19 гадоў таму даведзеная да адчаю шматдзетная сям’я простых рабочых зь Ляхавічаў выправілася за акіян у пошуках кавалка хлеба і магчымасьцяў даць дзецям адукацыю. Там, у ЗША, Макаеды змаглі ня проста выжыць, а і трывала паставіць на ногі сваіх шасьцярых дзяцей. Натуральна, праз упартасьць і цяжкую працу дзеля дасягненьня мэты. Пра тое, як дасягнуць посьпеху ў Амэрыцы, на прыкладзе сваёй сям’і, уласнай кар’еры, а таксама пра беларускае жыцьцё ў Каліфорніі распавядае адна з дачок Макаедаў – Таня, якая працуе ў Галівудзе на кінастудыі Warner Brothers. Гэтымі днямі яна знаходзілася на вакацыях у Эўропе і завітала ў Празе на Радыё Свабода.
Зь Ляхавічаў – у Галівуд
Вячаслаў Ракіцкі: Таня, калі Вы пакінулі Беларусь, пры якіх абставінах? І ўвогуле – некалькі словаў пра сябе, пра сваю даамэрыканскую біяграфію.
Таня Макаед: Я нарадзілася ў горадзе Ляхавічы. Мы выехалі адтуль у Каліфорнію ў 1995 годзе. Мне тады было 16 гадоў. І пераехалі туды ўсёй сям'ёй.
Ракіцкі: Прычына выезду, наколькі я разумею, была эканамічная?
Макаед: У асноўным так. За савецкім часам у Беларусі шматдзетнай сям'і жылося ня так і дрэнна. Калі я была маленькай, бацькі асабліва не задумваліся, як гадаваць нас. Калі ж рухнуў Савецкі Саюз, эканамічная сытуацыя рэзка зьмянілася, і многія льготы для шматдзетных сем'яў зьніклі. Мае бацькі разумелі, што каб зьдзейсьніць свае мары, каб вывучыцца і дасягнуць таго, чаго мы хацелі ад жыцьця, ім трэба было шукаць нейкага выйсьця. Адзін з варыянтаў, які яны разглядалі, – выезд у Амэрыку, бо сястра маёй маці жыла ў ЗША.
Ракіцкі: А чаму менавіта ў Каліфорнію паехалі?
Макаед: Гэта, дарэчы, сталася даволі выпадкова. Зноў жа, там жыў стрыечны брат майго бацькі. І ў нас выбар быў: ці трапіць у Сіэтл, штат Вашынгтон, дзе жыла сястра маёй маці, ці ў Каліфорнію. І мы палічылі, што ў Каліфорніі будзе значна лепей.
Ракіцкі: Натуральна, у Каліфорніі больш прыемна. Там заўсёды лета, а ў Сіэтле заўсёды дождж, сьнег...
Макаед: Так, дый увогуле Каліфорнія для нас гучала вельмі магічна і прывабна. Таксама мясцовыя ўнівэрсытэты карысталіся большым попытам, і мы пра гэта ведалі. А галоўнай ідэяй нашага пераезду было атрыманьне добрай адукацыі.
Ракіцкі: Вы ў Ляхавічах так добра вывучылі ангельскую мову, каб паступіць у амэрыканскі ўнівэрсытэт?
Макаед: Не. У Ляхавічах я ўвогуле вучыла нямецкую мову. Я адна ў нашай вялікай сям'і, хто не вывучаў у школе ангельскую мову. Таму спачатку было складана. Але ўжо праз год-паўтара ангельская стала маёй першай мовай. І неўзабаве мы пачалі паміж сабой зносіцца выключна па-ангельску. А каб не забыцца беларускую, дамовіліся, што дома будзем гаварыць выключна на ёй. Мы разумелі, што ня маем права губляць сваіх каранёў.
Ракіцкі: І ўсе шасьцёра паступілі ва ўнівэрсытэты?
Макаед: Амаль усе мы пайшлі вучыцца ў ВНУ. Самы меншы з нас яшчэ вучыцца ў школе, а чацьвёра старэйшых, як і я, ужо скончылі сваю вучобу, працуюць у тых прафэсіях, якія яны набылі.
Ракіцкі: Але як можна было сям'і з васьмі чалавек мець сродкі для жыцьця, жытло? Якім чынам бацькі змаглі забясьпечваць вашу вучобу?
Макаед: Чым цудоўна ў Каліфорніі, і ўвогуле ў Амэрыцы, дык тым, што дзяржава зь фінансавага боку дапамагае атрымаць адукацыю тым, хто мае да яе ахвоту, хто добра вучыцца. Можна ўзяць пазыку. Прыкладам, я часткова брала пазыкі, а часткова дзяржава дапамагала. А потым, як скончыла вучобу і пачала працаваць, пачала выплачваць тыя пазыкі. Аднак, дзяржава спансаруе і гэтыя пазыкі, і пад меншы працэнт дае іх. Пакуль вучысься, дзяржава плаціць працэнты, якія растуць на пазыку.
Ракіцкі: Які ўнівэрсытэт вы скончылі, якую спэцыльнасьць набылі?
Макаед: Я вучылася ва Ўнівэрсытэце Лёс-Анджэлесу – UCLA. Вывучала эканоміку.
Ракіцкі: Як, якую працу вы знайшлі пасьля завяршэньня ўнівэрсытэту? Як склалася ваша працоўная кар'ера?
Макаед: Мне падабаўся горад Лёс-Анджэлес і надвор'ем, і цікавым культурным жыцьцём, і жыцьцём начным. Тут цікава маладому чалавеку. Ёсьць чым заняцца. І акіян, і горы побач. Таму я і вырашыла тут застацца. Гатовая была на любую працу, каб толькі застацца ў Лёс-Анджэлесе. Але мне пашчасьціла атрымаць не любую, а добрую працу, на кінастудыі Paramount. І працавала там мінулых пяць гадоў. Год таму зьмяніла месца працы. Цяпер працую там жа, у Галівудзе, але на студыі Warner Brothers.
Ракіцкі: І што ўваходзіць у вашы абавязкі?
Макаед: Я працую ў фінансавай службе кантрактаў. І я чытаю легальныя кантракты паміж кінастудыяй і зоркамі, паміж кінастудыяй і іншымі кампаніямі, якія фінансуюць фільмы. Гэтыя легальныя кантракты мы пераводзім у фінансавыя дакумэнты. Такім чынам, я бачу, якія грошы атрымліваюць зоркі, якія грошы кінастудыя зарабляе, якія выдаткі мае і таму падобнае.
Як дасягаецца «амэрыканская мара»
Ракіцкі: Існуе меркаваньне, што Амэрыка – гэта рай, што там кожны можа дасягнуць посьпеху, варта толькі захацець. Дык амэрыканская мара, з вашага гледзішча, з вашага досьведу, гэта – міт, ці рэальнасьць? Ці проста ў Амэрыцы стаць пасьпяховым чалавекам? Зрабіць зь сябе забясьпечанага чалавека і прафэсіянала?
Макаед: З аднаго боку, тое, пра што вы кажаце, гэта – міт, з другога – рэальнасьць. Адназначна ня скажаш. Перш за ўсё гэта залежыць ад кожнага асобнага чалавека. Як мне падаецца, гэта тычыцца ня толькі Амэрыкі, але любой краіны. Натуральна, у Амэрыцы магчымасьці дасягнуць посьпеху значна большыя. Але нельга забываць, што ўсё залежыць ад таго, як ты працуеш. Трэба вельмі цяжка працаваць, каб нечага істотнага дасягнуць. Выйшаўшы з маленькага беларускага гарадка, я разумела, што такое цяжкая праца. Але не разумела, наколькі насамрэч трэба цяжка працаваць у вялікім горадзе ў Амэрыцы, каб скарыстацца з тых магчымасьцяў, якія яна дае чалавеку. Вось у Лёс-Анджэлес прыяжджаюць людзі з усяго сьвету, і ўсе мараць. І ўсім ім трэба выжыць у вострай канкурэтнай барацьбе. Штодня трэба даказваць, што ты ня просты роўны іншым, а хоць крышку, але лепшы, чым твой сусед. І гэта тычыцца і вучобы, і працы. Калі маеш мэту і хочаш і можаш працаваць, працаваць даўжэй і лепей, чым твой сусед, тады можаш дасягнуць, калі ня ўсёй сваёй мары, дык бальшыні яе.
Ракіцкі: Вы асабіста задаволеныя і сваім сёньняшнім станам, і ўвогуле – сама сабой?
Макаед: Я часта азіраюся назад, і задаю пытаньне: ці сапраўды бацькі зрабілі правільны выбар, пераехаўшы ў Амэрыку? Зноў жа – Амэрыка адкрываецца не для ўсіх. Маладзейшым нашмат лягчэй адаптавацца да той культуры, лягчэй вывучыць мову і знайсьці сябе. І яшчэ раз скажу, што Амэрыка не для кожнага можа быць раем. Можна шмат адмоўнага сустрэць там на сваім шляху. Заўсёды трэба самому ўзважыць усе плюсы і мінусы. Я да гэтага часу сумую па Беларусі, па роднай мове, культуры, па тым, што знаёмае, што было камфортным. Аднак, узважыўшы ўсё гэта, я па-сапраўднаму не шкадую, што пераехала ў Каліфорнію, і які выбар зрабіла ў сваёй адукацыі, кар'еры. Але, прыехаўшы ў Прагу, пабачыўшы яе, мо я крыху і памяняю сваё меркаваньне.
Ці існуе беларуская Каліфорнія?
Ракіцкі: А ці шмат беларусаў жыве у Каліфорніі? Усё ж гэты рэгіён Амэрыкі для беларусаў нейкая загадка. Пры слове Каліфорнія ўзьнікаюць ва ўяўленьні пальмы, зоркі кіно, рок-, поп-музыкі, джаз у лімузынах, прамэнады над акіянам. Беларусы больш ведаюць пра Нью-Ёрк, Вашынгтон, Чыкага...
Макаед: Я не магу назваць дакладнай лічбы. Ёсьць іх, натуральна, нямала. Але ў параўнаньні зь іншымі ўзьбярэжжамі, рэгіёнамі, істотна меней. Але і ў беларусаў Каліфорнія робіцца ўсё больш і больш папулярнай. Папулярны, прыкладам каліфарнійскі горад Сакрамэнта. Там найболей зьбіраецца славянаў. Пераважна, гэта ўкраінцы. Але і беларусы туды прыяжджаюць. Натуральна, прасьцей ехаць туды, дзе ёсьць знаёмыя, дзе можаш пачуць блізкую ці родную мову. Шмат з каліфарнійскіх беларусаў і самі часам ня ведаюць, што яны беларусы.
Ракіцкі: Ці існуе беларускае жыцьцё ў Каліфорніі? Ці сустракаюцца паміж сабой там беларусы? Мяркуючы па тым, што Вы амаль нічога не згубілі ў сваёй беларускай мове, ёсьць там, з кім размаўляць.
Макаед: Дзякуй. Так, там ёсьць такія людзі, як я, якія сумуюць па Беларусі, па сваёй мове, культуры. Мы сустракаемся, спрабуем нейкае сваё жыцьцё наладзіць. Цяпер пры сучасных сродках сувязі гэта значна прасьцей рабіць. З другога боку, часам інтэрнэт замяняе жывое спатканьне. Але ёсьць суполкі і ў Паўднёвай Каліфорніі, ёсьць, хоць і некалькі меншыя, і ў Паўночнай Каліфорніі.
Ракіцкі: Хто гэтыя людзі, якія ня хочуць згубіць повязі з радзімай?
Макаед: Бальшыня, гэта тыя, хто выехаў даўнавата. Тыя, хто нядаўна прыехалі, шукаюць перадусім сябе, а ня нас. Магчыма, нават і не здагадваюцца, што мы там ёсьць. Мо з дапамогаю гэтай гутаркі яны даведаюцца пра нас. Яны могуць адшукаць нас і ў фэйсбуку. Беларусы Паўднёвай Каліфорніі прысутнічаюць там.
Ракіцкі: Вы нейкім чынам структурызаваныя? Якія мерапрыемствы ладзіце?
Макаед: Збольшага ўсё ў нас неафіцыйна, бо нас ня вельмі шмат. Хоць мы афіцыйна зарэгістраваныя як філія БАЗА ў Нью-Ёрку. Пераважна мы сустракаемся з так бы мовіць сацыяльнымі намерамі. Аднак штогод мы разам сьвяткуем Дзень Волі 25 сакавіка.
Ракіцкі: Чаму тыя беларусы, якія прыяжджаюць апошнімі гадамі, не імкнуцца да беларушчыны, ці не вяртаюцца да яе?
Макаед: Я думаю, найноўшая хваля эміграцыі мае зусім іншыя мэты. Яны едуць толькі з эканамічных прычынаў. Яны лічаць, што прыехаўшы ў Амэрыку, лёгка можаш стаць мільянэрам, ледзь не за адзін дзень. Таму яны ня маюць, так бы мовіць, культурнага суму, настальгіі па культуры і мове, у якой яны і не існавалі ў Беларусі.
Ракіцкі: Яны прыяжджаюць у Амэрыку, не ідэнтыфікаваўшы сябе беларусамі?
Макаед: Так, і гэта другая прычына. Яны не размаўляюць па-беларуску. Беларуская культура ім ня вельмі родная. Прынамсі, ня так, як мне. Мо маё стаўленьне да беларускай культуры некалькі ідэалістычнае, і я захоўваю ў сабе любоў і павагу да яе?! Увогуле сучасную беларускую культуру цяжка апісаць, усьвядоміць, яна раствараецца ў культуры расейскай ці глябальнай. І таму новыя эмігранты натуральным чынам прымыкаюць да расейскай ці ўкраінскай суполак. Гэта ім лягчэй, чым заявіць пра сябе як беларусаў, сказаць, што мы адрозныя. Яны эмігруюць нават ня ў сталае амэрыканскае грамадзтва, а ў расейскую ці ўкраінскую грамаду.
Ракіцкі: Ці шмат беларусаў у Амэрыцы, у той жа Каліфорніі, стала пасьпяховымі? За ваш час там? Можаце назваць імёны па-сапраўднаму пасьпяховых беларусаў? Людзей, якія дасягнулі вартага чалавека дабрабыту і маюць посьпехі ў прафэсіі? Ад самага ж пачатку людзі ехалі ў Амэрыку і па свабоду, і па адукацыю, і па дабрабыт.
Макаед: Калі посьпехам лічыць, што ты маеш стабільную працу і не баісься яе згубіць, калі маеш дом або кватэру, такіх людзей вельмі шмат. Амаль кожны, хто прыяжджае, гэтага дасягае. Гэтага дасягнуць ня вельмі складана.
Ракіцкі: Колькі гадоў трэба пражыць у Амэрыцы, каб мець сваё жытло?
Макаед: Гэта вымяраецца ня столькі гадамі, колькі заробкамі і месцам жыцьця. У Каліфорніі кошты на жытло за мінулыя гады моцна вырасьлі. І ў такіх гарадох, як Лёс-Анджэлес, Сан-Францыска яны сталі недасягальнымі для сярэдняга чалавека зь сярэднім заробкам. Але і для Эўропы ў гэтым няма нічога дзіўнага. Кошты паўсюль растуць. І з размоваў з эўрапейцамі я зразумела, што ў нас набыць дом ці кватэру значна лягчэй, чым у Эўропе. А ўвогуле кватэру ў Амэрыцы людзі бяруць у крэдыт праз банк. І яна, пакуль ня выплаціш пазыкі разам з працэнтамі, зьяўляецца ўласнасьцю банку. Я сваю буду сплачваць 30 гадоў. Спадзяюся, што пазыку выплачу калі-небудзь. (Сьмяецца.) Але ўсё роўна я шчасьлівая, бо ў мяне ёсьць сваё жытло, і вельмі нядрэннае.
«Культурны сум» па радзіме і любоў да Амэрыкі
Ракіцкі: Ці зьбіраецеся неяк наведаць Беларусь?
Макаед: Хачу туды. Сумую вельмі. Абавязкова прыеду найбліжэйшымі гадамі. Гэтым разам не атрымалася. Мне на гэтых вакацыях у Эўропе асабліва спадабалася Прага. Чэхія мне шмат у чым нагадала Беларусь. І чэская мова аказалася нават зразумелай, бо ў ёй я чую і мову беларускую. Сёньня я пра Беларусь маю рамантычнае, і настальгічнае ўяўленьне. Мяне папярэджваюць, што пасьля 19 гадоў адсутнасьці я магу расчаравацца. Але я веру, што Беларусь таксама эўрапейская краіна, і пра гэта нельга забываць.
Ракіцкі: А ці ведаюць амэрыканцы нешта пра Беларусь, пра яе палітычны, эканамічны стан, пра яе культуру, пра стан з правамі чалавека?
Макаед: Большасьць амэрыканцаў маюць праблемы з геаграфіяй. На жаль. І калі ім тлумачыш, адкуль я паходжу і што такое Беларусь, людзі зьдзіўляюцца. Шмат хто нават ня чуў пра яе. А тыя, хто ведаюць пра Беларусь, яны ведаюць зь дзьвюх прычынаў. Альбо яны ведаюць пра беларускі палітычны і эканамічны стан, пэўна ж, з адмоўнага боку. Альбо яны ведаюць пра нашых спартоўцаў. Тут ужо плюс.
Ракіцкі: Таня, вы любіце Амэрыку? Палюбілі яе?
Макаед: Так. Але я асабліва люблю Каліфорнію. Я ніколі сябе не лічыла амэрыканкай і, напэўна, і ня буду сябе лічыць амэрыканкай. Аднак я знайшла сваю новую ідэнтычнасьць. Я лічу сябе каліфарнійскай дзяўчынай. А каліфарніец – гэта чалавек, які выйшаў адкульсьці. Каліфорнія – гэта вельмі-вельмі разнастайны натоўп. Асабліва ў Лёс-Анджэлесе. Таму я лічу сябе дзяўчынай з Каліфорніі.
Ракіцкі: Разумею, за што можна любіць Каліфорнію. Я там быў. А за што можна любіць у цэлым Амэрыку?
Макаед: Найперш за тое, што ты можаш быць тым, кім хочаш. І ня трэба баяцца быць самім сабою. Гэта важна, што ты можаш выказаць любое сваё меркаваньне бяз боязі, што нехта камусьці перакажа, што цябе пасьля пакараюць. І, натуральна, за эканамічныя магчымасьці, якія дае гэтая краіна людзям. Чалавеку, каб адчуваць сябе чалавекам, ня трэба хвалявацца за тое, ці ты прынясеш заўтра на стол кавалак хлеба. Гэта самае першае і самае простае права чалавека – мець працу, быць уладкаваным, мець і на сёньня, і на заўтра.
Ракіцкі: А свабода?
Макаед: Канечне! Натуральна, кожны свабоду можа патлумачыць па-свойму. Але для мяне найбольшая свабода, гэта калі адчуваеш, што ты вольны, і ты сам маеш права вырашаць, што табе рабіць.
