Слухаць:
Карэспандэнт: “Дзень добры!”
Куксо: “Прывітаньне! Прычакаўся вас”.
Карэспандэнт: “Мы, уласна кажучы, хочам вас з сабой забраць”.
Жонка: “Я яго пускаць нікуды ня буду. Чаго вы яго хочаце забраць?”
Карэспандэнт: “Мы паедзем абедаць у кафэ “Маладзёжнае”. Абяцаю вярнуць вашага мужа цэлым і здаровым. Колькі разоў мы зь ім уздымалі тэму сумеснага абеду, столькі ён казаў, што жонка ня пусьціць. Таму я прыйшоў да вас прасіць дазволу”.
Жонка: “І шмат вас там будзе?”
Карэспандэнт: “Я і ён — болей нікога”.
Жонка: “Добра, але толькі каб ніякага сьпіртнога!”
Карэспандэнт: “Абяцаю вам!”
Жонка: “Каб ніякіх сто грамаў!”
Карэспандэнт: “Але вы даяце дазвол?”
Жонка: “Дзе ж я дзенуся — я ня горшая за ўсіх жонка”.
Мы едзем абедаць з пэнсіянэрам Мікалаем Куксо.
Апоўдні ў кафэ “Маладзёжнае” мы першыя наведнікі. Кавярня толькі што адкрылася. Прыбіральшчыца мые падлогу.
Падыходзім да барнай стойкі. У шкляной лядоўні на сподачку ляжыць канапка — луста хлеба і некалькі кавалкаў сала. Болей там нічога няма.
Куксо: “Дзень добры спадарству!”
Карэспандэнт: “Добры дзень. Пакорміце?”
Афіцыянтка: “Няма чым”.
Куксо: “Наце вам вершык!”
Афіцыянтка: “Вы ж ужо адзін давалі”.
Куксо: “Дык гэта цёпленькія!”
Афіцыянтка: “Калі вы іх пасьпяваеце пісаць?!”
Сядаем за стол. Пачынаем размову.
Карэспандэнт: “Вы пішаце вершы, друкуеце іх і раздаяце жыхарам Івянца. Ці даўно вы гэтым займаецеся?”
Куксо: “Ад 1994 году, калі я напісаў праект гімну Рэспублікі Беларусь. Ён разглядаўся літаратарамі, якія рабілі калектыўны праект гімну. Мне нават падзяка была. Як толькі я пасьпеў той гімн напісаць і надрукаваць, як прынялі іншы, ня наш”.
У ліпені ў Івянцы на адну кавярню стала меней — “Пралеску” зачынілі. Уладальнікі (а гэта дзяржаўнае прадпрыемства “Белпошта”) патлумачылі: кавярня не прыносіла прыбытку. Пра фінансавы бок справы нічога сказаць не магу, а як наведніку шкада, што “Пралескі” болей няма. Там добра кармілі.
У “Пралесцы” мы сустракаліся з госьцем мінулай праграмы, настаўнікам матэматыкі Іванам Вальчэўскім. Тады ён дапрацоўваў у школе апошнія дні — зьбіраўся на пэнсію.
Гэтым разам спадар Вальчэўскі прымае мяне ў сваёй хаце.
Вальчэўскі: “Ідзе паступовае маральнае разьвітаньне са школай”.
Карэспандэнт: “Урачыстага разьвітаньня з вамі яшчэ не было?”
Вальчэўскі: “Такога і не бывае”.
Карэспандэнт: “Няўжо вам не падараць букету кветак ці каштоўнага падарунку?”
Вальчэўскі: “Не, такога не бывае. Як звычайна разьвітваюцца? Чалавеку паведамляюць, што ён болей працаваць ня будзе. У школе адчуваецца востры недахоп сродкаў.
Нашая страха як цякла, так і будзе цячы, бо ўсе грошы пайшлі на аграгарадок у Пяршаях. Там і школы адрамантавалі. Газу для абагрэву нам таксама не падключаць, хоць і кацельню за 150 мільёнаў паставілі. Няма грошай”.
Карэспандэнт: “Кажаце, страха дзіравая. У клясах капае са столі?”
Вальчэўскі: “Толькі людзі зробяць рамонт у пакоях трэцяга паверху, пачынаюцца дажджы — становіцца вільготна, цячэ са столі”.
Карэспандэнт: “Дабрабыт жыхароў мястэчка мяняецца?”
Вальчэўскі: “Езьдзіў у нядзелю на рынак, і была праблема, дзе паставіць машыну. Мала ў каго ёсьць налепка пра тое, што ён прайшоў тэхагляд, але машынаў шмат”.
Карэспандэнт: “Ці ўразілі кошты?”
Вальчэўскі: “Заходзіў толькі ў тое месца, дзе прадаецца мяса. Людзі раскупілі тое, што было таньней. А вось паляндвіцы за 14 тысяч ляжаць. Людзі паглядаюць, але набыць за такі кошь ніхто не адважваецца”.
Карэспандэнт: “Як пажывае вашая котка Марта?”
Вальчэўскі: “Зьявілася мыш, і яна сядзіць пільнуе”.
Карэспандэнт: “Яна пачала есьці мышэй?”
Вальчэўскі: “Аднаго разу я сам быў сьведкам таго, як яна іх ела”.
Карэспандэнт: “Раней вашая котка ела путасу і катэгарычна адмаўлялася есьці “Кітыкет”. Пасьля яна ў вас пачала есьці лівэрную каўбасу, але ўсё яшчэ адмаўлялася ад “Кітыкету” і адмаўлялася ад мышэй. Гэтым разам, я гляджу, котка ўжо пачала есьці мышэй. Вы ёй так рацыён уразаеце, ці ў яе прачнуліся інстынкты?”
Вальчэўскі: “Яна, можа, разумее, што некалі гэты рай з каўбасой і путасу скончыцца. Дзівосна тое, што калі яна да нас прыехала, я сам лавіў ёй мышэй, падносіў пад нос, а яна ня ведала, што гэта такое, што з гэтым рабіць”.
Карэспандэнт: “Адкуль вам яе прывезьлі?”
Вальчэўскі: “Зь Менску”.
Вяртаюся ў “Маладзёжнае”. Мой госьць — пэнсіянэр, колішні настаўнік і колішні адвакат Мікалай Куксо.
Карэспандэнт: “Кожны месяц вы даяце мне такую справаздачу — як кошты мяняюцца”.
Куксо: “На пачатку году батон каштаваў 700 рублёў, а цяпер болей за тысячу. Кава “Пэле” ад пачатку году была тры з паловай тысячы, цяпер 5300 рублёў. Вось і паглядзіце, як мяняюцца кошты”.
Карэспандэнт: “Якая ў вас цяпер пэнсія?”
Куксо: “344 тысячы. На ежу хапае. Даношваю старыя рэчы і гуманітарку”.
Працягнем гаворку пра дабрабыт. Вашай увазе фрагмэнт размовы з дырэктарам івянецкай музычнай школы Казімірам Бібікам. Я задаю спадару Бібіку амаль дзяжурнае пытаньне: на што ён найбольш траціць грошай? І тут чую нечаканы адказ:
Бібік: “Больш я пачаў траціць грошай на школку”.
Карэспандэнт: “Сваіх?”
Бібік: “Сваіх прыватных. Нам далі такую ўстаноўку: зарабляць і ўкладаць”.
Карэспандэнт: “А як можа зарабіць музычная школа?”
Бібік: “А некалі Козік, старшыня ФПБ, казаў так: хоць грыбы сушыце. Гэта была абласная нарада дырэктараў музычных школаў і дамоў культуры. Ён тады так і сказаў. Як мы можам зарабіць? Можам, канечне, даваць канцэрты. А ліцэнзія? Перш чым атрымаць ліцэнзію, нейкая структура павінна праслухаць наш рэпэртуар і даць згоду. А калі некаму не спадабаецца?”
Карэспандэнт: “Калі зарабляць не атрымліваецца, вы ўкладаеце свае сродкі?”
Бібік: “Так і атрымліваецца. Трэба адрамантаваць нейкую клясу — скінуліся, купілі шпалеры і фарбу і самі ўсё парабілі”.
Карэспандэнт: “Колькі звычайна скідваюцца?”
Бібік: “Пяць-сем тысяч кожны месяц”.
Карэспандэнт: “Сёлета рамантавалі клясы?”
Бібік: “Сёлета школе спаўняецца пяцьдзясят гадоў. Я хачу столь падбіць гіпсакардонам А хто будзе рабіць? У раёне няма спэцыялістаў, каб падбілі гіпсакардон. Ёсьць прыватнікі-шабашнікі, але як ім пералічыць грошы? Будзем рабіць часткамі — на тыя грошы, што сабралі за год”.
Івянец — мястэчка ў Валожынскім раёне. Насельніцтва пад 5 тысяч. Адсюль — што да Менску, што да Валожына — прыкладна аднолькава ехаць.
У кафэ “Маладзёжнае” я размаўляю з госьцем праграмы Мікалаем Куксо.
Карэспандэнт: “Даўно вы ў Івянцы?”
Куксо: “Я тут жыву пяцьдзясят адзін год. Я быў адвакатам, але надта дрэнна мне плацілі. Мне параілі: “Едзь у Івянец. Тут бандыцкі раён, і будзеш мець добрыя заробкі”. Але нешта мне тут не плацілі. Я нават ня ведаю, чаму. Я ня ўмеў гэтых людзей абдурваць. У мяне чэсны характар”.
Карэспандэнт: “Дык бандыты тут былі?”
Куксо: “Якія тут бандыты? Вось так я і патрапіў у Івянец”.
Карэспандэнт: “Бандытаў няма, грошай няма... Што было далей?”
Куксо: “Пасьля юрыдычнага інстытуту вучыўся ў БДУ на геафаку. Я пайшоў працаваць у дзіцячы дом выхавацелем. Вось там мне ўжо плацілі сталы заробак. Сорак гадоў я адпрацаваў настаўнікам”.
Карэспандэнт: “А вы яшчэ дзе працавалі — апроч школы? Вы мне казалі, што былі яшчэ агітатарам-прапагандыстам...”
Куксо: “Гэта была партыйная нагрузка. Лічылася, што на грамадзкіх пачатках. Я гаварыў тое, што ім хацелася. Нават з агітбрыгадай езьдзіў па калгасах і распавядаў пра зьезды”.
Карэспандэнт: “Як вас у калгасах сустракалі?”
Куксо: “Спачатку зьбіралі людзей. І мы гаварылі. Да нашага прыезду старшыня даваў каманду зарэзаць цяля. Мы добра абедалі. А назаўтра балела галава. Такое было раз-два на тыдзень”.
Карэспандэнт: “Як вы ацэньваеце працу сёньняшніх прапагандыстаў?”
Куксо: “Тое самае, што было і тады. І тады ў гэтую прапаганду ніхто ня верыў, і цяпер ніхто ня верыць. Як называлі радыё брахалаўкай, так і цяпер называюць. Тое самае кажуць пра тэлевізію”.
Карэспандэнт: “Апавядзіце пра свае паходы ў лазьню”.
Куксо: “Я слухаю “Свабоду” і маю што сказаць. Некаторыя кажуць: “Дзякуй Богу, хай гавораць. Хоць будзем ведаць, што чуваць на белым сьвеце”.
Карэспандэнт: “Вы ў парылцы пераказваеце навіны?”
Куксо: “Самі пытаюцца: “Ну, што там новенькага? Я ж абавязкова скажу. Хто распавядае показкі, а хто пра апошнія падзеі. Інфармацыя лазенная плюс інфармацыя БТ — кожны робіць высновы. Думаць нікому не забаронена”.
Карэспандэнт: “Як да вас ставяцца мясцовыя ўлады?”
Куксо: “Я зь імі стараюся не кантактаваць. Яны мяне церпяць, бо я нашмат старэйшы за гэтыя ўлады. Гэта практычна мае дзеці. Яны мяне не чапаюць, а я іх, бывае, чапаю. Летась было паседжаньне вэтэранскай арганізацыі. Запрасілі й мяне. Я распавёў усё, што думаю: і пра менскі хлеб, які забаранілі вазіць у Івянец, і пра добраўпарадкаваньне вуліцаў. Адзін раз запрасілі, на гэтым і скончылася”.
У Івянцы некалькі прамысловых прадпрыемстваў. Найбольш пасьпяховыя — прыватная кандытарская фабрыка “Іўкон” і завод керамічных вырабаў. На Кераміцы (як называюць тут ганчарную вытворчасьць) самыя вялікія заробкі. У мястэчку кажуць, што шараговаму працоўнаму плацяць пад пяцьсот тысяч.
Кераміка спажывае нямала энэргіі. Паўгоду таму адзін з кіраўнікоў заводу нават ня змог адказаць на пытаньне, як адаб’ецца на стане прадпрыемства падвышэньне коштаў на энэрганосьбіты. Тады ён шчыра прызнаўся, што эканамісты пакуль нават не пралічвалі, наколькі падаражэе прадукцыя.
Мой суразмоўца тады таксама ня браўся прагназаваць, як памяняецца попыт па гаршкі й вазоны.
Дырэктара заводу керамічных вырабаў на працы я не засьпеў. Гутару з працоўным.
Карэспандэнт: “Нешта мяняецца ў вас на заводзе?”
Спадар: “Людзі пакуль што ня скардзяцца. Рэгулярна прыходзяць уладкоўвацца на працу, але ня кожнага бяруць”.
Карэспандэнт: “Завод на нагах трымаецца?”
Спадар: “Гляньце, у нас эўравокны стаяць. Рыхтуемся рамантаваць другі паверх. Каб не было грошай, такога не рабілі б”.
Карэспандэнт: “Прадукцыя попытам карыстаецца?”
Спадар: “Людзі прыяжджаюць, набываюць”.
Да брамы заводу пад’яжджае мініаўтобус. Адтуль выходзяць трое. Кабета накіроўвацца да адміністрацыйнага корпусу заводу, а ейныя спадарожнікі раскрываюць заднія дзьверы фургончыка. Такое ўражаньне, што яны рыхтуюцца загружаць тавар. Жанчына падыходзіць да нас і перарывае размову:
Спадарыня: “Скажыце, калі ласка, як мне патрапіць у гандлёвы аддзел?”
Спадар: “На трэці паверх у аддзел маркетынгу”.
У кавярні “Маладзёжнае” мы п’ем каву з пэнсіянэрам Мікалаем Куксо.
Карэспандэнт: “Як вы павярнуліся да беларускай справы? Калі гэта адбылося?”
Куксо: “Я з маленства быў беларусам. Толькі ў той час пра сваю беларускасьць я мог толькі сам з сабой пагаварыць. Я памятаю трыццаць сёмы год, калі з нашай кватэры чалавека забралі. Ён таксама быў энкавэдыстам. Як яго арыштавалі, мы трэсьліся, калі за намі прыйдуць. Як загудзіць ноччу машына, бацька глядзіць, каго бяруць”.
Карэспандэнт: “Колькі вам тады было гадоў?”
Куксо: “Сем год. У трыццаць сёмым я хадзіў у дзіцячы садок. У той час па радыё розныя маршы й звароты перадавалі. Пайшоў я ў прыбіральню. Сяджу на гаршку і крычу: “Да здраўствуе таварыш Сталін! Трам-парам-парам.... Да здраўствуе таварыш Гітлер! Трам-парам-парам... Да здраўствуе Рыбэнтроп! Трам-парам-парам...”
Ва ўсім дзіцячым садку стала ціха. Ніхто ў прыбіральню зайсьці не наважыцца. Змоўклі выхавацелі і дзеці. Калі маці прыйшла мяне ўвечары забіраць, выхавацелі распавялі. У сем год я меў гутарку з бацькам, што можна казаць, а чаго не. Я тады і ўцяміў, што трэба маўчаць.
І цяпер мне, бывае, кажуць, што шмат гавару. Я ўжо не баюся. Я ўжо перабаяўся. Перажыў трыццаць сёмы, перажыву і сёмы”.
Выходзім з кавярні. Сядаем у аўто. Я абяцаў давезьці Мікалая Куксо да хаты. Ля дому нас сустракае Мікалаева жонка.
Карэспандэнт: “Глядзіце, прывез! Цэлы! Здаровы!”
Куксо: “...цьвярозы!”
Карэспандэнт: “Цьвярозы!”
Жонка: “Дзякуй вам вялікі!”
Карэспандэнт: “Дзень добры!”
Куксо: “Прывітаньне! Прычакаўся вас”.
Карэспандэнт: “Мы, уласна кажучы, хочам вас з сабой забраць”.
