Слухаць:
Дзецям мястэчка Крывошын з настаўніцай роднага слова пашанцавала, вельмі. Галіна Касьпяровіч, маладая прыгожая дзяўчына, з захапленьнем расказвае мне пра сваю работу, а я таемна зайздрошчу яе выхаванцам.
Галіна: “Што можна сказаць пра дзяцей? Дзеці — гэта тое, шо дапамагае па-новаму ацэньваць сьвет. Дзеці — вельмі яркі паказчык шматграннасьці чалавечых характараў, шматбаковасьці разьвіцьця чалавечых асобаў.
Я заходжу ў клясу, у мяне дваццаць адзін чалавек, і кожны — асоба. Незалежна ад узроўню ведаў, незалежна ад балаў, якія яны атрымліваюць. І яшчэ дзеці для мяне — крыніца станоўчай энэргіі. Нават, калі яны стаяць на галаве, гэта ўсё роўна здорава. Яны складаюць вельмі істотную частку майго жыцьця.
Часам здаецца — здароўе не дазваляе. Так, складана. Хацелася б, можа, пакінуць, пайсьці. Але прыходзіш на работу — і разумееш, што справа ня ў грашах. Справа ў тым, што ты проста бяз гэтага ня зможаш”.
Адна дэталь наконт Галінінага здароўя. Дзяўчына ня можа хадзіць. Дзесяць гадоў таму яна патрапіла ў сур’ёзную аўтакатастрофу. З тае пары Галіна прыкаваная да каляскі. Але слухаем далей.
Галіна: “Прыйшла ў клясу, сказала: “Дзеці, вы адна мая надзея. Зіма, цяжка. Хоць мы вельмі блізка жывем ад школы, я па сумётах даехаць не магу. Калі ласка, кожны наш занятак, калі вы хочаце яго не прагуляць, калі ласка, прыходзьце да мяне”.
І яны настолькі прывыклі, што ўжо скончылася зіма, ужо лета — яны, як па гадзіньніку, у школе сканчаецца ўрок, бягуць. “Хлопцы, — кажу, — цягніце. Так жа прасьцей”. Не, яны на рукі падымаюць. Палову калідора з каляскаю прабегчыся, з шумам, з гамам...”
Карэспандэнт: “Ці існуе нейкае брацтва людзей-калясачнікаў?”
Галіна: “Так. Існуе супольнасьць калясачнікаў, якая называецца “Асацыяцыя інвалідаў-калясачнікаў”. У Калодзішчах ёсьць цэнтар, дзе займаюцца танцамі, рэабілітацыяй праз харэаграфію”.
Карэспандэнт: “А вы займаліся танцамі?”
Галіна: “Так, займалася. Для мяне гэта было вельмі значна, шмат вельмі дало. Была такая рэвалюцыя, што ўсё перавярнулася з ног на галаву. Я прыехала дадому абсалютна іншым чалавекам. Мне захацелася быць, як усе, не зацыклівацца на сваёй хваробе. А проста жыць, і жыць кожным днём.
Пабыўшы там, я адчула смак жыцьця. Што нельга нічога ўпускаць. Нельга ўпускаць ні хвіліны. Трэба рабіць па максымуму кожны дзень. Дзесяць гадоў праседзеўшы на калясцы, я зразумела, што ўстаць у мяне ёсьць адзін працэнт ад ста. І ня тое, што я не шкадую... Для мяне гэта неістотна. Для мяне істотна, як я пражыву астатнюю частку свайго жыцьця, што я пасьпею зрабіць...”
Тыя танцы ня толькі ўмацавалі Галіну маральна і фізычна. На танцавальнай падлозе Галіна пазнаёмілася са сваім мужам, Алегам. І ў іх атрымалася вельмі прыгожая сям’я.
Крывошын патанае ў зеляніне. Архітэктурная дамінанта мястэчка — высачэзны езуіцкі касьцёл, перабудаваны на царкву, стаіць у вялікім сквэры.
Ля паселішча немалы парк князёў Патоцкіх, прысады якога памятаюць крокі Яна Чачота й да гэтае пары ня страцілі сваёй шляхетнасьці.
Парк пераходзіць у Рэпіхаўскі лес, дзе 9 чэрвеня 1863 году адбылася бітва паміж паўстанцамі Каліноўскага і расейскімі войскамі. У памяць той падзеі ў лесе насыпаны курган. І шыльда з адпаведным тэкстам маецца.
Маім экскурсаводам па Крывошыне выступіў сёлетні выпускнік мясцовай школы Міхась.
Карэспандэнт: “Наколькі ўплывае на вас, маладых людзей, вось такі гістарычны антураж вёскі Крывошын? Тут і бой каліноўцаў, тут недалёка жыў Ян Чачот. Гэта неяк уплывае на нацыянальнае пачуцьцё? Пачуцьцё патрыятызму?”
Міхась: “Каліноўскі заслугоўвае павагі. Ён быў барацьбітом. За свабоду, за нацыянальнае, за чыста беларускае, за наша. Каб не залежаць ад Расеі”.
Карэспандэнт: “На вашую думку, сёньняшні прэзыдэнт Беларусі, ці ён працягвае лінію на незалежнасьць? Ён працягвае справу Каліноўскага ці не?”
Міхась: “Ён працягвае. Аляксандар Рыгоравіч узьняўся ў маіх вачах менавіта ў сытуацыі газу, калі цэны Расея спрабавала падняць. Тут ён паступіў як барацьбіт. Да апошняга спрабаваў уладкаваць гэту сытуацыю. Адчайна змагаўся. Я ганаруся гэтым”.
На крывошынскіх могілках маю ўвагу прыцягнула адна магіла. Аформленая па-беларуску, ідэальна дагледжаная. З партрэту глядзеў малады салдат, які пражыў усяго васямнаццаць гадоў.
Сяргей Сьвянтэцкі пасьпеў праслужыць некалькі месяцаў ва ўнутраных войсках. Ён быў забіты крымінальнікамі ў Баранавічах, выконваючы доўг. У Крывошыне яго імем названая вуліца. На якой жывуць бацькі салдата, Рычард і Ала. Маці не хавае сваіх прэтэнзіяў да вышэйшага кіраўніка.
Ала: “Ён не ўспамінае нашых загінулых дзяцей у мірны час. У мірны час загінулі дзеці ў войску. Ён не ўспамінае. Нават нідзе не гаворыць пра гэта. Вось “аўганцаў” — так. А тут, што загінулі дзеці ў мірны час, ніхто не ўспамінае”.
Карэспандэнт: “Але вы жывяце на вуліцы сына?”
Ала: “Так. Перйменаваньне зрабілі. Вуліца была Калгасная, а зрабілі Сяргея Сьвянтэцкага вуліца”.
Рычард: “Ой, тут было змаганьня з гэтымі камуністамі за гэтую вуліцу”.
Ала: “Не хацелі называць”.
Карэспандэнт: “Ала Іванаўна, час лечыць ці ня лечыць?”
Ала: “Час ня лечыць. Проста з часам звыкаесься. А гэта, здаецца, бы ўчора было. А ўстаеш і кладзесься, такога не бывае дня, каб ня ўспомніў, што там было”.
Спадар Рычард, каржакаваты гаспадарлівы мужык, займаецца вырабам надмагільных помнікаў. Кажа, што з кожным годам усё больш памірае маладых. А яшчэ стары майстар скардзіцца на нялёгкую сытуацыю ў сваёй справе.
Рычард: “Цяпер нідзе, ні ў адной краме ня знойдзеш цэмэнту. Цэмэнт увесь ценявы. Лукашэнка сёньня крычыць па тэлевізары: “Накірую праверку!” Дайшло да яго. А гэта ўжо два гады працягваецца. А што ён праверыць? Трэба зрабіць лібэралізацыю. Свабоду. Тады пойдзе эканоміка, пойдуць падаткі ў дзяржаву. Ты змагайся, але не такімі мэтадамі, як ён змагаецца”.
Каля Крывошынскага храму ўзвышаецца гранітная стэла, яўна не савецкага паходжаньня. Але ніякай шыльды на абэліску няма.
Мясцовы крязнаўца, былы настаўнік гісторыі, васьмідзесяцігадовы Леанід Вікенцевіч, не стрымліваючыся ў выразах, распавёў мне чарговую гісторыю пра вандалізм на магілах. Тут, каля царквы, пахаваныя нямецкія салдаты Першай усясьветнай вайны.
Леанід: “Ну, бачыш, бальшавікі ахоўвалі. А дэмакратам чамусьці не спадабалася”.
Карэспандэнт: “Так? Іх зьнесьлі нядаўна?”
Леанід: “Прыслалі аднаго прыдурка попам. Прыехаў прыдурак, і давай там бульдозэрам рабіць. Засталася адна магілка афіцэра. Я кажу: “Што вы робіце?” — “А тут пурытане ляжаць”. Ну і што? Пабыў. Прыехаў з задніцай голай, а паехаў — тры машыны загрузіў. Абабраў, што давалі”.
Карэспандэнт: “Бацюшка?”
Яўген: “А хто ж? У нас апошні бацюшка, які мне падабаўся, гэта недзе ў 1938 годзе. Гэта быў бацюшка. Гэта быў выхавальнік, захавальнік. Усе можна рэгаліі яму прыпісаць. Каб хто-небудзь сказаў, што поп пайшоў у калгасны масіў красьці буракі… А гэты прыдурак машынаю прыедзе. Бог даў, а я ж Божы стаўленьнік. Нагрузіць, ды і ўсё”.
А на заканчэньне некалькі словаў на адрас беларусаў ад маці Галіны Касьпяровіч. Яна сапраўды ведае, наколькі супляменьнікі гатовыя прыходзіць на дапамогу ў цяжкую хвіліну.
Алена: “Людзі тут самыя добрыя, самыя чулыя. Адзін аднаму дапамагаюць, спачуваюць. Гасьцінныя. Нескупыя. Да нас раней усе папрыходзяць, бы на вячоркі. Як Галька з бальніцы. І кожны нешта пра сваё расказвае. У кожнага ж сваё. А тут зьбярэмся і нейкую тэму знойдзем агульную, для размовы. І весела, і Галька ў гэтыя дыялёгі ўступае. Так і вечар пройдзе зімовы. Добрыя людзі”.
Карэспандэнт: “Памерці беларусы не дадуць”.
Алена: “Ні ў якім выпадку. Як у інстытуце вучыліся, і як у бальнічках ляжалі. Кругом”.
Дзецям мястэчка Крывошын з настаўніцай роднага слова пашанцавала, вельмі. Галіна Касьпяровіч, маладая прыгожая дзяўчына, з захапленьнем расказвае мне пра сваю работу, а я таемна зайздрошчу яе выхаванцам.
Галіна: “Што можна сказаць пра дзяцей? Дзеці — гэта тое, шо дапамагае па-новаму ацэньваць сьвет. Дзеці — вельмі яркі паказчык шматграннасьці чалавечых характараў, шматбаковасьці разьвіцьця чалавечых асобаў.
Я заходжу ў клясу, у мяне дваццаць адзін чалавек, і кожны — асоба. Незалежна ад узроўню ведаў, незалежна ад балаў, якія яны атрымліваюць. І яшчэ дзеці для мяне — крыніца станоўчай энэргіі. Нават, калі яны стаяць на галаве, гэта ўсё роўна здорава. Яны складаюць вельмі істотную частку майго жыцьця.
Часам здаецца — здароўе не дазваляе. Так, складана. Хацелася б, можа, пакінуць, пайсьці. Але прыходзіш на работу — і разумееш, што справа ня ў грашах. Справа ў тым, што ты проста бяз гэтага ня зможаш”.
Адна дэталь наконт Галінінага здароўя. Дзяўчына ня можа хадзіць. Дзесяць гадоў таму яна патрапіла ў сур’ёзную аўтакатастрофу. З тае пары Галіна прыкаваная да каляскі. Але слухаем далей.
Галіна: “Прыйшла ў клясу, сказала: “Дзеці, вы адна мая надзея. Зіма, цяжка. Хоць мы вельмі блізка жывем ад школы, я па сумётах даехаць не магу. Калі ласка, кожны наш занятак, калі вы хочаце яго не прагуляць, калі ласка, прыходзьце да мяне”.
І яны настолькі прывыклі, што ўжо скончылася зіма, ужо лета — яны, як па гадзіньніку, у школе сканчаецца ўрок, бягуць. “Хлопцы, — кажу, — цягніце. Так жа прасьцей”. Не, яны на рукі падымаюць. Палову калідора з каляскаю прабегчыся, з шумам, з гамам...”
Карэспандэнт: “Ці існуе нейкае брацтва людзей-калясачнікаў?”
Галіна: “Так. Існуе супольнасьць калясачнікаў, якая называецца “Асацыяцыя інвалідаў-калясачнікаў”. У Калодзішчах ёсьць цэнтар, дзе займаюцца танцамі, рэабілітацыяй праз харэаграфію”.
Карэспандэнт: “А вы займаліся танцамі?”
Галіна: “Так, займалася. Для мяне гэта было вельмі значна, шмат вельмі дало. Была такая рэвалюцыя, што ўсё перавярнулася з ног на галаву. Я прыехала дадому абсалютна іншым чалавекам. Мне захацелася быць, як усе, не зацыклівацца на сваёй хваробе. А проста жыць, і жыць кожным днём.
Пабыўшы там, я адчула смак жыцьця. Што нельга нічога ўпускаць. Нельга ўпускаць ні хвіліны. Трэба рабіць па максымуму кожны дзень. Дзесяць гадоў праседзеўшы на калясцы, я зразумела, што ўстаць у мяне ёсьць адзін працэнт ад ста. І ня тое, што я не шкадую... Для мяне гэта неістотна. Для мяне істотна, як я пражыву астатнюю частку свайго жыцьця, што я пасьпею зрабіць...”
Тыя танцы ня толькі ўмацавалі Галіну маральна і фізычна. На танцавальнай падлозе Галіна пазнаёмілася са сваім мужам, Алегам. І ў іх атрымалася вельмі прыгожая сям’я.
Крывошын патанае ў зеляніне. Архітэктурная дамінанта мястэчка — высачэзны езуіцкі касьцёл, перабудаваны на царкву, стаіць у вялікім сквэры.
Ля паселішча немалы парк князёў Патоцкіх, прысады якога памятаюць крокі Яна Чачота й да гэтае пары ня страцілі сваёй шляхетнасьці.
Парк пераходзіць у Рэпіхаўскі лес, дзе 9 чэрвеня 1863 году адбылася бітва паміж паўстанцамі Каліноўскага і расейскімі войскамі. У памяць той падзеі ў лесе насыпаны курган. І шыльда з адпаведным тэкстам маецца.
Маім экскурсаводам па Крывошыне выступіў сёлетні выпускнік мясцовай школы Міхась.
Карэспандэнт: “Наколькі ўплывае на вас, маладых людзей, вось такі гістарычны антураж вёскі Крывошын? Тут і бой каліноўцаў, тут недалёка жыў Ян Чачот. Гэта неяк уплывае на нацыянальнае пачуцьцё? Пачуцьцё патрыятызму?”
Міхась: “Каліноўскі заслугоўвае павагі. Ён быў барацьбітом. За свабоду, за нацыянальнае, за чыста беларускае, за наша. Каб не залежаць ад Расеі”.
Карэспандэнт: “На вашую думку, сёньняшні прэзыдэнт Беларусі, ці ён працягвае лінію на незалежнасьць? Ён працягвае справу Каліноўскага ці не?”
Міхась: “Ён працягвае. Аляксандар Рыгоравіч узьняўся ў маіх вачах менавіта ў сытуацыі газу, калі цэны Расея спрабавала падняць. Тут ён паступіў як барацьбіт. Да апошняга спрабаваў уладкаваць гэту сытуацыю. Адчайна змагаўся. Я ганаруся гэтым”.
На крывошынскіх могілках маю ўвагу прыцягнула адна магіла. Аформленая па-беларуску, ідэальна дагледжаная. З партрэту глядзеў малады салдат, які пражыў усяго васямнаццаць гадоў.
Сяргей Сьвянтэцкі пасьпеў праслужыць некалькі месяцаў ва ўнутраных войсках. Ён быў забіты крымінальнікамі ў Баранавічах, выконваючы доўг. У Крывошыне яго імем названая вуліца. На якой жывуць бацькі салдата, Рычард і Ала. Маці не хавае сваіх прэтэнзіяў да вышэйшага кіраўніка.
Ала: “Ён не ўспамінае нашых загінулых дзяцей у мірны час. У мірны час загінулі дзеці ў войску. Ён не ўспамінае. Нават нідзе не гаворыць пра гэта. Вось “аўганцаў” — так. А тут, што загінулі дзеці ў мірны час, ніхто не ўспамінае”.
Карэспандэнт: “Але вы жывяце на вуліцы сына?”
Ала: “Так. Перйменаваньне зрабілі. Вуліца была Калгасная, а зрабілі Сяргея Сьвянтэцкага вуліца”.
Рычард: “Ой, тут было змаганьня з гэтымі камуністамі за гэтую вуліцу”.
Ала: “Не хацелі называць”.
Карэспандэнт: “Ала Іванаўна, час лечыць ці ня лечыць?”
Ала: “Час ня лечыць. Проста з часам звыкаесься. А гэта, здаецца, бы ўчора было. А ўстаеш і кладзесься, такога не бывае дня, каб ня ўспомніў, што там было”.
Спадар Рычард, каржакаваты гаспадарлівы мужык, займаецца вырабам надмагільных помнікаў. Кажа, што з кожным годам усё больш памірае маладых. А яшчэ стары майстар скардзіцца на нялёгкую сытуацыю ў сваёй справе.
Рычард: “Цяпер нідзе, ні ў адной краме ня знойдзеш цэмэнту. Цэмэнт увесь ценявы. Лукашэнка сёньня крычыць па тэлевізары: “Накірую праверку!” Дайшло да яго. А гэта ўжо два гады працягваецца. А што ён праверыць? Трэба зрабіць лібэралізацыю. Свабоду. Тады пойдзе эканоміка, пойдуць падаткі ў дзяржаву. Ты змагайся, але не такімі мэтадамі, як ён змагаецца”.
Каля Крывошынскага храму ўзвышаецца гранітная стэла, яўна не савецкага паходжаньня. Але ніякай шыльды на абэліску няма.
Мясцовы крязнаўца, былы настаўнік гісторыі, васьмідзесяцігадовы Леанід Вікенцевіч, не стрымліваючыся ў выразах, распавёў мне чарговую гісторыю пра вандалізм на магілах. Тут, каля царквы, пахаваныя нямецкія салдаты Першай усясьветнай вайны.
Леанід: “Ну, бачыш, бальшавікі ахоўвалі. А дэмакратам чамусьці не спадабалася”.
Карэспандэнт: “Так? Іх зьнесьлі нядаўна?”
Леанід: “Прыслалі аднаго прыдурка попам. Прыехаў прыдурак, і давай там бульдозэрам рабіць. Засталася адна магілка афіцэра. Я кажу: “Што вы робіце?” — “А тут пурытане ляжаць”. Ну і што? Пабыў. Прыехаў з задніцай голай, а паехаў — тры машыны загрузіў. Абабраў, што давалі”.
Карэспандэнт: “Бацюшка?”
Яўген: “А хто ж? У нас апошні бацюшка, які мне падабаўся, гэта недзе ў 1938 годзе. Гэта быў бацюшка. Гэта быў выхавальнік, захавальнік. Усе можна рэгаліі яму прыпісаць. Каб хто-небудзь сказаў, што поп пайшоў у калгасны масіў красьці буракі… А гэты прыдурак машынаю прыедзе. Бог даў, а я ж Божы стаўленьнік. Нагрузіць, ды і ўсё”.
А на заканчэньне некалькі словаў на адрас беларусаў ад маці Галіны Касьпяровіч. Яна сапраўды ведае, наколькі супляменьнікі гатовыя прыходзіць на дапамогу ў цяжкую хвіліну.
Алена: “Людзі тут самыя добрыя, самыя чулыя. Адзін аднаму дапамагаюць, спачуваюць. Гасьцінныя. Нескупыя. Да нас раней усе папрыходзяць, бы на вячоркі. Як Галька з бальніцы. І кожны нешта пра сваё расказвае. У кожнага ж сваё. А тут зьбярэмся і нейкую тэму знойдзем агульную, для размовы. І весела, і Галька ў гэтыя дыялёгі ўступае. Так і вечар пройдзе зімовы. Добрыя людзі”.
Карэспандэнт: “Памерці беларусы не дадуць”.
Алена: “Ні ў якім выпадку. Як у інстытуце вучыліся, і як у бальнічках ляжалі. Кругом”.
