Вось што распавёў сам пісьменьнік пра свае нягоды: «Каля двух начы да мяне ў гатэльны нумар наляцеў міліцэйскі патруль — сурʼёзны і засяроджаны. Нічога не тлумачачы, даставілі ў пастарунак, пачалі прабіваць па базе, нічога не знайшлі. Патэлефанавалі ў КДБ. Там ім параілі ехаць у іншае аддзяленьне. У Ленінскім зноў прабівалі па базе, нарэшце, патлумачылі — аказваецца, мне яшчэ ў 2015-м забаронены ўезд на тэрыторыю Расейскай Фэдэрацыі з фармулёўкай „за датычнасьць да тэрарыстычнай дзейнасьці“. А паколькі Беларусь і Казахстан знаходзяцца з РФ у адной візавай зоне (не пашанцавала), то забарона аўтаматычна пераходзіць і да Беларусі з Казахстанам. ».
Забарона на ўезд аднаму з самых яркіх сучасных украінскіх літаратараў выклікала асуджэньне ў многіх: у каго — бо пісьменьнік украінскі, у каго — таму што гаворка ішла пра талент сусьветнай велічыні, у каго — таму што Беларусь тут выступіла выканаўцам волі іншай краіны.
Наогул кажучы, любая краіна мае права адмовіць ва ўезьдзе да сябе любому замежніку без тлумачэньня прычынаў. Але ў сытуацыі з Жаданам выклікалі пытаньні некаторыя канкрэтныя абставіны рашэньня ўладаў.
Сытуацыя была б таксама вельмі гнятлівай, але па меншай меры празрыстай, калі б яму сапраўды было адмоўлена ва ўезьдзе. Падчас нядаўняй «вялікай размовы» прэзыдэнт Лукашэнка распавядаў аб сумесных беларуска-расійскіх сьпісах неўяздных на тэрыторыю абедзьвюх дзяржаваў.
А ці было імя Сяргея Жадана ў стоп-лісьце ў момант, калі ён перасек беларускую мяжу?
Але Сяргей Жадан прыляцеў у Менск і перасек мяжу без якіх-небудзь праблемаў, ніякіх прэтэнзіяў беларускія памежнікі да яго не прадʼяўлялі. А ці была яго прозьвішча ў стоп-лісьце на момант яго прылёту? Магло, вядома, і так быць, што памежнікі прагледзелі, а потым міліцыянты праявілі пільнасьць. Усяляк у жыцьці бывае. Але ня часта.
Па словах Жадана ўжо ў аддзяленьні яму патлумачылі, што ён у стоп-лісьце — з 2015 года. Між тым пісьменьнік двойчы ў 2015 годзе публічна выступаў у Менску — у лютым . Дык а як жа забарона?
Нарэшце, для чаго і чаму прадстаўнікі беларускіх праваахоўных органаў удаваліся ў тлумачэньні з замежнікам? Адмова з меркаваньняў дзяржаўнай бясьпекі — адказ унівэрсальны, неабходны і дастатковы.
А прагучала: я — не я, хата не мая, мы да Вас з усёй душой, але рускія Вас не жадаюць, крыўдуйце на іх.
Гэтыя дэталі не вельмі ўкладваюцца ў тлумачэньне — суровы закон, але гэта закон. А ці быў закон? А ці было імя Сяргея Жадана ў стоп-лісьце ў момант, калі ён перасек беларускую мяжу? А ці не потым яно ў ім зьявілася, прычым раптоўна?
А ці не было яго раптоўнае ўзьнікненьне ў сьпісе вынікам чыіхсьці намаганьняў, прычым, як, магчыма, нейкіх беларускіх чыноўнікаў, так і замежных?
Навошта? Ну ці мала навошта. Асоба вядомая, ва Украіне дык вельмі вядомая. Адбываліся і адбудуцца ўсякія падзеі, якія прама ці ўскосна ўплываюць на беларуска-расейскія адносіны — перамовы па газе, увядзеньне «безвіза». Хоць справа нават не ў канкрэтных сюжэтах, а ў агульным канфліктным кантэксьце двухбаковых адносінаў. Скандал з забаронай на ўезд у Беларусь вядомаму чалавеку цалкам можна выкарыстаць як інструмэнт для таго, каб дамагчыся перавагаў у гэтым канфлікце.
Так што малюначак непахіснага закона неяк затуманьваецца і робіцца больш падобным на палітычную інтрыгу і спробу дыскрэдытацыі.
Але туманнай ён выглядаў з самага пачатку. Закон у Беларусі — гэта беларускі закон. Ну і абавязковая міжнародная дамова. А сумесны сьпіс неўяздных — гэта хіба менавіта абавязковая дамова?
У Беларусі са свайго боку таксама ёсьць пажаданьне — каб Расея не будавала памежнай зоны
Наконт неўяздных — ня ведаю, але наконт невыяздных прыгадваецца, што некалькі гадоў таму прадстаўнікі апазыцыі, якім быў забаронены выезд з Беларусі, спакойна езьдзілі за мяжу праз Маскву. Мяркуючы па ўсім, высокія дамоўныя бакі разумеюць свае абавязацельствы ў гэтым пытаньні дыялектычна, зыходзячы з уласных нацыянальных інтарэсаў і меркаваньняў.
Гэтая двухсэнсоўнасьць закладзеная ў існых формах інтэграцыі. Аляксандр Лукашэнка ў час «вялікага размовы» мімаходзь згадаў гэтую праблему, калі, кажучы пра расейскае рашэньні стварыць памежныя зоны, сказаў аб адзінай візавай прасторы.
Сапраўды, калі б такая прастора была, то сумесны стоп-ліст быў бы сапраўды законам для ўсіх краін-удзельніц, як гэта мае месца, скажам, у Шэнгене: адзіная віза — адзіны стоп-ліст.
Але ж Беларусь ня надта ў гэтым зацікаўленая, прычым па зразумелых прычынах. Гэта пытаньне сувэрэнітэту, прычым сувэрэнітэту невялікай краіны, якая знаходзіцца ў саюзе з велізарнай, якая мае да таго ж спэцыфічную палітычную культуру. Яшчэ ў 90-х Расія дамагалася ў саюзе з Беларусьсю, каб ахова агульнай мяжы была агульнай, каб у Берасьці побач з беларускім памежнікам стаяў расейскі. Фармальна кажучы, для адзінай візавай прасторы гэта неабавязкова, але чамусьці здаецца, што ў беларуска-расейскім саюзе гэта аказалася б абавязковым.
Але ў любым выпадку пакуль гэтай радасьці (або гора — ужо тут каму як) няма. А калі няма, то і сумеснага стоп-ліста як непарушнага, абавязковага закону няма. Ёсьць пажаданьні бакоў, часам настойлівыя. Якія іншы бок, зыходзячы са сваіх інтарэсаў, можа ў тым ці іншым канкрэтным выпадку і ня задаволіць.
Хтосьці хацеў, каб Беларусь паказала, прызнала, што «ведае сваё месца». Ну яна і паказала
Вось у сытуацыі з Жаданам так і атрымалася. І тыя ў беларускай уладзе, хто дамогся ануляваньня забароны на ўезд для пісьменьніка, апэлявалі, мяркуючы па ўсім, менавіта да гэтай асаблівасьці двухбаковых адносінаў. Ёсьць пажаданьне паважаных саюзьнікаў Беларусі. Аднак у яе ёсьць свае сувэрэнныя меркаваньні. Так бывае.
Ну і прырода гэтых меркаваньняў зразумелая. Калі ўключэньне Жадана ў стоп-ліст было маланкавай інтрыгай, якая і прывяла да забароны, то на інтрыгу бывае і контрудар — ануляваньне той перавагі, якую расейскі партнэр па няпростых перамовах мог атрымаць у выніку інтрыгі.
Ну і нарэшце варта прагадаць, што Аляксандр Лукашэнка тлумачыў стварэньне Расеяй пагранічных зонаў як «крыж на ўсіх дамоўленасьцях». Калі гэта так, то чаму Беларусь у сваю чаргу павінная іх няўхільна выконваць, чаму, напрыклад, не можа на пагадненьні аб сумесным стоп-лісьце паставіць нават не крыж, а крыжык — ў канкрэтнай справе Жадана?
У Расеі ёсьць пажаданьне, каб Беларусь не пускала да сябе Жадана? У Беларусі са свайго боку таксама ёсьць пажаданьне — каб Расея не будавала памежнай зоны. І адмова ў выкананьні першага пажаданьня — напамін пра тое, што другое таксама не выкананае.
Няўдача інтрыгі — гэта не нічыя. Хтосьці хацеў, каб Беларусь паказала, прызнала, што «ведае сваё месца». Ну яна і паказала. Толькі не тое, якое ёй прапанавалі арганізатары інтрыгі. А «пачэсны пасад між народамі», кажучы словамі клясыка. Ну можа, не так ужо ўзьнёсла, але не ганебны па меншай меры.
Перадрук з парталу TUT.BY
