Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ігар Марзалюк: “Яны за свае заказы гатовыя вырабляць з помнікамі архітэктуры што заўгодна”


Вольга Караткевіч, Прага Госьць “Начной Свабоды” – доктар гістарычных навук, выкладчык Магілёўскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Аркадзя Куляшова Ігар Марзалюк.

Караткевіч: “Падставай для размовы стала сытуацыя вакол магілёўскага замчышча, дзе аднавілася будаўніцтва праваслаўнага храму. Гэтае будаўніцтва не было ўзгодненае з археолягамі і гісторыкамі. Ігар Марзалюк назваў будаўніцтва зьнішчэньнем нацыянальнага помніка археалёгіі. Ігар, аргумэнтуйце, калі ласка, свой пратэст”.

Марзалюк: “Пяць год таму назад у дэпартамэнце па ахове гістарычнай спадчыны быў падпісаны дазвол на правядзеньне будаўнічых работ з абавязковай умовай правядзеньня археалягічных работ. Мы правялі гэтыя работы на месцы, вызначаным пад забудову.

Але калі ўчора мы прыехалі да помніка, на наша зьдзіўленьне, аказалася, што яшчэ дадатковы кавалак тэрыторыі без узгадненьня з намі, нягледзячы на тое, што былі прадпісаньні і Міністэрства культуры, быў проста выкапаны бульдозэрам. Пры гэтым рабіліся круглыя вочы і казалася, што ніхто нічога ня ведае...

Я склаў акт аб зьнішчэньні культурнага слою, і няхай цяпер зь імі паразмаўляюць адпаведныя службы, у тым ліку і пракуратура”.

“Гарадзкія ўлады былі супраць гэтага будаўніцтва”

Караткевіч: “Ці не было канфлікту з царкоўным прыходам сьвятых царскіх пакутнікаў і праведнікаў XX стагодзьдзя – менавіта гэты прыход будуе храм?”

Марзалюк: “Рэч у тым, што цяпер там вельмі добры сьвятар зьявіўся, абсалютна адэкватны чалавек. А вось людзі, якія ўсё гэта ўчынілі, у прыватнасьці старшыня прыходу Рыгор Кісялькоў, пакідаюць уражаньне ня надта псыхічна ўраўнаважаных і адэкватных, калі так па шчырасьці. Паўсюль яны бачаць жыда-масонаў, паганых каталікоў, ерэтыкоў і “прочую сволач”, як яны выражаюцца".

Караткевіч: “Ігар, а хто вы па веравызнаньні?”

Марзалюк: “Я грэка-каталік”.

Караткевіч: “Якая рэакцыя мясцовых магілёўскіх уладаў на гэтую сытуацыю?”

Марзалюк: “Нармальная. Я адразу патэлефанаваў у гарвыканкам, на месца выехалі прадстаўнікі ўпраўленьня архітэктуры і ўпраўленьня па справах рэлігіі, а таксама адзін з намесьнікаў мэра. На месцы склалі акт аб зьнішчэньні дрэва, бо будаўнікі яшчэ й дрэва сьпілавалі без узгадненьня. Так што нармальная была рэакцыя, тым больш што гарадзкія ўлады былі супраць гэтага будаўніцтва.

Трэба спытацца ў былога кіраўніка дэпартамэнту па ахове гістарычна-культурнай спадчыны спадара Абламскага, чаму ён у свой час, пяць год таму назад, завізаваў гэты праект і дазволіў будаўніцтва на помніку нацыянальнага значэньня”.

“З раніцы да вечара мы там сядзім, не даём кроку бяз нас ступіць”

Караткевіч: “Фактычна санкцыя на гэтае будаўніцтва ішла зь Менску?”

Марзалюк: “Вядома. Дэпартамэнт па ахове гістарычна-культурнай спадчыны, ведаючы, што гэта помнік нацыянальнай катэгорыі, зацьверджаны як гістарычна-культурная каштоўнасьць, дазволіў. Пяць год таму. І перапацьвердзіў год таму...”

Караткевіч: “Ігар, якія вашыя далейшыя дзеяньні?”

Марзалюк: “Я склаў акт аб зьнішчэньні слою, адправіў у Менск. Няхай людзі рэагуюць. Там мой подпіс і яшчэ два подпісы. І цяпер з раніцы да вечара мы там сядзім, не даём кроку бяз нас ступіць.

Новы праваслаўны сьвятар, нядаўна пастаўлены япіскапам Сафроніем, імкнецца ўсімі спосабамі затушыць гэты канфлікт, уціхамірыць сваіх порсткіх барацьбітоў няведама за што і робіць усім адчайныя крокі насустрач”.

Караткевіч: “Ігар, вы гаворыце “мы”. Хто разам з вамі бароніць замчышча?”

Марзалюк: “Студэнты-супрацоўнікі археалягічнай лябараторыі. Гэта студэнты спэцыяльнасьці “гісторыя і археалёгія” (дарэчы, такая спэцыяльнасьць толькі ў нас адкрытая ў Магілёве). І ўсе зацікаўленыя могуць прыходзіць і браць у гэтым удзел. Тым больш што пашкоджаны слой, які вывезьлі з замчышча, мы цяпер перабіраем уручную цалкам”.

“Ужо ў сем год я ведаў, кім буду”

Караткевіч: “Ігар Марзалюк нарадзіўся ў 1968 годзе ў мястэчку Краснапольле на Магілёўшчыне. Ігараў бацька працаваў настаўнікам гісторыі. Ігар Марзалюк – адзін з самых маладых у краіне дактароў гістарычных навук, абараніўся па тэме “Этна-канфэсійныя, сацыяльна-культурныя стэрэатыпы насельніцтва Беларусі ў X – XVIII стагодзьдзях”.

Ігар, спасылаючыся на вас, людзі гавораць, што вы ўжо ў сем гадоў ведалі, што будзеце гісторыкам. Праўда?”

Марзалюк: “Ведаў, у сем гадоў ужо ведаў”.

Караткевіч: “А як гэта прыйшло? Нейкая гістарычная падзея, нейкі факт, гістарычная асоба зацікавілі?..”

Марзалюк: “Усё было вельмі проста. Прыклад бацькі – ён настаўнікам быў – і кнігі. Я навучыўся чытаць у пяць з паловай год. У сем год самыя любімыя кніжкі былі “Айвэнга” Вальтэра Скота і “Сын Зэўса” Любові Варанковай. Якраз калі мне было сем год, выйшла цудоўная кніжка “Замкі Беларусі” Міхася Ткачова. Бацька падарыў мне яе на дзень нараджэньня.

І яшчэ такі момант. Па бацьку радзіма мая Менская вобласьць, Стаўпцоўскі раён. Мяне на лета адпраўлялі туды да дзядулі і бабулі, а адтуль да Мірскага замку можна было даехаць роварам – 3-4 кілямэтры. Усё гэта разам узьдзейнічала. І таму ўжо ў сем год я ведаў, кім я буду”.

“Адказнасьць ляжыць на інтэлектуальнай эліце гарадоў”

Караткевіч: “Мы на нашых хвалях падрабязна асьвятляем сытуацыю, як грамадзкасьць бароніць старую частку Горадні, кляштар бэрнардынаў у Менску. На вашую думку, ці магчыма было выперадзіць гэтыя ініцыятывы ўладаў і камэрсантаў?”

Марзалюк: “Тут у першую чаргу, вядома, ініцыятывы камэрсантаў і тых упраўленьняў архітэктуры і зацікаўленых чыноўнікаў, якія ідуць сьледам за грашыма, шчыра кажучы.

Можна было апярэдзіць. Няўжо няма ахоўнай зоны культурнага слою ў генпляне той самай Горадні, няўжо няма таго ж самага ў Менску? У Менску ж дакладна ёсьць.

Я думаю, што ў гэтым выпадку шмат адказнасьці ляжыць на інтэлектуальнай эліце гэтых гарадоў. Шчыра кажучы, самую непрынцыповую пазыцыю паўсюль – ад Берасьця і да Магілёва – займаюць архітэктары. Самую сэрвільную пазыцыю – яны за свае заказы гатовыя вырабляць з помнікамі архітэктуры што заўгодна. Археолягі ў гэтым сэнсе больш прыстойна сябе паводзяць.

У Горадні я не разумею, чаму такая сытуацыя. Там людзі з дыплёмамі – там і Краўцэвіч, і Семянчук, і Піваварчык. Калі б яны кансалідавана сваю пазыцыю данесьлі да ўладаў і апэлявалі да адпаведных дакумэнтаў, юрыдычна граматна, то, я думаю, што нічога б там такога не было. Я ня ведаю дэталяў, нюансаў, але я думаю, што можна было прывесьці сытуацыю ў цывілізаванае рэчышча.

Прынамсі ў Магілёве мы такіх рэчаў, як у Горадні, не дапускаем і не дапусьцім ніколі. Мы адразу далі па руках, і ўсе супакоіліся”.

“У Віцебску за зьнішчэньне культурнага слою чалавек са сваёй кішэні заплаціў тры мільёны”

Караткевіч: “З згаданым вамі гарадзенскім гісторыкам Алесем Краўцэвічам у нас таксама была гутарка ў жывым эфіры. І мы слухалі адказы людзей на пытаньне “Як вы ставіцеся да разбурэньня помнікаў ці перазабудоўваньня гістарычных мясьцін?”. І ўсе апытаныя тады, у траўні, выказваліся адносна разбурэньня крытычна. І тады Алесь Краўцэвіч сказаў: “А вы сфармулюйце пытаньне інакш: “Ці варта захоўваць старыя будынкі, якія разваленыя, развальваюцца, нават калі яны маюць гістарычную каштоўнасьць?”.

І вось, рыхтуючыся да гутаркі з вамі, Ігар, мы правялі ў менскім Верхнім горадзе апытаньне, сфармуляваўшы пытаньне так, як параіў Краўцэвіч.



Марзалюк: “Наколькі я зразумеў, большасьць людзей усё-такі за тое, каб помнікі заставаліся.

Але ўвогуле гэта праблема ня толькі беларуская, а ў цэлым усходнеэўрапейская. Вы зьезьдзіце ў Маскву, паглядзіце, што робіцца ў Кіеве...

Цяпер у людзей , у першую чаргу камэрсантаў, бізнэсоўцаў, зьявіліся грошы. Пэрыяд першапачатковага намнажэньня капіталу збольшага скончыўся, і вось людзі ўкідваюць грошы. А куды лепш за ўсё ўкінуць? У нерухомасьць. Таму ўсімі праўдамі і няпраўдамі, абыходзячы законы, яны імкнуцца менавіта ў цэнтры, у найбольш прэстыжных частках гарадоў будаваць офісы, крамы і ўсё астатняе.

І таму тут, вядома, самае важнае – гэта бездакорнае выкананьне генплянаў (яны, дарэчы, усе нармальныя) і выкананьне законаў, тым больш што пад ціскам археалягічнай грамадзкасьці цяпер прынятыя вельмі неблагія артыкулы Крымінальнага кодэксу.

Я проста нагадаю, што ў новых артыкулах дзейнага Крымінальнага кодэксу дэталёва расьпісана, колькі чалавек можа атрымаць за зьнішчэньне гістарычна-культурнай каштоўнасьці (няважна, археалягічны гэта помнік ці архітэктурны): першы раз за наўмыснае зьнішчэньне – ад 300 да 600 базавых велічыняў штрафу або ад паўгоду да трох гадоў зьняволеньня; калі другі раз чалавек тое самае робіць, ён можа быць пакараны зьняволеньнем на тэрмін да 12 гадоў.

Раней у заканадаўстве не было канкрэтна прапісана пакараньне за зьнішчэньне гістарычных каштоўнасьцяў. Цяпер ёсьць. І прафэсіяналы павінны цяпер у разе фактаў зьнішчэньня ініцыяваць завядзеньне крымінальных справаў, павінны зьвяртацца ва ўпраўленьне па ахове гістарычна-культурнай спадчыны Міністэрства культуры.

Трэба даводзіць да лягічнага канца гэтыя справы. У Віцебску ня так даўно давялі: за зьнішчэньне культурнага слою чалавек са сваёй кішэні заплаціў тры мільёны. Я думаю, другі раз яму не захочацца капаць траншэю ў цэнтры гораду”.

“Ня можа быць псэўдамансардаў на будынку ў стылі клясыцызму”

Караткевіч: “На вашую думку, ці трэба, ці ёсьць сэнс далучаць шырокія колы насельніцтва да дыскусіі, да пратэсту супраць перабудовы, забудоўваньня гістарычных месцаў?”

Марзалюк: “Тут пазыцыя адназначная павінна быць. Няма пра што нават дыскутаваць. Гістарычна цэнтар гораду – гэта тое месца, дзе нельга ставіць новыя будыніны. Калі ёсьць у цэнтры пустыя пляцоўкі, то павінны быць будынкі стылізаваныя. Гэта ўсё прапісана і расьпісана.

Згодна зь цяперашнім законам аб ахове гістарычна-культурнай спадчыны, любая зьмена вонкавага аблічча будынку – гэта ўжо пашкоджаньне помніка. Гэта ўжо павінна карацца. Ня можа быць шклопакетаў у будынках, якія зьяўляюцца гістарычна-культурнымі каштоўнасьцямі. Ня можа быць нейкіх псэўдамансардаў ці яшчэ чаго-небудзь на будынку ў стылі клясыцызму. Той, хто падпісвае, узгадняе такія зьмены, учыняе злачынства і павінен атрымаць штраф або быць пакараны яшчэ мацней, калі ён разбурае”.

“Праблема ў тым, што ёсьць велізарная колькасьць помнікаў, ня ўнесеных у дзяржаўны рэестар”

Караткевіч: “Ігар, якія цяпер асноўныя праблемы з захаваньнем спадчыны ў Магілёве?”

Марзалюк: “Шчыра кажучы, у параўнаньні з тым, што было чатыры гады таму назад, працаваць стала нашмат лягчэй.

На сёньняшні дзень, дзякуючы таму, што мы займалі заўсёды прынцыповую пазыцыю і пасьлядоўна зьвярталіся ў адпаведныя структуры, гарадзкія ўлады Магілёва ўвялі ва ўпраўленьні культуры гарвыканкаму спэцыяльную адзінку (раней быў толькі адзін інспэктар па ахове гістарычна-культурнай спадчыны на ўсю вобласьць, а цяпер горад Магілёў мае свайго інспэктара), і сёньня ўжо вялікіх праблем з узгадненьнем археалягічных наглядаў і раскопак няма. Бываюць збоі, як здарылася сёлетняй вясной, але, па вялікім рахунку, таго, што было раней, няма.

Пагатоў і закон больш жорсткі стаў, і ў дадатак у нас усе помнікі афіцыйна зарэгістраваныя. Праблема ж у чым? У тым, што ёсьць велізарная колькасьць помнікаў проста не зарэгістраваных, ня ўнесеных у дзяржаўны рэестар. Яны вядомыя навукоўцам, матэрыялы па іх апублікаваныя ў даступнай літаратуры, і гэта скарыстоўваюць чорныя капальнікі – усе, хто хоча пажывіцца за кошт нашых скарбаў”.

“Мне хочацца верыць, што я перадам сыну сваю спэцыяльнасьць”

Караткевіч: “І на заканчэньне нашай размовы – пару прыватных да вас пытаньняў. Калі мы дамаўляліся на інтэрвію, вы згадалі свайго пяцігадовага сына. У гонар каго вы яго назвалі?”

Марзалюк: “У маім родзе ёсьць традыцыя, што, калі нараджае хлопчык, называе маці. Таму сына жонка назвала. Назвала Альгердам. Я быў ня супраць”.

Караткевіч: “Ён яшчэ не цікавіцца гісторыяй?”

Марзалюк: “Цікавіцца. У яго ўжо першы палявы сэзон за плячыма. Летась ён браў удзел у раскопках Магілёўскага замку і расчышчаў разам са студэнтамі вежу XIII стагодзьдзя. Ён ужо ведае, што такое артэфакт, што такое кераміка, што такое кафля. І адпаведныя кніжкі, вядома, мы чытаем. Мне хочацца верыць, што я перадам сыну сваю спэцыяльнасьць”.

“Тое, што створана рукамі нашых продкаў, мусіць жыць, калі мы хочам самі жыць”

Караткевіч: “У ходзе нашай размовы я называла тэму вашай доктарскай дысэртацыі. Дысэртацыя – пра стэрэатыпы насельніцтва Беларусі ў X – XVIII стагодзьдзях. А што б вы, Ігар, сказалі пра сацыяльна-культурныя стэрэатыпы сучасных беларусаў?”

Марзалюк: “У Беларусі, на жаль, з сумам кажу, прынамсі як і ў іншых постсавецкіх краінах, самае галоўнае – мець мэрсэдэс. Якім чынам ты яго здабудзеш, зусім ня важна. І мне гэта больш за ўсё не падабаецца.

Словамі Ніцшэ тут можна сказаць: “Бог памёр – усё дазволена”. Вось ён памёр больш як 80 гадоў назад у нас. І, на жаль, таму людзі адчуваюць сябе несьмяротнымі на гэтай зямлі, забываюцца, што наша жыцьцё – імгненьне ў вечнасьці. І тое, што пабудавана да нас, створана рукамі нашых продкаў, мусіць жыць, калі мы хочам самі жыць”.

“Я веру ў тых, хто змагаецца за сваё”

Караткевіч: “І маё апошняе, нашае традыцыйнае пытаньне: “У што вы верыце?”.

Марзалюк: “Я веру ў Беларусь. Я веру ў тое, што наша краіна будзе нармальнай, самадастатковай. Яна й сёньня выглядае ня так ужо й дрэнна. І людзі ў нас харошыя, нягледзячы ні на што.

У Беларусі слаўная мінуўшчына і, я думаю, ня менш слаўная будучыня. У гэта я веру. Гэта мой сымбаль веры, маё крэда.

Я веру ў тое, што народ, які стварыў такую высокую культуру ў мінулым, будзе здольны таксама й да далейшых творчых посьпехаў.

Я веру ў нашых людзей, у тых, хто думае, у тых, хто змагаецца за сваё. Я веру ў тых, хто вызнае ня нейкія незразумелыя, экстравагантныя тэорыі, а ў тых, хто трывала стаіць на сваіх нагах. Я – за кансэрватызм у самым лепшым сэнсе гэтага слова, за кансэрватызм, які зьвязаны з нашай традыцыяй, з нашай хрысьціянскай этыкай, з усім тым, што лучыць нас з нашай тысячагадовай пісьмовай гісторыяй”.
XS
SM
MD
LG