Аршанскія актывісты выдалі кнігу пра «расстрэльныя» мясьціны, адно зь якіх, урочышча Кабыляцкая гара, было афіцыйна прызнана месцам пахаваньня ахвяраў сталінскіх рэпрэсій яшчэ раней за менскія Курапаты. І пра лёс рэпрэсаваных, зьвесткі пра якіх сабралі нашчадкі.
Кніга была прэзэнтаваная падчас круглага стала, прысьвечанага мэмарыялізацыі месцаў масавых расстрэлаў, які прайшоў у Воршы. Гэта пакуль толькі брашура, якая мае «дарасьці» да вялікай сур’ёзнай кнігі. Але ўнікальная яна ўжо цяпер, бо ў ёй сабраныя факты, якія доўгі час утойваліся ад шырокай грамадзкасьці.
Выданьне мае адмысловую структуру, якая дазволіць напаўняць яго новым зьместам па меры таго, як будуць зьяўляцца новыя дасьледаваньні, лічыць журналістка і пісьменьніца Паліна Сьцепаненка.
«Кніга мае некалькі разьдзелаў. У ёй ёсьць і храналёгія, датычная ўсталяваньня ў Беларусі сьмяротнага пакараньня — а палітычныя рэпрэсіі непарыўна зьвязаныя менавіта з гэтай зьявай, бо гэта было сьвядомае зьнішчэньне насельніцтва. І зьвесткі пра „расстрэльныя лясы“ пад Воршай, якія дасьледаваў гісторык Юрый Копцік. І галоўнае — досьвед пошукаў зьвестак пра сваіх рэпрэсаваных сваякоў. Аршанцы ўсё часьцей цікавяцца сваім радаводам, шукаюць зьвестак, у тым ліку пра рэпрэсаваных сваякоў. Таму матэрыялаў для папаўненьня кнігі будзе багата», — кажа Паліна Сьцепаненка, якая дапамагала ў складаньні кнігі.
«Расстрэльныя месцы» чакаюць помнікаў і мэмарыялаў
«Расстраляныя ў Воршы» — так называецца і грамадзкая ініцыятыва, удзельнікі якой займаюцца мэмарыялізацыяй месцаў загубы ахвяраў сталінскіх рэпрэсій.
Ва ўрочышчы Кабыляцкая гара, якое было афіцыйна прызнаным месцам расстрэлу ахвяраў сталінскіх рэпрэсій яшчэ на пачатку 1980-х, ёсьць самаробны мэмарыял. Тут на Дзяды зьбіраюцца людзі — і актывісты, і тыя, чые сваякі згінулі ў аршанскай турме НКУС.
Яшчэ адно «расстрэльнае месца» — так званы Харкаўскі лес пад Воршай — пакуль не адзначанае належным чынам і вымагае клопату неабыякавых мясцовых жыхароў. Менавіта гэтым варта заняцца ў найбліжэйшай пэрспэктыве, мяркуюць удзельнікі «круглага стала». Таксама варта дасьледаваць гісторыю гэтых мясьцін, ініцыяваць працу навукоўцаў-археолягаў і фіксаваць усё, што выявіцца падчас дасьледаваньняў аматараў і адмыслоўцаў, лічыць Ігар Казьмярчак, старшыня моладзевага аб’яднаньня «Зьвяз».
«Менавіта «Зьвяз» яшчэ ў 2012 годзе выступіў з прапановай дзяліцца ўспамінамі пра рэпрэсаваных сваякоў. Але найбольш актыўна людзі пачалі зьвяртацца да нас апошнім часам, калі на сайце orsha.eu пабольшала матэрыялаў пра сталінскія рэпрэсіі, пасьля грамадзкай дыскусіі «Масавыя рэпрэсіі і сьмяротнае пакараньне», — адзначыў Ігар Казьмярчак.
Прыватныя пошукі — альтэрнатыва замоўчваньню сталінскіх рэпрэсій
На думку Віктара Трацякова, рэжысэра дакумэнтальнага фільму «Чацьвёрты аргумэнт супраць сьмяротнага пакараньня — забойствы палітычных апанэнтаў, масавыя расстрэлы», менавіта сваякі расстраляных могуць зрабіць значны ўнёсак у асьвятленьне гэтай праблемы. Яны маюць маральнае права паставіць крыж на месцы згубы сваіх продкаў, пакуль мясцовыя ўлады ігнаруюць наяўнасьць такіх мясьцін. Сваякі могуць падаваць запыты ў КДБ і абнародаваць атрыманыя зьвесткі.
Любы досьвед прыватных пошукаў, што да лёсу расстраляных сваякоў, абавязкова мусіць распаўсюджвацца, лічыць дасьледчык Ігар Станкевіч, якому ўдалося вярнуць зь нябыту імёны ўласных родзічаў, рэпрэсаваных у 1930-я. Ён кажа, што пасьля апублікаваньня зьвестак пра ахвяраў рэпрэсій у суполцы «Кабыляцкая гара — месца масавых расстрэлаў» да яго пачалі зьвяртацца людзі, якія знайшлі сярод імёнаў расстраляных сваіх сваякоў. Таму падчас круглага стала было вырашана аб’яднаць неабыякавых нашчадкаў у суполку накшталт клюбу, каб людзі маглі дзяліцца ўласным досьведам пошукаў. І каб для іх можна было арганізаваць сэмінары або майстар-клясы па працы ў архівах або апытаньнях на мясцовасьці.
Новыя зьвесткі пра вернутыя імёны гатовы разьмясьціць мясцовы незалежны інтэрнэт-рэсурс orsha.eu. Там створаць адмысловы разьдзел, дзе будуць апублікаваныя краязнаўчыя матэрыялы Юрыя Копціка, даўняга дасьледчыка «расстрэльных» месцаў пад Воршай. І вынікі пошукавай працы нашчадкаў тых, чый лёс абарваўся ў тых мясьцінах. А з часам яны папоўняць новае выданьне кнігі «Расстраляныя ў Воршы».
