Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Чаму ўлады так хвалююцца?


Юры Дракахруст, Прага Ці быў прэвэнтыўны перасьлед палітычных актывістаў напярэдадні 25 сакавіка пачаткам новай палітыкі ўлады адносна апазыцыі? Чаму цяпер, праз год пасьля справаў Зьмітра Дашкевіча і сяброў “Партнэрства”, заведзена новая справа аб удзеле ў незарэгістраванай арганізацыі? Чаму ўлада дзейнічае так, нібыта рэвалюцыя ўжо на парозе? Над гэтымі пытаньнямі ў “Праскім акцэнце” разважаюць праваабаронца Алесь Бяляцкі, шэф-рэдактар газэты “Наша ніва” Андрэй Дынько і карэспандэнтка нашага радыё Любоў Лунёва.

“Зачыстка” – зараз ці назаўсёды?

Дракахруст: “Напярэдадні сьвяткаваньня Дня Волі па ўсёй краіне пракацілася хваля запалохваньняў і прэвэнтыўных арыштаў – размова ідзе пра дзясяткі людзей. У чым сэнс гэтай новай тактыкі ўладаў: ці гэта сцэнар ad hoc, каб прадухіліць масавасьць акцыі 25 сакавіка, ці гэта новая стратэгія стаўленьня да апазыцыі (як летась сказаў Лукашэнка, “пасьля выбараў ранейшай апазыцыі ня будзе”)? Любоў Лунёва, як вы лічыце?”

Любоў Лунёва: “Улады цяпер павінны знайсьці новыя падыходы, таму што такая палітыка сябе не апраўдвае”.
Лунёва: “Я лічу, што гэта проста працэс, які яшчэ не спыніўся. Яны пачалі гэта рабіць летась, калі былі таксама прэвэнтыўныя затрыманьні напярэдадні выбараў. Цяперашняя сытуацыя вельмі нагадвае тую, якая была летась – ідуць прэвэнтыўныя затрыманьні, ідуць паказальныя ператрусы, калі запрашаюць усіх суседзяў, пад''яжджаюць аўтазакі да пад''езду, каб бачылі людзі нават з суседніх дамоў.

Але я думаю, што ўлады цяпер павінны знайсьці новыя падыходы, таму што такая палітыка сябе не апраўдвае. Напярэдадні 25 сакавіка было затрымана шмат актывістаў, а людзі ўсё ж выйшлі на вуліцы. Магчыма, да восені ўлады ўсё ж зьменяць тактыку, магчыма, гэта будуць не прэвэнтыўныя арышты і ператрусы і не звальненьні з працы, а нешта іншае. Гэта могуць быць новыя крымінальныя справы, але выглядае, што такая тактыка ўжо сябе вычарпала”.

Дракахруст: “Андрэй Дынько, а як бы вы адказалі на гэтае пытаньне: хваля запалохваньня і прэвэнтыўных арыштаў напярэдадні 25 сакавіка – гэта спроба прадухіліць масавасьць на Дзень Волі ці гэта тая рэчаіснасьць, у якой давядзецца жыць і надалей?”

Андрэй Дынько: “Калі б улада нічога не рабіла да 25 сакавіка, то выйшлі б 20 тысяч чалавек”.
Дынько: “Тактыка ўладаў – ня зьнішчыць апазыцыю, а дэмаралізаваць яе, ізаляваць ад грамадзтва. Зьнішчэньне апазыцыі бачыцца ім небясьпечным, яно магло б справакаваць нейкія неадэкватныя адказы, акты адчаю, чаго яны вельмі баяцца – яно ім нявыгаднае. Яны хочуць загнаць апазыцыю ў своеасаблівае гета, дзе яна яшчэ пэўны час імітавала б сваю дзейнасьць.

Калі б улада нічога не рабіла да 25 сакавіка, то выйшлі б 20 тысяч чалавек. А гэта надало б апазыцыі натхненьня, дазволіла заявіць аб сабе шырэй. Паколькі ўлада ня мысьліць катэгорыямі аднаго дня ці аднаго году, яна хоча стварыць ідэальную дыктатуру, якая б доўжылася столькі, колькі таго будзе хацець кіроўчая група”.

Дракахруст: “Алесь Бяляцкі, Любоў Лунёва казала, што прэвэнтыўныя акцыі былі і летась. Але ж яны былі ня кожны дзень, напрыклад, у сьнежні ці студзені такой татальнай “зачысткі” не было, яна была перад 25 сакавіка. Дык цяперашняя кампанія будзе працягвацца ўвесь час ці будзе паўза да наступнага “часу Ч”?”

Алесь Бяляцкі: “Яшчэ перад акцыяй 25 сакавіка па агульным настроі грамадзтва было відаць, што гэтая акцыя ня можа быць пераломнай”.
Бяляцкі: “Мы назіраем хвалю такіх інтэрнаваньняў – мы іх так называем, бо ўсе гэтыя затрыманьні адбываюцца на падставе сьмешных, надуманых прычын. Гэта ўжо трэцяя хваля на працягу апошняга году: былі выбары прэзыдэнцкія, калі перад імі было затрымана больш за 100 асобаў, былі выбары ў мясцовыя саветы, калі таксама было арыштавана некалькі дзясяткаў чалавек, і вось цяпер напярэдадні 25 сакавіка мы ўбачылі тое самае.

Таму нічога новага тут няма, гэта ўжо апрабаваная на трох кампаніях мера стрыманьня грамадзкай актыўнасьці, мера, якую яны ўжываюць часам і недарэчы, таму што яшчэ перад акцыяй 25 сакавіка па агульным настроі грамадзтва было відаць, што гэтая акцыя ня можа быць пераломнай. Тым ня менш было абвешчана “штармавое папярэджаньне” па ўсіх рэпрэсіўных структурах улады і яны напоўніцу выкарысталі свае мэтады. Але трэба сказаць, што цяпер і актывісты былі больш абачлівыя, шмат хто схаваўся і “дажыў” да 25 сакавіка, каб у Дзень Волі паўдзельнічаць у гэтай акцыі”.

Справа “Маладога фронту”

Дракахруст: “Алесь сказаў пра “сьмешныя і надуманыя” прычыны затрыманьняў. Яны апошнім часам не заўсёды былі сьмешныя і не заўсёды мелі вынікам толькі арышт ці штраф.

На гэтым тыдні адбыўся новы этап крымінальнай справы “Маладога фронту” – усьлед за Зьмітром Федаруком і Алегам Корбанам абвінавачаньне ва ўдзеле ў дзейнасьці незарэгістраванай арганізацыі выстаўленае Насьце Палажанцы, Аляксею Янушэўскаму і Барысу Гарэцкаму.

Нагадаю, што летась па тым жа абвінавачаньні былі арыштаваныя і асуджаныя чацьвёра сяброў незарэгістраванай арганізацыі “Партнэрства”, а таксама сябра “Маладога фронту” Зьміцер Дашкевіч. Потым – паўза: гэты артыкул, уведзены ў Крымінальны кодэкс пры канцы 2005 году, нібыта “заснуў”. А цяпер “прачнуўся” зноў. Чаму? Андрэй Дынько, якое ваша тлумачэньне?”

Андрэй Дынько: “Чарговы працэс супраць "Маладога Фронту" – гэта справа з той жа сэрыі, што і перавод гісторыі на расейскую мову ці чыстка праграмаў па літаратуры”.
Дынько: “Гэта таксама частка даўжэйшай стратэгіі, разьлічанай на тое, каб урэшце пазбавіць краіну апазыцыі, пазбавіць альтэрнатыўнай традыцыі. Чарговы працэс супраць “Маладога фронту” – гэта справа з той жа сэрыі, што і перавод гісторыі на расейскую мову ці чыстка праграмаў па літаратуры. Гэта рэакцыя на захаваньне і ўзмацненьне вызваленчых настрояў сярод моладзі. Мы ведаем, што ў многіх школах моладзь цэлымі клясамі адмаўляецца ўступаць у БРСМ, адмаўляецца браць удзел у ідэалягічных мерапрыемствах.

“Малады фронт” не згарнуў актыўнасьці, і гэта разьюшвае ўлады. Яны б хацелі, каб мінімальныя меры запалохваньня прыводзілі да таго, што людзі б разьбягаліся.

Мяне вельмі ўразіла, што, калі была справа Дашкевіча, яго вельмі лёгка выпусьцілі з краіны ў Амэрыку зь яўным намёкам, што застанься ты там, хлопча, і ўсё будзе спакойна. А ён не застаўся, ён вярнуўся. Яны думалі, што гэты прысуд запалохае, а ўбачылі, што арганізацыя нават пашырыла шэрагі, стала выкарыстоўваць новыя мэтады дзейнасьці”.

Дракахруст: “Алесь, а чым вы можаце патлумачыць такое сэлектыўнае дзеяньне гэтых новых законаў?”

Бяляцкі: “Кантора” піша свае аналітычныя даведкі, на падставе якіх і ўжываюцца гэты 193 артыкул Крымінальнага кодэксу. Я згодны з Андрэем, што ўлады рэагуюць больш актыўна на моладзевыя арганізацыі, якія могуць паўдзельнічаць у візуальных, бачных акцыях, дэманстрацыях, пікетах і г.д. Такім чынам “Малады фронт” і трапляе пад каток.

Першы такі ўдар па арганізацыі быў нанесены летась, калі былі арыштаваныя Зьміцер Дашкевіч і Артур Фінькевіч. Паглядзелі – арганізацыя жыве, значыць, трэба пашырыць кола, і цяпер мы бачым, што ўжо ня дзьве, а шэсьць асобаў прыцягнутыя да крымінальнай адказнасьці, а таксама дзясяткі дапытаных па ўсёй краіне.

Гэта артыкул – “сьпячы” ці “ня сьпячы” – працуе, прычым гэтыя разьбіраньні ідуць месяцамі.

Я думаю, што ўлады будуць імкнуцца як найхутчэй правесьці гэты працэс, каб нэўтралізаваць гэтую моладзевую арганізацыю”.

Любоў Лунёва: “Самае небясьпечнае ў іх для ўлады – гэта тое, што яны ідэйныя. Гэта ці не адзіная арганізацыя, якая ніколі ня мела ніводнага гранту, яны толькі за ідэю”.
Лунёва: “Магчыма, вы памятаеце, што падчас леташніх падзеяў прадстаўнікі руху “Зубр” абвясьцілі аб роспуску сваёй арганізацыі. І па сутнасьці “Малады фронт” застаўся адзінай моладзевай арганізацыяй на гэтым полі. Тое, што менавіта супраць гэтай арганізацыі ўжо неаднойчы ўжывалі такія меры – гэта сьведчаньне таго, што гэтыя маладыя людзі не гуляюць па правілах, якія ім намагаецца накінуць КДБ. Гэтыя маладыя людзі выбіваюцца з агульнага шэрагу.

Рэпрэсіі супраць “Маладога фронту” выкліканыя, апроч іншага, тым, што ў іх вельмі шмат прыхільнікаў у рэгіёнах. Калі Артур Фінькевіч быў асуджаны і толькі прыехаў адбываць сваё пакараньне ў Магілёў, да яго прыехала некалькі сяброў і праз 2 дні магілёўская арганізацыя “Маладога фронту” налічвала прынамсі 50 чалавек. Гэта вельмі небясьпечна для ўлады.

Гэтыя маладыя людзі размаўляюць па-беларуску, але гэтае пакаленьне ўжо не адхіляе цалкам усяго расейскага. Гэтыя маладыя людзі ніколі ня скажуць “вялікі расейскі народ”, але скажуць “вялікі Пушкін”, “вялікі Чайкоўскі”. Але самае небясьпечнае ў іх для ўлады – гэта тое, што яны ідэйныя. Гэта ці не адзіная арганізацыя, якая ніколі ня мела ніводнага гранту, яны толькі за ідэю, яны самі шыюць сьцягі, самі робяць усе гэтыя эмблемы і выклікаюць сымпатыі сваіх раўналеткаў”.

Справа Крысьціны Шацікавай

Дракахруст: “Я хацеў бы пагаварыць пра яшчэ адну гісторыю, якая таксама здарылася ў Магілёве і якая нагадвае змрочную практыку карнай псыхіятрыі брэжнеўскіх часоў. Я маю на ўвазе накіраваньне ў вар’ятню актывісткі Крысьціны Шацікавай. Чаму вырашылі ўжыць такі спосаб, што, не хапае іншых, традыцыйных формаў перасьледу апазыцыянэраў? Любоў Лунёва, вам слова”.

Любоў Лунёва: “І вось улады вырашылі паказаць: “Яна ж вар’ятка, што вы ад яе хочаце, нармальных людзей там няма”.
Лунёва: “Гэта ўжо ня першы выпадак, падобныя сытуацыі ўжо былі і летась, і сёлета. Я лічу, што гэта такі піяр з боку ўладаў. Шмат маладых людзей зьявіліся ў гэтай прасторы пасьля падзеяў на плошчы Каліноўскага, і адна зь іх – гэта Крысьціна Шацікава.

У яе такія аранжавыя валасы, своеасаблівая вопратка, яна вылучае яе на фоне маладафронтаўцаў, якія апранаюцца больш сьціпла. Яна калісьці працавала ў цырку-шапіто, і яе выгляд, манера паводзінаў, у тым ліку з супрацоўнікамі міліцыі, – не такія, як у іншых.

І вось улады вырашылі паказаць: “Яна ж вар’ятка, што вы ад яе хочаце, нармальных людзей там няма”. Пасьля таго, як зьліквідавалі намётавае мястэчка на плошчы Каліноўскага, па БТ паказвалі шпрыцы: маўляў, там былі наркаманы і п''яніцы. Ну а цяпер – яшчэ й вар’яты”.

Дракахруст: “Алесь, Любоў называе справу Шацікавай “піярам” уладаў. Але гэта піяр небясьпечны для рэпутацыі ўладаў. Арышты, затрыманьні ўжываюцца шмат у якіх краінах сьвету, але кінуць у вар''ятню палітычнага актывіста – гэта ўва ўсім сьвеце, а асабліва ў Эўропе, выклікае абсалютна адназначныя асацыяцыі і ацэнкі. І чаму ж, на ваш погляд, гэта ўсё ж адбылося?”

Алесь Бяляцкі: “Мы на працягу гэтага году ўбачылі, што беларускія ўлады пашырылі свой “асартымэнт” карных інструмэнтаў”.
Бяляцкі: “Нічога ў гэтым сьвеце новага ня ўбачыш. Цяпер я знаходжуся на канфэрэнцыі АБСЭ ў Вене, дзе разглядаюцца такія пытаньні, як свабода асацыяцыяў і сходаў, тут выступалі прадстаўнікі няўрадавых арганізацыяў з Азэрбайджану, Узбэкістану, тыя, хто пасьпеў уцячы адтуль, мы чуем, што робіцца ў Туркмэністане.

Набор рэпрэсіўных сродкаў таталітарных рэжымаў моцна не адрозьніваецца. Мы на працягу гэтага году ўбачылі, што беларускія ўлады таксама пашырылі свой “асартымэнт” карных інструмэнтаў: мы бачылі падкінутыя патроны баранавіцкаму актывісту Віктару Сырыцу, мы бачылі падкінутыя наркотыкі ў машыне старшыні Саюзу палякаў Анжалікі Борыс, бачылі абвінавачаньні ў тэрарызьме, выстаўленыя Паўлу Красоўскаму.

Вось цяпер пабачылі і такі “стары добры” інструмэнт, як псыхіятрычнае пакараньне, ужытае да актывісткі. Я б не сказаў, што яна так ужо занадта моцна выдзяляецца з гэтага пакаленьня маладых людзей: яны апранаюць, што хочуць, але адназначна разьдзіманьне гістэрыі напярэдадні 25 сакавіка набывала і такія формы, якія раней нашымі ўладамі не ўжываліся”.

Андрэй Дынько: “Рэжым баіцца рабіць герояў і памнажаць колькасьць ахвяраў”.
Дынько: “Я магу дадаць, што гэта ў пэўнай ступені выява бясьсільля. Яны ня здольныя ані пераканаць, ані запалохаць такіх людзей, як Шацікава, і пускаюць у ход крайнія сродкі. Гэта таксама выява таго, што старыя спосабы ня дзейнічаюць, пра што гаварыла Любоў Лунёва. Такія эксцэсы, як у Магілёве – гэта не выпадковасьць, не самадурства кагосьці з мясцовага КДБ ці міліцыі, гэта вынік дзяржаўнай палітыкі і прапаганды: калі гэта “шалудзівыя людзі”, то такіх людзей трэба лячыць.

Як я разумею, ад выканаўцаў на месцах патрабуюць, каб апазыцыі не засталося. А вы ўжо самі вырашайце, як зрабіць, каб яе не засталося. А што могуць зрабіць выканаўцы на месцах, калі яна застаецца і нічым яе адтуль ня выганіш? Вось яны і ідуць на крайнія крокі.

У той жа час мне відавочна, што рэжым баіцца рабіць герояў і памнажаць колькасьць ахвяраў. Таму Шацікаву ўсё ж выпусьцілі, патрымаўшы 3 дні. Думаюць, што ўжо гэтым яе запалохаюць”.

Дракахруст: “Любоў Лунёва казала, што дзейнасьць моладзевых актывістаў, у прыватнасьці “Маладога фронту” “небясьпечная для ўлады”. А ў чым палягае небясьпека? Ці не здаецца вам, што кампанія, разгорнутая ўладай, была неадэкватная той пагрозе, якая для ўлады існавала? Нават самі арганізатары сьвяткаваньня Дня Волі Вячорка і Івашкевіч казалі, што “ніякай рэвалюцыі не плянуецца і не чакаецца”. Дык чаму ж улада дзейнічала такім чынам, нібыта рэвалюцыя якраз на парозе?

Калі рэвалюцыйнай сытуацыі няма з пункту гледжаньня саміх арганізатараў акцыі, то чаго ўладзе было пераймацца? Андрэй, як вы мяркуеце?”

Андрэй Дынько: “Лукашэнкаўцы лічаць, што рэальнасьцю робіцца толькі тое, што трапляе на тэлеэкраны”.
Дынько: “У адрозьненьне ад Мілошавіча, ці Шэварнадзэ, ці Мэчыяра Лукашэнка мысьліць у вельмі доўгатэрміновай пэрспэктыве. Прэвэнтыўныя меры, якія яны ўжываюць, распаўсюджваюцца ж ня толькі на недапушчэньне масавых акцыяў. Гэта таксама і ўстараненьне любых магчымых канкурэнтаў. Калісьці пасадзілі Марыніча, якога разглядалі як патэнцыйнага кандыдата ў прэзыдэнты. Калі незалежная прэса яшчэ ня мела асаблівага ўплыву, яе пастараліся ліквідаваць, каб яна не разьвілася да гэтага ўплыву.

У пэўных аспэктах лукашэнкаўцы – радыкальныя постмадэрністы. Яны, напрыклад, крайнія матэрыялісты, крайнія рэлятывісты, яны лічаць, што рэальнасьцю робіцца толькі тое, што трапляе на тэлеэкраны. Таму робіцца ўсё, каб дзейнасьць альтэрнатыўнага грамадзтва туды ня трапіла. Тады мог бы разбурыцца гэты старанна выбудаваны сымулякр.

Гэтыя веснавыя падзеі як маглі трапіць на тэлеэкран? Калі было б шмат людзей ці калі былі б сутычкі. Ну і рабілася ўсё, каб гэтага не дапусьціць. Лукашэнкаўцы пасьлядоўна, месяц за месяцам ствараюць адну рэальнасьць для масаў і другую – для незалежнага грамадзтва.

Інфармацыя пра ўсе гэтыя затрыманьні абсалютна не трапляе ні на БТ, ні ў “Советскую Беларуссию”, жыхар Івацэвіцкага раёну, напэўна, і ня ведае, што гэта адбываецца. Затое радыё “Свабода”, “Хартыя-97” штодзённа гэта рэтрансьлююць. І адбываецца запалохваньне незалежнага грамадзтва”.

Дракахруст: “Любоў, вы сказалі, што моладзевыя рухі зьяўляюцца небясьпечнымі для ўлады. А чым?”
Любоў Лунёва: “У брэжнеўскія часы дысыдэнты сядзелі гадамі ў вар’ятнях. А тут улады пабаяліся бунту з боку нашых мэдыкаў, бо гэтыя людзі таксама жывуць у нашым грамадзтве, яны інтэлігенты”.
Лунёва: “Я 25 сакавіка была на плошчы яшчэ аб 11-й гадзіне. І я бачыла паводзіны супрацоўнікаў міліцыі. Не было ніякай агрэсіі. Міліцыянты і спэцназаўцы, ня кажучы ўжо пра салдатаў унутраных войскаў, заўсёды выконваюць загады. Часам нават афіцэры не разумеюць, чаму загады менавіта такія. Ім ставіцца задача, напрыклад, каб не было людзей на плошчы, ці, як гэта было цяпер, зрабіць “карцінку”, калі салдаты ішлі збоку ад калёны, каб людзі ня бачылі, колькі сапраўды ўдзельнікаў акцыі.

Але я бачыла, як кіроўцы машын, што ехалі міма дэманстрацыі, паказвалі пальцамі V – знак перамогі і сыгналілі на знак салідарнасьці з дэманстрантамі. І хаця супрацоўнікі міліцыі і ДАІ маюць загад штрафаваць за гэта, але менавіта 25 сакавіка ня бачыла я, каб яны былі супраць такіх праяваў. Яны таксама жывуць у грамадзтве, яны таксама шмат што разумеюць.

І нават гэты прыклад з Крысьцінай Шацікавай таксама сьведчыць пра тое. Калі мы кажам, што гэта вяртаньне ў брэжнеўскія часы, то не. У брэжнеўскія часы дысыдэнты сядзелі гадамі ў гэтых клініках. А тут улады пабаяліся бунту з боку нашых мэдыкаў, бо гэтыя людзі таксама жывуць у нашым грамадзтве, яны інтэлігенты.

Пасьля перабудовы, пасьля публікацыяў у часопісе “Огонёк” усе ведаюць пра карную псыхіятрыю. Я думаю, што ўлады пралічылі, што цяпер, у сёньняшніх умовах, гэта можа не прайсьці. Таму і пратрымалі Крысьціну толькі 3 дні.

І тое самае адбывалася з гэтымі “зачысткамі” напярэдадні 25 сакавіка. Улады разумеюць, што яны сёньня трымаюцца менавіта на гэтых салдатах унутраных войскаў, на гэтых міліцыянтах, якія мусяць выконваць загады, бо інакш яны працаваць там ня будуць, а ім няма куды сысьці. У іх менская прапіска толькі таму, што яны працуюць у міліцыі. А калі яго звольняць, то што яму рабіць? У вёску вяртацца?

На гэта і ёсьць разьлік. Бо калі б не было гэтых прэвэнтыўных мераў (а тут улады таксама баяцца перабольшыць, каб ня выклікаць адваротнай хвалі), то, мне падаецца, выйшла б і 100 тысяч чалавек, а магчыма, і больш. А 100 тысяч – гэта ўжо тая сытуацыя, калі ўжо нічога ня зробіш”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG