— Зь берагоў Дняпра на ўзьбярэжжа Балтыкі. Чым выкліканы ваш ад’езд з радзімы? Ці гэта проста, як казаў адзін паэт, неабходнасьць для творчае душы мяняць зрэдзь часу краявід за вакном?
— Мяняць краявід, безумоўна, варта час ад часу дзеля натхненьня, з гэтым я згодная цалкам. Але ў мяне быў сьвядомы выбар менавіта пакінуць гэтую дзяржаву. Як толькі пачалася вайна, нешта ўва мне зламалася, мабыць. Я вырашыла ў той жа дзень, што зраблю ўсё магчымае, каб зьехаць адтуль і каб мае дзеці ніякім чынам не асацыявалі сябе больш з гэтым пеклам. Мне было вельмі сорамна, што я нічога не магу зьмяніць. Слухаць штодня і штоночы гэтыя страшныя гукі, разумець, што яны лятуць і едуць забіваць, а ў нас жыцьцё працягваецца, як быццам нічога жахлівага не адбываецца, — гэта было невыносна. Гэта была апошняя кропля ў балею майго цярпеньня.
— Вы не хаваеце, як многія, вашага новага месца жыхарства. Ці гэта азначае, што яно надоўга? Што вы зрабілі свой выбар, прынамсі, на аглядную пэрспэктыву?
— Я вельмі хачу вярнуцца, але я больш не магу жыць у пастаянным кампрамісе з самой сабой. Таму нават ня ведаю, калі вяртаньне станецца магчымым. І ці дастаткова будзе аднае толькі зьмены ўлады… Бо не адзін жа чалавек адказны за жыцьцядзейнасьць тае сыстэмы. Там сапраўды процьма людзей, закаханых у свайго ўладара, якія вітаюць сёньняшнюю сытуацыю, ненавідзяць такіх, як я, і падтрымліваюць вайну ва Ўкраіне. Немагчыма ж пра гэта маўчаць і пра гэта забыць…
Я вельмі сумую, зразумела, па маёй зямлі. Тут я пачуваюся адарванай ад роднай глебы, карані недзе там засталіся і баляць фантомным болем, але гэта кошт свабоды ці, хутчэй нават, кошт бясьпекі, так што давялося выбіраць. Магчыма, я зьмяню сваю думку, калі пажыву ў эміграцыі крыху болей. Магчыма, настальгія аднойчы ўсё ж пераможа. Пабачым. Але пакуль што я пляную тут заставацца, прынамсі на некалькі гадоў.
— Паэт, паэтка — гэта асобы, заўсёды бездапаможныя ў побыце. Як з гэтым у вас цяпер, у Польшчы, у Гдыні? І, дарэчы, чаму менавіта Гдыня?
— У пэўным сэнсе гэта быў выпадковы выбар. Муж вырашыў пераяжджаць туды празь ягоную працу, а мне ўжо асабліва не даводзілася выбіраць, бо мы мусім трымацца разам дзеля нашых дзяцей. Зрэшты, поўнач мяне заўжды вабіла. Апошнія гады я зусім не магла вытрымліваць лета ў Беларусі, вельмі цяжка пераношу сьпёку. Спадзяюся, што тут, прынамсі фізычна, мне будзе лепей. Таму гэта ў пэўным сэнсе яшчэ і кліматычная эміграцыя. Што да побытавай уладкаванасьці, так, дабрабыт — яўна не маё наканаваньне, але я не адна тут, побач сям’я і многа знаёмых, сяброў. Так што выжываць атрымліваецца пакуль што.
— Вы, апроч таго, што паэтка, яшчэ і маці дваіх школьнікаў. Як ім у новай школе, у новай моўнай і навучальнай сытуацыі?
— Гэта самая радасная старонка ў новым жыцьці. Дзецям сапраўды падабаецца польская школа, вельмі добрыя ў іх стасункі і з аднаклясьнікамі, і з настаўнікамі. Польская мова прыгожая і зразумелая, падобная да беларускай. Дзеці стараюцца пазыцыянаваць сябе як беларусаў тут нават больш, чым у Беларусі. Прыкра, вядома, бо дома ім беларуская мова была ня ў радасьць, яны ня бачылі ў ёй сэнсу, а тут яны, наадварот, пачалі разумець, наколькі яна каштоўная. Сын нават сам надоечы прыйшоў да высновы, што файна было б, каб і ў Беларусі былі такія ж школы, дзе ўсё будзе па-беларуску, бо гэта ж лягічна. У Рагачове ім гэтая ідэя неяк не прыходзіла да галавы, тут жа фокус мяняецца і нейкія зрухі ў сьвядомасьці адбываюцца. Можа, вернуцца потым у Беларусь з новым сьветабачаньнем, каб пабудаваць там новае грамадзтва, спадзяюся…
— Ну і пра вершы. Ці вам пішацца ў польскай Гдыні так, як пісалася ў беларускім Рагачове? Парадуйце нашых чытачоў новымі творамі.
— Пішацца насамрэч усюды аднолькава, калі маеш час пабыць сам-насам з сабой. Я ж увесь час ва ўнутранай эміграцыі, даўно ўжо сышла ўглыбкі сябе, там мой беларускі вырай, а не сярод людзей. Так што, дзякуй Богу, вершы не пакідаюць мяне, гэта сапраўднае адхланьне.
* * *
табе салодкі і прыемны дым
айчыны, што за годам год згарае.
а я люблю духмяныя сады
ў маім някідкім беларускім краі.
мне даспадобы глебы чорны лой
і сьціплы вецер у палях ласкавых.
я не хачу выключнасьці тваёй,
ні велічы дурной тваёй, ні славы,
ні бачыць, як шчыруе сынажаць,
дзе маці над чарговым сынам вые
і травы між касьцей яго дрыжаць…
мне лепей мы — звычайныя, жывыя.
* * *
каб задыхалася лягчэй
ацяжэламу ў зморы целу,
я шукаю тваіх вачэй
між нялюдзкасьці аваўчэлай.
хай пялегуе ўласны зьвіх
ссатанелая рэчаіснасьць —
я шукаю вачэй тваіх
у маўчаньні любоў уісьніць.
схамянецца радок-знайдзён,
забываючыся на словы,
бо ў зьдзічэласьці гэтых дзён
мне вачэй тваіх дастаткова.
* * *
мой дом згарэў. я вынесла з агню
адзіны скарб — напаўжывую мову.
цяпер брыду разгублена, зьвіню
ў званочак-верш, бяздомная карова.
але так добра ўсьцяж ісьці адной:
так зьзяюць травы, так пяе калосьсе…
што ўжо ўсё роўна, хто там ёсьць за мной
і колькі там да сьмерці засталося…
