Чарговы герой перадачы «Інтэрвію тыдня» — былы судзьдзя Канстытуцыйнага Суду Беларусі Міхаіл Пастухоў. Ён адказвае на пытаньне, ці маглі дэмакратыя і законнасьць перамагчы ў лістападзе 1996 году, заяўляе, што і на сёньня большасьць структураў улады Беларусі юрыдычна зьяўляюцца нелегітымнымі, а таксама разважае, што стаіць за прапановай Лібэрал-дэмакратычнай партыі зрабіць прэзыдэнцкі тэрмін 7-гадовым. Зь Міхаілам Пастуховым гутарыў Віталь Цыганкоў.
Цыганкоў: Ці маглі падзеі ў лістападзе 1996 году пайсьці іншым шляхам? Ці маглі прыхільнікі права і дэмакратыі тады перамагчы? І якія ўрокі можна вынесьці з тых падзеяў?
Пастухоў: Іншыя варыянты заўжды магчымыя, калі б... Але склалася, як склалася.
Мы ня думалі, што выканаўчая ўлада будзе дзейнічаць так нахабна, беспрынцыпова, і здолее пайсьці на падман.
Магу сказаць. што Канстытуцыйны Суд сваім складам быў слабы, даверлівы і трымаў «нос па ветры». Для нас у значнай ступені было арыентырам тое, як паводзіць сябе парлямэнт. Мы ня думалі, што выканаўчая ўлада будзе дзейнічаць так нахабна, беспрынцыпова, і здолее пайсьці на падман. Прыгадаю тое ж начное пагадненьне, якое было падпісанае пры патранажы расейскіх палітыкаў. Расейцы, на мой погляд. хацелі як лепш, але атрымалася як заўжды, кажучы словамі Віктара Чарнамырдзіна.
Цыганкоў: Калі казаць пра гэтыя падзеі ў больш агульным аспэкце — магчыма, Аляксандар Лукашэнка выйграў менавіта таму, што паказаў большую гатоўнасьць ісьці да канца, парушаць любыя законы, змагацца не на жыцьцё, а на сьмерць, бо для яго ўлада была ўсім. А Вярхоўны Савет як калектыўны орган ня мог хутка рэагаваць і прымаць рашэньні...
Пастухоў: Я б пагадзіўся з гэтымі вашымі словамі. У Лукашэнкі не было магчымасьці адступаць, у Канстытуцыйным Судзе ляжала справа пра імпічмэнт прэзыдэнта, таму ён ішоў да канца. Вярхоўны Савет быў вельмі рознакаляровым, і ў ім тады не было моцных, рашучых лідэраў, якія маглі б нешта давесьці да канца. А старшыня Канстытуцыйнага Суду Валеры Ціхіня пайшоў на сустрэчу з Лукашэнкам, нават не паведаміўшы астатнім судзьдзям, потым заявіўшы нам, што ён прадухіліў праліцьцё крыві.
Цыганкоў: Сапраўды, у шматлікіх камэнтарах наконт прычынаў таго, што адбылося ў лістападзе 1996-га, называюць і паводзіны Ціхіні. Чаму ён у пэўны час кардынальна зьмяніў сваю пазыцыю?
Пастухоў: Я быў сьведкам таго, як адзін высокі хударлявы чалавек наведаў Ціхіню ў ягоным кабінэце. Потым я яго бачыў, гэта быў на той момант старшыня «Белнафтахіму» Анатоль Мардашоў. Раней ён працаваў кіраўніком спраў ЦК КПБ і, безумоўна, быў у блізкіх дачыненьнях з Ціхінем. Тады мы, судзьдзі, ніяк не маглі трапіць на сустрэчу з старшынём. Я некалькі разоў падымаўся ў ягоны кабінэт, але ён усё быў заняты. Калі мы ўжо нахабна адчынілі дзьверы, то ўбачылі, што Ціхіня ўжо ў паліто і зьбіраецца кудысьці ісьці з гэтым чалавекам. Ён быў сам ня свой, вельмі ўзрушаны, заклапочаны.
Потым мне тэлефануе нехта з журналістаў і пытаецца: «Ці праўда, што старшыня Канстытуцыйнага Суду пайшоў на сустрэчу з прэзыдэнтам?» Я таксама зьдзівіўся. Як так, нам толькі прынесьлі подпісы дэпутатаў за імпічмэнт, а Ціхіня панёс іх Лукашэнку?
Цыганкоў: Але калі глядзець на тагачасны ўзровень беларускага грамадзтва — 5 гадоў пасьля развалу СССР, духоўны і эканамічны крызіс. Магчыма, якраз большасьць тады была схільнай да моцнай рукі, і Лукашэнка на той момант быў папулярнейшым за Вярхоўны Савет?
Для нас было важна, каб кіраўнік дзяржавы кіраваўся Канстытуцыяй і законам, а не палітычнай мэтазгоднасьцю. Мы бачылі, што прэзыдэнт у той момант прыняў шэраг актаў, якія супярэчылі Канстытуцыі.
Пастухоў: Мы глядзелі на гэтую сытуацыю як юрысты. Для нас было важна, каб кіраўнік дзяржавы кіраваўся Канстытуцыяй і законам, а не палітычнай мэтазгоднасьцю. Мы бачылі, што прэзыдэнт у той момант прыняў шэраг актаў, якія супярэчылі Канстытуцыі.
Калі пачалося датэрміновае галасаваньне і старшыня ЦВК Віктар Ганчар заявіў, што калі будуць працягвацца прымус і парушэньні, то ён не падпіша дакумэнты аб рэфэрэндуме, ён быў зьняты прэзыдэнцкім указам. Гэта было вельмі грубае парушэньне заканадаўства.
Цыганкоў: Пасьля 1996 году Аляксандар Лукашэнка атрымаў фактычна неабмежаваныя паўнамоцтвы, усялякая раўнавага і падзел уладаў былі скасаваныя. Але калі зьменіцца палітычная ўлада і Беларусі трэба будзе вяртацца да прававых і дэмакратычных нормаў, як гэта павінна адбывацца? Ці трэба вяртацца да Канстытуцыі 1994 году, ці яна ўжо састарэла?
Пастухоў: Я лічу сябе дасюль легітымным судзьдзём Канстытуцыйнага Суду, які застаўся верным сваёй прысязе. І лічу, што для таго, каб аднавіць законнасьць, нам трэба аднавіць дзеяньне Канстытуцыі 1994 году. І ў адпаведнасьці зь ёй вышэйшым прадстаўнічым і заканадаўчым органам зьяўляецца Вярхоўны Савет Беларусі, легітымны парлямэнт, у які павінны адбыцца дэмакратычныя выбары. І іх мусіць арганізаваць новы склад Цэнтральнай выбарчай камісіі, сфармаваны легітымным парлямэнтам.
Таму я бачу, што і праз 20, і праз 100 гадоў трэба забясьпечыць юрыдычную пераемнасьць.
Цыганкоў: Але наколькі ўвесь гэты пэрыяд пасьля 1996 году выглядае для вас як для юрыста нелегітымным? Ці ня ёсьць тут празьмерны максымалізм? Ці вы лічыце, што давядзецца большасьць законаў перапісваць?
Для мяне пэрыяд пасьля 1996 году — гэта пэрыяд дыктатуры і беззаконьня. Калі фактычна ў Беларусі няма легітымных органаў улады.
Пастухоў: Я разважаю як юрыст. Для мяне пэрыяд пасьля 1996 году — гэта пэрыяд дыктатуры і беззаконьня. Калі фактычна ў Беларусі няма легітымных органаў улады. Адзін з такіх органаў — разагнаны Вярхоўны Савет 13-га скліканьня, які не перадаваў улады ніякаму іншаму парлямэнту.
Цыганкоў: Але паслы ўсіх дзяржаў уручаюць даверчыя граматы Лукашэнку, яго прызнаюць як кіраўніка дзяржавы, цяпер нават робяцца пэўныя крокі ў бок прызнаньня і Палаты прадстаўнікоў. Ці маюць вашыя разважаньні нейкі практычны сэнс, акрамя нейкага маралізатарства?
Пастухоў: Трэба адрозьніваць становішча дэ-юрэ і дэ-факта. Дэ-факта — так, у нас ёсьць кіраўнік дзяржавы. Але з пункту гледжаньня закону трэба адказаць, наколькі законнае ягонае абраньне, наколькі законна ён перавыбіраецца ўжо каторы раз...
Цыганкоў: Вы лічыце, незаконна?
Пастухоў: Я лічу, незаконна. Калі была прынятая новая рэдакцыя Канстытуцыі, там быў артыкул 144, у адпаведнасьці зь якім паўнамоцтвы прэзыдэнта захоўваліся, а паўнамоцтвы ўсіх іншых органаў улады скасоўваліся. Фактычна праз рэфэрэндум прэзыдэнт працягнуў свае паўнамоцтвы, гэта ніяк нельга прызнаць законным.
Цыганкоў: Ня так даўно прадстаўнікі Лібэральна-дэмакратычнай партыі Беларусі ўнесьлі прапанову, каб павялічыць прэзыдэнцкі тэрмін да 7 гадоў, а дэпутацкі — да 5 гадоў. Невядома, праўда, ці яны спрабуюць угадаць намеры ўлады, ці агучваюць намеры, пра якія ўжо ведаюць. Як гэта можна ацаніць?
Пастухоў: Можна прыгадаць напрацаваны тут досьвед іншых краінаў СНД, дзе гэта ўжо рабілася. Я лічу, што самае галоўнае будзе ня тое, што дэпутатам дабавяць годзік паўнамоцтваў. Ці нават ня тое, што адбудзецца павялічэньне тэрміну паўнамоцтваў прэзыдэнта.
Я лічу, што галоўнае — гэта тое, якім чынам будзе выбірацца кіраўнік дзяржавы. Я думаю, што ў новых умовах праводзіць усеагульныя выбары ўлада ўжо ня будзе. І яны выберуць іншы варыянт — прызначэньне прэзыдэнта праз парлямэнт. Дэпутаты, мяркую, падтрымаюць любую кандыдатуру, якая будзе ім прапанаваная. А такія зьмены ў Канстытуцыю павінны праводзіцца толькі праз рэфэрэндум.
