Мікалай Паўтарак — адэсіт. Год таму ён страціў нагу на фронце, непадалёк ад Марыюпаля. Як і многіх іншых вэтэранаў, яго абходжвалі палітыкі, прапаноўвалі яму месца ў партыйных сьпісах. Адрозна ад іншых, Мікалай адмовіўся. У палітыку ён ісьці ня хоча ні цяпер, ні пасьля вайны. Калі вайна скончыцца, ён хоча перш за ўсё адпачыць. Купіць сабе домік, заняцца садоўніцтвам, спакойна падумаць пра будучыню. А пакуль што ён чакае, калі яму зробяць пратэз, каб адразу вярнуцца на фронт. Зь ім пагутарыў Астап Кармодзі.
— Як вы патрапілі ў войска? Вы добраахвотнік, кантрактнік, па мабілізацыі?
— Я як добраахвотнік трапіў у войска ў траўні мінулага года. У нас сфармаваўся адэскі батальён, пры першай жа магчымасьці я туды і трапіў.
— Што вас падштурхнула? Ці была нейкая канкрэтная падзея, калі вы сказалі сабе, што ўсё, я іду абараняць краіну?
— У мяне гэта пачалося з Майдана, таму ў любым выпадку я павінен быў пайсьці ў войска, далей працягнуць абараняць сваю краіну.
— Шмат было на Майдане з вашага рэгіёну?
— У сьнежні я выйшаў са сьцягам, напісаў «Адэса». У сьнежні ня так шмат было адэсітаў. А ўжо далей вельмі шмат адэсіты, яны займалі лідзіруючыя месцы, вельмі шмат сотнікаў было адэсітаў актыўных.
— У вас у сям’і па-руску кажуць або па-ўкраінску?
— Па-руску, але дзяцей я аддаў ва ўкраінскую школу.
— Калі пачалася вайна, калі Расея анэксавала Крым — ці стала для вас шокам, што расейцы напалі і прыйдзецца ваяваць з людзьмі, якія гавораць з табой на адной мове?
— Шоку не было, таму што гэта было зразумела яшчэ на Майдане, што супраць нас стаяць, гэта ўсё Расія прыдумала і гэта ўсё зрабіла. Я ўжо тады быў гатовы. Я нават да Майдана жонцы сказаў: «Зараз пайду Януковіча здыму, а потым Пуціна». Было зразумела і так, што гэта ўсё Расея творыць.
— Вы ўспрымалі калісьці Расію і Украіну як адзіную прастору, як брацкія народы? І калі было, то калі гэта скончылася?
— Гэта было, напэўна, у савецкія часы, у школе. Потым я пачаў пазнаваць гісторыю сваёй сям’і, колькі ў маёй сям’і загінулых, голадам замораных. Паволі зразумеў, што мы розныя людзі, розныя краіны і розныя народы.
— Вы сябе як ідэнтыфікуеце — як рускага ўкраінца, як рускамоўнага ўкраінца?
— Напэўна, я рускамоўны патрыёт. Я б, вядома, размаўляў бы на ўкраінскай мове, але няма магчымасьці патрэніравацца і вучыць. Спадзяюся, дзеці мае будуць гаварыць на сваёй роднай мове.
— А ў Адэсе няма курсаў ўкраінскай мовы для дарослых?
— Ёсьць, але ў сувязі з усімі падзеямі, не да курсаў. Я рускамоўны патрыёт нічым не горш, чым украінскамоўныя патрыёт. Больш важныя справы ёсьць цяпер.
— На фронце было цяжка ўпершыню страляць у людзей, якія з табой на адной мове кажуць, быў нейкі такі бар’ер?
— Як мой інструктар кажа, трэба адчуваць толькі ўдар прыклада. Гэта вайна.
— Які ў вас быў першы бой?
— Я сам снайпэр. У падрабязнасьці не магу ўдавацца. Сэктар М, зрабіў досыць дзейсны стрэл. Практычна на трэці дзень, як толькі трапіў у зону. Гэта Марыюпаль, пачынаючы з Шырокіна, і туды наверх да Павлапольскага вадасховішча.
— Вы бачылі расейскій войскі або ў асноўным даводзілася з сэпаратыстамі мець справу?
— Спачатку я быў у адэскім батальёне, мы займалі абарону. Калі перайшоў у іншы батальён, мы пачалі хадзіць на глыбінную разьведку да ворага. Калі нас раней абстрэльвалі на вялікіх адлегласьцях, яшчэ дзесьці ў студзені, нават у сакавіку, напэўна, то цяпер, у апошні час яны прапускаюць спачатку дазор, а потым асноўную групу расстрэльваюць. Гэта значыць почырк дзеяньняў ўжо кажа пра тое, што прафэсіяналы працуюць. Ясна, што гэта расейскія. Пасьля майго раненьня два двухсот адразу было, патрапілі ў засаду, і праціўнік быў на аўтамабілях «Тыгр» — гэта пра тое ж кажа, сэпаратыстам гэтыя машыны таксама не дадуць. Там танкі былі, а яны на «Жыгулях» езьдзілі — гэта ясна, а калі «Тыгры», то бачна, што гэта ўжо расейскія войскі. Знайшлі, калі пастаўкі дасьледавалі, заплечнік, набіты выбухоўкай з расейскай рацыяй. У сэпаратыстаў звычайна «кітайчыки», а тут ужо расейская рацыя, таксама шмат аб чым кажа. Цяпер ужо пачалі многія нашы разьведчыкі падрывацца на мінах.
— Гэта значыць раней не ставілі?
— Не, мы гулялі больш-менш свабодна, цяпер ужо так не атрымліваецца. Была сытуацыя, калі мы сустрэліся выпадкова з расейскімі войскамі вочы ў вочы, проста так атрымалася. Дзякуй Богу, што мы вярталіся назад, яны нас прынялі за сваіх, так як у нас не было ні нашывак, нічога. Пагаварылі. Адзін адышоў ад асноўнай групы, з намі размаўляў. У яго зьявілася падазрэньне, што мы ўкраінцы, але не стаў кіпеж падымаць, таму што разумеў, што і нас пакладуць, і яго пакладуць. Таму мы прыгожа разышліся ў розныя бакі.
— А пра што гаварылі?
— Спрабавалі яго спачатку пераканаць, што мы група Чэрапа, гэта значыць зь іх боку, дывэрсійная група, ідзем туды-сюды. Ён паслухаў спачатку. Але да нас падышоў наш камандзір не ў час, ён думаў, што гэта нехта з нашых, у таго вісеў сьцяг, камандзір яму кажа: «А што гэта за глупства вісіць?» З гэтага падазрэньні і пайшлі. Скончылася тым, што той заднюю проста уключыў, мы разышліся. Вось такая сытуацыя была.
— Гэта сэпаратысты былі ці кадравыя ваенныя?
— Гэта кадравыя ваенныя, было бачна па форме, па тым, як трымаюцца, з узбраеньнем усё добра, у нас такога ўзбраеньня няма.
— Мясцовае насельніцтва ў Марыюпалі, у Данецкай вобласьці, дзе вы ваявалі, як ставіцца?
— Калі я толькі туды прыехаў, то адчувалася, што нас успрымаюць як акупантаў. Праз год, дзесьці ў чэрвені, быў у Марыюпалі, відаць, як людзі спрабуюць праявіць да цябе ўвагу, паказаць, што яны за нас. Розьніца велізарная — тое, што было, і тое, што цяпер. Я думаю, калі так далей пойдзе, адсоткаў 80, 90, 100% будуць актыўна падтрымліваць.
— Як паставілася сям’я, як паставіліся сябры да таго, што вы добраахвотнікам пайшлі?
— Жонка мяне, натуральна, спрабавала не пускаць, у мяне чацьвёра дзяцей, разумела, што могуць там забіць. Проста мяне цяжка ўтрымаць, я на Майдан другі раз ад’яжджаў, жонка мяне не пускала, я яе паклаў спаць і зьехаў. Таму, калі я зьбіраўся ехаць на ўсход, яна зразумела, што я магу паступіць сапраўды гэтак жа, зьмірылася з гэтым і адпусьціла мяне. Таварышы неадназначна гэта ўспрымалі, большасьць зь іх на той момант былі па-сэпаратыску настроены. Таму спрэчкі, у дыскусіі уступалі. Цяпер яны больш-менш ляяльна да гэтага ставяцца, разумеюць, што адбываецца ў краіне. На той момант яны не разумелі гэтага.
— Гэта значыць мяняюцца настроі і ў Адэсе таксама, не толькі ў прыфрантавых рэгіёнах?
— Безумоўна. Я нядаўна быў на Дні незалежнасьці ў горадзе, паглядзеў, колькі людзей выйшла ў вышыванках. Відаць, што Адэса мяняецца. Гадоў 5-6 таму за вышыванку маглі і тварык падушыць.
— Як цяпер, вы адчуваеце — большасьць за Ўкраіну, або чакаюць Пуціна, або ім усё роўна?
— Стала больш людзей праяўляцца, якія за Ўкраіну. Яны, напэўна, і былі за Ўкраіну, проста баяліся гэта праяўляць. Тыя, якія супраць былі Ўкраіны, занялі нэўтральную пазыцыю, яны плаўна пераходзяць, эвалюцыянуюць, скажам так. Людзей [якія падтрымліваюць Украіну] больш, вядома, больш.
— У вашым атрадзе былі толькі добраахвотнікі або прызыўнікі таксама былі?
— На першы момант батальён быў створаны, такое адчуваньне, для таго, каб мы прайгралі вайну. Таму што добраахвотнікаў было працэнтаў 10-15, астатнія мабілізаваныя, з іх 50% было адкрытых сэпаратыстаў, якіх злавілі і туды засунулі, іх адразу пачалі прыбіраць. Але было відаць, што батальён створаны для таго, каб прайграць.
— Калі гэта зьмянілася, у які момант?
— У той момант, калі нас адразу на ўсход кінулі, па-сэпаратыцку настроены народ адразу напіўся да такой ступені ... Ці паўцякалі з войска, ці проста сталі так піць, што іх пачалі здымаць. Зьехалі больш-менш нармальныя ўжо на ўсход, а гэтыя засталіся тут, у Адэскай вобласьці.
— Тыя, хто па прызыву прыходзяць цяпер, гатовыя ваяваць? Матывацыя ў іх ёсьць пасьля года?
— Няма матывацыі, ужо менш добраахвотнікаў стала. Больш добраахвотнікаў стала менавіта з усходу, марыюпальцаў, з Луганску, з Данецку. Матывацыі няма, таму што там сьмешныя грошы плацяць. Плюс яшчэ, напэўна, з-за таго, што так дрэнна, цяжка праходзяць усе рэформы, людзі ня бачаць, за што ваяваць. Шмат добраахвотнікаў сышло з войска з-за гэтага: за каго мы будзем ваяваць, шыла на мыла памяняем? То бок, не вытрымліваюць таго, што няма зьменаў ніякіх. Хоць, я вам скажу, я бачу, што яны адбываюцца, не адразу ўсё павінна быць, нельга адным днём памяняць усю гэтую сыстэму. Яна карупцыйная, там усё роўна, хто там сядзіць, які прэзыдэнт, калі ў цябе начальнік ЖЭКа з адным і тым жа імем з Савецкага Саюза сядзіць, нічога не мяняецца. Пакуль мы начальніка ЖЭКа не зьнімем, нічога не зьменіцца. А прэзыдэнт — гэта справа такое.
— Гэта значыць, у прынцыпе вы лічыце, што ўрад больш-менш нармальна працуе, прэзыдэнт, усе гэтыя размовы пра «здраду» ня маюць падставы?
— Наконт ўрада ў мяне вялікае пытаньне і вельмі шмат пытаньняў да іх. Наконт прэзыдэнта ў мяне яшчэ ёсьць надзеі.
— Што вы думаеце пра варагаў, якіх у Адэсу даслалі, пра Саакашвілі, пра яго каманду? Ёсьць у вас надзея, што яны змогуць зьмяніць горад, зрушыць справу з мёртвай кропкі?
— Так, я да іх станоўча стаўлюся, таму што гэта людзі, якія ўжо маюць нейкі аўтарытэт, яны ўжо сябе паказалі. Я думаю, Саакашвілі захоча назад вярнуцца ў Грузію, стаць зноў прэзыдэнтам. Я так разумею, у Грузіі зараз прарасейскія сілы прыйшлі. Пакуль яны ўсё пераварыць, зразумеюць, што адбываецца, і ён на белым кані заедзе.
— Кім вы працавалі да таго, як пайсьці на Майдан і ў войска?
— Прыватным прадпрымальнікам, займаўся аўтапракатам.
— Вы дэмабілізаваліся?
— Зараз, як толькі зробяць пратэз, я назад іду ў часьць да сабе.
— Пасьля таго, як скончыцца вайна, вы плянуеце вярнуцца да ранейшай працы?
— Не ўпэўнены. Мне ў арміі падабаецца, цалкам магчыма, што я там застануся. Я яшчэ дакладна не вырашыў, там паглядзім, як яно будзе.
— Як вы думаеце, надоўга вайна?
— Я так думаю, што яшчэ паўтара года недзе. За паўтара года ў Пуціна скончацца сілы або народ яго прагаладаецца ледзь-ледзь, а яны ж галодныя непрадказальныя. У мяне такія разьлікі. Я першапачаткова разьлічваў, што тры гады будзе вайна. Мяркуючы па тым, што адбываецца, дзе-то да таго і ідзе.
— Дзе было цяжэй, страшней — на Майдане, калі там пачалі страляць, або ў войску?
— На Майдане. Я пасьля Майдана прыехаў, мне сны сьніліся, што там робіцца чорці што, я прачынаўся ў халодным поце. На вайне больш-менш, з такім стрэсам я з вайны не прыехаў, як з Майдана.
— Быў там момант, калі вам здавалася, што ўсё страчана ўжо і Януковіч застанецца, задушыць? Ці не было такога моманту, вы ўвесь час верылі, што вы яго скінеце?
— Сумневы, вядома, былі. І верылася, і сумневы, чаргавалася. Дзякуй богу, зьнялі паволі.
— У вядомай песьні гаворыцца, што ніколі мы ня будзем братамі. Будзе які-небудзь момант праз 50 гадоў, праз 100 гадоў, калі, магчыма, будуць калі не брацкія, то добрыя сяброўскія адносіны паміж рускімі і ўкраінцамі? Ці вы думаеце, гэта ў бліжэйшыя пакаленьні немагчыма?
— Ды не, я думаю, што вельмі хутка ўсё наладзіцца. Мы разумеем, што іх проста накруцілі. Яшчэ, вядома, засталіся імпэрскія замашкі, на гэтым адыгралі, накруцілі іх. Таму я думаю, гадоў 10-15, і ўсе стухнет. Гарачыя галовы астынуць, прасьцей стануць ставіцца. Гэта з палітыкамі трэба разьбірацца, з Пуціным трэба разьбірацца, зь іх ФСБ трэба разьбірацца. А людзі — справа такое. Сярод нашых таксама ёсьць, так што, іх расстрэльваць? Не, вядома.