Жонка: “Я яго пускаць нікуды ня буду. Чаго вы яго хочаце забраць?”
Карэспандэнт: “Мы паедзем абедаць у кафэ “Маладзёжнае”. Абяцаю вярнуць вашага мужа цэлым і здаровым. Колькі разоў мы зь ім уздымалі тэму сумеснага абеду, столькі ён казаў, што жонка ня пусьціць. Таму я прыйшоў да вас прасіць дазволу”.
Жонка: “І шмат вас там будзе?”
Карэспандэнт: “Я і ён — болей нікога”.
Жонка: “Добра, але толькі каб ніякага сьпіртнога!”
Карэспандэнт: “Абяцаю вам!”
Жонка: “Каб ніякіх сто грамаў!”
Карэспандэнт: “Але вы даяце дазвол?”
Жонка: “Дзе ж я дзенуся — я ня горшая за ўсіх жонка”.
Мы едзем абедаць з пэнсіянэрам Мікалаем Куксо.
Апоўдні ў кафэ “Маладзёжнае” мы першыя наведнікі. Кавярня толькі што адкрылася. Прыбіральшчыца мые падлогу.
Падыходзім да барнай стойкі. У шкляной лядоўні на сподачку ляжыць канапка — луста хлеба і некалькі кавалкаў сала. Болей там нічога няма.
Куксо: “Дзень добры спадарству!”
Карэспандэнт: “Добры дзень. Пакорміце?”
Афіцыянтка: “Няма чым”.
Куксо: “Наце вам вершык!”
Афіцыянтка: “Вы ж ужо адзін давалі”.
Куксо: “Дык гэта цёпленькія!”
Афіцыянтка: “Калі вы іх пасьпяваеце пісаць?!”
Сядаем за стол. Пачынаем размову.
Карэспандэнт: “Вы пішаце вершы, друкуеце іх і раздаяце жыхарам Івянца. Ці даўно вы гэтым займаецеся?”
Куксо: “Ад 1994 году, калі я напісаў праект гімну Рэспублікі Беларусь. Ён разглядаўся літаратарамі, якія рабілі калектыўны праект гімну. Мне нават падзяка была. Як толькі я пасьпеў той гімн напісаць і надрукаваць, як прынялі іншы, ня наш”.
“Як звычайна разьвітваюцца? Чалавеку паведамляюць, што ён болей працаваць ня будзе”
У ліпені ў Івянцы на адну кавярню стала меней — “Пралеску” зачынілі. Уладальнікі (а гэта дзяржаўнае прадпрыемства “Белпошта”) патлумачылі: кавярня не прыносіла прыбытку. Пра фінансавы бок справы нічога сказаць не магу, а як наведніку шкада, што “Пралескі” болей няма. Там добра кармілі.
У “Пралесцы” мы сустракаліся з госьцем мінулай праграмы, настаўнікам матэматыкі Іванам Вальчэўскім. Тады ён дапрацоўваў у школе апошнія дні — зьбіраўся на пэнсію.
Гэтым разам спадар Вальчэўскі прымае мяне ў сваёй хаце.
Вальчэўскі: “Ідзе паступовае маральнае разьвітаньне са школай”.
Карэспандэнт: “Урачыстага разьвітаньня з вамі яшчэ не было?”
Вальчэўскі: “Такога і не бывае”.
Карэспандэнт: “Няўжо вам не падараць букету кветак ці каштоўнага падарунку?”
Вальчэўскі: “Не, такога не бывае. Як звычайна разьвітваюцца? Чалавеку паведамляюць, што ён болей працаваць ня будзе. У школе адчуваецца востры недахоп сродкаў.
Нашая страха як цякла, так і будзе цячы, бо ўсе грошы пайшлі на аграгарадок у Пяршаях. Там і школы адрамантавалі. Газу для абагрэву нам таксама не падключаць, хоць і кацельню за 150 мільёнаў паставілі. Няма грошай”.
Карэспандэнт: “Кажаце, страха дзіравая. У клясах капае са столі?”
Вальчэўскі: “Толькі людзі зробяць рамонт у пакоях трэцяга паверху, пачынаюцца дажджы — становіцца вільготна, цячэ са столі”.
Карэспандэнт: “Дабрабыт жыхароў мястэчка мяняецца?”
Вальчэўскі: “Езьдзіў у нядзелю на рынак, і была праблема, дзе паставіць машыну. Мала ў каго ёсьць налепка пра тое, што ён прайшоў тэхагляд, але машынаў шмат”.
Карэспандэнт: “Ці ўразілі кошты?”
Вальчэўскі: “Заходзіў толькі ў тое месца, дзе прадаецца мяса. Людзі раскупілі тое, што было таньней. А вось паляндвіцы за 14 тысяч ляжаць. Людзі паглядаюць, але набыць за такі кошь ніхто не адважваецца”.
Карэспандэнт: “Як пажывае вашая котка Марта?”
Вальчэўскі: “Зьявілася мыш, і яна сядзіць пільнуе”.
Карэспандэнт: “Яна пачала есьці мышэй?”
Вальчэўскі: “Аднаго разу я сам быў сьведкам таго, як яна іх ела”.
Карэспандэнт: “Раней вашая котка ела путасу і катэгарычна адмаўлялася есьці “Кітыкет”. Пасьля яна ў вас пачала есьці лівэрную каўбасу, але ўсё яшчэ адмаўлялася ад “Кітыкету” і адмаўлялася ад мышэй. Гэтым разам, я гляджу, котка ўжо пачала есьці мышэй. Вы ёй так рацыён уразаеце, ці ў яе прачнуліся інстынкты?”
Вальчэўскі: “Яна, можа, разумее, што некалі гэты рай з каўбасой і путасу скончыцца. Дзівосна тое, што калі яна да нас прыехала, я сам лавіў ёй мышэй, падносіў пад нос, а яна ня ведала, што гэта такое, што з гэтым рабіць”.
Карэспандэнт: “Адкуль вам яе прывезьлі?”
Вальчэўскі: “Зь Менску”.
Вяртаюся ў “Маладзёжнае”. Мой госьць — пэнсіянэр, колішні настаўнік і колішні адвакат Мікалай Куксо.
Карэспандэнт: “Кожны месяц вы даяце мне такую справаздачу — як кошты мяняюцца”.
Куксо: “На пачатку году батон каштаваў 700 рублёў, а цяпер болей за тысячу. Кава “Пэле” ад пачатку году была тры з паловай тысячы, цяпер 5300 рублёў. Вось і паглядзіце, як мяняюцца кошты”.
Карэспандэнт: “Якая ў вас цяпер пэнсія?”
Куксо: “344 тысячы. На ежу хапае. Даношваю старыя рэчы і гуманітарку”.
“Некалі Козік, старшыня ФПБ, казаў так: "Як зарабляць? Хоць грыбы сушыце!"
Працягнем гаворку пра дабрабыт. Вашай увазе фрагмэнт размовы з дырэктарам івянецкай музычнай школы Казімірам Бібікам. Я задаю спадару Бібіку амаль дзяжурнае пытаньне: на што ён найбольш траціць грошай? І тут чую нечаканы адказ:
Бібік: “Больш я пачаў траціць грошай на школку”.
Карэспандэнт: “Сваіх?”
Бібік: “Сваіх прыватных. Нам далі такую ўстаноўку: зарабляць і ўкладаць”.
Карэспандэнт: “А як можа зарабіць музычная школа?”
Бібік: “А некалі Козік, старшыня ФПБ, казаў так: хоць грыбы сушыце. Гэта была абласная нарада дырэктараў музычных школаў і дамоў культуры. Ён тады так і сказаў. Як мы можам зарабіць? Можам, канечне, даваць канцэрты. А ліцэнзія? Перш чым атрымаць ліцэнзію, нейкая структура павінна праслухаць наш рэпэртуар і даць згоду. А калі некаму не спадабаецца?”
Карэспандэнт: “Калі зарабляць не атрымліваецца, вы ўкладаеце свае сродкі?”
Бібік: “Так і атрымліваецца. Трэба адрамантаваць нейкую клясу — скінуліся, купілі шпалеры і фарбу і самі ўсё парабілі”.
Карэспандэнт: “Колькі звычайна скідваюцца?”
Бібік: “Пяць-сем тысяч кожны месяц”.
Карэспандэнт: “Сёлета рамантавалі клясы?”
Бібік: “Сёлета школе спаўняецца пяцьдзясят гадоў. Я хачу столь падбіць гіпсакардонам А хто будзе рабіць? У раёне няма спэцыялістаў, каб падбілі гіпсакардон. Ёсьць прыватнікі-шабашнікі, але як ім пералічыць грошы? Будзем рабіць часткамі — на тыя грошы, што сабралі за год”.
“Я ня ўмеў гэтых людзей абдурваць. У мяне чэсны характар"
Івянец — мястэчка ў Валожынскім раёне. Насельніцтва пад 5 тысяч. Адсюль — што да Менску, што да Валожына — прыкладна аднолькава ехаць.
У кафэ “Маладзёжнае” я размаўляю з госьцем праграмы Мікалаем Куксо.
Карэспандэнт: “Даўно вы ў Івянцы?”
Куксо: “Я тут жыву пяцьдзясят адзін год. Я быў адвакатам, але надта дрэнна мне плацілі. Мне параілі: “Едзь у Івянец. Тут бандыцкі раён, і будзеш мець добрыя заробкі”. Але нешта мне тут не плацілі. Я нават ня ведаю, чаму. Я ня ўмеў гэтых людзей абдурваць. У мяне чэсны характар”.
Карэспандэнт: “Дык бандыты тут былі?”
Куксо: “Якія тут бандыты? Вось так я і патрапіў у Івянец”.
Карэспандэнт: “Бандытаў няма, грошай няма... Што было далей?”
Куксо: “Пасьля юрыдычнага інстытуту вучыўся ў БДУ на геафаку. Я пайшоў працаваць у дзіцячы дом выхавацелем. Вось там мне ўжо плацілі сталы заробак. Сорак гадоў я адпрацаваў настаўнікам”.
Карэспандэнт: “А вы яшчэ дзе працавалі — апроч школы? Вы мне казалі, што былі яшчэ агітатарам-прапагандыстам...”
Куксо: “Гэта была партыйная нагрузка. Лічылася, што на грамадзкіх пачатках. Я гаварыў тое, што ім хацелася. Нават з агітбрыгадай езьдзіў па калгасах і распавядаў пра зьезды”.
Карэспандэнт: “Як вас у калгасах сустракалі?”
Куксо: “Спачатку зьбіралі людзей. І мы гаварылі. Да нашага прыезду старшыня даваў каманду зарэзаць цяля. Мы добра абедалі. А назаўтра балела галава. Такое было раз-два на тыдзень”.
Карэспандэнт: “Як вы ацэньваеце працу сёньняшніх прапагандыстаў?”
Куксо: “Тое самае, што было і тады. І тады ў гэтую прапаганду ніхто ня верыў, і цяпер ніхто ня верыць. Як называлі радыё брахалаўкай, так і цяпер называюць. Тое самае кажуць пра тэлевізію”.
Карэспандэнт: “Апавядзіце пра свае паходы ў лазьню”.
Куксо: “Я слухаю “Свабоду” і маю што сказаць. Некаторыя кажуць: “Дзякуй Богу, хай гавораць. Хоць будзем ведаць, што чуваць на белым сьвеце”.
Карэспандэнт: “Вы ў парылцы пераказваеце навіны?”
Куксо: “Самі пытаюцца: “Ну, што там новенькага? Я ж абавязкова скажу. Хто распавядае показкі, а хто пра апошнія падзеі. Інфармацыя лазенная плюс інфармацыя БТ — кожны робіць высновы. Думаць нікому не забаронена”.
Карэспандэнт: “Як да вас ставяцца мясцовыя ўлады?”
Куксо: “Я зь імі стараюся не кантактаваць. Яны мяне церпяць, бо я нашмат старэйшы за гэтыя ўлады. Гэта практычна мае дзеці. Яны мяне не чапаюць, а я іх, бывае, чапаю. Летась было паседжаньне вэтэранскай арганізацыі. Запрасілі й мяне. Я распавёў усё, што думаю: і пра менскі хлеб, які забаранілі вазіць у Івянец, і пра добраўпарадкаваньне вуліцаў. Адзін раз запрасілі, на гэтым і скончылася”.
У Івянцы некалькі прамысловых прадпрыемстваў. Найбольш пасьпяховыя — прыватная кандытарская фабрыка “Іўкон” і завод керамічных вырабаў. На Кераміцы (як называюць тут ганчарную вытворчасьць) самыя вялікія заробкі. У мястэчку кажуць, што шараговаму працоўнаму плацяць пад пяцьсот тысяч.
Кераміка спажывае нямала энэргіі. Паўгоду таму адзін з кіраўнікоў заводу нават ня змог адказаць на пытаньне, як адаб’ецца на стане прадпрыемства падвышэньне коштаў на энэрганосьбіты. Тады ён шчыра прызнаўся, што эканамісты пакуль нават не пралічвалі, наколькі падаражэе прадукцыя.
Мой суразмоўца тады таксама ня браўся прагназаваць, як памяняецца попыт па гаршкі й вазоны.
Дырэктара заводу керамічных вырабаў на працы я не засьпеў. Гутару з працоўным.
Карэспандэнт: “Нешта мяняецца ў вас на заводзе?”
Спадар: “Людзі пакуль што ня скардзяцца. Рэгулярна прыходзяць уладкоўвацца на працу, але ня кожнага бяруць”.
Карэспандэнт: “Завод на нагах трымаецца?”
Спадар: “Гляньце, у нас эўравокны стаяць. Рыхтуемся рамантаваць другі паверх. Каб не было грошай, такога не рабілі б”.
Карэспандэнт: “Прадукцыя попытам карыстаецца?”
Спадар: “Людзі прыяжджаюць, набываюць”.
Да брамы заводу пад’яжджае мініаўтобус. Адтуль выходзяць трое. Кабета накіроўвацца да адміністрацыйнага корпусу заводу, а ейныя спадарожнікі раскрываюць заднія дзьверы фургончыка. Такое ўражаньне, што яны рыхтуюцца загружаць тавар. Жанчына падыходзіць да нас і перарывае размову:
Спадарыня: “Скажыце, калі ласка, як мне патрапіць у гандлёвы аддзел?”
Спадар: “На трэці паверх у аддзел маркетынгу”.
“Я з маленства быў беларусам. У той час пра сваю беларускасьць я мог толькі сам з сабой пагаварыць"
У кавярні “Маладзёжнае” мы п’ем каву з пэнсіянэрам Мікалаем Куксо.
Карэспандэнт: “Як вы павярнуліся да беларускай справы? Калі гэта адбылося?”
Куксо: “Я з маленства быў беларусам. Толькі ў той час пра сваю беларускасьць я мог толькі сам з сабой пагаварыць. Я памятаю трыццаць сёмы год, калі з нашай кватэры чалавека забралі. Ён таксама быў энкавэдыстам. Як яго арыштавалі, мы трэсьліся, калі за намі прыйдуць. Як загудзіць ноччу машына, бацька глядзіць, каго бяруць”.
Карэспандэнт: “Колькі вам тады было гадоў?”
Куксо: “Сем год. У трыццаць сёмым я хадзіў у дзіцячы садок. У той час па радыё розныя маршы й звароты перадавалі. Пайшоў я ў прыбіральню. Сяджу на гаршку і крычу: “Да здраўствуе таварыш Сталін! Трам-парам-парам.... Да здраўствуе таварыш Гітлер! Трам-парам-парам... Да здраўствуе Рыбэнтроп! Трам-парам-парам...”
Ва ўсім дзіцячым садку стала ціха. Ніхто ў прыбіральню зайсьці не наважыцца. Змоўклі выхавацелі і дзеці. Калі маці прыйшла мяне ўвечары забіраць, выхавацелі распавялі. У сем год я меў гутарку з бацькам, што можна казаць, а чаго не. Я тады і ўцяміў, што трэба маўчаць.
І цяпер мне, бывае, кажуць, што шмат гавару. Я ўжо не баюся. Я ўжо перабаяўся. Перажыў трыццаць сёмы, перажыву і сёмы”.
Выходзім з кавярні. Сядаем у аўто. Я абяцаў давезьці Мікалая Куксо да хаты. Ля дому нас сустракае Мікалаева жонка.
Карэспандэнт: “Глядзіце, прывез! Цэлы! Здаровы!”
Куксо: “...цьвярозы!”
Карэспандэнт: “Цьвярозы!”
Жонка: “Дзякуй вам вялікі!”
