На мінулым тыдні Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу разгледзела законапраект «Аб правiлах беларускай артаграфii й пунктуацыi», распрацаваны Мiнiстэрствам адукацыi ды Iнстытутам мовазнаўства Акадэмii навук. Старшыня камiсii па адукацыi, культуры, навуцы й навукова-тэхнiчным прагрэсе Ўладзімер Здановіч мяркуе, што ўжо ў кастрычніку законапраект можа набыць сілу закона. Тэму ў нашай менскай студыі мы абмяркоўваем з мовазнаўцам Пётрам Садоўскім.
“Унармаванасьць мовы – гэта перш за ўсё акт грамадзкай дамовы”
Міхась Скобла: “Спадар Пётра, неаднаразова дэпутат Уладзімер Здановіч заяўляў, што яго дужа непакоіць існаваньне ў беларускай мове двух правапісаў. А для вас як мовазнаўцы гэта праблема?”
Пётра Садоўскі: “Як мовазнаўцу мяне гэта ня вельмі непакоіць. У нас у грамадзтве існуе нашмат больш вастрэйшых праблемаў, чым правапіс. Скажам, агульны стан беларускай мовы павінен нас трывожыць больш.
І ўсё ж я павінен пацьвердзіць, што праблема правапісу ёсьць. Але праблема гэтая ёсьць у кожнай мове, у кожную эпоху. Нават калі ўзяць гэткія ўнармаваныя мовы, як расейская ці нямецкая. Ці ня кожнаму з нас трапляў у рукі тоўсты даведнік “Цяжкасьці сучаснай расейскай мовы”. І там падаюцца розныя склоны, розныя канчаткі, розныя націскі.
Як германіст магу сказаць яшчэ, што немцы абмяркоўвалі свой новы правапіс (прыняты гадоў пяць таму) некалькі гадоў! Унармаванасьць мовы – гэта перш за ўсё акт грамадзкай дамовы. У правапісе няма закончанай лёгікі, няма гармоніі. Там прыгожае й эстэтычнае тое, што агульнапрынятае. Гэта значыць, што абавязкова трэба выслухаць усе бакі. Вось што вельмі істотна”.
Скобла: “Я памятаю той Вярхоўны Савет, дзе дэпутатамі былі Ніл Гілевіч, Анатоль Вярцінскі, Яўген Цумараў, Лявон Баршчэўскі, – людзі, якія ведалі беларускую мову, выступалі па-беларуску з парлямэнцкай трыбуны. Вы ў пару дэпутацтва таксама працавалі ў адпаведнай камісіі. Ці ёсьць у сёньняшняй Палаце прадстаўнікоў кампэтэнтныя ў галіне мовазнаўства спэцыялісты?”
Садоўскі: “Наш цяперашні парлямэнт працуе ў такім закрытым рэжыме, што я й ня ведаю, ці ёсьць там які кандыдат ці доктар філялягічных навук. Відавочна, што там няма столькі дасьведчаных людзей, як было ў нашым Вярхоўным Савеце. Але гэта сама па сабе не праблема. Дэмакратычны парлямэнт заўсёды мае шырокую сетку дарадцаў з рознымі поглядамі. Напрыклад, мы, калі абмяркоўвалі тую ці іншую праблему, абавязкова запрашалі экспэртаў. Сфэра філялёгіі, лінгвістыкі ня менш складаная, чым фізыка ці матэматыка. Цяпер усе сталі спэцыялістамі ў мэдыцыне. Глядзяць па тэлебачаньні перадачы накшталт “Малахаў-плюс”, чытаюць розныя траўнікі, слухаюць розных знахароў, і кожны лічыць сябе адмыслоўцам у галіне мэдыцыны. Так і з мовазнаўствам... А мовазнаўства – вельмі складаная навука, і тут ёсьць свае правілы гульні”.
“Новы правапіс у Нямеччыне доўгі час многія не прызнавалі й працягвалі пісаць па-старому”
Скобла: “Вы згадалі пра рэформу правапісу ў Нямеччыне. А як там гэта адбывалася?”
Садоўскі: “Па-першае, ва ўсіх тыражных газэтах і часопісах (Süddeutsche Zeitung, Die Zeit, Frankfurter Allgemeine, Spiegel) выступалі адмыслоўцы й увогуле ўсе зацікаўленыя. Кожнае выданьне друкавала розныя праекты, прапановы. Доўгі час існавалі адпаведныя мовазнаўчыя рубрыкі, былі прадстаўленыя розныя школы й накірункі.
Нядаўна мне зь Нямеччыны прывезьлі найноўшы слоўнік нямецкай мовы на 2000 старонак, і словаў там тысячаў дзьвесьце. Дык вось, у тым слоўніку каляровым шрыфтам выдзеленыя словы, напісаныя згодна з новым правапісам.
Трэба адзначыць, што новы правапіс у Нямеччыне доўгі час многія не прызнавалі. Некаторыя рэдакцыі працягвалі пісаць па-старому. А некаторыя старыя пісьменьнікі й цяпер кажуць: “Мы гэта не прымаем”. Але я ня чуў пра нейкія штрафныя санкцыі ў адносінах да іх”.
Скобла: “А ці існуюць заканадаўчыя акты адносна правапісу ў іншых краінах? Ці закон, які рыхтуецца ў Беларусі, – гэта цалкам беларускі эксклюзіў, і тут мы ізноў можам апынуцца паперадзе ўсёй Эўропы?”
Садоўскі: “У розных краінах да гэтай далікатнай тэмы розны падыход. Напрыклад, у Нямеччыне існуе гэтак званы “дэнгліш”, там цяпер у мове вялікі адсотак амэрыканізмаў. Але немцы ня бачаць у гэтым вялікай праблемы. А вось у Францыі больш актыўна змагаюцца за чысьціню свае мовы. Там вельмі суровыя законы. На дзяржаўным узроўні, у дзяржаўных выдавецтвах, і ня толькі, за парушэньне нормаў мовы могуць накласьці штраф на кіраўніцтва, ёсьць і іншыя віды спагнаньняў. Ва ўсякім разе, у нармальных дзяржавах моўныя нормы ёсьць у школах, у падручніках. Падручнікі могуць па зьмесьце зьмяняцца, але правапіс там зацьверджаны, гэта безумоўна. Але рэформа правапісу ніколі ня робіцца пасьпешліва й келейна”.
“Рэформа беларускага правапісу ў нашых умовах – гэта нейкая фантасмагорыя”
Скобла: “У Беларусі гэта робіцца келейна – згодзен, але зусім не пасьпешліва. Нагадаю, што праект беларускага правапісу быў падрыхтаваны яшчэ ў 1997 годзе тагачасным дырэктарам Інстытуту мовазнаўства нябожчыкам Аляксандрам Падлужным. Я бачыў той праект, на ім заставалася толькі паставіць дату й подпіс прэзыдэнта. Як вы лічыце, чаму да гэтай пары справа ўсё адкладвалася й адкладвалася?”
Садоўскі: “У адрозьненьне ад цяперашняга праекту той праект я збольшага чытаў. Больш за тое, я працаваў адзінаццаць гадоў у лябараторыі экспэрымэнтальнай фанэтыкі Інстытуту мовазнаўства Акадэміі навук пад кіраўніцтвам Падлужнага й магу шмат добрых словаў пра яго сказаць. Чаму ўсё адкладвалася... Па-мойму, таму, што тое становішча, у якім апынулася беларуская мова, відавочна ненармальнае. Мова адусюль выгнаная, мовы нідзе няма... І пытаньне зацягвалася таму, што не магло быць шырокай дыскусіі. Сама тэма палітызавалася, і грамадзтва не дапускалася да яе абмеркаваньня”.
Скобла: “Законапраект, пра які мы гаворым, называецца “Аб правілах беларускай артаграфіі й пунктуацыі”. За парушэньне нормаў у ім, паводле словаў Здановіча, прадугледжаныя штрафы. Але ці можна штрафаваць за ненапісаньне вялікай літары, ці за знакі прыпынку?
Скажам, быў такі польскі паэт Тадэвуш Ружэвіч, дык ён часам пісаў увогуле без вялікай літары. А францускі паэт Гіём Апалінэр не прызнаваў знакаў прыпынку. Дый наш Алесь Разанаў свае квантэмы піша без аглядкі на пунктуацыю”.
Садоўскі: “Гаварыць рашуча, што паводле новага закону будзе рабіцца тое, тое й тое, мы ня можам. Мы ня бачылі праекту, які схаваны ад грамадзтва. Але пачутае ад спадара Здановіча, тая інфармацыя, якая прасочваецца па розных каналах, дае падставы меркаваць, што падобныя пакараньні могуць у будучыні мець месца. Нейкі чыноўнік зможа патрактаваць закон так, як яму захочацца. Але я ня думаю, што закон павінен быць такім абсурдным, каб паводле яго можна было спыніць нейкія літаратурныя экспэрымэнты.
Зноў жа спашлюся на маю ўлюбёную Нямеччыну. Там у рэкляме назоўнікі звычайна пішуць з малой літары, хоць, паводле правапісу, трэба пісаць зь вялікай. Відаць, у рэкляме ёсьць свае законы, свая гармонія. Але хачу падкрэсьліць: калі мы не генэралізуем пэўныя правапісныя нормы, то ў нас будуць вечныя спрэчкі. Напрыклад, як пісаць у множным ліку – “П(п)аўлікі М(м)арозавы” ці “А(а)ляксандры М(м)атросавы”? Зь вялікай літары ці не? Альбо слова “П(п)эрыклы”? Пэрыкл, з аднаго боку, даваў грошы на тэатры, будаваў масты, слова “дэмакратыя” любіў ужываць у сваіх публічных прамовах. З другога боку, Карл Маркс схарактарызаваў Пэрыкла як “чалавека, што ўзначаліў меншасьць, якая прыгнятала большасьць”.
Мяне, напрыклад, цікавіць слова “П(п)рэзыдэнт”: ці можна яго ўжываць, зь якой літары яго пісаць? Ёсьць розныя зьявы грамадзкія, і калі мы гэты клясавы падыход не адкінем, нас чакае невядома што. На кожнае слова правіла не прыдумаеш. Таму ёсьць пэўны неспакой. Можна сказаць, што чарговая спроба рэфармаваньня правапісу ў нашых умовах – гэта нейкая фантасмагорыя”.
“Калі мова рэдка ўжываецца, тады дайсьці да нейкай грамадзкай дамовы паміж карыстальнікамі вельмі цяжка, проста немагчыма”
Скобла: “Але й пры існым становішчы фантасмагорыя ня меншая. Мне скардзілася адна выкладчыца беларускай мовы: “Бярэш у рукі “Звязду” – адзін правапіс, бярэш “Нашу ніву” – там другі, бярэш “Дзеяслоў” – там трэці”...”
Садоўскі: “Што рабіць настаўнікам? Спашлюся на ўласны досьвед. Я выкладаю нямецкую мову ў Беларускім гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа. Вядома ж, я стараюся на ўроках гаварыць толькі па-нямецку. Але часам даводзіцца карыстацца й мовай-пасярэдніцай – роднай беларускай. Дык я тады кажу: ёсьць, умоўна кажучы, “тарашкевіца” й ёсьць “наркамаўка”. Я буду карыстацца “тарашкевіцай”, але вы майце на ўвазе, што тэсты ці іспыты паралельныя будзеце здаваць на “наркамаўцы”. Такі падыход можна выпрацаваць, але ў дадзеным выпадку я маю справу з гуманітарыямі, а для шараговага вучня, для шараговага настаўніка гэта даволі складана. І гэта сапраўды праблема. Таму найперш павінна быць грамадзкая дыскусія”.
Скобла: “Дык можна сказаць, што дыскусія ідзе. Уладзімер Здановіч даў інтэрвію “Звяздзе”, зладзіў прэсавую канфэрэнцыю. Другія газэты выступілі, наша радыё...”
Садоўскі: “Яшчэ раз хачу, каб слухачы зразумелі адну ідэю. Калі мова рэдка ўжываецца, тады дайсьці да нейкай грамадзкай дамовы паміж карыстальнікамі вельмі цяжка, проста немагчыма. Тое, што рэдка чуецца, часам здаецца непрыгожым, незразумелым, няслушным. А калі чалавек працуе ў сыстэме адной мовы, у яго выпрацоўваюцца й пэўныя эстэтычныя падыходы да той ці іншай зьявы. Асабліва гэта відавочна на лексыцы. Напрыклад, возьмем тое самае вымаўленьне. Мы пішам “на дошцы”, а вымаўляем “на досцы”. Сяму-таму гэта здаецца немілагучным, таму што ўзьнікаюць нейкія непатрэбныя асацыяцыі.
Калі так прыслухоўвацца, то немагчыма нам ужываць расейскае слова “как”. Беларус можа сказаць: “Паслухайце, што гэта за слова?! Як яно непрыемна гучыць...” У любой мове можна адшукаць адпаведныя зьбегі зычных і зрабіць нядобразычлівыя высновы. Пра гэта яшчэ Янка Купала пісаў. Калі ў чалавека пачварная душа і ён хоча знайсьці нешта пачварнае ў чужой мове, ён яго абавязкова знойдзе. Таму яшчэ раз паўтару: моўная норма – гэта грамадзкая дамова. Грамадзтва можа дамовіцца толькі пра тое, што яно бачыць і чуе. Вырашаць праблемы правапісу ў закрытым рэжыме немагчыма”.
Скобла: “Ёсьць гэткая прыказка: ня кіем, дык палкаю – адной паганялкаю. Ці дапускаеце вы думку, што ўся рэформа правапісу й прыдуманая дзеля таго, каб прыкрыць некалькі неляяльных да ўлады выданьняў ды інтэрнэт-сайтаў?”
Садоўскі: “Тут я зраблю тры заўвагі. Па-першае: калі ў законе будзе абцякальная фармулёўка, і яе будзе магчыма шырока тлумачыць, то нейкаму чыноўніку падобнае “змаганьне” можа прыйсьці ў галаву. Па-другое: калі інтэрнэт-выданьні будуць прызнаныя друкаванымі сродкамі масавай інфармацыі, то, натуральна, чыноўнікі будуць наводзіць “парадак” і ў інтэрнэт-прасторы. І па-трэцяе: я вельмі баюся, што рэформа правапісу закрые на тэстах шлях у ВНУ беларускамоўным дзецям. Баюся, што гэты разнабой, які непазьбежна ўзьнікне з прыняцьцем новага правпісу, адмоўна адаб’ецца на колькасьці тых абітурыентаў, якія сёньня здаюць тэсты па-беларуску”.
Артаграфіі і пунктуацыі нададуць статус закону, 12.07.2007 Палата прадстаўнікоў зоймецца беларускай артаграфіяй , 15.06.2007 Беларуская мова ў публічным ужытку, 11.04.2007 Абвесткі па беларуску ў Менску, 11.04.2007
“Унармаванасьць мовы – гэта перш за ўсё акт грамадзкай дамовы”
Міхась Скобла: “Спадар Пётра, неаднаразова дэпутат Уладзімер Здановіч заяўляў, што яго дужа непакоіць існаваньне ў беларускай мове двух правапісаў. А для вас як мовазнаўцы гэта праблема?”
Пётра Садоўскі: “Як мовазнаўцу мяне гэта ня вельмі непакоіць. У нас у грамадзтве існуе нашмат больш вастрэйшых праблемаў, чым правапіс. Скажам, агульны стан беларускай мовы павінен нас трывожыць больш.
І ўсё ж я павінен пацьвердзіць, што праблема правапісу ёсьць. Але праблема гэтая ёсьць у кожнай мове, у кожную эпоху. Нават калі ўзяць гэткія ўнармаваныя мовы, як расейская ці нямецкая. Ці ня кожнаму з нас трапляў у рукі тоўсты даведнік “Цяжкасьці сучаснай расейскай мовы”. І там падаюцца розныя склоны, розныя канчаткі, розныя націскі.
Як германіст магу сказаць яшчэ, што немцы абмяркоўвалі свой новы правапіс (прыняты гадоў пяць таму) некалькі гадоў! Унармаванасьць мовы – гэта перш за ўсё акт грамадзкай дамовы. У правапісе няма закончанай лёгікі, няма гармоніі. Там прыгожае й эстэтычнае тое, што агульнапрынятае. Гэта значыць, што абавязкова трэба выслухаць усе бакі. Вось што вельмі істотна”.
Скобла: “Я памятаю той Вярхоўны Савет, дзе дэпутатамі былі Ніл Гілевіч, Анатоль Вярцінскі, Яўген Цумараў, Лявон Баршчэўскі, – людзі, якія ведалі беларускую мову, выступалі па-беларуску з парлямэнцкай трыбуны. Вы ў пару дэпутацтва таксама працавалі ў адпаведнай камісіі. Ці ёсьць у сёньняшняй Палаце прадстаўнікоў кампэтэнтныя ў галіне мовазнаўства спэцыялісты?”
Садоўскі: “Наш цяперашні парлямэнт працуе ў такім закрытым рэжыме, што я й ня ведаю, ці ёсьць там які кандыдат ці доктар філялягічных навук. Відавочна, што там няма столькі дасьведчаных людзей, як было ў нашым Вярхоўным Савеце. Але гэта сама па сабе не праблема. Дэмакратычны парлямэнт заўсёды мае шырокую сетку дарадцаў з рознымі поглядамі. Напрыклад, мы, калі абмяркоўвалі тую ці іншую праблему, абавязкова запрашалі экспэртаў. Сфэра філялёгіі, лінгвістыкі ня менш складаная, чым фізыка ці матэматыка. Цяпер усе сталі спэцыялістамі ў мэдыцыне. Глядзяць па тэлебачаньні перадачы накшталт “Малахаў-плюс”, чытаюць розныя траўнікі, слухаюць розных знахароў, і кожны лічыць сябе адмыслоўцам у галіне мэдыцыны. Так і з мовазнаўствам... А мовазнаўства – вельмі складаная навука, і тут ёсьць свае правілы гульні”.
“Новы правапіс у Нямеччыне доўгі час многія не прызнавалі й працягвалі пісаць па-старому”
Скобла: “Вы згадалі пра рэформу правапісу ў Нямеччыне. А як там гэта адбывалася?”
Садоўскі: “Па-першае, ва ўсіх тыражных газэтах і часопісах (Süddeutsche Zeitung, Die Zeit, Frankfurter Allgemeine, Spiegel) выступалі адмыслоўцы й увогуле ўсе зацікаўленыя. Кожнае выданьне друкавала розныя праекты, прапановы. Доўгі час існавалі адпаведныя мовазнаўчыя рубрыкі, былі прадстаўленыя розныя школы й накірункі.
Нядаўна мне зь Нямеччыны прывезьлі найноўшы слоўнік нямецкай мовы на 2000 старонак, і словаў там тысячаў дзьвесьце. Дык вось, у тым слоўніку каляровым шрыфтам выдзеленыя словы, напісаныя згодна з новым правапісам.
Трэба адзначыць, што новы правапіс у Нямеччыне доўгі час многія не прызнавалі. Некаторыя рэдакцыі працягвалі пісаць па-старому. А некаторыя старыя пісьменьнікі й цяпер кажуць: “Мы гэта не прымаем”. Але я ня чуў пра нейкія штрафныя санкцыі ў адносінах да іх”.
Скобла: “А ці існуюць заканадаўчыя акты адносна правапісу ў іншых краінах? Ці закон, які рыхтуецца ў Беларусі, – гэта цалкам беларускі эксклюзіў, і тут мы ізноў можам апынуцца паперадзе ўсёй Эўропы?”
Садоўскі: “У розных краінах да гэтай далікатнай тэмы розны падыход. Напрыклад, у Нямеччыне існуе гэтак званы “дэнгліш”, там цяпер у мове вялікі адсотак амэрыканізмаў. Але немцы ня бачаць у гэтым вялікай праблемы. А вось у Францыі больш актыўна змагаюцца за чысьціню свае мовы. Там вельмі суровыя законы. На дзяржаўным узроўні, у дзяржаўных выдавецтвах, і ня толькі, за парушэньне нормаў мовы могуць накласьці штраф на кіраўніцтва, ёсьць і іншыя віды спагнаньняў. Ва ўсякім разе, у нармальных дзяржавах моўныя нормы ёсьць у школах, у падручніках. Падручнікі могуць па зьмесьце зьмяняцца, але правапіс там зацьверджаны, гэта безумоўна. Але рэформа правапісу ніколі ня робіцца пасьпешліва й келейна”.
“Рэформа беларускага правапісу ў нашых умовах – гэта нейкая фантасмагорыя”
Скобла: “У Беларусі гэта робіцца келейна – згодзен, але зусім не пасьпешліва. Нагадаю, што праект беларускага правапісу быў падрыхтаваны яшчэ ў 1997 годзе тагачасным дырэктарам Інстытуту мовазнаўства нябожчыкам Аляксандрам Падлужным. Я бачыў той праект, на ім заставалася толькі паставіць дату й подпіс прэзыдэнта. Як вы лічыце, чаму да гэтай пары справа ўсё адкладвалася й адкладвалася?”
Садоўскі: “У адрозьненьне ад цяперашняга праекту той праект я збольшага чытаў. Больш за тое, я працаваў адзінаццаць гадоў у лябараторыі экспэрымэнтальнай фанэтыкі Інстытуту мовазнаўства Акадэміі навук пад кіраўніцтвам Падлужнага й магу шмат добрых словаў пра яго сказаць. Чаму ўсё адкладвалася... Па-мойму, таму, што тое становішча, у якім апынулася беларуская мова, відавочна ненармальнае. Мова адусюль выгнаная, мовы нідзе няма... І пытаньне зацягвалася таму, што не магло быць шырокай дыскусіі. Сама тэма палітызавалася, і грамадзтва не дапускалася да яе абмеркаваньня”.
Скобла: “Законапраект, пра які мы гаворым, называецца “Аб правілах беларускай артаграфіі й пунктуацыі”. За парушэньне нормаў у ім, паводле словаў Здановіча, прадугледжаныя штрафы. Але ці можна штрафаваць за ненапісаньне вялікай літары, ці за знакі прыпынку?
Скажам, быў такі польскі паэт Тадэвуш Ружэвіч, дык ён часам пісаў увогуле без вялікай літары. А францускі паэт Гіём Апалінэр не прызнаваў знакаў прыпынку. Дый наш Алесь Разанаў свае квантэмы піша без аглядкі на пунктуацыю”.
Садоўскі: “Гаварыць рашуча, што паводле новага закону будзе рабіцца тое, тое й тое, мы ня можам. Мы ня бачылі праекту, які схаваны ад грамадзтва. Але пачутае ад спадара Здановіча, тая інфармацыя, якая прасочваецца па розных каналах, дае падставы меркаваць, што падобныя пакараньні могуць у будучыні мець месца. Нейкі чыноўнік зможа патрактаваць закон так, як яму захочацца. Але я ня думаю, што закон павінен быць такім абсурдным, каб паводле яго можна было спыніць нейкія літаратурныя экспэрымэнты.
Зноў жа спашлюся на маю ўлюбёную Нямеччыну. Там у рэкляме назоўнікі звычайна пішуць з малой літары, хоць, паводле правапісу, трэба пісаць зь вялікай. Відаць, у рэкляме ёсьць свае законы, свая гармонія. Але хачу падкрэсьліць: калі мы не генэралізуем пэўныя правапісныя нормы, то ў нас будуць вечныя спрэчкі. Напрыклад, як пісаць у множным ліку – “П(п)аўлікі М(м)арозавы” ці “А(а)ляксандры М(м)атросавы”? Зь вялікай літары ці не? Альбо слова “П(п)эрыклы”? Пэрыкл, з аднаго боку, даваў грошы на тэатры, будаваў масты, слова “дэмакратыя” любіў ужываць у сваіх публічных прамовах. З другога боку, Карл Маркс схарактарызаваў Пэрыкла як “чалавека, што ўзначаліў меншасьць, якая прыгнятала большасьць”.
Мяне, напрыклад, цікавіць слова “П(п)рэзыдэнт”: ці можна яго ўжываць, зь якой літары яго пісаць? Ёсьць розныя зьявы грамадзкія, і калі мы гэты клясавы падыход не адкінем, нас чакае невядома што. На кожнае слова правіла не прыдумаеш. Таму ёсьць пэўны неспакой. Можна сказаць, што чарговая спроба рэфармаваньня правапісу ў нашых умовах – гэта нейкая фантасмагорыя”.
“Калі мова рэдка ўжываецца, тады дайсьці да нейкай грамадзкай дамовы паміж карыстальнікамі вельмі цяжка, проста немагчыма”
Скобла: “Але й пры існым становішчы фантасмагорыя ня меншая. Мне скардзілася адна выкладчыца беларускай мовы: “Бярэш у рукі “Звязду” – адзін правапіс, бярэш “Нашу ніву” – там другі, бярэш “Дзеяслоў” – там трэці”...”
Садоўскі: “Што рабіць настаўнікам? Спашлюся на ўласны досьвед. Я выкладаю нямецкую мову ў Беларускім гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа. Вядома ж, я стараюся на ўроках гаварыць толькі па-нямецку. Але часам даводзіцца карыстацца й мовай-пасярэдніцай – роднай беларускай. Дык я тады кажу: ёсьць, умоўна кажучы, “тарашкевіца” й ёсьць “наркамаўка”. Я буду карыстацца “тарашкевіцай”, але вы майце на ўвазе, што тэсты ці іспыты паралельныя будзеце здаваць на “наркамаўцы”. Такі падыход можна выпрацаваць, але ў дадзеным выпадку я маю справу з гуманітарыямі, а для шараговага вучня, для шараговага настаўніка гэта даволі складана. І гэта сапраўды праблема. Таму найперш павінна быць грамадзкая дыскусія”.
Скобла: “Дык можна сказаць, што дыскусія ідзе. Уладзімер Здановіч даў інтэрвію “Звяздзе”, зладзіў прэсавую канфэрэнцыю. Другія газэты выступілі, наша радыё...”
Садоўскі: “Яшчэ раз хачу, каб слухачы зразумелі адну ідэю. Калі мова рэдка ўжываецца, тады дайсьці да нейкай грамадзкай дамовы паміж карыстальнікамі вельмі цяжка, проста немагчыма. Тое, што рэдка чуецца, часам здаецца непрыгожым, незразумелым, няслушным. А калі чалавек працуе ў сыстэме адной мовы, у яго выпрацоўваюцца й пэўныя эстэтычныя падыходы да той ці іншай зьявы. Асабліва гэта відавочна на лексыцы. Напрыклад, возьмем тое самае вымаўленьне. Мы пішам “на дошцы”, а вымаўляем “на досцы”. Сяму-таму гэта здаецца немілагучным, таму што ўзьнікаюць нейкія непатрэбныя асацыяцыі.
Калі так прыслухоўвацца, то немагчыма нам ужываць расейскае слова “как”. Беларус можа сказаць: “Паслухайце, што гэта за слова?! Як яно непрыемна гучыць...” У любой мове можна адшукаць адпаведныя зьбегі зычных і зрабіць нядобразычлівыя высновы. Пра гэта яшчэ Янка Купала пісаў. Калі ў чалавека пачварная душа і ён хоча знайсьці нешта пачварнае ў чужой мове, ён яго абавязкова знойдзе. Таму яшчэ раз паўтару: моўная норма – гэта грамадзкая дамова. Грамадзтва можа дамовіцца толькі пра тое, што яно бачыць і чуе. Вырашаць праблемы правапісу ў закрытым рэжыме немагчыма”.
Скобла: “Ёсьць гэткая прыказка: ня кіем, дык палкаю – адной паганялкаю. Ці дапускаеце вы думку, што ўся рэформа правапісу й прыдуманая дзеля таго, каб прыкрыць некалькі неляяльных да ўлады выданьняў ды інтэрнэт-сайтаў?”
Садоўскі: “Тут я зраблю тры заўвагі. Па-першае: калі ў законе будзе абцякальная фармулёўка, і яе будзе магчыма шырока тлумачыць, то нейкаму чыноўніку падобнае “змаганьне” можа прыйсьці ў галаву. Па-другое: калі інтэрнэт-выданьні будуць прызнаныя друкаванымі сродкамі масавай інфармацыі, то, натуральна, чыноўнікі будуць наводзіць “парадак” і ў інтэрнэт-прасторы. І па-трэцяе: я вельмі баюся, што рэформа правапісу закрые на тэстах шлях у ВНУ беларускамоўным дзецям. Баюся, што гэты разнабой, які непазьбежна ўзьнікне з прыняцьцем новага правпісу, адмоўна адаб’ецца на колькасьці тых абітурыентаў, якія сёньня здаюць тэсты па-беларуску”.
Артаграфіі і пунктуацыі нададуць статус закону, 12.07.2007 Палата прадстаўнікоў зоймецца беларускай артаграфіяй , 15.06.2007 Беларуская мова ў публічным ужытку, 11.04.2007 Абвесткі па беларуску ў Менску, 11.04.2007
