Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Рада БНР як сымбаль беларускай дзяржаўнасьці


Івонка Сурвіла, старшыня Рады БНР
Івонка Сурвіла, старшыня Рады БНР

Тры пытаньні да трох аналітыкаў. Удзельнічаюць Алег Грузьдзіловіч, Валянцін Жданко і Сяргей Навумчык.

Навумчык: У канцы тыдня ў Нью-Ёрку адбылася 29-я сэсія Рады Беларускай Народнай Рэспублікі — якую часта называюць апошнім эўрапейскім «урадам у выгнаньні». Інфармацыя пра сэсію ізноў актывізавала дыскусію: што такое сёньняшняя Рада БНР — сымбаль ці дзейны палітычны інструмэнт? Альбо і адно, і другое разам?

Вось такі допіс карыстальніка фэйсбуку Віталя Станішэўскага зьявіўся нядаўна:

«Калі распачыналіся ініцыятывы з грамадзянствам БНР, калі Раду БНР і Сурвілу выводзілі ў публічную сфэру, то быў і скептыцызм. Якое, маўляў, дачыненне гэта мае да палітыкі? Які ў гэтым палітычны сэнс? Маўляў, эмігранты, нікім не выбраныя тут, без значнага уплыву. Такія думкі былі і ў мяне. Нават узнікла асацыяцыя са спадчыннасцю і манархізмам. Вось паўнамоцтвы ў Радзе перадаваліся з пакалення ў пакаленне, бадай, як нейкія князі і каралі. Але ж не князі і не каралі. Аднак... Што, уласна, дрэннага ў гэтай сімвалічнасці? Так, практычны эфект Рады БНР спрэчны у тым сэнсе, што гэта не той палітычны інструмент, не той палітычны рэсурс, задзейнічаўшы які можна дасягнуць значных вынікаў. Каштоўнасць Рады БНР менавіта ў яе сімвалічнасці. Ёсць рэальны інстытут, які вядзе сваю гісторыю ажно з 1918 г. Гэткія Захавальнікі каштоўнасцей. Камусьці можа быць забаўна, маўляў, вось ложа знайшлася. Але тым не менш, Рада звязвае цяперашні пункт часу з 1918 г., калі пачаўся значны этап. Як нейкі рыцарскі ордэн, які можа не моцна ўплываць на сітуацыю, але сваім існаваннем нагадваць пра даўнюю традыцыю і паказваць яе жывасць. І тым самым гэта нейтралізуе намаганні тых, хто легкадумна ці са злым намерам хоча абмежаваць напаўненне беларушчыны. Паказвае, што задума і пачын беларушчыны — нашмат большы. І, гледзячы відэазапісы з Івонкай Сурвілай, я бачу жывую сапраўдную беларуску з натуральнай мовай. І гэта дадатковы напамін, пра тое, што Беларусь стваралася такімі ж блізкімі, рэальнымі мясцовымі людзьмі, якія захацелі ўзяць лёс у свае рукі, тварыць сваё грамадства і сваю дзяржаву».

Сяргей Навумчык
Сяргей Навумчык

Наконт «спрэчнасьці практычнага эфэкту» Рады БНР можна якраз паспрачацца. Канечне, сёньня на двары не 1956 ці 1976 год, калі адзіныя, хто мог ў голас казаць пра права беларусаў на ўласную дзяржаву — гэта былі эмігранты, і менавіта Рада БНР каардынавала рэпрэзэнтацыю ідэі беларускай дзяржаўнасьці ў вольным сьвеце. Сёньня лідэры апазыцыі бесьперашкодна наведваюць і Брусэль, І Вашынгтон, іх прымаюць дэпутаты і міністры. Нарэшце, улічым і новыя інфармацыйныя тэхналёгіі — распаўсюджваць інфармацыю пра сытуацыю ў Беларусі можна зь Менску.

Звароты грамадзянаў ЗША — сябраў Рады БНР — да кангрэсмэнаў стымулявалі палітычныя рашэньні на высокім узроўні ў дапамогу беларускай дэмакратыі.

Але ведаеце, тут ёсьць істотная розьніца. Амэрыканскі кангрэсмэн сустрэнецца зь Лябедзькам, Статкевічам ці з Караткевіч, выслухае іх, паспачувае, а вось далей — далей ён зусім не абавязкова будзе дзейнічаць. Бо ён нічым не абавязаны беларускім дзеячам і ніяк ад іх не залежыць. А вось ад сваіх выбарцаў у штаце Нью-Джэрсі ці ў Агаё — ён залежыць цалкам. У ЗША існуе вельмі шчыльная сувязь паміж кангрэсмэнамі і іх выбарцамі. І я ведаю не адзін і ня два прыклады, калі звароты грамадзянаў ЗША — сябраў Рады БНР — да кангрэсмэнаў стымулявалі палітычныя рашэньні на высокім узроўні ў дапамогу беларускай дэмакратыі.

І яшчэ пра сымбаль. Ёсьць і яшчэ адзін аспэкт, пра які не хацелася б думаць, ня тое што казаць. Але выключаць такую верагоднасьць, на жаль, нельга. У выпадку, калі адбылася б анэксія Беларусі — Рада БНР засталася б адзіным легітымным прадстаўніком беларускай дзяржаўнасьці.

Нарэшце, я прыгадваю прысьвечаны Радзе БНР артыкул ва ўплывовым брытанскім часопісе Economist, дзе казалася, што сама па сабе наяўнасьць «ураду ў выгнаньні» красамоўна сьведчыць усяму сьвету, што ў краіне ня ўсё ў парадку.

І пытаньне да Валянціна Жданко, які, як я ведаю, добра абазнаны ў гісторыі Польшчы — а што для гэтай краіны азначаў урад у выгнаньні?

Валянцін Жданко
Валянцін Жданко

Жданко: Ня толькі для Польшчы, але і для іншых краін нашай часткі Эўропы пасьля 1918-га году, калі паўсталі паўнацэнныя незалежныя дзяржавы альбо толькі спробы іх, гэта быў вельмі важны пэрыяд гісторыі. Беларусам тут меней пашанцавала, чым іншым. Мы не здабылі той незалежнасьці, якую мела Польшча ў міжваенны пэрыяд, і краіны Балтыі. Тым ня менш для Польшчы, калі яна часткова страціла незалежнасьць — у пэрыяд Польскай Народнай Рэспублікі ўсё ж краіна мела незалежнасьць фармальную, хоць і залежала ад Масквы. Але для іх урад у выгнаньні быў сымбалем. Натуральна, што яны ня мелі паўнамоцтваў улады. Але для мільёнаў і мільёнаў палякаў гэта быў вельмі важны інстытут, гэта быў ідэал Польшчы, узор іншай Польшчы — альтэрнатыва! Гэта быў сымбаль Польшчы, да якой яны імкнуліся — часткі заходняга цывілізаванага сьвету. І ўрэшце рэшт тая Польшча перамагла. І высілкі тых людзей, якія працавалі на Захадзе, у Лёндане найперш, былі высока ацэненыя, яны вярнуліся ў Польшчу і занялі высокія пасады. У гэтым сэньсе гэтыя намаганьні не прапалі марна. Для сёньняшняй Беларусі таксама вялікае значэньне мае Рада БНР, асабліва ў цяперашніх крызісных умовах. Сярод вельмі многіх маладых людзей ёсьць вялікае запатрабаваньне на ідэал іншай Беларусі, вольнай і незалежнай.

Навумчык: А вось ідэалы БНР што, на ваш погляд, азначаюць для сёньняшняга пакаленьня? Што для іх дзень 25-га сакавіка?

Алег Грузьдзіловіч
Алег Грузьдзіловіч

Грузьдзіловіч: Я прыйшоў у канцы 80-х гадоў да ідэалаў БНР. Дзякуючы таму, што існавалі людзі, хоць яны былі за акіянам, але яны былі рэальныя людзі, яны падтрымлівалі агонь той паходні, якая была запаленая ў 1918-м годзе. Гэта стала доказам таго, што гэтая ідэя ня проста нейкая мара, але рэальнасьць, якую можна дасягнуць. Мяркуючы па маіх дзецях, знаёмых, моладзі, якую я ведаю, сапраўды ёсьць гістарычны прыклад, які падтрымліваецца дагэтуль. Гэта ня сымбаль, гэта сапраўды рэальная праца. У дадзены палітычны момант так атрымалася, з-за таго напэўна, што партыя БНФ саступіла лідэрства ў змаганьні за Беларусь ці па іншых прычынах, але для шмат каго менавіта вобраз і палітычная постаць Івонкі Сурвілы і тых, хто змагаецца разам з ёй у Амэрыцы, Эўропе — гэта дадатковы стымул, грунт, які большы, чым ёсьць тут. Каб працягваць барацьбу, каб захоўваць вернасьць ідэалам, дамагацца самім палітычнага посьпеху на гэтай дарозе.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG