Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Расейскі рэжысэр Аляксандр Сакураў: Калі Эўропа пачне сыпацца, мы ня выстаім


Аляксандар Сакураў у Вічэнцы, 2016 год
Аляксандар Сакураў у Вічэнцы, 2016 год

У расейскім кінэматографе Аляксандар Сакураў – ледзь ці не адзіны з жывых творцаў, якія прэтэндуюць на статус «нацыянальнай каштоўнасьці». У яго прафэсійнай скарбонцы мноства самых важкіх узнагарод і прэмій - ад Прэміі «Трэцяе тысячагодзьдзе» Ватыкану да вэнэцыянскага «Залатога льва». За імі – дзесяцігоддьдзі пакутлівай унутранай барацьбы, сумненьняў і вечнага супрацьстаяньня самому сабе, уладзе, усёй недасканаласьці тленнай сьветабудовы.

Журналістка Сьвятлана Конеген сустрэлася з Аляксандрам Сакуравым у Італіі, у Вічэнцы, дзе прайшла тэатральная прэм’ера яго пастаноўкі па п’есе «Мармур» Іосіфа Бродзкага, і запісала гэтую размову для нашага радыё.

РС: Пачнем з вашай апошняй пастаноўкі «Go.Go.Go» па матывах п’есы «Мармур» Іосіфа Бродзкага. Чаму раптам Бродзкі? І чаму спэктакль вырас менавіта ў гэтым дзіўным кантэксьце – у Вічэнцы, у знакамітым тэатры «Алімпіка»?

Аляксандр Сакураў: Усё проста: гэта была прапанова маіх італьянскіх калег. Яны вельмі хацелі, каб я паставіў менавіта Бродзкага. Тэматычна, зьмястоўна для іх гэта было важна. Упершыню ў жыцьці ідэя была ня маёй. Але галоўным тут аказаўся сам тэатар «Алімпіка», які, вядома, абсалютна ўнікальны. Зразумела, раней я шмат ведаў пра яго з гісторыі мастацтваў, але магчымасьць прыехаць сюды і зьвязаць гэты кантэкст з практычнай працай падалася вельмі цікавай. Але калі мы пачалі працаваць, адразу зразумеў, што трапляем у пастку. Гэты тэатар не прызначаны для сур’ёзнай мастацкай работы, толькі для вельмі простых, нават прымітыўных маўленчых праграм, невялікіх аркестравых і трохі харавых, таму што акустыка тут парушаная. Ёсьць унікальнасьць ручнога выкананьня самой сцэны і дзіўнай задумы вялікага Андрэа Палядыё. Усё. Як тэатар гэтае месца не існуе, хоць яго ўвесь час спрабуюць здаваць, пастаянна пераадольваючы тэхнічныя праблемы і тое, што зьвязана непасрэдна з аховай помнікаў. Вядома, гэта задача практычна немагчымая, ніякі калектыў музэю ў падобнай сытуацыі не захоча з табой працаваць. Мяне заўсёды зьдзіўляла: жыцьцё музэяў зусім ня радаснае, пра іх паступова забываюць, наведвальнікаў вельмі няшмат, а фінансаваньне заўсёды недастатковае. Усе мы маем патрэбу ў іх разьвіцьці як пэрспэктыўных культурных пляцовак шырокага профілю. Тычыцца гэта і мяне як жыхара Санкт-Пецярбурга, дзе таксама нямала культурных помнікаў. Таму ўсе мы, рускія, італьянцы аднолькава зацікаўленыя ў тым, каб у амярцьвелую музэйную прастору ўдыхаць нейкае новае мастацкае жыцьцё. Але шчыра скажу, што тут, у «Алімпіка», я сутыкнуўся з усімі праблемамі, зь якімі толькі можна сустрэцца ў маёй сытуацыі, памножанымі яшчэ разоў гэтак на дзесяць.

РС: Зразумела: гэта - агульнасусветная праблема, якая прымушае задумацца і архітэктараў, і музейшчыкаў пра далейшае жыццё, развіцці архітэктурных помнікаў. Але, мне здаецца, прастора "Алімпіка" настолькі спецыфічна, магутна, што здольна любому аўтару дыктаваць уласныя ўмовы і амбіцыі. Вы яго не баяліся?

Аляксандр Сакураў: Я прывык быць у дружбе з навакольным асяродзьдзем, жыцьцём і заўсёды ўключаю іх ва ўласныя ідэі і задумы. Ніколі зь імі не ваюю, ніколі іх не пераадольваю і заўсёды ўдзячны, што яны ёсьць. Я разьмяшчаюся ўнутры гэтых прастораў з максымальным камфортам, таму што галоўныя мастацкія праблемы ўсё роўна крыюцца ўнутры мяне і маіх пэрсанажаў. Не, я ніяк не адчуваў супраціву гэтага тэатру самой ідэі пастаноўкі.

РС: Проста мне заўсёды здавалася, што, нырнуўшы сюды, рызыкуеш апынуцца ўнутры чужога міту або сну.

Аляксандр Сакураў: Калі ты – прафэсійны чалавек, то заўсёды можаш пераадолець гэта ці проста туды не пайсьці. Мне гэта ніколі не пагражала.

РС: Вядома, наколькі моцнымі і складанымі, тонкімі былі адносіны Бродзкага з Італіяй. А чым яна зьяўляецца для вас?

Расейская мова для мяне – радзіма. Але, вядома, мне страшна

Аляксандр Сакураў: У Бродзкага яны заўсёды заставаліся такімі тонкімі, таму што ён сам быў на пэўнай дыстанцыі ад гэтай краіны. Наколькі я магу судзіць, Іосіф бачыў часам цырыманіяльную, часам адцягнутую форму яе жыцьця. Італьянскай мовы ён ня ведаў, грамадзянінам краіны ня быў. У выніку ўся Італія была для яго нейкім дзіўным, прыгожым пэйзажам, з якога паэт мог чэрпаць нейкія элемэнты ўласнага свайго мастацкага ўнутранага складу. Калі б ён ўглыбіўся глыбей у спэцыфіку краіны, у грамадзтва, у характары людзей, у іх стаўленьне да прафэсіі і адзін да аднаго, да дадзенага слова, парадку ці беспарадку, думаю, шмат бы зьмянілася. Яго адносіны з гэтай краінай былі асабліва рамантычнымі, роўна такімі ж, як і ў мяне, да апошняга прыезду сюды для паўтарамесячнай працы над праектам. Пасьля гэтага любая рамантыка выветрала ў мяне канчаткова.

У свой час я нямала гаварыў з Андрэем Таркоўскім аб яго рабоце ў Італіі, і нашы ўражаньні ў значнай ступені супадаюць. У яго была даволі цяжкая праца тут...

Усё ж у Расеі больш дысцыпліны ў мастацкім асяродзьдзі, больш адказнасьці, прафэсіяналізму. І калі ў нас людзі зьбіраюцца вакол спэктаклю або фільму, то выбар падае выключна на самых адказных. Адказнасьць за дадзенае прафэсійнае слова ў Расеі непараўнальна больш, чым тут. Тут людзі прасьцей ставяцца да абяцаньняў. Калі ў нас я раблю заўвагу асыстэнту, для яго гэта ўжо нейкі трывожны званочак. Тут жа я раблю заўвагу больш сам сабе, ведаючы, што рэакцыя ня рушыць усьлед, таму што чалавек сыстэматычна забывае пра ўсё.

Словам, умовы працы тут вельмі асаблівыя, як і спэцыфічная сама краіна. Людзі добрыя, вясёлыя, небагатыя. Жывуць цяжка і незабясьпечана. Мастацкае асяродзьдзе, артыстычнае... У мяне тут шмат маладых сяброў італьянцаў. Дык вось, жывуць яны ўсё вельмі – як бы гэта больш далікатна? – небагата. Лішняга кубка кавы сабе ніколі не дазволяць, і па тым, як яны апранаюцца, абедаюць, чакаюць, калі пакормяць «ад прадусара», сказаць пра іх можна вельмі многае. Увогуле, вельмі незабясьпечанае мастацкае асяродзьдзе, нямала беспрацоўных сярод моладзі і вельмі шмат непрафэсійнай самадзейнасьці. Я і раней разумеў, што яна тут ёсьць, але ніяк ня думаў, што так шмат.

РС: Можа, гэта зьвязана з тым, што ў Расеі на падобныя «рызыкоўныя» праекты, разьлічаныя на вонкавы супраціў з боку ўлады, культурнай бюракратыі і т. п., зьбіралася каманда аднадумцаў, асаблівым чынам падабраная, гатовая «на подзьвіг». А вы і той жа Таркоўскі заўсёды займаліся менавіта такімі праектамі.

рэлігійная вайна ў Расеі будзе значна страшнейшай за любую грамадзянскую

Аляксандр Сакураў: Ну што вы! Я працаваў у савецкай сыстэме кінэматографу і вось ужо дваццаць гадоў, як не ў савецкай. Прынцыпы падбору людзей у прафэсіі застаюцца нязьменнымі. Усё абавязаны быць прафэсіяналамі. Працуючы з акторамі тут, у Італіі, я наткнуўся на тое, што яны нават ня чулі пра нейкія элемэнтарныя прафэсійныя прыёмы, якія для нашых, нават маладых актораў зьяўляюцца азбукай. Пры гэтым на каго ні паглядзіш, па іх словах, яны ўсе «цэлыя два гады вучыліся ў школе ў рэжысэра Анатоля Васільева». Ці на акторскім факультэце якога-небудзь унівэрсытэту, спэцыяльнай школы. Але пры гэтым нічога ня чулі ні пра «ўнутранае перажываньне», ні пра «скразное дзеяньне», ні пра шматлікія іншыя, самыя простыя рэчы. Мяркую, для іх гэта не зьяўляецца вялікай праблемай, яны запаўняюць гэтую пустэчу нейкімі сваімі нацыянальнымі акцэнтамі, своеасаблівым спэцыфічным тэмпэраментам, і для гледача ўсё праходзіць, ня кідаючыся асабліва ў вочы. Прафэсійна ім няма каму сказаць: «Ты проста швэндаесься на сцэне, запаўняючы пустэчу прыгожай бессэнсоўнай балбатнёй».

РС: Але гэта не выключае наяўнасьці ў Італіі вялікай акторскай школы, нават калі многія яе традыцыі сёньня паступова сыходзяць у мінулае.

Аляксандр Сакураў: Так, калісьці тут, да прыкладу, блішчала Ганна Маньяні! .. Дарэчы, вельмі важна, што спачатку яна была вялікім чалавекам, а потым ужо – вялікай акторкай. Але наогул, кажучы пра італьянскі кінэматограф, хочацца сказаць... Вось як, да прыкладу, раней глядзелі грузінскае кіно? З захапленьнем, не заўважаючы, што там поўна ўсякага роду нацыянальных прыстасаваньняў, якія мы, рускія, ахвотна прымалі за мастацкія элемэнты. Тады яны экспартавалі нам як бы «грузінскую» мову, размаўляючы пераважна па-руску, проста са сваёй характэрнай грузінскай інтанацыяй. А калі цяпер гэтай патрэбы няма – падпарадкоўвацца «таталітарнай», «праклятай» расейскай дзяржаве, бачыш, што сапраўднае мастацтва ў чыстым выглядзе далёка не заўсёды ў іх атрымліваецца. Хоць наогул - гэта пытаньне вельмі складанае, я разумею.

Go.Go.Go» па матывах п’есы «Мармур» Іосіфа Бродзкага
Go.Go.Go» па матывах п’есы «Мармур» Іосіфа Бродзкага

РС: Ваша рэжысэрскае жыцьцё пачалася даволі цяжка, з фільму «Адзінокі голас чалавека» паводле Андрэя Платонаву, зробленага ў суаўтарстве зь Юрыем Арабавым. Ён не быў залічаны як дыплём, павінен быў быць зьнішчаны, і вы зь Арабавым выкралі плёнку. Тым ня менш, пазьней ён атрымаў шэраг узнагарод на розных фэстывалях. Але выбар як асновы Платонава зь яго разбураным дашчэнту сьветам, хаосам, зь яго ледзь народжанай мовай – усё гэта паклала вядомы адбітак на вашу ўласную мову і далейшую творчасьць?

Аляксандр Сакураў: Гісторыя сапраўды была дэтэктыўнай. Ня толькі кіраўніцтву Ўсерасейскага дзяржаўнага інстытуту кінэматаграфіі, але і Юры Арабаву не спадабаўся фільм, які ў рэшце рэшт атрымаўся. Ён паставіўся да яго зь вялікай іроніяй. Потым, праўда, зьмяніў пункт гледжаньня. На гэтым шляху было шмат складанасьцяў, трэба было яго проста прайсьці. Што тычыцца спэцыфікі платонаўскай прозы, то гэта быў абсалютна мой матэрыял, сумненьні, эстэтыка, сьвет людзей. У тым узросьце я любіў, любіў такую мову. Гэта была глыбокая любоў маладога чалавека да сапраўднага, высокага, цяжкага для выказваньня. Такой жа шчырай і бескарысьлівай была праца ўсіх людзей над гэтым фільмам, ніхто зь іх не атрымаў за яго ні капейкі. Тады мне вельмі дапамаглі мае любімыя сябры з Горкаўскага тэлебачаньня, многіх зь якіх ужо няма ў жывых. Менавіта там я калісьці пачынаў сваю прафэсійную працу. Увогуле, з усіх бакоў гэта было вынікам чыстых і высакародных намаганьняў.

РС: Вы згадалі незадаволенасьць сцэнарыста Юрыя Арабава вашай першай агульнай працай. Але ён – ваш шматгадовы і верны суаўтар. Ці часта вы зь ім не супадалі ў меркаваньнях?

Трэба весьці перамовы з ўладай на ўсіх яе ўзроўнях

Аляксандр Сакураў: Тут усё вельмі проста. Юра – цудоўны, бліскучы літаратар, і я зь вялікай павагай стаўлюся да яго. Але са мной ён робіць тое, што мне трэба, а тое, што хочацца яму самому, рэалізуе з іншымі аўтарамі. Таму Арабаў даўно ўжо не працуе са мной. У Маскве да яго стаіць цэлая чарга з самых розных рэжысэраў, якія мараць пра яго сцэнары да сэрыялы, мастацкія карціны. Рады, што ўсё ў яго атрымліваецца. Ён – вялікі, сапраўдны пісьменьнік і працуе ў кіно, па-мойму, толькі таму, што трэба неяк жыць. Але галоўнае – тое, што раблю я, яму ня блізка. Нярэдка атрымліваю з Масквы нейкія званкі: «Спыні працаваць з Арабавым, ты псуеш яго геніяльныя сцэнары!» Кажуць гэта людзі сур’ёзныя, перакананыя, даволі вядомыя. Я зь імі згаджаюся, але адказваю: «Усе пытаньні – да Юрыя Мікалаевіча». Ён можа проста не рэагаваць на нейкія просьбы, не працаваць са мной. Усё гэта натуральна: паміж кіно і літаратурай велізарная адлегласьць. Літаратурная праца значна больш складаная і важнейшая, чым рэжысура. А тэатральная рэжысура наогул стакроць цяжэйшая, чым кінэматаграфічная. Спэктакль зрабіць шмат складаней, чым фільм. Тут трэба задзейнічаць самыя розныя, глыбока укаранёныя прафэсійныя ўменьні.

Аляксандар Сакураў і Юры Арабаў
Аляксандар Сакураў і Юры Арабаў

Для мяне ў палітыцы няма сакрэтаў

У сёньняшнім кіно многія рэжысэры дэлегуюць ўсё свайму асяродзьдзю. 90% зь іх ня ўмеюць працаваць з выявай – як апэратар здыме, так і будзе. Іншыя мала што разумеюць у драматургіі, ім сцэнарыст ўсё напіша. А добрых актораў табе падбярэ асыстэнт. Гэта як у дарагім рэстаране, дзе цябе абслугоўвае шмат афіцыянтаў, кожны падносіць нейкую сваю страву. Таму ў кіно шмат другасных вынікаў. Можна зрабіць рэмэйк якога-небудзь амэрыканскага або кітайскага кіно і абвясьціць, што гэта твой твор. Сёньня мне цяжэй назваць чалавека, які ня можа стаць рэжысэрам, чым таго, які можа. Гэта ўсяго толькі пытаньне амбіцый, яго прабіўных здольнасьцяў і сувязяў. Рэжысура перастала быць прафэсіяй рэдкай. У кіно цяпер забягаюць, а не ўваходзяць. Тым важнейшыя вынікі выдатных, бліскучых нашых сучасных тэатральных і опэрных рэжысэраў – сьмелага, выдатна адукаванага, дзіўна маштабнага Кірыла Сярэбранікава, мабыць, першага з усіх нашых сёньняшніх. Яшчэ адзін выдатны пастаноўшчык – Канстанцін Багамолаў, у опэры – Дзьмітрый Чарнякоў, на жаль, працуе больш за межамі краіны, у тэатры – Андрэй Магучы... Мне ёсьць чаму ў іх павучыцца, калі яшчэ буду працягваць нешта рабіць у драматычным тэатры. Наогул, у тэатры я – вучань. Вось, дарэчы, у гэтым спэктаклі паводле Бродзкага ёсьць велізарная колькасьць недахопаў. Проста таму, што за тыя пяць рэпэтыцый, якія нам далі на сцэне «Алімпіка» (да таго мы маталіся па розных іншых пляцоўках), хіба можна зрабіць сур’ёзную працу? Але нешта ўсё ж такі атрымалася...

РС: Тэма ўлады, адносін зь ёй ці яе з намі, стала для вас адной з ключавых. Па сутнасьці яна становіцца ледзь не галоўнай ў вашым кінэматографе – апазыцыя «прыватнага» і «публічнага», «біялягічнага пачатку» і «ідэалягічнага», «цела» і «ўлады». Фільмы «Малох», «Цялец» пасьля шматлікіх шумных спрэчак, дзякуючы аўтарытэтнаму выказваньню франкфурцкага кіназнаўцы Ульрыха Шміда зацьвердзілі за вамі рэпутацыю «непераўзыдзенага майстра аналізу таталітарных ідэалёгій».

Аляксандр Сакураў: Прабачце, перапыню, але з усіх маіх фільмаў толькі тэтралёгія прысьвечаная гэтай тэме. Астатнія зьвернутыя да зусім іншых – «маці і сын», «бацька і сын»...

РС: Але ж менавіта тэтралёгія стала дамінантнай у вашай творчай біяграфіі!

Аляксандр Сакураў: Гэта вам толькі так здаецца, таму што ўсе вакол вельмі палітызаваныя – гледачы, журналісты, крытыкі.

РС: У такім выпадку ўся масавая сьвядомасьць цяпер максымальна палітызаваная.

Аляксандр Сакураў: Мяне вельмі гэта хвалюе! І нездаровая ісламізацыя, і такая ж хрысьціянізацыя. Раздражняе і сама палітызацыя, якая вядзе да абсалютных крайнасьцяў. Я па першай адукацыі гісторык, для мяне ў палітыцы няма ні таямніц, ні сакрэтаў. Цікавасьці да іх таксама няма і не было.

РС: Але ўсё ж, зьвяртаючыся да тэтралёгіі, можна сказаць, што ўся яна прысьвечаная тэме вар'яцтва. Каго? Творцы, чалавека, д’ябла? Нейкага асобна ўзятага параноіка? Або лёсу як такога?

Аляксандр Сакураў: Навошта залазіць так высока? Якое там вар’яцтва ?! Гэта людзі, якіх у свой час прызнавалі ня проста разумнымі. Кожнага зь іх любілі і багатварылі. Ім пакланяліся гіганцкія натоўпу людзей, у тым ліку і цалкам разумных. Хутчэй, гэта гісторыі няшчасных. Гётэ ж здагадаўся ў свой час, што няшчасны чалавек – небясьпечны. Ён сказаў гэта яшчэ ў дзевятнаццатым стагодзьдзі, і зусім правільна.

РС: І ўсё ж з усяго няшчаснага чалавецтва вы чамусьці выбралі самых прыкметных монстраў.

Самыя крайнія, жорсткія ідэі зыходзяць менавіта ад жанчын ва ўладзе

Аляксандр Сакураў: А хто сказаў, што любы іншы, абраны апроч іх, апынуўся б меншым монстрам? Для мяне гэта нават больш гісторыя мужчын, тое, як яны сябе вядуць і ў што ператвараюцца пры пэўных палітычных абставінах. Мы пакуль ня ведаем, у што ў падобных абставiнах ператворацца жанчыны. Паводле нашага сёньняшняга досьведу, усе жанчыны, якія трапляюць у парлямэнт, зьяўляюцца ініцыятарамі найбольш жорсткіх законаў. Самыя крайнія, жорсткія ідэі зыходзяць менавіта ад ураду жанчын. Пакуль для нас гэта – ценявая гісторыя, але зь ценю яна ў любы момант можа выйсьці на сьвятло. Мне асабіста больш знаёмая мужчынская прырода, таму ўсе чатыры мае фільмы прысьвечаныя таму, як паводзіць сябе мужчына, калі ў яго за плячыма вось такая гісторыя жыцьця, лёс, калі асабіста на яго звалілася гіганцкая ўладная магчымасьць. Тут усё вельмі проста. Не прэтэндую ні на якую-небудзь асаблівую празорлівасьць, я проста рамесьнік, кінарэжысэр. Можа, мая рэжысура выклікае зьдзіўленьне або насьцярожанасьць, але так склалася, што я праграмна стаўлюся да сваіх ідэй. Гэта якасьць характэрная хутчэй для музыкаў, можа быць, для пісьменьнікаў, калі бярэсься за ідэю, на ажыцьцяўленьне якой трэба паўжыцьця. Толькі «Сонца», адзін з фільмаў тэтралёгіі, заняў дзесяць гадоў майго жыцьця. Дык жа і ўся яна – адзін вялікі праграмны твор. Большасьць рэжысэраў баяцца падобных рэчаў, ня ведаючы, які іх чакае стан, настрой у будучыні, як складуцца адносіны з ўладнымі людзьмі, з прафэсійным асяродзьдзем. Яны баяцца памыляцца, зваліцца, таму што падымацца ўжо цяжка. Так што мала хто рашаецца на вялікія, сур’ёзныя, адказныя ідэі і рэчы. Гэта датычыць амэрыканцаў, эўрапейцаў, а нашых і пагатоў. Таму мая тэтралёгія і здаецца такой аб’ёмнай. Але гэта – элемэнтарная рамесная праца, дасьледаваньне чалавека, у якога ёсьць у руках прафэсія. Дай Бог, калі яна акажацца важная для людзей. Разумею, што эстэтычна магу не супадаць ні з кім. Але важна, каб прадмет, пра які я кажу, прастору, часовыя рамкі дзеяньня былі патрэбныя людзям для разважаньня, жыцьця, досьведу.

РС: Значыць, улада сама па сабе ніякім дэманізмам для вас не валодае?

Паўсюднае невыкананьне канстытуцыйных нормаў, у тым ліку і самім народам – адна з нашых каранёвых праблем

Аляксандр Сакураў: Абсалютна не. Я быў блізка знаёмы з Барысам Мікалаевічам Ельцыным, быў зь ім у самых розных сытуацыях. Мы часта і шмат размаўлялі, сустракаліся. Я пэрыядычна сустракаюся і зь цяперашнім прэзыдэнтам краіны. У мяне няма ніякага страху перад ўладнымі людзьмі, кожнага зь іх бачу проста як нейкую мужчынскую індывідуальнасьць. У гэтым мужчыне закладзены такі архетып, у іншым – іншы. Разумею, чаму ў адным выпадку Ельцын паступіў так, у іншым – інакш. Чаму ён дырыжыраваў аркестрам у Бэрліне... Бачу ўсё гэта, зыходзячы з характару дадзенага чалавека. Як, напэўна, і любы з нас.

РС: Звычайнаму чалавеку, абываталю, які не валодае вашым асаблівым рэжысэрскім зрокам, бачыць, у прынцыпе, нічога не абавязкова, акрамя максымальна ўмоўнай і ідэалягізаванай карцінкі ў «скрыні».

Аляксандр Сакураў: Я не ацэньваю свае здольнасьці асабліва высока. Генэтычна гэта ніяк не абумоўлена. Мая сям’я вельмі простая, многае з адукацыі, якое мне хацелася атрымаць, я не атрымаў зусім. Шмат чаго ня ведаю і ня ўмею. Таму не магу сказаць, што я – той самы мэдыюм, які валодае нейкімі унікальнымі здольнасьцямі. Проста раблю тое, што магу і адчуваю.

Уладзімер Пуцін і Аляксандар Сакураў, 2011 год
Уладзімер Пуцін і Аляксандар Сакураў, 2011 год

РС: Але калі ў вас ёсьць здольнасьць прамацаць нейкі архетып чалавека, то, бачачы, скажам, таго ж Пуціна, вы можаце паспрабаваць адгадаць пэрспэктыву, у якую гэты архетып, матрыца перарасьце ў будучыні? Тым больш што вашы адносіны зь цяперашняй уладай – зусім ня самыя радасныя.

Аляксандр Сакураў: Так, ня радасныя. Але я – чалавек абсалютна прадказальны. Ніякіх іншых інтарэсаў, акрамя творчай працы і калясальнай трывогі за бацькаўшчыну, у мяне няма. Тым больш няма інтарэсаў маёмасных. Але трывога за тое, што зараз адбываецца на радзіме, ёсьць велізарная. Я нават цяпер адкрыта падтрымаў апазыцыйнае «Яблоко», хоць заўсёды стараўся не ўдзельнічаць у падобных працэсах.

РС: Вы сур’ёзна лічыце, што «Яблоко» можа хоць нешта ў краіне зьмяніць?

Народ пастаянна шле паведамленьні кіруючым вярхам: «Ваша дэмакратыя нам надакучыла. Нам яна не патрэбная»

Аляксандр Сакураў: Я гэта зрабіў толькі таму, што ўпэўнены: у парлямэнце маёй краіны павінны быць прадстаўлены ўсе, у тым ліку тыя, хто настойвае на захаваньні жорсткіх канстытуцыйных нормаў. «Яблоко» якраз на гэтым настойвае. Татальнае, паўсюднае невыкананьне канстытуцыйных нормаў, у тым ліку і самім народам – адна з нашых каранёвых праблем. Я шмат гаварыў асабіста з прэзыдэнтам краіны і заўсёды бачыў, што ён абсалютна ўсё ведае. Калі мы рабілі «Фаўста», мне давялося шукаць грошы з усіх бакоў, таму прынёс яму свае рэжысэрскія распрацоўкі, эскізы, фотапробы, усё, што ў мяне было. Мы цэлую гадзіну зь ім размаўлялі, ён уважліва гартаў усе дакумэнты кінэматаграфічныя, каштарысы, задаваў абсалютна прафэсійныя пытаньні. І потым, у іншых выпадках, калі мы зь ім сустракаліся, ён заўсёды быў вельмі пэўны і прафэсійны. Паўтараю, ён усё ведае.

РС: Але калі ён сапраўды ўсё ведае і гатовы да дыялёгу, чаму ў нешматлікіх разважных людзей, якія яшчэ засталіся ў краіне, ствараецца адчуваньне, што яна ляціць у тартарары?

Аляксандр Сакураў: Ну, чаму ж?! Мне здаецца, яму ўвесь час паведамляюць, што нашым людзям любая дэмакратычная канструкцыя не патрэбная. Увесь час шлюць намёкамі або наўпроставымі дзеяньнямі падобныя паведамленьні. Дружныя галасаваньні за «Адзіную Расею», малая яўка на выбарах і т. д. Усё гэта – знакі таго, што народ кажа прэзыдэнту: «Ваша дэмакратыя і падобныя гульні ў цэлым нас не цікавяць». І што ж ён павінен рабіць у падобнай сытуацыі?

РС: Ён так наіўны, што верыць падобным мэсыджам? Вы ж сьцьвярджаеце, што Уладзімір Уладзіміравіч у курсе ўсяго.

Адно з самых вялікіх маіх расчараваньняў – менавіта Эўропа

Аляксандр Сакураў: Прэзыдэнт вымушаны дзейнічаць на падставе той інфармацыі, якую яму паведамляюць «зь месцаў». Ён што, павінен пачаць ажыцьцяўляць дэмакратычныя рэформы і зьмены супраць гэтай гіганцкай масы людзей, пра якую ідзе гаворка? Яны ж першыя і ня будуць выконваць законы і прытрымлівацца дэмакратычнай канстытуцыі. Чаму не ажыцьцяўляюцца многія рэформы, здавалася б, гэтак неабходныя? Таму што ніхто з кіраўніцтва краіны ня верыць, што яны будуць падтрыманыя насельніцтвам. Народ пастаянна шле паведамленьні кіруючым вярхам: «Ваша дэмакратыя нам надакучыла. Нам яна не патрэбная».

РС: Дык жа яе тут ніколі і не было!

Аляксандр Сакураў: У рэальнасьці, можа, і не было, але некаторыя яе ўзоры дэманстраваліся даволі выразна.

РС: У падобнай, далёка не для ўсіх камфортнай сытуацыі немалы лік цалкам пасьпяховых рускіх, у тым ліку і з творчага асяродзьдзя, вымушаны пакідаць Расею. Вы самі не задумваліся над гэтым? І чым гэта можа абярнуцца для краіны ў найбліжэйшай будучыні?

Аляксандр Сакураў: У апошні час я і сам, на жаль, усё больш працую не ў Расеі. Вось зараз паставіў спэктакль на італьянскай мове, «Франкафонія» была на нямецкай і францускай. На жаль, так, шмат хто зьяжджае.

РС: Дарэчы, ваш фільм «Франкафонія» прысьвечаны бясконца важнай, відавочна, для вас думцы аб прыярытэце мастацтва над палітыкай. Гісторыя і палітыка, абедзьве тут паўстаюць як нейкі «сьпіралепадобны абсурдысцкі фарс», паводле заўвагі крытыка Андрэя Плахава. І адзіны пачатак, які цэмэнтуе чалавецтва – гэта культура, якая базуецца на эўрапейскіх каштоўнасьцях. Не рэлігія, ня нейкая ўмоўная «духоўнасьць», не тым больш мітычныя «скрепы», прапанаваныя нам сёньняшняй РПЦ, але менавіта культура, зь якой і ўлада, гісторыя і царква часьцяком так бесцырымонна і дружна распраўляюцца. Я правільна разумею вашу думку?

Як сацыяльны арганізм расейскі народ церпіць поўны крах

Аляксандр Сакураў: Так, правільна. Але цяпер, у тым стане, у якім знаходзіцца Эўропа, наўрад ці гэта можна лічыць абнадзейлівай ідэяй або прапановай. Наогул, адно з самых вялікіх маіх расчараваньняў – менавіта Эўропа. Калі яна пачне «сыпацца», мы ня выстаім. Расея ўжо ня можа быць ранейшым стаўпом, калосам. У яе ня хопіць на гэта ўнутраных рэсурсаў.

РС: А з вашага пункту гледжаньня, яна ўжо цяпер не зьяўляецца тым самым калосам, які рассыпаецца?

Аляксандр Сакураў: У мяне няма такога адчуваньня. Калі я ежджу па краіне, то бачу людзей, якіх вельмі люблю і якім спачуваю. Узяць хоць бы нядаўнія Варонеж, Сыбір, Сахалін... Там я сустракаю людзей, моладзь, якой захапляюся. У гэтым сэнсе яна мне бліжэй Эўропы, але як сацыяльны арганізм наш расейскі народ церпіць поўны крах. Перад тварам палітычных катэгорый і праблем ён абсалютна разгублены.

РС: Кажучы пра народ, вы як быццам не заўважылі таго, з якой радасьцю ён успрыняў цяперашнюю рэканструкцыю сталінскай ідэі. А з кожным днём яна становіцца ўсё больш актуальнай.

Аляксандр Сакураў: Я ня думаю, што яна носіць гэтак маштабны характар. Прынамсі, пакуль. Мяне значна больш можа насьцярожваць і трывожыць палітызацыя Царквы і атрыманьне ёю адной за другой палітычных функцый і правоў. РПЦ сёньня мае іх нямераную колькасьць. Гэта вельмі непакоіць, таму што пры наяўнасьці падобнай дыспрапорцыі такі ж аб'ём палітычных правоў запатрабуе для сябе мусульманскае насельніцтва. Такім чынам, насьпявае вялікі канфлікт, і ён адбудзецца проста непазьбежна. А рэлігійная вайна ў Расеі будзе значна страшнейшай за любую грамадзянскую. Там дасягнуць якой бы там ні было дамоўленасьці немагчыма, забіваюць насьмерць. Акрамя таго, трэба ўсьведамляць, якую жорсткую, трывалую структуру ўяўляе зь сябе мусульманская дактрына. Мы гэта бачым па чачэнскай сытуацыі, дзе нават самі мусульмане часам перастаюць разумець, на якім яны сьвеце. Дастаткова ўспомніць іх кіраўніка, які выйшаў тут нядаўна ў нейкіх сярэднявечных рыцарскіх дасьпехах... Нават сьмешна! Словам, калі пачынаецца такое пераразьмеркаваньне ўлады, гэта значна страшней. У 1917 годзе народ крышыў цэрквы, таму што ў яго ўяўленьні (і справядліва) яны былі гэтак жа адказная за крах Расейскай імпэрыі, як і ўся адміністрацыя цара. Калі пачалася агульная дэструкцыя, народ стаў зь некіравальным гневам разбураць ўсю праваслаўную сыстэму, рабаваць храмы, расстрэльваць, зьнішчаць бедных манахаў і т. д. Той жа самы народ, які яшчэ зусім нядаўна разьбіваў свой лоб у руплівых малітвах. Усё гэта – адплата за празьмерную блізкасьць Царквы да палітыкі і страту пры гэтым усякай асцярожнасьці. Ня кажучы ўжо пра мудрасьць. І зараз мы так блізкія да падобнага, як ніколі.

Рамзан Кадыраў на ўрачыстым вечары, прысьвечаным сьвяткаваньню Дня чачэнскай жанчыны
Рамзан Кадыраў на ўрачыстым вечары, прысьвечаным сьвяткаваньню Дня чачэнскай жанчыны

Але я – вельмі рускі чалавек. Руская мова для мяне – радзіма. Але, вядома, мне страшна. Буду працаваць там, дзе будзе магчымасьць рэалізаваць мае ідэі, пакуль хопіць фізычных сіл. Але жыць і вяртацца – у Расею. Хачу быць акружаным людзьмі, якія гавароць на любімай маёй мове, людзьмі, у якіх ёсьць такія ж недахопы, перажываньні, як і ў мяне. Тымі, хто гэтак жа бясьсільны перад тым, што адбываецца сёньня. Бяз працы жыць я ня ў стане. Гэта няправільна, таму што дзеля магчымасьці працаваць я перавярнуў усё сваё жыцьцё.

У мяне дома ў перадпакоі вісіць папера "Правілы паводзін у выпадку арышту"

Вядома, не хочацца паўтараць сумны досьвед расейскіх мастакоў, пісьменьнікаў і філёзафаў пачатку ХХ стагодзьдзя, адпраўленых у ГУЛАГ. Але ў мяне ёсьць адно цьвёрдае перакананьне: якое б ні было ў мяне крытычнае стаўленьне да існуючай сыстэмы, да ўлады, лічу, што пакуль я расейскі чалавек, нясу тую ж самую адказнасьць за тое, што адбываецца, як і ўладныя структуры. У сілу сваіх магчымасьцяў падтрымліваю праваабарончы рух, часам ўмешваюся ў палітычныя працэсы. Лічу, што кожны з нас, у каго ёсьць хоць нейкія сілы, мужнасьць, цярпеньне, павінен абавязкова ў гэтым працэсе ўдзельнічаць. Трэба весьці перамовы з уладай на ўсіх яе узроўнях. Гэта ўсё роўна што лекар, які трапляе ва ўмовы калясальнай эпідэміі, дзе нічога, здавалася б, ужо ня зробіш. Можа, яму трэба адтуль проста зьехаць у месцы, дзе ён яшчэ можа быць карысны, каму-небудзь дапамагчы? Але чамусьці ён застаецца. Колькі мы ведаем такіх прыкладаў? Гэта не гераізм, проста нейкае маральнае якасьць. Пры гэтым я выдатна разумею ўсіх, хто зьехаў і ня вяртаецца ў Расею. Мне вось зараз трэба будзе падобнае вяртаньне, і я зноў палячу з Італіі зь велізарнай трывогай. Бо я ад’яжджаў з адной краіны, а вярнуся ў іншую. І так заўсёды. Я нават пра гэта Пуціну казаў, што, сядаючы ў самалёт, які накіроўваецца ў Піцер ці Маскву, заўсёды знаходжуся ў трывозе. У турбоце за тое, якімі гіганцкімі тэмпамі і як неасьцярожна ўсё мяняецца ў краіне кожны тыдзень! Кожны тыдзень адбываюцца сытуацыі, амаль раўназначныя рэвалюцыйным.

РС: І што ён вам адказваў?

Аляксандр Сакураў: Часьцей за ўсё маўчаў, ніяк не камэнтаваў... Нестабільнасьць ва ўсім – у эканоміцы, у заканадаўчай дзейнасьці, у сацыяльных працэсах, становішчы моладзі, палітычных партый, палітычнай апазыцыі. Усюды і скрозь – падзеі, якія прымушаюць сьціскацца, напружана чакаць, што вось-вось і цябе таксама... У мяне дома ў пярэднім пакоі вісіць папера «Правілы паводзін у выпадку арышту». Вельмі хачу, каб у мяне на радзіме пачалася чалавечае жыцьцё. Хоць зразумела, што сам я да гэтага ўжо не дажыву.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG