Мы пагаварылі пра драматычныя варункі, у якіх апынуліся пісьменьнікі Беларусі, з паэткай і журналісткай, аўтаркай трох кнігаў Сабінай Брыло, якая нядаўна вярнулася з творчае паездкі па Літве.
— Сёньня беларускаму літаратару без асаблівых праблемаў можна дапяць на творчы фэст за дзесяць тысяч кілямэтраў, скажам, ва Ўладзівасток, і амаль немагчыма паехаць у Вільню, якая ад Менску бліжэй за ўсе абласныя гарады, — нейкія пару гадзінаў на аўто. Як вам пашчасьціла нядаўна пераадолець зачыненую наглуха беларуска-літоўскую мяжу і трапіць на міжнародны фэст «Вясна паэзіі»?
— Я была запрошаная да ўдзелу ў гэтым фэстывалі яшчэ ў мінулым годзе, пасьля выхаду кніжкі Tiras Biblio, зборніка маіх вершаў у перакладзе Гінтараса Граяўскаса, які прыйшоўся даспадобы літоўскім паэтам і аматарам слова. Але тады паехаць перашкодзіла санітарная сытуацыя — у Літве быў жорсткі карантын. А сёлета вось паехала. Я думаю, што паспрыяў нехта з арханёлаў, часам яны ўплываюць нават на адміністрацыйныя працэдуры.
— Калі ласка, распавядзіце крыху пра сам фэст. Хто яго ладзіць? Хто можа стаць ягоным удзельнікам? Дзе праходзяць імпрэзы? Якое зацікаўленьне ў публікі яны выклікаюць?
— «Вясна паэзіі» праводзіцца ў Літве штогод з 1965 году, то бок, сёлета гэта быў 57-ы раз. Звычайна паэты з Літвы і госьці з усяго сьвету зьбіраюцца разам напрыканцы траўня, калі балтыйская прырода ўжо цалкам абудзілася, а сьпёка яшчэ не. Аўтары розных узростаў, з розных мясьцін зьбіраюцца разам, каб знаёміцца, разважаць, удзельнічаць у публічных чытаньнях, канфэрэнцыях ды іншых імпрэзах. Галоўны арганізатар — Саюз пісьменьнікаў Літвы, яго падтрымліваюць і міністэрства культуры, і мясцовыя ўлады (бо фэстываль праходзіць адначасова ва ўсіх рэгіёнах Літвы), і розныя спонсары. Да ўдзелу запрашаюцца паэты, перакладчыкі і акторы, якія чытаюць вершы літоўскіх клясыкаў. Штогод абіраюцца ляўрэаты — сярод дэбютантаў, сярод сталых паэтаў, сярод перакладчыкаў…
Мне падалося, што ўсе паэты Літвы знаёмыя між сабой праз гэты фэстываль. Бо мерапрыемствы праходзяць па ўсёй краіне, і аўтары з розных гарадоў і мястэчак едуць у госьці адны да адных. Сталічныя паэты таксама едуць на чытаньні ў рэгіёны, дзе іх сустракаюць аўтары і чытачы. Але чытачы паэзіі — гэта ўсё ж такі не звычайная публіка, гэта, вядома, не стадыёны. Звычайна вершы прыходзіць паслухаць некалькі дзясяткаў чалавек. Але гэта камфортная колькасьць публікі, прынамсі, для мяне. Ну і ня менш важна, што падчас чытаньняў самі паэты чуюць адзін аднога, так завязваюцца ўзаемныя сымпатыі і сяброўства.
— А як літоўскія слухачы і гледачы ўспрымалі вас, паэтку з краіны, так бы мовіць, недружалюбнай цяпер да Літвы?
— Літоўскія — вельмі добра. Я прывезла дадому каштоўныя для мяне падарункі ад людзей, якіх вельмі цаню як чытачоў і аўтараў, як асобаў. Дзякуючы гэтай паездцы, я сустрэлася з Гінтарасам Граяўскасам, паэтам і драматургам, музыкантам, з якім вельмі сябрую, зь яго сям’ёй, якую люблю. Гэта было вельмі важна для мяне. Пабачыла знаёмых паэтаў, пазнаёмілася з выдатнымі аўтарамі, якіх дагэтуль ня ведала асабіста. Літоўскія паэты мэнтальна блізкія мне, я ўжо збольшага разумею літоўскую мову нават на слых.
Увогуле прыём быў вельмі цёплы і сяброўскі. Праўда, таксіст, які вёз мяне на вакзал, сказаў мне, што «вы, беларусы, панаехалі, адбіраеце ў нас працу». Але я не пакрыўдзілася, а пажадала яму дабра і міру, тым больш, што сама ўжо сьпяшалася на аўтобус у Беларусь.
Літоўцы, якіх я ведаю і люблю, спачуваюць нам і перажываюць за нас. Яны кажуць: мы перажылі таталітарнае мінулае, і здолелі стаць краінай, нацыяй; мы б не хацелі гэта згубіць… Дык гэта сапраўды вельмі страшна — імкліва губляць каштоўнасьці, перш за ўсё, у галіне права, якія чалавецтва выпакутавала цягам сваёй гісторыі. Я б ніводнаму чалавеку не пажадала апынуцца пасярод дзікунскага сьвята беззаконьня. Гэта кашмар, ад якога не можаш прачнуцца.
— Ці можаце сказаць пра два самыя моцныя ўражаньні ад фэсту — кепскае і добрае?
— Ад самога фэсту я ня маю кепскіх уражаньняў, усё было як падарунак лёсу. Паездка на два дні ў Ніду і Клайпеду сталася як дзіўны сон. Памачыла ногі ў цёплай вадзе Балтыйскага мора. Паела знакамітай вэнджанай рыбы. Пазнаёмілася з цудоўнымі людзьмі. Увечары разгулялася моцная навальніца і дождж — засынала пад бліскавіцы… Хаця, шчыра кажучы, мне было цяжка апынуцца на Куршскай касе без майго мужа Андрэя, з якім мы туды некалькі разоў езьдзілі разам.
На цырымоніі закрыцьця фэстывалю я сядзела ў першым радзе побач з Томасам Венцлавам. Ён выглядаў на стомленага чалавека. Мне падаецца, што я таксама.
— «Вясна паэзіі» у Літве скончылася. Вы вярнуліся ў гарачае ва ўсіх сэнсах беларускае лета. Засумавалі, па вашым прызнаньні ў Фэйсбуку, па сваіх сьлімаках. Што яны шапнулі вам на вушка пры сустрэчы?
— Мае сьлімакі кажуць, што ніякага палягчэньня чакаць ня варта. «Не развучыся радавацца дажджу», — кажуць яны. «І не пакідай нас надоўга, каб мы не пасохлі. Бо той, хто дае нам дождж — гэта ты».
— З улікам апошніх пагромаў творчых і грамадзкіх структураў у Беларусі расстаўце, калі ласка, патрэбныя знакі прыпынку між трыма словамі — «застацца немагчыма зьехаць». І патлумачце свой пунктуацыйны выбар.
— Мне прапаноўвалі застацца, пажыць у Вільні некалькі тыдняў. У мяне там ёсьць сябры, якія клікалі да сябе на сядзібы, ёсьць людзі, зь якімі я б хацела даўжэй пабачыцца, паразмаўляць. Але я чамусьці не змагла застацца нават на тыдзень, зьехала дадому адразу пасьля фэстывалю.
Ну, можа сама па сабе я таксама — сьлімак. Дома я адчуваю сябе нібыта ў доміку. Хаця і ўсьведамляю, што звонку гэта проста накрыўка, якую вельмі лёгка можа раструшчыць нечая нага. Але што ж — у кожнага сьлімака таксама свой лёс. Думаю, што менавіта лёс і расставіць знакі прыпынку паміж трыма словамі.
— А як зрэагавала на ваш выбар ваша муза? Не пакрыўдзілася? Наведвае па-ранейшаму? І ўсё такая ж іранічная?
— Не, яна ня крыўдзіцца. Яна такая самая, як я, а мне ня надта знаёмае пачуцьце крыўды. Нам з ёй больш уласьцівыя пачуцьці жалю, цярпеньня і, спадзяюся, густу.
— Падзяліцеся, калі ласка, з нашымі чытачамі надыктаваным вам музаю…
— Падзялюся вершам, якім я заканчвала ўсе свае выступленьні ў Літве. Ён напісаны ў Менску ў траўні.
* * *
Иисус собирался приехать на поезде.
Дал телеграмму: «БУДУ ШЕСТОГО ТРИ
ТЧК ПЕРРОНЕ ВСТРЕЧАЙТЕ».
Сел, ехал, все было нормально,
пока на станции не сошел покурить.
Стоял да разговорился с женщиной,
что проезжающим продавала пончики.
Время не то сжалось, не то растянулось
(а может быть просто стрелки перевели),
смотрит Иисус: ни поезда, ни женщины,
вещи уехали, он стоит на площади,
серый асфальт, гопники и голуби,
пару автобусов ПАЗ, кожвендиспансер,
гипсовый памятник и отделенье милиции.
Иисус в карман: ни бумажек, ни мелочи,
ни одного удостоверения личности…
Кого там шестого в три на перроне встретили?
Кого накормили, кого отвезли в гостиницу?
Кого почтительно слушают и цитируют?
И где бродит без паспорта Иисус?
Ну і яшчэ, з апошняга:
* * *
Господи, извини, но не могу получить доступ
К твоей Книге жалоб и предложений
Вторые сутки моя позиция в очереди
Шесть миллиардов какая-то там четвертая
Поэтому я дерзну, прости, дорогой
Тут напишу: спасибо тебе за дождь
* * *
сабакі і людзі
вось тое, ад чаго я вар’яцею
сабак баюся
людзей баюся яшчэ больш
асабліва як сабака пачынае брахаць
асабліва як чалавек пачынае крычэць
сабака брэша
чалавек крычыць: ён не ўкусіць!
я стаю, ня ведаю, што рабіць
сабака брэша
чалавек крычыць: ну што вы стаіце!
я раблю крок
сабака брэша
чалавек крычыць: нашто вы тут ходзіце!
я скручваюся
пераўтвараюся ў ліліпута
потым у нешта кшталту вожыка
сабака брэша
чалавек крычыць
вушамі вожыка я пачынаю чуць, што ён мае на ўвазе папраўдзе
гэта жахліва, страшней за ягоныя словы
сабака брэша
я пераўтвараюся ў кропку
сабака брэша
чалавек дастае пісталет
паліць туды, дзе я стаяла
* * *
Если бы все люди читали книги
они бы легко друг друга понимали
не нужно было бы этого множества
слов
оправданий и обвинений
Люди бы говорили просто:
«да», «нет», «я подумаю»
говорили бы «возьмите, пожалуйста»
«спасибо», говорили бы, «всего доброго»
