У канцы верасьня генэральны пракурор Беларусі Андрэй Швед заявіў, што суседнія краіны ігнаруюць узятыя на сябе міжнародныя абавязаньні і не адказваюць на запыты ягонага ведамства па ўсіх злачынствах, у тым ліку зьвязаных з карупцыяй. Сярод такіх краін ён назваў дзяржавы Балтыі, Польшчу і Ўкраіну.
Свабода разьбіралася, ці адпавядае гэтая заява рэчаіснасьці і якія запыты не выконвае, у прыватнасьці, Украіна.
Што такое міжнародная дапамога і як яна адбываецца
Паводле беларускага заканадаўства, з запытам па міжнародную прававую дапамогу да замежных дзяржаў могуць зьвяртацца:
- Генэральная пракуратура,
- Вярхоўны суд
- Міністэрства юстыцыі
Па сутнасьці, гаворка ідзе аб тым, што гэтыя органы просяць аналягічныя ведамствы іншых краін правесьці на сваёй тэрыторыі працэсуальныя дзеяньні, неабходныя для расьсьледаваньня крымінальных, грамадзянскіх ці адміністрацыйных справаў і іхнага судовага разгляду, а таксама для выкананьня судовага рашэньня ці выраку.
Па атрыманьні такога запыту або даручэньня адпаведны орган Украіны абавязкова зьвяртаецца ў суд па дазвол на выкананьне міжнароднай дапамогі.
Крадяжы з банкаўскіх картак
Толькі за апошні месяц украінскія суды розных рэгіёнаў разгледзелі каля сотні зваротаў Беларусі. Гэты вынікае з Адзінага дзяржаўнага рэестру судовых рашэньняў Украіны. Пры гэтым варта адзначыць, што ў ім публікуюцца далёка ня ўсе такія дакумэнты. Што праўда, у Беларусі яны ўвогуле не абнародуюцца.
Найбольшая частка беларускіх запытаў тычыцца кібэрзлачынстваў, у прыватнасьці крадзяжоў грошай з банкаўскіх картак беларусаў шляхам несанкцыянаванага доступу да рахункаў.
Найчасьцей такія выпадкі адбываюцца, калі беларусы праз інтэрнэт выстаўляюць на продаж свае рэчы — ад гульнявой прыстаўкі да мэблі. З прадаўцамі праз розныя мэсэнджары зьвязваюцца нібыта патэнцыйныя «пакупнікі», а папраўдзе злачынцы, якія, атрымаўшы рэквізыты картак, крадуць зь іх грошы. Праз сваю даверлівасьці беларусы страчваюць часам вялікія сумы — ад 100 рублёў да тысяч даляраў. Быў сама меней адзін выпадак, калі грамадзянка Беларусі сама пералічыла некалькі тысяч даляраў невядомаму грамадзяніну, зь якім пазнаёмілася ў Інтэрнэце, на квіток, каб той прыехаў да яе ў Беларусь.
Ва ўсіх гэтых выпадках ІР-адрас ці нумар мабільнага тэлефона былі ўкраінскімі. Найчасьцей суды абавязвалі мабільных апэратараў выдаць дакумэнты і анкетную інфармацыю пра асобаў, якія карысталіся гэтымі нумарамі. Але праблема ў тым, што дакладна вызначыць асобу магчыма толькі ў выпадку, калі яна карыстаецца мабільнай сувязьзю на падставе кантракту. Ва Ўкраіне дагэтуль можна набыць SIM-картку без пашпарта і афармленьня дамовы аб камунікацыйных паслугах.
Даўгі за навучаньне і алімэнты
Найбольшая колькасьць беларускіх даручэньняў тычыцца цывільных або адміністрацыйных справаў. Запыты, якія датычаць штрафаў, даўгоў, алімэнтаў і пазбаўленьня бацькоўскіх правоў, выконваюцца.
Напрыклад, 4 кастрычніка адзін зь мясцовых судоў Днепрапятроўскай вобласьці прызнаў і даў дазвол на прымусовае выкананьне рашэньня беларускага суду па спагнаньні з грамадзяніна Ўкраіны 1 386 рублёў у даход дзяржавы за ўтрыманьне і навучаньне ягонага дзіцяці ў Берасьцейскім дзяржаўным унівэрсытэце.
Таксама ў кастрычніку суд у Валынскай вобласьці абавязаў украінца сплаціць 972 рублі за ўтрыманьне ягонай дачкі ў Чэрвеньскім раённым сацыяльна-пэдагагічным цэнтры.
Крымінал і карупцыя
Ужо не адзін год у судах працягваюцца некалькі працэсаў, зьвязаных з экстрадыцыяй грамадзян Беларусі, якіх на радзіме абвінавачваюць у эканамічных злачынствах, хабарніцтве або ў распаўсюджваньні наркотыкаў.
Найбольш гучныя сярод іх - справа сям’і бізнэсоўцаў Шчарбініных: бацькі Генадзя і ягоных сыноў Кірыла і Ільлі. Пасьля затрыманьня ў лістападзе 2019 году усе яны знаходзяцца пад хатнім начным арыштам (з абавязкам начаваць па месцы жыхарства. - РС) і спрабуюць атрымаць статус уцекача, матывуючы свой перасьлед у Беларусі палітычнымі абставінамі. Двое зь іх былі атрымалі часовы прытулак на паўгода, але тэрмін прытулку скончыўся, і яны працягваюць судзіцца.
На адным з судовых пасяджэньняў Генадзь Шчарбінін заявіў, што ягоны перасьлед выкліканы тым, што ён удзельнічаў у апазыцыйных рухах і выбарчых кампаніях у 1990-2000-х гадах на баку альтэрнатыўных кандыдатаў, а таксама выявіў факты карупцыі і раскраданьняў з боку кіроўных асобаў ААТ «Нафтан» і вышэйшых дзяржаўных асобаў Беларусі.
Ужо амаль чатыры гады праводзіцца экстрадыцыйная праверка ў справе грамадзяніна Беларусі Вячаслава Кушнера, абвінавачанага ў «сыстэматычнай перадачы хабараў». Ён знаходзіцца пад падпіскай аб нявыезьдзе і таксама спрабуе атрымаць ва Ўкраіне статус уцекача. Вячаслаў Кушнер праходзіў у рэзананснай справе беларускага бізнэсоўца, заснавальніка групы кампаній «Сармат-СТІ» Аляксандра Кныровіча і шасьці іншых супрацоўнікаў гэтага прадпрыемства. Аляксандар Кныровіч быў асуджаны на 6 гадоў зьняволеньня. Пазьней пакараньне скарацілі на год. Сёлета ў жніўні ён выйшаў на волю і неўзабаве пакінуў Беларусь. Цяпер ён узначальвае напрамак міжнароднага бізнэсу стартап-хабу «Імагуру».
Больш за два гады трывае экстрадыцыйная справа бізнэсоўца Дзьмітрыя Дашука, якога абвінавачваюць у злачынствах супраць інфармацыйнай бясьпекі. Ягоныя адвакаты параўноўвалі гэтую справу са «справай БелТА», бо Дзьмітрыя Дашука абвінавацілі ў несанкцыянаваным доступе да інфармацыі дзяржаўнага прадпрыемства РУП «Белмытсэрвіс». Цяпер ён вызвалены ўжо і з-пад хатняга арышту — можа свабодна перамяшчацца па Ўкраіне, але абавязаны па выкліку зьяўляцца ў суд і пракуратуру.
З 2014 году беларускія праваахоўныя органы шукалі грамадзяніна Беларусі Юрыя Зайцава, якога летась затрымалі ў Адэсе. Яго абвінавачваюць у стварэньні злачыннай арганізацыі, кантрабандзе і незаконным абарачэньні наркотыкаў і псыхатропаў.
Паводле матэрыялаў справы, Юры Зайцаў быў ідэолягам стварэньня і кіраўніком інтэрнэт-рэсурсаў, празь якія распаўсюджваліся наркотыкі і псыхатропы ў 2013–2014 гадах. Іншыя 16 удзельнікаў гэтай схемы продажу спайсаў асуджаныя ў Беларусі ў 2016 годзе на тэрмін ад 9 да 19 гадоў пазбаўленьня волі. Сам Зайцаў заявіў аб палітычным перасьледзе, а ў ягоную падтрымку пачаў выступаць «Беларускі дом ва Ўкраіне».
Анархісты і пратэстоўцы
У красавіку 2019 году ва Ўкраіне затрымалі беларускага анархіста Артура Кандратовіча. У Беларусі яму пагражае пазбаўленьне волі на тэрмін ад 3 да 10 гадоў праз абвінавачаньне ва ўдзеле ў акцыі супраць праваахоўных органаў: некалькі гадоў таму ў Івацэвічах Берасьцейскай вобласьці анархісты падпалілі рэклямны шчыт з гербам Міністэрства юстыцыі і надпісам «Сіла закону ў яго выкананьні». Справа аб выдачы Кандратовіча таксама знаходзіцца ў судзе.
Сёлета стала вядома як мінімум пра тры запыты, якія датычаць удзельнікаў пратэставага руху, што пачаўся пасьля прэзыдэнцкіх выбараў у 2020 годзе.
Беларусь запытала анкетную інфармацыю пра грамадзян, якія нібыта пагражалі і абражалі начальніка Галоўнага ўпраўленьня ДАІ ў Беларусі Дзьмітрыя Карзюка (цяпер ён прызначаны намесьнікам міністра ўнутраных справаў), пагражалі намесьніку камандзіра віцебскага АМАПу Віталю Кушнеру , а таксама супрацоўніцы міліцыі грамадзкай бясьпекі ўпраўленьня ўнутраных спраў Менскага райвыканкаму — яна працуе інспэктарам у справах непаўналетніх.
Ва ўсіх гэтых выпадках суд дазволіў украінскім сьледчым забраць у мабільных апэратараў дакумэнты адносна тых нумароў тэлефонаў, зь якіх нібыта пагражалі. Але, як і ў выпадку з кібэрзлачынствамі, такую інфармацыю мабільны апэратар можа мець толькі ў выпадку кантрактнага выкарыстаньня кліентам мабільнага нумару, што малаімаверна ў выпадку з пагрозамі.
Сёлета ў траўні стала вядома аб выкананьні запыту Беларусі ў межах справы Мікалая Аўтуховіча. Што праўда, зь неафіцыйных крыніц. Пра гэта заявіў колішні камандзір добраахвотніцкага батальёна «Данбас», былы народны дэпутат Сямён Сяменчанка, калі яго арыштавалі.
Пазьней у Службе бясьпекі Ўкраіны паведамілі, што ня маюць інфармацыі, хто адсочваў перамяшчэньні і сустрэчы Мікалая Аўтуховіча ў Кіеве і запісваў ягоныя размовы, якія пазьней прагучалі ў фільме дзяржаўнага тэлеканалу ОНТ «Тратыл пратэсту».
На якіх падставах могуць адмовіць у выкананьні запыту
Паводле ўкраінскага заканадаўства, запыт або даручэньне аб міжнароднай прававой дапамозе павінен адпавядаць патрабаваньням Крымінальнага працэсуальнага кодэксу Ўкраіны і зьмяшчаць усе неабходныя доказы.
Запыт можа быць адпраўлены электронным, факсымільным або іншым сродкам сувязі. Але ўкраінскі бок выконвае і адказвае на яго толькі пасьля атрыманьня арыгіналу звароту. У адваротным выпадку адказу ня будзе.
Апроч таго, украінскае заканадаўства прадугледжвае абмежаваньне на выдаваньне інфармацыі пра контравыведную, апэратыўна-пошукавую дзейнасьць і дасудовыя расьсьледаваньні.
У верасьні на адпаведны запыт Свабоды Служба бясьпекі паведаміла, што не выконвае запытаў беларускага боку і ў тым выпадку, «калі ёсьць дастатковыя прычыны лічыць, што просьба аб міжнароднай прававой дапамозе накіраваная на перасьлед асобы за палітычныя перакананьні».
