Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці пісалі пісьменьнікі «ў стол»?


Зьміцер Бартосік
Зьміцер Бартосік

«Ну як табе беларуская сталіца?» — спытаў я ў аднаклясьніка, які з нашага Гомеля ўпершыню зьезьдзіў у Менск.

На двары — восень 1982 году.

«Жах, — адказаў таварыш. — Шырокі пусты праспэкт. Бясконцы дождж. Шэрыя дамы да далягляду. Нават зялёныя дрэвы ўздоўж тратуараў таксама здаюцца шэрымі. А ў тых дамах змрочных пісьменьнікі сядзяць». — «Чаму пісьменьнікі?» — «Ну а хто ж яшчэ? Толькі пісьменьнікі там і жывуць. Сядзяць у гэтых шэрых дамах суткамі і пішуць усякую х…ню на беларускай мове».

Я разгарнуў падручнік беларускай літаратуры. Адтуль зь непрыхаванай агідаю глядзеў галоўны беларускі байкапісец. Я ўявіў гэты твар у вакне шэрага сталічнага гмаху. І мне надоўга перахацелася ехаць у сталіцу БССР.

Той даўні дыялёг я успомніў, пераглядаючы тэксты сваіх падарожных перадач. Колькі незвычайных гісторый мне распавялі людзі, большасьці зь якіх ужо няма ў жывых. Якія падчас Другой сусьветнай вайны адбываліся драмы! Што за неверагодныя сюжэты закручваліся. Бяры любы і пішы.

Апавяданьне, як байцы Арміі Краёвай расстралялі беларускага настаўніка. Аповесьць, як на Першамай савецкія партызаны спалілі панскую сядзібу разам зь вялікай сям'ёй. П'есу, як п'яны савецкі афіцэр на вызваленай ад гітлераўцаў тэрыторыі расстрэльваў ні ў чым не вінаватых сялян. Раман, як былы савецкі афіцэр па вайне стварыў антысавецкі атрад, наводзячы жах на ўсю ваколіцу. Дасьледваньне, як былыя школьнікі, пасаджаныя ў ГУЛаг за напісаньне антысталінскіх вершаў, вярнуўшыся зь лягера, хочуць адпомсьціць былому стукачу. Як... Зрэшты, гэтых гісторый безьліч. І кожная зь іх даводзіць, што не было падчас апошняй вайны такой сілы, якую б беларусы маглі адназначна назваць «нашы».

Гэтыя і дзясяткі іншых гісторый былі вядомыя ў падрабязнасьцях і гадоў сорак таму. Калі маім суразмоўцам было не пад дзевяноста гадоў, а па пяцьдзясят. І крыўды іхныя былі жывыя. Як можна было, валодаючы такім матэрыялам, нічога не напісаць? Няўжо адно з-за таго, што жылі ня толькі ахвяры, але і крыўдзіцелі?

Я ўявіў гэтых пісьменьнікаў з далёкіх васьмідзясятых. Жыхароў Ленінскага праспэкту.

Вось адзін азызла сядзіць у рагавых акулярах перад друкаркай і, гледзячы на шэры краявід за вакном, піша апавяданьне пра старшыню калгаса, які заснуць ня можа, усё варочаецца — як там азіміна? А вось другі, без чарнавікоў строчыць аповесьць пра сустрэчу вэтэранаў у мясьцінах баявой маладосьці: «Вось тут, дзеткі, у гэтай зямляначцы і адбылася самая важная падзея ў маім жыцьці. Тут я ўступіў у партыю!» А трэці лоўка майструе нарыс пра навабудоўлі, дзе абавязкова «цягнецца ў мірнае неба наш вечна малады горад сваімі сьветлымі паверхамі». (Вы заўважылі, як камічна выглядае беларуская мова ў крывым люстэрку сацыялістычнага рэалізму? Як прыгажуня ў «Пакоі сьмеху».)

І што? Нікому зь іх не карціць пасьля ўсёй гэтай муці напісаць хоць абзац праўды? Ды ня веру!

Ня веру, што ніхто зь беларускіх літаратараў не пісаў у стол. Бо што магло ім перашкодзіць? Боязь, што выганяць з партыі? Страх, што стол забяруць? Разам з кватэрай у сталічным доме? Расстрэлу ўжо можна было не баяцца.

А, можа, ня ўсе сталы яшчэ ўскрытыя? Можа, удовы і дзеці тых беларускіх пісьменьнікаў нешта ад нас хаваюць? І некалі нас чакае сапраўднае адкрыцьцё?

Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG