выгляд, гэтая лексыка проста не распрацоўвалася. І паўстала такая чыста ў нейкім сэнсе тэхналягічная задача – паспрабаваць распрацаваць, калі нямашака гэтых слоў, дык прыдумаць. Ва ўсялякім выпадку зьвязаць гэтыя моўныя плыні ў такую, каб гэта натуральна абсалютна па-беларуску ўспрымалася – як яно ўспрымаецца па-расейску ці па-француску. І калі я справіўся – ну, гэта не было асноўнай задачай – дык я скажу, што мне гэта самому спадабалася.
Знаткевіч: У Вас ужо напэўна пыталіся – наколькі гэта аўтабіяграфічны твор?
Някляеў: Не, там аўтабіяграфіі нямашака. Ну, можа быць, апроч таго, што ў мяне праз усё жыцьцё была нейкая мара – усё-ткі стаць “лабухам”. Але проста ня лёс быў. Ня лёс і ня лёс... Мая маці вельмі хацела, каб я пайшоў у музычную вучэльню – недалёка было Маладэчна, дзе такая вучэльня была і дзе вучыліся многія з маіх сяброў. І нават мы былі купілі акардэон, але ўсё неяк гэтаму замінала – і акардэон тут пабіўся, і ўсе ў космас паляцелі, і марай майго пакаленьня стала зусім ня музыка, ня сцэна, а ўсё тое, што мы цяпер бачым, калі сядзім у студыі. І я, замест таго, каб навучацца музыцы, пайшоў навучацца электроніцы, у якой да гэтай пары нічога не разумею, хоць і скончыў тэхнікум сувязі, але хутчэй па хітрасьці сваёй скончыў, чым па ведах. Таму, можа быць, вось гэты пасыл у нечым аўтабіяграфічны, ну яшчэ там, можа быць, некалькі эпізодаў ёсьць, якія ці мне распавядалі, ці сам я іх у нейкім часе ў нейкай краіне перажываў.
“Павел Ізотавіч, калі ты мяне цяпер чуеш...”
Знаткевіч: На пачатку нашай гутаркі Вы сказалі пра тое, што ў пісьменьнікаў няма доступу да дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі. Падчас онлайн-канфэрэнцыі ў Вас пыталіся пра Вашыя адносіны з Паўлам Якубовічам, які цяпер галоўны рэдактар “Советской Белоруссии”, у свой час ён быў Вашым падначаленым у часопісе “Крыніца”, і там запыталіся – ці ўдалося Вам калісьці надрукавацца ўжо за ягоным рэдактарствам у “Советской Белоруссии”, Вы на гэтае пытаньне не адказалі...
Някляеў: Друкаваўся я ў “Советской Белоруссии”, у тым сэнсе, што пра мяне друкавалі. Уласных публікацыяў у мяне не было – не таму, што Павел Якубовіч мне адмаўляў, а таму што я яму проста не прапаноўваў.
Знаткевіч: А чаму не прапаноўвалі? Вось Вы кажаце, што няма доступу да дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі, а раптам: запрапануеце – і надрукуюць?
Някляеў: Павел Ізотавіч, калі ты мяне цяпер чуеш – а дакладней не мяне, а прапанову гэтага маладога чалавека – то я, бадай, паднясу што-небудзь у “Советскую Белоруссию”, зразумела, не пра палітыку, а выберу што-небудзь...
Знаткевіч: Ну, вось Вы сказалі, што напісалі эсэ пра Якуба Коласа – чаму б яго не паспрабаваць надрукаваць у Советской Белоруссии”?
Някляеў: Ну, можа быць, вось і канкрэтная парада... Добра, выберу з эсэ пра Янку Купалу і пра Якуба Коласа і што-небудзь паднясу.
Знаткевіч: І яшчэ адно пытаньне падчас онлайну – наконт тарашкевіцы. Ці карыстаецеся Вы тарашкевіцай?
Някляеў: Першапачаткова, калі ўсё гэта распачыналася – а тады “Крыніца” была часопісам, які нібыта дыктаваў моду на ўсё гэта – я быў з тымі, хто казаў, што пераводзіць часопіс на тарашкевіцу ня варта. І я ніяк не стараўся паўплываць ці націснуць сваім правам – проста я быў перакананы: глядзіце, вось школка, вось настаўніца беларускай мовы, якая скончыла нейкую сярэднюю пэдагагічную вучэльню або завочна вучылася на філфаку. Яна сама ледзь ліпіць у гэтай беларускай мове, і яна ў школе – апошні чалавек, бо настаўнік беларускай мовы і літаратуры – гэта не ў ранейшыя часы, не тады, калі я вучыўся, калі Піліп Несьцеравіч, у якога я вучыўся, быў аўтарытэтным чалавекам, які ведаў “Энэіду” напамяць, пасьля папа другі чалавек – а зараз не. Яна і так заблытаная, а мы яе яшчэ заблытаем тарашкевіцай, будуць даваць тэксты такія і такія, у яе проста галава пойдзе кругам, і яна скажа “ды гарыце вы гарам разам з усёй сваёй беларускай мовай!”
Тады ж і яшчэ большыя былі “заляпухі” – яцьвяскую мову хацелі запусьціць як самастойную, хэ-хэ, калі тут з гэтай, якая ёсьць невядома што рабіць, як утрымаць, каб яна засталася... Таму я захаваў “Крыніцу” у “наркамаўскім” правапісе і лічу, што зрабіў так, як трэба было зрабіць. Ну, але ёсьцека і іншыя людзі, іншыя меркаваньні, і я зусім не хачу давесьці, што толькі маё адзінае правільнае. На нейкіх астраўках, якім сёньня зьяўляецца, скажам, часопіс “Архэ” ці рэдакцыя “Нашай Нівы” – я вельмі паважаю хлопцаў, якія там супрацоўнічаюць, яны так адчуваюць, так разумеюць мову – яны, можа быць, на гэтых астраўках тое, што пасеюць, тое і ўзыдзе, я зусім ня супраць. Але ў той блытаніне, у той складанасьці, у якой зараз знаходзіцца ўсё беларускае і найперш мова, даваць варыянтнасьці я лічу немэтазгодным.
“Ну, гэта быў засос...”
Знаткевіч: Маё апошняе пытаньне таксама зьвязанае з онлайн-канфэрэнцыяй – Вы там сказалі, што ў свой час цалаваліся з Брэжневым. Вы маглі б расказаць гэтую гісторыю?
Някляеў: Дзякуй богу, што большасьць людзей, якія ўсё гэта на свае вочы бачылі ... ну, не забыліся, але не надаюць такога значэньня гэтаму эпізоду. Гэта быў зьезд Камуністычнай партыі Савецкага саюзу, а тады была такая завядзёнка – віншаваць дэлегатаў зьезду ад імя савецкай моладзі. Выбіралася адпаведная колькасьць гэтай самай савецкай моладзі – касманаўт, рабочы, калгасьніца, ну і гэтак далей, усіх патрохі. І выбіраўся паэт. І вось чамусьці менавіта мяне з усяго Савецкага саюзу абралі.
Спачатку мяне паклікалі ў Маскву, у ЦК камсамолу, прапанавалі проста напісаць тэкст для гэтага прывітаньня – акт першы. А пасьля наступіў акт другі, калі паклікалі і сказалі: “Вось, малайчына, што напісаў, гэта ўсё ўжо зацьверджана там, дзе ты будзеш гэта чытаць, і там сказалі, што калі напісаў, то хай сам і чытае”. Ну я і прачытаў гэты верш – восем ці колькі радкоў там было. Ну і тады ўжо канешне гэта быў стары чалавек і таму, магчыма, ён расчуліўся, і калі ўсё гэта скончылася, адбыўся гэты гістарычны пацалунак.
Знаткевіч: Я калі глядзеў на ўсе гэтыя старыя фатаздымкі – Брэжнева, увогуле савецкіх кіраўнікоў – мяне заўсёды зьдзіўляла, што мужыкі цалуюцца ўзасос...
Някляеў: Ну, гэта быў засос, так... Нейкая такая партыйная мода была, сапраўды, усе кідаліся адзін на аднаго, як сёньняшнія “блакітныя”, і нават з большай страсьцю... Дарэчы, гэтая завядзёнка і на сёньняшні дзень неяк паміж нашымі мужыкамі засталася. У мяне ёсьць кампанія – лазьня – усе харошыя хлопцы. Уяві сабе – я шточацьвер хаджу. Я ўжо колькі іх ні адвучваў... Прыходзіш у лазьню голы, распранаесься. Ну можна ж руку паціснуць... Не! – “Здароў!” і давай цалавацца... Дарэчы, я хацеў нават нешта напісаць – дасьледаваньне правесьці – скуль за ўсё гэта пачалося і чым, між іншым, можа скончыцца... Але мне самому гэта не падабаецца, і раблю я гэта ў выключных выпадках...
