Андрэй Адамовіч, «Таўсьціла і лешч», Логвінаў, 2015.
Наагул, калі пачынаць ад пачатку, ab ovo, ад яйка, то наймаладзейшы з трохсот беларускіх літаратараў-Адамовічаў увайшоў у аналы кнігай «Дзень паэзіі, сьмерці дзень», а менавіта радкамі:
Чухаю яйцы
Чухаю яйцы
Чухаю яйцы
Займела баба клопатаў з курынымі пладамі. Кансэрватары абяцалі ператварыць яйцы ў яечню. Астатнія пляскалі ў ладкі, і сваімі слэм-аплядысмэнтамі заглушылі вартасьць кніжкі. Яна і дагэтуль сіратліва стаіць на палічках кнігарні Ігара Логвінава, хоць тонкай і крохкай, як шкарлупіньне, паэзіі там больш, чым дастаткова. Але пра амбівалентнасьць кнігі «Дзень паэзіі, сьмерці дзень» амаль ніхто ня ведае, бо чытаць кнігі ў нас цяпер ня модна, лепш пра іх ляпаць языком. Хто чытаў Андрэевы вершы пра сына, пра страх сьмерці і жаданьне поўнай ізаляцыі, хто чытаў яго безабаронную інтымную лірыку? Ніхто.
Пра існаваньне празаіка-(Андрэя) Адамовіча я, зрэшты, даведаўся значна раней: ясна памятаецца прэзэнтацыя часопіса «Паміж» у 2003 годзе ў Музэі гісторыі кіно, дзе Зьміцер Плян, махаючы разьбітай бутэлькай-ружачкай, чытаў свае таксыдэрмічныя творы, а Ільля Сін, заматаны ці то ў бінты, ці ў туалетную паперу пад скрыгатлівыя згукі скрыпкі раскідваў па залі сырое мяса з крывёю. У тым самым прэзэнтаваным нумары выйшла «спроба раману» Сьцяпана Панаева (ён жа Андрэй Адамовіч), перакладзенага, здаецца, з расейскай мовы Валянцінам Акудовічам. У адрозьненьне ад прэзэнтацыі яснага ўяўленьня пра тую спробу ў галаве не адклалася — занадта хітрамудрыя і экспэрымэнтальныя былі, мусіць, тыя адамовічаўскія найгрышы.
Вось жа, навэлаю «Таўсьціла і лешч» Андрэй Адамовіч павяртаецца да каранёў сваіх. Амплюа ён за гэтыя гады займеў, як вышэй сказана, амбівалентнае: ніколі не зразумееш, наколькі ён сур’ёзны ў сваёй сур’ёзнасьці і ці сьмяецца, сьмеючыся.
Уся гэтая дваістасьць паэтыкі відавочная і ў новай кніжцы.
Адразу зразумела, што кніга наскрозь парадыйная — найперш у дачыненьні да гэмінгуэеўскага «Старога і мора». Нястрымнае рэфлексаваньне героя-чужаніцы, адстароненага ад усяго і ўсіх, зацыкленага на сваёй мэце, якой ён ня можа супрацьстаяць — пародыя на экзыстэнцыялістаў. Россыпы хрысьціянскіх знакаў-сымбаляў у тэксьце таксама нібы пераймаюць поцяг беларускай прозы да пост-быкаўскіх «знакаў бяды». Адсылкай да беларускай празаічнай клясыкі выглядае і наладаванасьць кніжкі спэцыяльнай рыбалоўнай тэрміналёгіяй, празь якую бывае сям-там нават цяжка прадзерціся — намёк на адмысловую архаізацыю аповеду, прынятую ў беларускай прозе 1960-х. Кпінамі і сьцёбам выглядае і канцоўка, якая цалкам дэзавуіруе ўсё напісанае да таго — як быццам сьмеючыся з нашага брата-чытача зробленая, яна гаворыць: «Што, брат, зьеў? Га? Ідзі дамоў!».
То бок на эстэтычнай паверхні гісторыя пра тоўстага нехлямяжага рыбака, які на загад жонкі васьмідзясяты раз едзе зь сябрамі лавіць ляшча і такі ловіць яго, выглядае цалкам у рэчышчы «беларускага кампостмадэрнізму» (здаецца, аўтарка тэрміну — Тацяна Заміроўская).
Але калі чытаць кніжку ў іншым рэгістры, сытуацыя паўстае дыямэтральна супрацьлеглай.
Зь першай старонкі цябе не пакідае ўражаньне, што гэта ня «казка пра белага бычка» — улюбёны жанр найноўшай беларускай прозы. То бок узьнікае гнятлівы эфэкт пазнаваньня рэчаіснасьці — натапырваюцца вушы і насьцярожваюцца ў прадчуваньні цунамі ўнутраныя псыхічныя дамбы. І, як слушна адзначаў Віні-Пух, «гэтае ж-ж-ж — нездарма».
Я б акрэсьліў кнігу «Таўсьціла і лешч» скразной мэтафарай Караткевіча з «Ладзьдзі Роспачы»: «Таму што чалавек толькі тады чалавек, калі ён дзёрзка рве панылае наканаваньне і плюе на „спрадвечны“ закон». Уся навэла пакрокава рыхтуе цябе, разам з героем, да вызваленьня ад пэўнай наканаванасьці, ад прыкрай залежнасьці, груба кажучы — ад мэтафізычнага дэтэрмінізму, прычым самая залежнасьць прамалёўваецца аўтарам у некалькіх праявах: прывязанасьць да жанчыны, да сям’і (сына) і да ўласнай сьмяротнасьці. Таму надзвычай нетрывіяльная канцоўка абсалютна спакойна можа трактавацца ў поўным адрыве ад сартраўскай млосьці-цытаты і постмадэрнісцкага сьцёбу, бо выглядае натуральным разьвіцьцём сюжэту. То бок з таўсьцілам адбываецца літаральна тое самае, што і з валацугам у кліпе RADIOHEAD «Rabbit in Your Headlights»: упартае й мужнае змаганьне з асуджанасьцю ўрэшце прыводзіць слабога да перамогі над моцаю, вышэйшай за яго.
Такім чынам, празаічны дэбют, зь якім аўтар урэшце наважыўся афіцыйна (наколькі я ведаю, прозы ў яго ўжо напісана тры кіло) выйсьці на публіку, атрымаўся. Чытаць яго можна па-рознаму, але мне імпануе, што той hidden Adamovič, тая прыхаваная інтанацыя, якая жыве ў некаторых ягоных вершах, цяпер ёсьць ня толькі ў слупок, але і ў радок. І хай сабе жыве.
