Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці стабільная Беларусь?


Юры Дракахруст, Прага Ці сапраўды эканамічная і сацыяльная сытуацыя ў Беларусі стабільныя, як казаў пра тое Аляксандар Лукашэнка на сваёй прэсавай канфэрэнцыі? Як мяняліся эканамічныя і сацыяльныя паводзіны беларусаў за апошнія гады? Як уплываюць на беларускую стабільнасьць цяперашнія палітычныя падзеі ў Кіргізстане і ва Ўкраіне?

Удзельнікі перадачы – эканаміст Леанід Заіка, філёзаф Аляксандар Грыцанаў і палітоляг Віталь Сіліцкі.

Ці сапраўды стабільная сытуацыя ў Беларусі?

Дракахруст: "На прэсавай канфэрэнцыі ў чацьвер Аляксандар Лукашэнка заявіў: "Я дастаткова трывала стаю на нагах. Я добра ведаю, куды павінна ісьці краіна і як яна павінна разьвівацца". Паводле Лукашэнкі, даходная частка бюджэту Беларусі па выніках 2007 году можа быць перавыкананая, нягледзячы на складаную эканамічную сытуацыю ў краіне. "Улічваючы больш як двухразовае павелічэньне цэнаў на газ і сытуацыю з нафтай, гэта перамога", – заявіў Лукашэнка.

Варта нагадаць, што тыдзень таму падчас велікоднай імшы ў Сьвята-Духавым катэдральным саборы кіраўнік дзяржавы заявіў: “Той наймагутнейшы удар, які быў нанесены з Усходу па беларускай эканоміцы, намі пераадолены на працягу першага кварталу”. Словам, перамога суцэльная, даходы бюджэту нават большыя, чым чакалася. Першае пытаньне Леаніду Заіку: як жа так атрымалася і ці сапраўды атрымалася менавіта так?"

Заіка: "Прэзыдэнты і прэм''ер-міністры ўсіх краін павінны казаць прыемныя рэчы для народу, у гэтым іх функцыя – маляваць аптымістычную карцінку. Але гэта не зусім так. Калі казаць пра 2007 год, то па двух месяцах мы ня можам рабіць дакладныя ацэнкі таго, што будзе адбывацца пры канцы году.

На сёньня мы канстатуем рост валавага ўнутранага прадукту на 9%, але ў нас спыніўся экспарт.

А пры гэтым яшчэ растуць даходы насельніцтва і інвэстыцыі. Такі супярэчлівы пачатак году можа прывесьці да памылак у эканамічнай палітыцы і значна пагоршыць сытуацыю. Многія лічбы выклікаюць сумневы.
Леанід Заіка: "Я б не сьпяшаўся казаць, што мы ўжо вытрымалі расейскі ўдар..."
Прэзыдэнт казаў, што грашовыя і валютныя сродкі прадпрыемстваў павялічыліся на 20% паводле зьвестак Нацыянальнага банку. Але як яны маглі павялічыцца на 20%, калі экспарт застаўся на ранейшым узроўні?

Што да бюджэту, то ён сапраўды можа быць і большы ў намінальных лічбах. Мы так жылі ўсе 1990-я гады. Але галоўнае – гэта тое, што ўдвая скараціўся экспарт нафтапрадуктаў – галоўная крыніца нашых даходаў. Мы 40% нашых валютных угод забясьпечвалі менавіта за кошт экспарту нафтапрадуктаў.

І я б не сьпяшаўся казаць, што мы ўжо вытрымалі расейскі ўдар. Гэты ўдар ацэньваецца ў памеры каля 8 мільярдаў даляраў. Мы пакуль яшчэ нічога не плацілі, мы не плацілі за газ па новых тарыфах”.

Дракахруст: "На прэсавай канфэрэнцыі ў чацьвер Аляксандар Лукашэнка таксама заявіў: “Беларускае грамадзтва выйшла на тую стадыю разьвіцьця, калі стабільнасьці ўжо ніхто ня зломіць". Можа, ён сапраўды мае рацыю? А калі не, то ў чым, на ваш погляд, палягаюць фактары нестабільнасьці?

Сіліцкі: "Я б хацеў зьвярнуць увагу на сам фармат гэтай прэсавай канфэрэнцыі, на тое, што яна адрозьнівалася ад папярэдніх і вялікім удзелам незалежных СМІ, і тонам адказаў Лукашэнкі, які нібыта апраўдваўся.
Віталь Сіліцкі: "3-5 такіх заяваў на месяц пра здароўе прэзыдэнта – гэта ўжо падстава для наступнага раўнду чутак".
Так выглядае, што кіраўніку дзяржавы цяпер спатрэбілася інтэнсыфікаваць нейкі дыялёг ці прынамсі правесьці палітынфармацыю грамадзтва, адказваць на пытаньні, якія ў грамадзтве назапашваюцца, і як гэта бывае ў закрытым, але не фатальна закрытым грамадзтве, распаўсюджваюцца ў выглядзе чутак.

Улада робіцца незразумелай і непрадказальнай. Зьвярніце ўвагу, як ён апраўдваўся і наконт пераемніка, і свайго сына, і некаторых замежнапалітычных крокаў, і ўласнага здароўя. 3-5 такіх заяваў на месяц пра здароўе прэзыдэнта – гэта ўжо падстава для наступнага раўнду чутак.

Крызісныя тэндэнцыі, хаця пакуль і на невялікім ўзроўні, усё ж назапашваюцца: гэта і крызісная сытуацыя на пэўных прадпрыемствах, і зьніжэньне рэальных заробкаў.

Сёлета, я мяркую, значнага ўдару ня будзе. Магчыма, менавіта гэта Лукашэнка і адчуў, і трэба было супакоіць, паслаць сыгнал ўсяму грамадзтву і дзяржаўнаму апарату ў надзейнасьці і стабільнасьці”.

Дракахруст: "Віталь пачаў з даволі суб''ектыўных чыньнікаў – з паводзінаў Лукашэнкі на прэсавай канфэрэнцыі. Але такія ўскосныя паказчыкі заўсёды спрэчныя. Аляксандар Грыцанаў, а ці бачыце вы больш бясспрэчныя фактары нестабільнасьці, ці вы згодныя з Лукашэнкам, што зламаць стабільнасьць у Беларусі ніхто ня зможа?"

Грыцанаў: "Я абсалютна згодны з тым, што сказаў Аляксандар Рыгоравіч, калі браць першы ўзровень успрыманьня. Але тут заслуга ня столькі Аляксандра Рыгоравіча, колькі нашай так званай легальнай ці афіцыйнай апазыцыі. Сёлета як толькі зьявіўся намёк на тое, што ў апазыцыі зьявілася магчымасьць нешта зрабіць, адразу ж замест канкрэтнай працы пайшлі нейкія прапановы дыялёгу, сяброўства, супрацоўніцтва і вечнай любові.

Калі 5 ці 8 гадоў таму злыя беларускія аналітыкі казалі: "Ня верце гэтым афіцыйным сырэнам, усё гэта правакацыя", – што ніхто ўсур''ёз ваяваць з Аляксандрам Рыгоравічам не зьбіраецца, з гэтых аналітыкаў сьмяяліся.

Цяпер мы бачым, як адзін разумнік уступае ў перапіску (праўда, пакуль без адказу) зь першай асобай дзяржавы, другі ня меншы разумнік піша другой асобе ў дзяржаве, засталося яшчэ нейкаму трэцяму разумніку ўступіць у перапіску з трэцяй асобай і прапанаваць яму любоў да труны.

У такім выпадку робіцца незразумелым, што гэтыя людзі меркавалі рабіць усе апошнія 8 гадоў, калі яны кіравалі апазыцыяй.
Аляксандар Грыцанаў: "Сёлета як толькі зьявіўся намёк на тое, што ў апазыцыі зьявілася магчымасьць нешта зрабіць, адразу ж замест канкрэтнай працы пайшлі нейкія прапановы дыялёгу, сяброўства, супрацоўніцтва і вечнай любові".


Таму ў дадзеным выпадку я ўпэўнены, што на гэтым фронце ў Лукашэнкі на паўгоду-год цалкам спакойная сытуацыя. І гэта не таму, што ён такі разумны, а таму што ўсе гэтыя людзі паказалі, што яны зь сябе ўяўляюць і для чаго ў свой час іх выбралі ці прызначылі працаваць у апазыцыі".

Дракахруст: "Леанід Заіка, у “Праскім акцэнце” 7 гадоў таму вы апавядалі пра цікавыя асаблівасьці эканамічных і палітычных паводзінаў беларусаў – пра вельмі высокую ступень роўнасьці беларускага грамадзтва і даволі высокую норму ашчаджэньня. Ці зьмяніліся гэтыя (і, магчыма, нейкія іншыя) асаблівасьці эканамічных паводзінаў беларусаў? І ў выніку тых зьменаў, што адбыліся, ці стала беларускае грамадзтва больш чульлівым да магчымых эканамічных шокаў?"

Заіка: "Парадоксы захоўваюцца. У 2000 годзе мы мелі паказчыкі няроўнасьці прыблізна такія ж, як Аўстрыя: 20% самых заможных людзей у нас былі багацейшыя за 20% самых бедных у сярэднім прыблізна ў 3 разы. Гэта мяняецца зусім нязначна. Але размываньне гэтай роўнасьці ўсё ж ідзе, і пераважна за кошт росту даходаў чынавенства, дырэктарату і навуковых кадраў.

Аднак калі паглядзець на 2006 год, то грамадзянаў, якія жылі ніжэй за рысу пражытковага мінімуму было менш за 11%.
Леанід Заіка: "Гэтыя дармавыя грошы, атрыманыя на перапрацоўцы расейскай нафты, выклікалі ўва ўсіх сындром патэрналізму і спажывецтва".
Апошнія гады, асабліва пасьля скачка цэнаў на нафтавым рынку і калясальных даходаў ад продажу нафтапрадуктаў, у насельніцтва зьмяніліся спажывецкія паводзіны.

Рэзка павялічыўся попыт на дарагія тавары, на кватэры, аўтамабілі, дарагую бытавую тэхніку – цэны на кватэры ў Менску проста ўражваюць. Такія цэны нам і ня сьніліся, але людзі ўсё роўна купляюць.

Гэтыя дармавыя грошы, атрыманыя на перапрацоўцы расейскай нафты, выклікалі ўва ўсіх сындром патэрналізму і спажывецтва. Валавы ўнутраны прадукт вырас на 10%, а даходы – на 17%. І людзі перасталі ашчаджаць. Узровень ашчаджаньня насельніцтвам упаў з 20% пры канцы 1990-х да 4% у 2006 годзе. У японцаў на пачатку іх эканамічнага цуду норма ашчаджаньня была 30%, нармальным лічыцца ўзровень 10%.

Беларусы ня хочуць ашчаджаць грошай, яны хочуць тут і цяпер жыць лепш, купляць машыны, кватэры і г.д. Такі прыклад: летась імпарт з Італіі сьвежай садавіны павялічыўся на 30%. А гэта тавар зусім ня танны.

Сёньня Беларусь, асабліва групы, якія блізкія да намэнклятуры, сама намэнклятура, дырэктарат атрымліваюць даходаў паўтары-дзьве тысячы даляраў. Гэта значна больш за тое, пра што можна было марыць гадоў 10 таму. А ў цэлым краіна катэгарычна ня хоча жыць па сродках. І прэзыдэнт гэта падтрымлівае. У нашых спрэчках з Расеяй Расея проста прапаноўвае нам жыць так, як мы працуем.

Гэты патэрналізм, які беларускі прэзыдэнт абараняе і ўхваляе як каштоўнасьць і эканамічную мадэль – рэч вельмі небясьпечная. Гэта прывядзе краіну да банкруцтва”.

Дракахруст: "Я зноў зьвяртаюся да тэмы стабільнасьці і нестабільнасьці і хачу ўзяць увагу на тое, што большасьць аналітыкаў – і апазыцыйных, і незалежных, і праўладных – вядуць аналіз гэтай праблемы на двух узроўнях: першы – гэта чыстая эканоміка, як там ВУП павялічыцца ці зьменшыцца, колькі газ будзе каштаваць, а другі ўзровень – чыста палітычны – колькі людзей апазыцыя выведзе на вуліцы, ці варта было Мілінкевічу пісаць ліст Лукашэнку і г.д. Але магчыма, што адказ на пытаньне палягае якраз на сярэднім, сацыяльным узроўні, у тых зьменах, пра якія казаў спадар Заіка. Спадар Грыцанаў, як вы лічыце?"

Грыцанаў: "Рэч проста ў тым, што краіна за апошнія 10 гадоў знаходзілася ў летаргічным сьне. Толькі сёлета, як я лічу, Беларусь трапіць у рэальны гістарычны час, калі кожны месяц, кожны тыдзень прыходзяць гістарычныя выклікі ад навакольнага сьвету, а прэзыдэнт кожную гадзіну павінен на іх адэкватна рэагаваць.

Вы кажаце, што наша апазыцыйная аналітыка працуе на толькі на двух "паверхах" грамадзкага жыцьця.
Аляксандар Грыцанаў: "Сур''ёзным людзям ўжо абыякава, што нашы апазыцыйныя правадыры прыдумалі ў Вільні".


З таго, што завецца апазыцыйнай аналітыкай, выціснулі ўсіх тых, хто спрабаваў разважаць сыстэмна і комплексна. Сур''ёзным людзям ўжо абыякава, што нашы апазыцыйныя правадыры прыдумалі ў Вільні.

І думаць за іх, як злучыць верхні палітычны ўзровень зь ніжнім эканамічным, а яшчэ й дадаць да гэтага ідэю нацыянальнай дэмакратыі, сур''ёзныя людзі ня будуць, традыцыйныя апазыцыйныя постаці сур''ёзных людзей даўно стамілі.

А адсутнасьць грунтоўнага аналізу – гэта заслуга цяперашніх вярхоў апазыцыі, якія шмат гадоў не запатрабоўвалі людзей, якія мысьляць сыстэмна і якія б тлумачылі ім, што яны сабой уяўляюць. Тут я зноў пра тое, што з прафэсійнай апазыцыйнай паліталёгіі і аналітыкі зьніклі сапраўдныя сыстэмныя "буйныя", якія кажуць тое, што рэальна ёсьць".

Дракахруст: "Яшчэ адна цытата з выступу Аляксандра Лукашэнкі на прэсавай канфэрэнцыі: “Як палітык я адчуваю сябе дастаткова стабільна і камфортна. Мяне больш за ўсё непакоіла, непакоіць і будзе непакоіць эканоміка”. Але вось, скажам, у суседняй Украіне “аранжавая рэвалюцыя” грымнула ў год беспрэцэдэнтнага эканамічнага росту.

Ці існуе ў беларускім грамадзтве строгая залежнасьць узроўню дабрабыту і сацыяльнай і палітычнай стабільнасьці? Віталь Сіліцкі, як вы мяркуеце?"

Сіліцкі: "У нас сапраўды вельмі распаўсюджана лінейнае мысьленьне. Я шмат у чым пагаджуся са спадаром Грыцанавым: калі існуе нейкі выклік для эканомікі ці палітыкі, то ў нас гэта прадстаўляюць як пачатак канца, як сьведчаньне таго, што хутка ўся сыстэма паваліцца. З гэтага "паваліцца" робіцца выснова, што народ выйдзе на вуліцы і скіне гэтую ўладу.
Віталь Сіліцкі: "Ня кожны чых Масквы ўжо выклікае тут паніку і жаданьне шчыльней інтэгравацца зь ёй. Гэта выклікае хутчэй адваротную рэакцыю".


Ужо з гэтага робіцца выснова, што на месца скінутай улады да ўлады прыйдзе апазыцыя.

Гэты прымітыўны альгарытм мысьленьня не мяняецца дзесяцігодзьдзі, і нафтагазавы крызіс спарадзіў яго паўтарэньне. У рэчышчы такога лінейнага мысьленьня яшчэ адна думка: націсьне на нас Расея, і ўсё тут адбудзецца. Калі спадар Грыцанаў сказаў, што Беларусь гэтыя 10 гадоў была ў летаргічным сьне, то варта ўсё ж дадаць, што за гэтыя 10 гадоў адна кардынальная зьмена ўсё-такі адбылася: ня кожны чых Масквы ўжо выклікае тут паніку і жаданьне шчыльней інтэгравацца з ёй. Гэта выклікае хутчэй адваротную рэакцыю з боку літаральна ўсіх асяродкаў грамадзтва, за выключэньнем 10 чалавек, якія 2 красавіка выйшлі на прарасейскі мітынг".

Дракахруст: "Спадар Заіка, існуе такое палітэканамічнае выслоўе: "паўстаюць не галодныя, паўстаюць сытыя, якіх не пакармілі адзін дзень". Ці лічыце вы, што беларусы ўжо перайшлі ў гэтую другую катэгорыю? Ці могуць падзеі ў Беларусі разьвівацца менавіта паводле гэтага сцэнару?"

Заіка: "Такі варыянт можна сабе ўявіць, па меншай меры для тых людзей, якія жывуць на бюджэтныя сродкі. Сюды ўваходзіць і "вэртыкаль" ніжэйшага і сярэдняга ўзроўню. Але ёсьць і іншыя балючыя пункты ў беларускім грамадзтве.
Леанід Заіка: "Усе ўжо бачаць, што нельга так далей жыць – бязь яхтаў, без уласных самалётаў, без катэджаў на Лязурным беразе".


Я думаю, што гэта праблемы прыватызацыі. Беларусь засталася апошняй краінай, дзе не падзялілі маёмасьць. У нас адбылася прыватызацыя абаротнага капіталу, наша намэнклятура ўдала пераключыла ня сябе фінансавыя патокі. Але асноўныя фонды пакуль што не падзеленыя. І Аляксандар Рыгоравіч, якія б таленты ён ні меў і як бы ні любіў яго народ, урэшце паўстане перад праблемай, калі і дзеці яго пачнуць яму падказваць: трэба прыватызаваць краіну. Ёсьць буйныя камбінаты – калійныя, мэталюргічныя – няўжо пакідаць іх гэтай апазыцыі і яе дзецям? Я мяркую, што ўступленьне ў гэтую фазу маральнага цыклю і маральнага пералому наперадзе.

А беларускае грамадзтва будзе ставіцца да гэтага вельмі хваравіта. Бо застацца ў дурнях ніхто ня хоча, асабліва ў сытуацыі, калі будуць дзяліцца мільярды. Лукашэнка гэтай праблемы баіцца, ён ня ведае, як яе добра вырашыць – ці то аддаваць расейцам, ці заходнікам, ці арабам. Але намэнклятура гэтага чакае, дзеці чакаюць. Усе ўжо бачаць, што нельга так далей жыць – бязь яхтаў, без уласных самалётаў, без катэджаў на Лязурным беразе. І да гэтага падштурхоўвае ўся сытуацыя ў Беларусі. Гэта можа стаць тым дэтанатарам, калі ўжо ня бедныя людзі, а багатыя будуць думаць: зараз гэтая ўладная каманда будзе ўсё дзяліць, а нас кінуць. Я мяркую, што гэта самы чульлівы момант беларускай гісторыі цяперашняга пэрыяду”.

Падзеі ва Ўкраіне і ў Кіргізстане і беларуская стабільнасьць

Дракахруст: "Вось адзін з нашых слухачоў, які сам называе сябе лукашыстам, задае пытаньне сваім апанэнтам-слухачам. Аднак ягонае пытаньне можна адрасаваць і вам, нашым экспэртам".

Слухач: “Адкажыце мне. Два гады таму вы захапляліся “аранжавай” рэвалюцыямі ва Ўкраіне, такой жа рэвалюцыяй ў Кіргізіі. І вось прайшлі два гады, і можна падвесьці пэўныя вынікі. І ва Ўкраіне, і ў Кіргізіі цяпер палітычны хаос, палова краіны не працуе, а мітынгуе на плошчах, дзяржавы падзеленыя: Кіргізія – на поўдзень і поўнач, Украіна – на ўсход і захад. Дык калі вы любіце Беларусь, вы што, хочаце, каб гэта было ў нашай Беларусі, як у гэтых краінах?”

Дракахруст: "Віталь Сіліцкі, калі вы любіце Беларусь, вы хочаце, каб гэта было ў нашай Беларусі, як у гэтых краінах?"

Сіліцкі: "Дай Бог, каб мы дажылі да таго, каб у краіне быў палітычны хаос, а ВУП рос з тэмпам 7-8%, як гэта адбываецца ва Ўкраіне. Хаця, вядома, у Кіргізстане крыху іншая спэцыфіка, але я больш ведаю Ўкраіну.
Віталь Сіліцкі: "Дай Бог, каб мы дажылі да таго, каб у краіне быў палітычны хаос, а ВУП рос з тэмпам 7-8%, як гэта адбываецца ва Ўкраіне".


І я бачу, што калі адбываецца падзел паміж палітыкай і эканомікай, калі людзі мітынгуюць на плошчах, а бізнэс працуе, бо ведае, што ніхто ня пойдзе яго біць і граміць, то гэта якраз тая стабільнасьць грамадзтва, якая гарантуе доўгатэрміновую стабільнасьць і эканамічны рост.

Тут таксама трэба ўлічваць, што досьвед пастрэвалюцыйных краінаў у нас вельмі моцна віртуалізаваны. Беларускае і расейскае тэлебачаньне, якое ў асноўным і глядзяць нашы людзі, паказваюць пераважна сцэны хаосу. Хаця ў чымсьці я магу і пагадзіцца са спадаром, які задаў пытаньне, патэлефанаваўшы на "Свабоду": мне вельмі не хацелася б жыць у краіне, дзе палітычная эліта дэманструе той узровень безадказнасьці, які прадэманстравалі ўкраінскія "аранжавыя" і "постаранжысты". Раздрай у "аранжавым" лягеры, непрыхаваная барацьба за перадзел маёмасьці – гэта тое, чаго хацелася б пазьбегчы ў Беларусі.

Мне даводзілася размаўляць зь некаторымі беларускімі аналітыкамі, якія рыхтуюць праграмы рэформаў, дык яны ня толькі прымаюць як дадзенае, што яны калісьці прыйдуць да ўлады, але й тое, што калі яны прыйдуць да ўлады, то ў іх будзе "чысты аркуш". У сапраўднасьці ж калі сыстэма будзе трансфармавацца, яна будзе трансфармавацца на тым падмурку, які закладзены пры Лукашэнку.

І тут я згодны з спадаром Заікам, што чым даўжэй будзе трымацца Лукашэнка, тым больш імавернасьці, што перадзел маёмасьці адбудзецца пры ім. Узьнікнуць новыя адносіны ўласнасьці, і проста прыйсьці і скасаваць іх, як гэта паспрабавала зрабіць Юлія Цімашэнка, не атрымаецца”.

Дракахруст: "Вось яшчэ адна цытата з прэсавай канфэрэнцыі Лукашэнкі. Якраз калі ён казаў пра стабільнасьць, ён дадаў: "Людзі ня хочуць таго разброду, які існуе па пэрымэтры нашых межаў”. Як бачым па тэлефанаваньні, якое гучала, некаторыя сапраўды ня хочуць. Наколькі досьвед “каляровых” рэвалюцыяў, дакладней, іх наступстваў мацуе ці, наадварот, расхіствае беларускую стабільнасьць?"

Грыцанаў: "Для мяне самая бліскучая спадчына, якая ў нас была, – гэта стан нашага народу ў 1996 годзе, калі быў рэфэрэндум і на плошчы перад Домам ураду стаяў велізарны натоўп людзей, якія былі гатовыя падтрымаць Вярхоўны Савет. Гэта была зорная гадзіна самасьвядомасьці беларускага грамадзтва і стану грамадзянскай супольнасьці. Потым высілкамі спачатку лідэраў Вярхоўнага Савету, якія гэты народны парыў спусьцілі ва ўнітаз, потым высілкамі правадыроў фармальнай апазыцыі ўвесь гэты патэнцыял быў ператвораны ў нішто.

Беларусь 1996 году была больш "крутой", чым Украіна 2004 году. Тады народ ці, па меншай меры, многія жыхары Менску адчувалі сябе суб''ектам гісторыі. Цяпер, дзякуючы дзеяньням як улады, гэтак і апазыцыі, людзі ня хочуць быць ані суб''ектам, ані нават аб''ектам гісторыі.

Сёньня можна вельмі любіць краіну, дзе ты нарадзіўся, але застаецца толькі грэбаваць дзяржаўным апаратам. Расея зрабіла нам рэальны плян Маршала. Яна шмат гадоў укідвала сюды абсалютна халяўныя грошы. Але калі звычайна такія працэсы паляпшаюць якасьць кіроўчага слою, якасьць эканомікі, якасьць тэхналёгіі, як гэта адбылося ў выніку амэрыканскага пляну Маршала ў Заходняй Эўропе пасьля вайны, то ў нас гэта прывяло да супрацьнатуральнага адбору спэцыялістаў. Добрыя прафэсіяналы наверсе былі проста не патрэбныя, бо і бяз гэтага сыплюцца грошы. Ува ўсіх сфэрах грамадзтва сытуацыя толькі пагаршаецца, і калі штосьці робіцца, то робіцца насуперак, а ня дзякуючы.

І яшчэ адзін момант. Усё павінна прыйсьці да стану Італіі: кожны год урадавыя крызісы, а “Фіят” як працаваў, так і працуе. Гэта ідэальная мадэль. І ў дадзеным выпадку гэтыя вонкавыя ўзьдзеяньні могуць прывесьці да таго, што народ, магчыма, паспрабуе адчуць сябе суб''ектам гісторыі, але гэта будзе ўжо цалкам вымушаная сытуацыя, калі рэзка абваліцца спажывецкі рынак і ўзровень жыцьця. Гэта дастаткова рэальна, як сёньня добра паказалі мае калегі Леанід і Віталь. Гэтае вонкавае ўзьдзеяньне вымусіць людзей нейкім чынам прачнуцца".

Дракахруст: "Спадар Грыцанаў, а як бы вы адказалі на пытаньне нашага слухача. І нават на шырэйшае пытаньне: навошта беларусам ісьці на нейкія ахвяры, змагацца за перамены, калі ў выніку яны атрымаюць тое, што робіцца, скажам, ва Ўкраіне?"

Грыцанаў: "На гэтае пытаньне, як ні дзіўна, ёсьць дакладны адказ. Сапраўды, украінскі народ у 2004 годзе адстаяў дэмакратычны выбар, але ва ўладзе засталіся тыя самыя фэадальныя кланы што Януковіча, што Цімашэнкі, што Юшчанкі. Але людзі сталі менш верыць канкрэтным асобам, як мы бачым цяпер па ўкраінскіх падзеях, аднак пры гэтым яны сёньня значна больш вераць у тое, што здольныя на штосьці паўплываць.

Друк, як гэта адбылося 13 красавіка, можа дазволіць сабе зрабіць "дзень без палітыкі". Грамадзянская супольнасьць, хаця яшчэ й нясьпелая, але значна больш разьвітая і ўплывовая, чым грамадзянская супольнасьць у Беларусі. А таму спадару, які задаў пытаньне на "Свабодзе", я б адказаў наступнае: як толькі Беларусь ня будзе атрымліваць расейскую "пайку", так бы мовіць, пяройдзе на "хозрасчет", будзе жыць за свой уласны кошт, нашай сёньняшняй стабільнасьці таксама ня будзе. І параўнаньні з суседзямі будуць зусім іншымі, чым цяпер".

Заіка: "Рэч у тым, што ў нас існуе такі савецкі атавізм, што канфлікт – гэта дрэнна. Ува ўсім сьвеце канфлікты – гэта добра, яны паказваюць, што бакі маюць шанцы, маюць магчымасьці весьці дыялёг. Беларускую савецкасьць у нас спрабуюць захаваць на стагодзьдзі.
Леанід Заіка: "Я лічу, што каштоўнасьці чалавечага выбару, чалавечай годнасьці зробяць вырашальны ўплыў на лёс Беларусі. Не эканамічныя паказчыкі, а тое, што называецца зваротам да самога сябе".


Ва Ўкраіне адбываюцца нармальныя рэчы, там адбываецца ўзаемадзеяньне розных групаў пры недакладнасьці канстытуцыйных рамак. І гэта нармальна.

Мы вось казалі пра Італію. І тое, што ўрады мяняюцца – гэта таксама нармальна. У нас вось за 13 гадоў не было ніводнага ўрадавага крызісу. У нас былі геніяльныя ўрады, мы жылі на 25 даляраў у месяц, нам адключалі газ, а ўрад абмяркоўваў, як кансэрваваць памідоры.

Таму што трэба сказаць нашаму слухачу? Па-першае, Украіна жыве так, як яна хоча, украінскі народ і ўкраінскія палітыкі навучыліся весьці дыялёг – і на вуліцы, і не на вуліцы. У Беларусі ж людзі баяцца ўсяго, баяцца нават уласнага ценю. І цяперашняя беларуская ўлада будзе рабіць усё для таго, каб прымусіць звычайнага сярэдняга беларуса кіравацца жыцьцёвым прынцыпам "абы было ціха".

Я лічу, што каштоўнасьці чалавечага выбару, чалавечай годнасьці зробяць вырашальны ўплыў на лёс Беларусі. Не эканамічныя паказчыкі, а тое, што называецца зваротам да самога сябе. Калі чалавек бачыць, што тая краіна, у якой ён жыве, яму нецікавая, што гэта не яго краіна, што ён ня хоча так жыць, – тады адбудуцца зьмены".
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG