Папулярны гурт Rahis анансаваў выхад паўнафарматнага альбому пад назвай «Паміж сонцам і хмарамі».
Сынгл «Эўропа» ўжо зьявіўся ў сеціве, астатнія песьні стануць здабыткам галоснасьці неўзабаве. Як заявілі ў інтэрвію Свабодзе фронтмэны калектыву Дзяніс Філіпенка і Зьміцер Язьвінскі, адрозна ад папярэдняй іхняй кружэлкі 2010 году «Сшытак з тэкстамі ў малюнках» новая праца выйшла больш «дарослай і інтэлігентнай».
— Дзяніс, Зьміцер, ці адмыслова такі тэмп зададзены — адмяраць творчасьць пяцігодкамі? Проста як у кіраўніка дзяржавы...
Дзяніс: Ну, мы шырока, канечне, мысьлім, гэтага не аднімеш. Ажно да «тэрмінаў здачы»: у нас першы альбом пяць гадоў таму выйшаў 8 чэрвеня, дык цяпер страшна, што і другі глядзіць акурат у тую ж дату. Але думаю, што пастараемся ўсё ж завяршыць на гэтым тыдні, каб не цягнуць у лета. Так, Зьміцер?
Зьміцер: Ну, прынамсі ўсё ў стане, як кажуць, «вось-вось», дзіця павінна зьявіцца з дня на дзень. Песьні, зразумела, ужо гатовыя, даводзім да ладу тэхнічна.
Дзяніс: Што тычыцца паўзы, то зьвязана гэта і з асабістым, уласным жыцьцём. За гэтыя гады ў нашых сем’ях зьявіліся дзеткі: у мяне — Міра і Рада, у Зьмітра — Рычард. Таксама шмат часу вымагала ў сэнсе бацькоўскіх клопатаў. Дый увогуле такі ўзрост, што трэба было неяк прытармазіць, сёе-тое асэнсаваць.
— Як у спартоўцаў: «стрэлілі» на важным старце, нарадзілі ў перапынку — і зноў у творчы працэс.
Дзяніс: Кшталту таго. Але я думаю — і добра, што мы адразу не пачалі выдаваць усе песьні, якія зьяўляліся, абы хутчэй. Добра падумалі: штосьці падпісалася, падкарэктавалася за той час, які не стаіць на месцы.
Зьміцер: Самае галоўнае, што мы асабліва нічога і не абяцалі. А рабілася ў такім рэжыме, каб на выхадзе было найбольш якасна, каб людзям падабалася. Плюс музыка ня можа 100% жыцьця займаць. Таму надышоў пэўны пераломны момант. Бадай, у кожнага праз 5–7 гадоў наступае гэткі пэрыяд крызісу ці, як яшчэ лепш сказаць, калі адбываюцца ўнутраныя зьмены, калі карэктуецца сьветапогляд, калі фармуецца іншы падыход да музыкі. І прамінулыя 5 гадоў — хутчэй, якаснае «браджэньне». Гэта як садавіна дасьпявае да патрэбнай кандыцыі.
— Прачыніце хоць крыху закулісьсе. У назьве «Паміж сонцам і хмарамі» — зварот да сьветлых і трывожных вобразаў. Варта чакаць закліку да змаганьня зь «цёмнымі сіламі»?
Зьміцер: Калі ў дачыненьні да нашага альбома, то гэта ўсё ж ня націск на курок, а цаглінка на будучыню. Прынамсі, не рэвалюцыйны выбух, гэта пэўна. Гэтым разам будзе нават менш сацыяльных тэкстаў, чым у першым альбоме. Хоць, дзеля справядлівасьці, складана самому аб’ектыўна глядзець на вынік, неяк вызначаць кантэнт.
Дзяніс: Мне ўвогуле падаецца, што ад музыкі найперш павінна быць шмат эмоцыяў. Сяргей Міхалок бачыць гэта па-свойму, «папса» разумее сваё прызначэньне інакш. Мы ня робім ніякіх рэвалюцыяў, мы ствараем музыку. А тое, як і на каго яна ўплывае — залежыць ад кожнага паасобку. Хіба што нехта нешта адчуе ўнутрана, па стылістыцы. Нават калі штосьці чытаецца паміж радкоў — гэта, як кажуць, для ўнутранага карыстаньня. А заклікі? Каб зараз нават адбылася рэвалюцыя і перамаглі тыя, каму мы сымпатызуем, я б не сказаў, што грамадзтва наша гэта заслужыла. Бо далёка ня ясна, чым бы ўсё скончылася. І таму пакуль усё будзе так, як ідзе.
— У якасьці «нажыўкі» да альбома ў сеціве выкладзена песьня, збольшага ўжо вядомая, — «Эўропа». Яе зьяўленьне 14 траўня, у дзень 20-годзьдзя рэфэрэндуму, які фактычна разьвярнуў Беларусь ад Эўропы, — рашэньне прадуманае?
Зьміцер: Гэта, хутчэй, так супала, але мы не былі супраць такога супадзеньня. Мы яе першай выдалі, бо неяк яна больш цалейшай адразу падалася, гатовая да майстэрынгу, да «ўжываньня». Вось яе першую на «патэльню» выпякаць і закінулі. Астатнія — больш мудрагелістыя, самім да канца не зразумела, наколькі там усё дасканала. А вось «Эўропа» аказалася і гатовая першай, і мае больш выразны сацыяльны тэкст, чым астатнія песьні з альбома.
Дзяніс: Вядома, такая дата зь іншым падтэкстам быць і ня можа, таму пра гэта сьпяваецца ў тым ліку. Эўропа — гэта цывілізацыйны выбар, ён больш важны для нас, чым для іх. Гаворка насамрэч не пра тэрытарыяльную Эўропу, якая пачынаецца ад Берасьця. Песьня, скажам так, пра Эўропу, страчаную беларусамі. Так яна, у прынцыпе, стылістычна і прыдумлялася. Ці вернецца Эўропа ў сьвядомасьць беларусаў? А іншага выйсьця няма, дзеля гэтага мы ўсе тут і стараемся...
— Як ацэньваеце гэты 20-гадовы адрэзак? Ён трагічны ці, наадварот, павінен неяк мабілізаваць, салідарызаваць грамадзтва?..
Дзяніс: Я думаю, гэта адрэзак, які Беларусь і беларусы, па вялікім рахунку, заслужылі. Зрэшты, гэта ня першы выпадак такога вось пераходнага этапу — шмат гадоў увогуле без сваёй гісторыі былі як краіна. І фармаваньне беларусаў як нацыі далёка яшчэ ня скончанае: не адзін год яшчэ пройдзе, нямала іншых праблемаў паўстане, каб Беларусь стала хоць бы як суседзі — Польшча, краіны Балтыі. Украіна рухаецца крышачку інакш, там таксама бачная барацьба супярэчнасьцяў. Але прынамсі ўкраінцы вызначыліся, да чаго імкнуцца. Хіба праз усход Украіны можна пэўныя паралелі правесьці зь цяперашняй Беларусьсю. Якраз там нешта падобнае да таго, што ёсьць і ў беларускім грамадзтве.
Зьміцер: Насамрэч Беларусь — такая краіна, празь якую можна праводзіць паралелі і з Расеяй, і з Польшчай, і сапраўды, як сказаў Дзяніс, з асобнымі часткамі Ўкраіны. Але ў нас, як ні круці, свой шлях, свая гісторыя.
— Увогуле ці шкада страчаных гадоў? Вырасла цэлае пакаленьне, новая фармацыя, выхаваная на ідэалёгіі мінулага.
Дзяніс: Самая апошняя справа — сядзець і пра нешта шкадаваць. Ніхто ж па галоўцы не пагладзіць, калі зараз будзем ліць сьлёзы. Тое, што заслужылі, на што напрацавалі — усё гэта і ёсьць. На што бацькі нашы напрацавалі, нашы дзяды — цяпер і маем. Напэўна, і мы на нешта напрацуем, наша пакаленьне, адно што вынікі пабачым крыху пазьней.
Зьміцер: Важна, што вы пасееце зараз і што павінна празь нейкі час узысьці. Бо гэтыя 20 гадоў — так, нешта сеялася, але, хутчэй, нічога толкам і не ўзышло. Дакладней, узышло шмат чаго, проста збольшага ў выглядзе бур’яну, пустазельля. Але калі добра прапалоць, то наш гарод акультурыцца.
Дзяніс: Думаю, што якасьць урэшце пераможа. Насамрэч ідзе супрацьстаяньне людзей з пэўнымі прынцыпамі — і тых, у каго ніякіх поглядаў няма ўвогуле. На жаль, апошніх у нас ці ня большасьць, іхнія погляды сфармаваліся з тэлевізара. І вось чыя праўда пераможа, так карціна і зьменіцца.
— Можа, гаворка пра тое, што ў 1990-х грамадзтва папросту не дасьпела да незалежнасьці, калі так і не ацаніла падарунак лёсу?
Дзяніс: Дык гэта факт. Я кажу менавіта пра грамадзтва ў шырокім сэнсе, не пра асобных людзей, якія рабілі гэта на пачатку 1990-х. І якраз рэфэрэндум 1995 году вельмі яскрава паказаў, што многія аказаліся не гатовыя да незалежнасьці аж у такой ступені. Дый зараз, калі зь людзьмі паразмаўляць, шмат хто там і застаўся, жыве не цяперашнім, а тым часам.
— З сацыяльнай «актыўнасьцю» збольшага зразумела. А што на культурным фронце? Зьміцер, вы — зь Нясьвіжа, Дзяніс — зь Ліды. Нават на прыкладах экскаватарнай рэстаўрацыі на вашых радзімах мэханізм «клопату» пра гістарычную спадчыну відавочны. Але маю на ўвазе ня толькі помнікі архітэктуры...
Дзяніс: Так, мы паходзім з культурных, гістарычных мясьцінаў. Можа, і хацелася б адмахнуцца — ай, давайце ня будзем пра сумнае. Але ў галовах людзей, якія кіруюць краінай усе апошнія гады, усё цалкам адпавядае іхнім уяўленьням пра «рэальны летаадлік». Тое, што памянялі сьцяг, герб, пытаньне з мовай — усё гэта ў адным рэчышчы: зрабіць няхітры фасадзік і падаць як свой «адметны шлях». Тым ня меней, у гэтага папросту няма ніякай будучыні: як толькі тыя людзі адыдуць, усё, што яны напрыдумлялі, — таксама. Перакананы, што ў той ідэалёгіі няма будучыні, бо яна неэфэктыўная. Нафты ў нас няма, газу няма, грошай у эканоміцы, каб гэта далей працягвалася, таксама.
Зьміцер: Самае цікавае, што так званая «экскаватарная палітыка» робіцца пад сьцягам таго, каб прыцягнуць сюды замежных турыстаў, каб паказаць «росквіт» беларускай мадэлі. Вось гэта, канечне, парадаксальна. Паставіць шклопакеты ў Нясьвіскім замку і спадзявацца, што немцы прыедуць глядзець на гэта? У нас, дарэчы, будзе песьня ў альбоме, завецца «Мой горад», менавіта пра Нясьвіж. Досыць даўно напісаная, троху перапрацаваная. Зьявілася пасьля таго, як на Каляды здарыўся ў замку пажар. Мяне гэты момант назаўжды ўразіў, бо якраз у бабулі адзначалі сьвята, а яна жыве акурат ля возера. Выходзім і бачым, як палае замак. Прычым зачапіла па чалавечым фактары, бо ўсім было пофіг — замак стаяў ужо ўвесь разьбіты. І зьявілася такая песьня. Пісалася пра Нясьвіж, але за гэтыя гады складана нават пералічыць, якому гораду не дасталася ад катаклізмаў і рэстаўратараў.
Дзяніс: А замак у Лідзе — увогуле асобная тэма. Няма нічога, што сьведчыла б пра нейкае разуменьне, дзеля чаго яго наагул адбудавалі, «адрэстаўравалі». Думаю, хутчэй за ўсё, атрымалі грошы, нехта выбіў на культуру. А значыць, трэба асвоіць, нешта адбудаваць, разбудаваць, здаць наверх справаздачу. Зусім ня бачна, што гэта рабілі фанаты сваёй справы, культуролягі, апантаныя людзі.
— Дык што ў галовах цяперашніх беларусаў — сумесь «саўку» з расейскай экспансіяй?
Дзяніс: Думаю, што тут усё ж больш пазытыву. Згадваю 10–15 гадоў таму, дык, па-мойму, увогуле было цёмна і беспрасьветна. Прынамсі, людзі, якія размаўлялі па-беларуску, пэўна, ведалі адзін аднаго ў твар. Цяпер сытуацыя зьмянілася: нават калі паглядзець «Белсат», паслухаць Радыё Свабода, дык там новыя твары, даюць камэнтары, іх для сябе адкрываеш. Я ўжо нават не задаюся пытаньнем: навошта яны размаўляюць, дзе і як падтрымліваюць сваю беларускасьць? Прычым з самых розных сфэраў, ня толькі культурніцкі асяродак. І як па мне, то гэта вельмі добра.
Зьміцер: Напэўна, яшчэ адзін паказьнік — усе тыя моўныя курсы, якія былі, ёсьць і ўзьнікаюць надалей. Прынамсі, сьведчыць пра тое, што людзям гэта патрэбна. Хай сабе лякальны, эпізадычны фактар, але яскравы. Скажам, як лякмус на цяперашнюю сытуацыю.
— На чым трымаецца такі супраціў? Ці гэта нешта на генным узроўні? Калі няма беларускіх школаў, няма ўнівэрсытэтаў, сталага асяродзьдзя для кантактаў — адкуль падмацунак?
Зьміцер: Я лічу, што чым далей мы ў часе ад усяго савецкага, ад таго кантэнту, тым больш ідзе лягічнае, паступовае фармаваньне нацыі і дзяржаўнасьці. Чым далей, тым больш незалежнасьці ў галаве нават чалавека несьвядомага. Прынамсі, ад той замбаванай праслойкі людзі адколваюцца, прыходзяць да сьвядомасьці. Гэткая пакрокавая стадыя: ад несьвядомасьці — да разуменьня сябе ў часе і месцы.
Дзяніс: Дый нават калі тэлевізар глядзіш, усё роўна думаеш: тут — мы, тутэйшыя, а там — гэта ўжо зусім іншыя. Памятаю статыстыку, што ў Беларусі ледзь не 90% жыхароў ніколі не былі ў Расеі. Таму і лёгка навешаць ім усялякую локшыну: пакуль яны ў тэлевізары — сувязь зь «вялікім братам» ёсьць. Але, мне падаецца, з кожным годам нават у такіх людзей усё менш і менш цікавасьці, што там адбываецца. Нават тэлевізар так выхоўвае. Я яго не гляджу, але што трапляецца ў апошнія часы, дык відавочнае патрабаваньне: выхваляцца палітыкай, эканомікай, культурай. Увесь час супрацьпастаўляецца, што ў Польшчы, ва Ўкраіне, у Расеі. Кшталту — а ў нас найлепш. Ну дык людзі глядзяць і робяць выснову: Беларусь — сіла! Нават калі задача і не такая канкрэтная, яе выпадкова робяць. Бо ўладам трэба ж неяк сябе прыўзьняць: маўляў, паглядзіце, гэта ж мы ўсё зрабілі! Хоць насамрэч гэта робяць проста час і людзі.
— Наколькі паказальны ўкраінскі прыклад? Ці варта яго недаацэньваць, ці, наадварот, ідзе яшчэ не асэнсаваны ўплыў на Беларусь?
Дзяніс: Найперш, гэтыя падзеі яскрава паказалі, на што здольныя сілы, якія ня хочуць, каб Украіна ішла сваім шляхам. І, я думаю, нават у нашых вярхах добра зразумелі пагрозу: адчувалі сябе гэткімі напаўбагамі — усё ж нейкія грошы і рэсурсы ёсьць. А насамрэч атрымліваецца, што няма гарантыі нават уласнай недатыкальнасьці. Зноў жа, як паказаў прыклад Украіны, вонкавыя сілы захацелі і арганізавалі, каб брат пайшоў на брата. І калі раней яшчэ можна было сумнявацца, адкуль усё пайшло, то цяпер час прымушае радыкальна вызначацца — хто якіх поглядаў. Прычым ініцыятыва разуменьня ідзе нават не зь Беларусі. Самі беларусы ўсё больш выразна разумеюць, дзе «ватнікі», дзе сьвядомыя. Вядома, разьмежаваньне ў поглядах больш радыкальнае, чым яшчэ летась. Раней усё было больш роўненька.
Зьміцер: Ну, людзі, хутчэй, ня самі разьмежаваліся, людзей разьмежавалі. І гэта якраз тая статыстыка, які працэнт пад які ўплыў трапіць, хто найбольш рэагуе на «радыяцыю» з тэлевізара.
— З-за ўкраінскіх падзеяў раскалолася і музычная тусоўка. Калі карыстацца прапанаванай тэрміналёгіяй — на «сьвядомых» і «ватнікаў».
Дзяніс: Так, зразумела, бо наагул няма галіны, дзе б такое разьмежаваньне не адбылося. І хоць яшчэ ня так даўно «сьвядомыя» ўспрымаліся як гэткая «кучка маргіналаў», то цяпер якраз прадстаўнікі нашай папсы, якія ня хочуць лічыць сябе маргіналамі, стараюцца ўвогуле гэтую тэму абмінаць — шанцы прагнуцца сумнеўныя, дывідэндаў гэта адназначна не прынясе. Таму поп-музыка, якая фармальна недзе пры ўладзе, цяпер без асаблівага матэрыяльнага падмацунку. Выходзіць, у іх яшчэ больш складаная сытуацыя.
Зьміцер: Калі грамадзтва падзялілася, поп-сьпевакі хоць бы фармальна мусяць захоўваць нэўтральную пазыцыю. Яны, можа, і рады былі б начапіць георгіеўскую стужку ці яшчэ нешта, але ж каманды няма, яны ня ведаюць, што рабіць. Глеба разьяжджаецца, і ты павінен балянсаваць. Бо калі размаўляць пра музыку, яны страцілі свае пазыцыі з-за таго, што ўсё далей і далей адвальваюцца ад актуальнасьці. Таму ў іх, па ходу, і не пытаюцца ні пра якія погляды адносна палітычнай сытуацыі ўвогуле.
— Калі завяршаць тэму папулярнай музыкі, нядаўна ў Вене адгрымела «Эўрабачаньне», зноў жа, без заўважных дывідэндаў для Беларусі. Дык ці ёсьць што паказаць увогуле?
Дзяніс: Я думаю, тут як у выпадку з будаўніцтвам. Сядзяць і варожаць: трэба нешта збудаваць. То бок атрымаць грашовы рэсурс — а па нашых мерках гэта вельмі вялікія грошы — і як найхутчэй яго асвоіць. Аналягічная сытуацыя з «Эўрабачаньнем»: па вялікім рахунку, гэта нікому не цікава, але ж прызначаныя людзі мусяць «пілаваць» бюджэт, увесь час падвышаць стаўкі. Як было апошнія гады? Ах, ня трапілі ў фінал — грошай мала выдаткавалі. Зараз 2 мільёны атрымаем, усіх парвём. Зноў праляцелі — значыць, яшчэ больш грошай трэба. Па-мойму, гэта ўжо нікому не патрэбна, акрамя саміх арганізатараў «Эўрабачаньня» ў Беларусі. Трэш-конкурс проста, і ўсё.
Зьміцер: Адна парада — проста спакайней да гэтага ставіцца, і тады, можа, усё атрымаецца бяз траты нэрваў і грошай. І падрэзаць бюджэт, бо толку ад такога напампоўваньня ніякага.
— Тады гэта ня будзе цікава нават арганізатарам...
Зьміцер (сьмяецца): Дык што ўвогуле патрэбна? Перамога, запамінальны выступ і нейкая цікавая праграма — ці проста ўкладзеныя ў праект грошы і разьбітыя надзеі невядома на што?
Дзяніс: Як на маю думку, самае цікавае ва ўсім гэтым — усё ж бюджэт, які можна нейкім чынам разьдзярбаніць. А ўжо хто паедзе — дык яны і самі даюць зразумець, што абсалютна няважна. Вы там гурмой на адбор зьбірайцеся, а мы ўжо неяк вырашым, каго накіруем. Грошыкі адпрацавалі, аблажаліся, але каб ня трапіць пад раздачу, ляцяць новыя абяцаньні — у наступным годзе па-любому ўсіх абставім. Ну вось яшчэ порцыю атрымалі. І пакуль будуць даваць, столькі яны і будуць балавацца.
— Дзяніс, Зьміцер, вы ўжо досыць даўно працуеце разам, не надакучылі яшчэ адзін аднаму? Гэта я, канечне, жартам, але ж процьма гісторыяў пра разлады ў творчых тандэмах.
Зьміцер: Акурат сёньня ішлі, вызначаліся: трэба ў песьні сола ці не патрэбнае яно там зусім? «Цёркі» насамрэч ёсьць, але ж гэта нармальная зьява. Трэба проста мець асноўныя пункты гледжаньня агульныя, базавыя, а розныя дробязі — усё гэта працоўныя моманты. Калі ёсьць асноўны стрыжань, агульны погляд на жыцьцё, то ўжо складана пасварыцца з-за нейкай дробязі. Бо ведаеш, што ўсё робіцца дзеля агульнай справы і мэта ў нас адна. Бываюць спрэчкі і на рэпэтыцыях, і падчас творчага працэсу, але ж падсьвядома памятаеш: усё адбываецца дзеля чагосьці, дзеля таго, што мы самі і задумалі.
— Вы сябры ня толькі ў творчасьці, а і па жыцьці...
Зьміцер: Так, насамрэч трохі нават унікальная сытуацыя. Дзеня неяк у мяне запытвае: а ў чым, па вялікім рахунку, паміж намі розьніца? Пачалі лічыць, колькі разам граем і сьпяваем, дык не расстаёмся ажно ад 1999 году.
Дзяніс: Сапраўды, і інтэрнаты прайшлі, і найманыя кватэры. Цяпер зноў жа сем’ямі сябруем. А паміж гэтым музыку разам робім, сьпяваем разам, запісваем альбомы. Неяк вось так...
Гурт Rahis утвораны Дзянісам Філіпенкам і Зьмітром Язьвінскім пры канцы 1990-х, калі хлопцы навучаліся ў Дзяржаўным пэдагагічным унівэрсытэце на факультэце прыродазнаўства. Пачыналі з акустычных сьпеваў, а ў 2007 годзе пачалі выступаць з электрычнай праграмай. Праз год сьвет пабачыла першая студыйная праца — максі-сынгл з чатырох песень пад назвай «Празь Сеціва», у 2010-м выйшаў першы поўнафарматны альбом «Сшытак з тэкстамі ў малюнках». Неўзабаве чакаецца прэзэнтацыя новага альбома «Паміж сонцам і хмарамі». На клявішных музыкам дапамагае Аляксандра Клінцэвіч, на сола-гітары — Павал Вялічка, на бас-гітары — Грыня Заслаўскі, на бубнах — Саша Юхнавец. Гукарэжысэр — Віталь Кулеўскі.
