Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Хойнікі: “Усё, што я скажу, будзе выкарыстана супраць мяне”


Зьміцер Бартосік, Хойнікі, Гомельская вобласьць Новая перадача сэрыі “Палітычная геаграфія”.

Карэспандэнт: “Добры дзень. Як вам жывецца тут?”

Старая: “Хварэем. Усе людзі хворыя. А так, здаецца, нічога. Усяго хапае ў нас. Мяса, кілбасаў, хлябоў, усяго. Крыўдаваць няма чаго”.

Карэспандэнт: “А што за хваробы такія?”

Старая: “Ад радыяцыі. Напрыклад, у мяне бранхіяльная астма. Другая хвароба — цукровы дыябэт. На таблетках сяджу. Такое жыцьцё. І так усе людзі. Усе пагалоўна. Усе хворыя ва ўсіх. То зоб, то рак. Пішэце, што радыяцыя пагубіла людзей. Багата пагубіла”.

Гэты дыялёг адбываецца на пыльнай вуліцы мястэчка Хойнікі. Таго самага, дзе, паводле вышэйшага начальства, можна нармальна жыць і куды ніяк не даедзе апазыцыя.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

Старая: “Давалі раней пуцёўкі. Людзі адпачываць езьдзілі. Хто ня езьдзіў, грошы плацілі. Цяпер адмянілі. Ужо няма гэтага. Значыць, чыстая зона. Ліквідатарскія гэтыя аплачвалі. Ужо не аплачваюць. Ужо ўсё, значыць, добра ў нас. Такія справы. І якое дабро? Няма дабра”.

Карэспандэнт: “А маладыя хварэюць?”

Старая: “Хворыя. У нас во дзяўчынка адна, суседка мая, сацыяльны пэдагог. І прызналі ў яе рак. Зрабілі ёй апэрацыю. Ужо прабач, сыночак, удалілі ў яе грудзі левыя. І вось канчаецца. Ад чаго яна канчаецца? Ад раку”.

“Мы паедзем у Хойнікі, дзе адны пакойнікі”. Пасьля Чарнобыльскай аварыі хадзіла такая разьвясёлая прыпеўка. Дзякуй Богу, да рэальнасьці яна пакуль што дачыненьня ня мае.

Хойнікі не выглядаюць мёртвым паселішчам. Хоць і горадам-прыгажуном іх назваць цяжка. У старой частцы зашмат закалочаных хатаў. А да новых мікрараёнаў яшчэ не дайшла сталічная мода фарбаваць дамы ў колеры вясёлкі.

Ёсьць тут некалькі заводзікаў, дзе людзі гатовыя працаваць за дзьвесьце тысяч у месяц. Ёсьць прыватны гандаль, дзе рэй вядуць азэрбайджанцы. І дзіцячыя каляскі сустракаюцца тут часьцей за аўтамабілі.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

У Хойніках я ўпершыню адчуў сябе ў скуры гогалеўскага рэвізора. У галоўнай мясцовай рэстарацыі, куды я завітаў перакусіць да адкрыцьця заведзеньня. Дырэктарка загадала абслужыць госьця “як сьлед”. Дзеля мяне адкрылі банкетную залю, дзе я і харчаваўся ў кампаніі з загадчыцай.

У чым тут сакрэт? Выгляд я меў далёка не прэзэнтабэльны. Мая 24-я “Волга” даўно выйшла з намэнклятурнага арсэналу. Можа, гэта фірмовая хойніцкая гасьціннасьць?

Загадчыца: “Мы ж разумеем, што чалавек хоча пакушаць, трэба накарміць”.

Карэспандэнт: “А тут ня страшна?”

Загадчыца: “Чаго?”

Карэспандэнт: “Кажуць, радыяцыя”.

Загадчыца: “Ды якая радыяцыя! Тое, што нам Усявышні дае, тое і будзе. Праз усё гэта трэба прайсьці, усё гэта перанесьці. Гэта не ад радыяцыі людзі паміраюць. Гэта так трэба. Так ім напісана было зь пялюшак”.

Карэспандэнт: “Маладыя паміраюць ці не?”

Загадчыца: “І моладзь памірае, і старыя паміраюць. Малады хлопец на сыраробным заводзе — раптоўна яму кепска стала, і памёр. Рабілі ўскрыцьцё, і яго ўнутраныя органы, як сямідзесяцігадовага старога”.

Карэспандэнт: “І што, гэта не радыяцыя?”

Загадчыца: “Хто ведае, чаму ён так знасіўся. Можа і радыяцыя. Два хлопчыкі памёрлі ад раку шчытападобнай залозы. Не баімся. (Крычыць.) Сярожа, давай кофе!”

Карэспандэнт: “Ня страшна абсалютна?”

Загадчыца: “Не, канечне. Дык вы беларускі ці ўкраінскі жураліст?”

Карэспандэнт: “Беларускі”.

Загадчыца: “А размова як на хахляцкам”.

Я паглынаў мясцовыя гуркі з памідорамі, шкадуючы, што ня ўзяў з сабой якога дазымэтру. Не з-за страху, а толькі дзеля цікавасьці. Да якой ступені, вылічанай хаця бы ў мілірэнтгенах, можа дайсьці беларуская абыякавасьць да свайго здароўя, сваёй будучыні. Ды нават жыцьця.

Загадчыца: “Кушаем мы ўсё з агароду. Купляем на рынку. Ну хто яго правярае, скажэце? Хто глядзіць за гэтым? Як ёсьць, так ёсьць. Так павінна быць”.

Вось гэтае, вясёла прамоўленае выслоўе, “так павінна быць” — напэўна, галоўны прынцып хойніцкага жыцьця.

Калі атрута паўсюль — у паветры, у ежы, у сьценах дамоў, гэта ж не нагода адмаўляцца ад ежы і паветра, ці ня праўда? І якой драбязой павінна выглядаць атрута, якая льецца з экранаў БТ?

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

Тое, што карчмарка прыняла мяне за ўкраінца, не выпадкова. Разбэшчаны мястэчкамі Віленшчыны, дзе беларуская мова ня ёсьць праблемаю, у Хойніках я лавіў зьдзіўленыя позіркі. Як у Менску напрыканцы 1980-х.

Гомельшчына, пэўна, найбольш пацярпелы рэгіён ад савецкай культурнай палітыкі. Зрэшты, тым радасьней было знайсьці суразмоўцу. Вядома ж, у школе. І, канечне, школе “рускаязычнай”. Бо Хойнікі — горад.

А калі ёсьць яшчэ ў краіне людзі, якіх больш за нябачную радыяцыю хвалююць зусім абстрактныя рэчы — значыцца, ня ўсё яшчэ згублена. Паслухаем настаўніцу гісторыі Сьвятлану.

Сьвятлана: “Я выказваю сваю думку. Вось завуч мой стаіць. Я лічу, што родную гісторыю трэба вывучаць толькі на беларускай мове. Я не разумею, чаму ў гэтым годзе ўвялі гісторыю ў дзявятай клясе, а ў наступным у дзясятай, на расейскай выкладаць будуць.

І мне вельмі цяжка, калі я іду ў дзясятую і адзінаццатую і выкладаю па-беларуску, а ў гэты ж дзень у мяне гісторыя Беларусі ў дзявятай. Я ўжо перакладаю зь беларускай мовы на расейскую і вяду ўрок”.

Карэспандэнт: “Я слаба зразумеў. Калі вы будзеце працягваць выкладаць па-беларуску...”

Сьвятлана: “Я не магу. Чаму? Таму, што мне сказалі — расейскамоўная школа. Падручнікі прыйшлі на расейскай мове. І вы павінны выкладаць па-расейску. Вось мне завуч так сказаў”.

Зусім іншы урок гісторыі я атрымаў у мясцовым краязнаўчым музэі, дзе пудзіла зубра мірна суседзіць са зброяй Другой усясьветнай вайны.

Дырэктар музэю, васьмідзесяцігадовы Міхаіл Скрыпчанка, сам былы партызан. З асаблівай цеплынёй вэтэран згадвае чэхаў і славакаў. У акупаваных Хойніках стаяў чэскі гарнізон.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

Скрыпчанка: “Чэхі адданыя людзі былі, спачувалі нашым брацьцям. Таму іх і выперлі адсюль. З чэхаславакамі жыць можна было”.

Карэспандэнт: “Не лютавалі?”

Скрыпчанка: “Не. Наадварот — абаранялі. Добры народ калісьці быў. А цяпер глядзіце, што атрымліваецца. Ня тыя людзі сталі. Ня тыя кіруюць. Ня тыя палітыкі. Навошта разьмяшчаць тыя амэрыканскія базы? Ну кожнаму дурню зразумела, што Расея ня пойдзе туды. Гісторыя пацьвярджае, што ніколі Расея не ішла на Захад. Адзінае — дапамагчы”.

Карэспандэнт: “А разьдзел Рэчы Паспалітай?”

Скрыпчанка: “Разьдзел Рэчы Паспалітай — Польшчу разьдзялілі. Тут цяжка даказаць. Гісторыя, ва ўсялякім выпадку, высновы пакуль не зрабіла”.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

Калі раптам апынецеся ў Хойніках, зайдзеце ў Дом рамёстваў. Гэта дакладна цікавей за музэй. Бо ў працах дзяцей, вышыванках, дыванках, ляльках яшчэ прысутнічае фантазія. У Доме мяне сустрэла маладая майстрыца Юля, якую я адцягнуў ад працы. Спадарыня ткала дыван з анёлам.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона

Юля: “Ведаеце, пра Хойнікі вельмі мала напісана. Хойніцкі строй — такога строю як бы не існуе. У асноўным у нас брагінскі, калінкавіцкі. І калі спасылацца на Хойнікі, то няма такога пэўнага — ні стылю, ні строю”.

Карэспандэнт: “А вось скажэце мне па сакрэце, не шкадуеце, што жывяце ў Хойніках?”

Юля: “Паўсюль можна жыць. Нармальны горад, можна жыць. Нармальна жывем. З голаду пакуль ніхто не памёр пакуль. Работа ёсьць. Што яшчэ чалавеку патрэбна?”

Нармальна жыць — гэта значыць не паміраць з голаду. Як гэта па-беларуску гучыць, што ў XVIII стагодзьдзі, што ў ХХІ. Але ўсё роўна дзіўна чуць гэтую фразу ад прыгожай, маладой, адукавнай кабеты, якой няма і трыццаці гадоў.

Але ж Юлія — маці. Разам з мужам-настаўнікам яны атрымліваюць ажно 600 тысяч рублёў на месяц.

Карэспандэнт: “Дзеці ёсьць?”

Юля: “Трое”.

Карэспандэнт: “Трое дзяцей?”

Юля: “Так, у мяне трое дзяцей”.

Карэспандэнт: “А вам ня страшна было нараджаць? Радыяцыя, знаеце”.

Юля: “Нармальныя ў мяне дзеці. Ніякіх адхіленьняў няма. Нават шчытападобнай залозы”.

Карэспандэнт: “Вы адчуваеце клопат дзяржавы пра шматдзетную сям’ю?”

Юля: “А дзе ўсё гэта будзе друкавацца?”

Карэспандэнт: “Вы баіцеся?”

Юля: “Так. Я баюся. Гэта вельмі страшна, што вы зь Менску”.

Карэспандэнт: “Чаму?”

Юля: “Усё, што я скажу, будзе выкарыстана супраць мяне”.

На жаль, Юля мае рацыю. Таму я выключыў дыктафон, каб ненаўмысна не нашкодзіць маладой шматдзетнай сям’і. Якая жыве на забруджанай тэрыторыі. Якая ледзь сточвае канцы з канцамі. Якая ўжо год чакае на абяцанае з далёкага Менску жытло. І якая, на шчасьце ці на жаль, зусім не ўнікальная ў сваіх праблемах ды страхах.

Ці будуць баяцца гаварыць тое, што яны думаюць, Юліны дзеці? Праблема ня меншая за чарнобыльскую.

Хойнікі, Гомельская вобласьць, Чарнобыльская зона
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG