Чаму Менская кніжная выстава — гэта боль, сучасная беларуская літаратура — гэта клясна, а пісьменьнікі не дармаеды? Шчыра пагутарылі пра літаратуру з Настай Карнацкай, аўтаркай Telegram-каналу «БелЛіт», які мае амаль 2500 падпісантаў.
«У людзей нейкая літаратурная траўма»
«Я Наста, мне 26. Жыву ў Мінску і ў гэты момант працую над атрыманьнем дыплёма кандыдата філялягічных навук. Дысэртацыю пішу пра сучасную беларускую літаратуру. Канал я стварыла, каб зрабіць тое, што павінна была зрабіць школа: паказаць вам, што беларуская літаратура — гэта не толькі пра вайну і вёску».
Гэта пост — азнаямленьне ў Telegram-канале «БелЛіт». Патрэбен агляд новай кніжкі? Топы самых-самых кніг і пісьменьнікаў? Навіны беларускага і сусьветнага кніжнага рынку? Усё ёсьць. Часам нават кніжку можна выйграць.
«Я хачу данесьці, што сучасная беларуская літаратура — гэта не пра беднага селяніна. Гэта актуальна і клясна, — кажа Наста. — Магчыма, са школы настолькі ўбілася людзям у галаву, што ў беларускай літаратуры няма чаго чытаць, што ў людзей нейкая літаратурная траўма. Нават у мяне крыху ёсьць траўма пасьля філфаку».
У сваёй кандыдацкай дысэртацыі Наста дасьледуе творчасьць Адама Глобуса, Андрэя Федарэнкі і Ўладзімера Сьцяпана. Жартуе, што ўсім філфакоўцам варта выбіраць тэму аб сучаснай беларускай літаратуры для курсавых: большасьць сяброў камісіі зусім не абазнаныя ў гэтым, таму вас ніхто не заваліць.
Чытаць трохгадовую Насту навучыла бабуля-машыністка. У дзеда-мэталюрга была велізарная бібліятэка клясычнай літаратуры. Маці — матэматык, бацька — інжынэр. Амаль уся сям’я — тэхнары, але менавіта тэхнары ўвялі Насту ў сьвет літаратуры. Не абавязкова быць філёлягам, каб чытаць.
«Уся мая сям’я ведала, што калі-небудзь адбудзецца гэтая трагедыя і я пайду атрымліваць філялягічную адукацыю, — сьмяецца Наста. — Мову беларускую я чула ад бабы і дзеда ў вёсцы. І я памятаю момант, калі я адкрыла для сябе беларускую літаратуру як нешта, што можа быць сусьветнага ўзроўню. Я была клясе ў шостай, калі ў дзіцячай бібліятэцы знайшла зборнік вершаў Анатоля Сыса „Лён“. Я ўбачыла, што беларуская літаратура — гэта крута».
«Я мясцовы фрык, які ўсё яшчэ не здаецца і нешта піша пра літаратуру»
Канал «БелЛіт» Наста стварыла, «каб ведалі» пра беларускую літаратуру яшчэ больш. Але пісаць для гэтага трэба не навуковымі, а простымі словамі.
«Адкрыеш часам артыкул вядомага літаратуразнаўца, і на трэцім сказе засынаеш», — кажа яна.
Такім чытачоў не зацікавіш, лічыць Карнацкая. Трэба больш пісаць пра сюжэт і менш пра архітэктоніку тэкстаў. Пісаць так, каб маглі прачытаць людзі, якія са школы ня ведаюць, што такое «ямб і харэй».
Канал «БелЛіт» — гэта толькі пра беларускую літаратуру і беларускі кнігавыдавецкі рынак. Але і пра замежныя творы, але толькі на беларускай мове.
«Для мяне ўсё ж беларуская літаратура — гэта літаратура, створаная па-беларуску. Можа, гэта крыху нацыяналістычнае, — кажа Наста. — Але калі цябе пераклалі на расейскую, выдалі ў расейскім выдавецтве і ты стаў папулярны ў Расеі — гэта крута. У іх шырокі рынак, і сучасная расейская літаратура таксама клясная. Тое, што Бахарэвіч робіцца вядомым у Расеі, — паказчык, што ён выдатны літаратар».
На 12 лютага канал мае 2483 падпісанты. Але блогеркай Наста сябе ня лічыць. Кажа, пішыце «філёляг». Маўляў, у сапраўдных блогераў па мільёне падпісантаў, куды ёй.
«Я мясцовы фрык, які ўсё яшчэ не здаецца і нешта піша пра літаратуру», — сьмяецца Наста.
Але дзяўчыну нават на вуліцах пазнаюць.
«Перад Новым годам, калі я ішла на працу ў кнігарню «Кніжная шафа», мяне каля мэтро выпадкова сустрэў чалавек. Кажа: «Я вас пазнаў, я падпісант вашага каналу. Дзякуй за тое, што вы робіце!» і падарыў мне мандарынку. Вось такія выгоды ад канала ў выглядзе ежы, — сьмяецца Наста. — Хацелася патэлефанаваць бабулі і сказаць: «Глядзі, твая ўнучка — зорка».
«У наш час лічаць, што паэты і пісьменьнікі — гэта дармаеды»
Акрамя мандарынак, Наста часам атрымлівае бясплатна кніжкі ад выдавецтваў. Сябры натхнілі завесьці электронны кашалёк для спонсараў — цяпер Наста мае на ім тысячу расейскіх рублёў і ня ведае, што зь імі рабіць.
«Хіба што купіць кніжак для розыгрышаў, — разважае яна. — Я думала зрабіць платны кантэнт. Нейкія літаратурныя падборкі ці запісваць размовы з пісьменьнікамі за падпіску. Але потым вырашыла: хай лепш людзі пра гэта бясплатна даведваюцца».
Больш ніякага прыбытку: манэтызаваць ці зьмяшчаць рэкляму Наста не зьбіраецца. Зарабляе літаратурнымі аглядамі для Onliner.by і капірайтынгам у блізкіх да літаратуры праектах. Раней працавала літаратурным аглядальнікам прэміі Ежы Гедройця, пісала артыкулы пра літаратуру ў газэту «Свободные новости» і «Нашу ніву». Да таго ж Наста рэдагуе кніжкі ў выдавецтве «Янушкевіч». З апошняга — кніжка маладой пісьменьніцы Аліны Длатоўскай «Арнамэнты».
«Жыць зь літаратуры ў Беларусі немагчыма, — кажа Наста. — Амаль усе нашы літаратары займаюцца паралельна іншымі справамі. У іх ёсьць „нармальная“ праца, як той казаў. У мяне на выставе спытаў мужчына: „А хто вось гэты Альгерд Бахарэвіч па прафэсіі?“ Я кажу: „Пісьменьнік“. І гэты мужчына паглядзеў на мяне так спагадліва і сказаў: „Што гэта за прафэсія такая...“ Мне здаецца, шмат якія людзі ў наш час лічаць, што паэты і пісьменьнікі — гэта дармаеды».
У Насьціным ідэальным сьвеце пісьменьнік — зорка, якая езьдзіць паўсюль з прэзэнтацыямі і раздае аўтографы. У Беларусі падобныя туры робіць для пісьменьнікаў «Логвінаў». Іх вандроўная кнігарня знаёміць чытачоў па ўсёй краіне з сучаснай беларускай літаратурай.
«А нядаўна ў Чэрвені закрылі адзіную кнігарню і замест яе адкрылі краму з алькаголем. Гэта вельмі паказальна паказвае сытуацыю зь літаратурай у рэгіёнах», — згадвае Наста.
«Менская міжнародная кніжная выстава — гэта мой боль»
Размаўляем з Настай акурат пасьля заканчэньня XXVII Менскай міжнароднай кніжнай выставы. Дзяўчына ўвесь тыдзень дапамагала там выдавецтву «Янушкевіч».
«Ох, кожны год Менская міжнародная кніжная выстава — гэта мой боль, — шчыра кажа Наста. — Кніжная выстава мусіць быць сьвятам кнігі. Як бы патасна гэтая фраза ні гучала. На жаль, у Беларусі кніжная выстава — гэта сьвята безгустоўнасьці. Ужо які год я назіраю танцы пад баян у народных строях. Я нічога ня маю супраць беларускіх народных песень, танцаў, але ёсьць месцы для гэтага. І кніжная выстава — дакладна ня тое месца, дзе трэба трансьляваць гэта цэлы дзень».
Летась на кніжную выставу прыяжджаў нарвэскі пісьменьнік Стыян Гуле. Прэзэнтавалі беларускі пераклад ягонага «Лета Германа». Вядомы пісьменьнік, папулярная кніжка. Але ён ня мог нармальна весьці прэзэнтацыю, бо яго проста было не чуваць празь «сьпевы пад баян», якія гучалі побач.
«Добра, што ён мае пачуцьцё гумару, сказаў: „Давайце ўсе разам устанем і патанцуем“. Але было сапраўды сорамна за тое, што там адбываецца».
Безумоўна, для беларускіх выдавецтваў Менская міжнародная кніжная выстава — гэта магчымасьць паказаць сябе. Але Наста лічыць, што ў незалежных фэстываляў прадставіць беларусаў атрымліваецца значна лепш.
Някепска атрымліваецца і ў самой Насты Карнацкай:
«Я за час навучаньня ў асьпірантуры зразумела, што на сваім канале раблю для беларускай літаратуры больш, чым у асьпірантуры для навукі аб беларускай літаратуры», — кажа яна.
Топ-6 беларускіх кніжак ад Насты Карнацкай
- «Мая мілая ведзьма» і «Пазл» Валера Гапеева. Ён аднолькава захапляльна ўмее пісаць і для дзяцей, і для дарослых. Ён найлепшы сучасны падлеткавы пісьменьнік.
- «Сабакі Эўропы» Альгерда Бахарэвіча. Калі кожны адукаваны чалавек у школе чытаў «Вайну і мір» (а калі не чытаў, то будзе хлусіць, што чытаў), то, спадзяюся, для нашых школьнікаў «Сабакі Эўропы» стануць такім жа эпічным творам.
- Я вельмі люблю Сяргея Календу. Кніжка, зь якой у мяне пачалося захапленьне яго творчасьцю, — «Іржавы пакой зь белымі шпалерамі».
- «Сарматыя» Марыі Мартысевіч. Гэта сапраўды падзея. Недарэмна кніжка атрымала мноства ўзнагарод.
- «Анталёгія сучаснага вэрлібру», якую ўклаў Георгі Барташ. Зь яе я даведалася пра паэзію Сабрыны Брыло, якая стала для мяне галоўным адкрыцьцём расейскамоўнай літаратуры.
- «Вяртаньне Ліліт» Юлі Шаровай. Гэта глыток сьвежага паветра. Я магу яе паставіць побач з кнігай Андрэя Адамовіча «Песьня пра Цімура». Няхай кажуць, што гэтыя кнігі пра «тусовачку», але іхная крутасьць у тым, што яны ўнівэрсальныя.
