Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Пяць студэнцкіх пратэстаў, якія зьмянілі гісторыю


Падчас пратэстаў у Кітаі ў 1989 годзе
Падчас пратэстаў у Кітаі ў 1989 годзе

Ня дзіва, што ўлады загадзя адказалі на магчымасьць студэнцкіх пратэстаў у Менску шматлікімі контрзахадамі. Гісторыя вучыць: не даводзьце студэнтаў да пратэстаў.

У сусьветнай гісторыі багата прыкладаў студэнцкіх пратэстаў — хіба ня столькі ж, колькі пратэстаў сялянскіх, буржуазных ці пралетарскіх. Часам студэнты проста адстойваюць свае правы, часам змагаюцца ня толькі за сябе, а за ўсё грамадзтва.

Беларускія студэнты зьбіраюцца ладзіць акцыю пратэсту, магчыма, ўпершыню за два дзясяткі год. Іх пратэст — супраць збору пабораў за пераздачы і пропускі. Наўрад ці на вуліцы выйдуць дзясяткі тысяч чалавек.

Але часта бывала і так, што з малых студэнцкіх пратэстаў вырасталі падзеі, што мянялі гісторыю. Вось некалькі прыкладаў.

Парыскі унівэрсытэт, 1229

Адзін зь першых студэнцкіх пратэстаў, зафіксаваных у гісторыі, прайшоў у Парыскім унівэрсытэце. Ён пачаўся з таго, што ў час гуляньняў напярэдадні сьвята Папяльца студэнтаў пабілі і выкінулі з тавэрны. Яны вярнуліся з дубінамі і зладзілі пагром. Студэнты, якія тады вывучалі багаслоўе і жылі па законах царквы, тады мелі недатыкальнасьць перад законам, але рэгентша Бланка Кастыльская дазволіла варце іх пакараць. Некаторых, выпадкова ці наўмысна, закатавалі да сьмерці.

Студэнты адказалі страйкам, і ці разьехаліся па іншых навучальных установах, ці паехалі па дамах, што ўдарыла па гарадзкой эканоміцы. У выніку ўнівэрсытэт атрымаў ад папы Грыгорыя IX булу «Parens scientiarum», што гарантавала незалежнасьць ад любой мясцовай улады і зьмяшчала яго пад папскую абарону. Забастоўка стала важным эпізодам барацьбы царквы і сьвецкай улады, адным з сымбалеў барацьбы «горада і мантыі» — то значыць, улады і студэнтаў.

Віленскі ўнівэрсытэт, 1831

Віленскі ўнівэрсытэт
Віленскі ўнівэрсытэт

Найстарэйшы ўнівэрсытэт Усходняй Эўропы нават пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай, нават пад расейскай уладай заставаўся цэнтрам нацыянальнай адукацыі Літвы. Таварыства філяматаў, «аматараў навук», пачалося як літаратурна-самаадукацыйная супольнасьць, у хуткім часе набыло палітычную і патрыятычную афарбоўку. У яго ўваходзілі Адам Міцкевіч, Ігнат Дамейка, Ян Чачот і многія іншыя славутыя сёньня беларусы. Расейскім уладам такое таварыства не спадабалася, «працэс філяматаў» са 108 падсуднымі стаў найбуйнейшым судом над студэнтамі тых часоў.

Але суды і пакараньні, відаць, ня вырашылі справу. У 1830-31 гадох запалала вялікае паўстаньне пад лёзунгам аднаўленьня Рэчы Паспалітай. Каб прыдушыць яго, Расея кінула немалыя сілы, адбылося нямала баталіяў. Цар западозрыў, што студэнты і выкладчыкі, якія яшчэ нядаўна ладзілі студэнцкія суполкі, бралі ўдзел у паўстаньні, і расфармаваў унівэрсытэт. Жорсткія меры да земляў Рэчы Паспалітай прывялі да наступнага, яшчэ большага паўстаньня 1863-64 гадоў.

Заходні сьвет, 1968

Пратэст студэнтаў у Францыі, 29 траўня 1968 году
Пратэст студэнтаў у Францыі, 29 траўня 1968 году

Эканамічны рост і адраджэньне пасьля крывавай Другой сустветнай вайны не далі сьвету жыць спакойна. У ЗША студэнты пратэставалі супраць Віетнамскай вайны, у Францыі — супраць беспрацоўя, у ФРГ — супраць жорсткасьці паліцыі адносна студэнтаў і за свабоду слова, у Мэксыцы — супраць неразумнай палітыкі прэзыдэнта, які траціў мільёны на Алімпіяду, нібы не заўважаючы беднасьць краіны, у Польшчы — ад пратэстаў супраць забароны спэктаклю па «Дзядах» Міцкевіча да барацьбы з урадам, які дзеля сяброўства з СССР змагаўся з уласнай культурнай спадчынай. Ранейшыя выступы студэнтаў у Чэхіі прывялі да нядоўгай Праскай вясны. У 1970-м амэрыканскія студэнты адказалі на расстрэл дэманстрацыі ў Кенцкім унівэрсытэце страйкам па ўсёй краіне, у якім узялі ўдзел 450 навучальных установаў, а сутыкненьні і пагромы адбыліся ў 16 штатах.

У канцы 60-х моладзь адчула сябе сапраўднай палітычнай сілай, студэнты выступалі ня толькі за свае акадэмічныя свабоды, але за сацыяльную справядлівасьць, мір у сьвеце і нонканфармізм, супраць пурытанскай маралі і расізму. Заходняму грамадзтву прыйшлося прыняць сьветапогляд, што вырас з пратэстаў моладзі: сьветапогляд больш левы, талерантны і вальнадумны.

Атэнскі палітэхнічны ўнівэрсытэт, 1973

Ад 1967 года Грэцыя жыла пад дыктатурай Хунты, пры рэжыме Чорных палкоўнікаў, які змагаўся з усім «надта лібэральным». Студэнты Атэнскай палітэхнікі выказалі пратэст супраць плянаў Палкоўнікаў умяшацца ва ўнівэрсытэцкія выбары. Паліцыя паспрабавала разагнаць дэманстрацыю — ды тая ў адказ ахапіла ўвесь цэнтар грэцкай сталіцы. «Вольныя асаджаныя» студэнты, якіх падтрымалі і іншыя атэнцы, пачалі будаваць барыкады, а паліцыя атрымала падтрымку войскаў і пачала страляць. У штурме ўнівэрсытэту задзейнічалі нават танкі, ахвярамі сталі 24 забітыя і тысяча параненых.

Як вынік — антыўрадавыя выступы па ўсёй краіне і ў рэшце рэшт падзеньне рэжыму, новая канстытуцыя, парлямэнцкая рэспубліка. Яшчэ доўгі час унівэрсытэты Грэцыі забаранялі ўваход паліцыянтам на сваю тэрыторыю — толькі з адзінагалоснай згоды рады выкладчыкаў і студэнтаў.

Цяньаньмэнь, 1989

Сыстэма Мао Цзэдуна ў Кітаі слабла ад канца 70-х, камуністычная краіна дазволіла сабе рынкавыя рэформы эканомікі і невялікую палітычную лібэралізацыю. Студэнты бачылі рэформы дома, назіралі за зьменамі за мяжой — і думалі, што Кітай у рэформах адстае ад сьвету, у тым ліку ад Савецкага саюзу зь яго палітыкай «галоснасьці». У 1989 годзе генсэк кампартыі Кітая Ху Яабан, якога лічылі шчырым рэфарматарам, памёр ад сардэчнага прыступу, што стала нагодай для чарговага сходу прыхільнікаў пераменаў.

На плошчы Цяньаньмэнь вырасла намётавае мястэчка, у якім поруч былі і студэнты, і інтэлектуалы, і простыя рабочыя, а пратэсты былі ўжо ня толькі супраць тармажэньня дэмакратычных рэформаў, а і супраць карупцыі, беспрацоўя, інфляцыі. Для разгону намётавага мястэчка ўлады ўжылі войскі, у тым ліку танкі для прарыву барыкадаў, расстрэльвалі дэманстрантаў без разбору. Кітайскі ўрад кажа аб дзьвюх сотнях ахвяраў, некаторыя праваабаронцы і гісторыкі налічваюць да сямі тысяч забітых. Кітай застаўся камуністычнай дыктатурай, у кітайскім інтэрнэце па запыце «Цяньаньмэнь» пакажуць што заўгодна акрамя расстрэлу дэманстрантаў, ды людзі памятаюць. Магчыма, дзякуючы пратэстам канца 80-х кітайскі ўрад пайшоў у рэшце рэшт на рэформы, дзякуючы якім сёньняшні Кітай — адна з галоўных эканомік сьвету.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG