Сябра Саюзу беларускай моладзі і Саюзу беларускіх патрыётаў, вязень сталінскіх лягераў, мастачка Алеся Ўмпіровіч (Фурс) — гераіня чарговага выпуску праграмы «Сталкеры Свабоды».
«Гэта быў 44 год, калі дзякуючы спадару Кіту была адкрытая настаўніцкая беларуская сэмінарыя ў Паставах. Выкладалася ўсё ў ёй, вядома ж, па-беларуску. Мы ў ёй упершыню даведаліся сапраўдную нашу гісторыю, і гімн беларускі «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», і Пагоню. Станавіліся ўсё больш і больш патрыётамі, і ня толькі між сабой, але і іншым расказвалі, што гэта такое і што мы — беларусы, і ў нас павінны быць свае сымбалі.
Калі прыйшлі саветы, то замест беларускай настаўніцкай сэмінарыі была адкрытая пэдвучэльня. І тут адбыліся вялікія зьмены. Выкладаньне ўсіх прадметаў было пераведзенае на расейскую мову, нават альгебра, геамэтрыя, хімія. Дык як жа мы маглі адказваць па-расейску, калі мы вучыліся да гэтага па-беларуску? А дырэктар — малаадукаваны чалавек, партызан — скончыў свой выступ перад вучнямі такімі словамі: «Сярод нас знаходзяцца фашысты». Тады, праўда, выступіў ваенрук і сказаў: «Фашысты сышлі зь немцамі, а тут — дзеці».
Дык міжволі падштурхнулі нас аб’ядноўвацца і штосьці рабіць. Бо як жа далей? Сабраўшыся, мы пастанавілі: як зможам — будзем змагацца. І суполачку сваю назвалі «За Беларусь».
Мяне пасьля гэтага амаль кожны вечар выклікалі ў КГБ, задавалі розныя пытаньні. Дадому мяне заўсёды прыводзіў адзін афіцэр-кагэбіст. Я плакала і казала: «Хачу вучыцца, а вы мне не даяце». А ён кажа: «Ты будзеш вучыцца, цябе хочуць адправіць у Маскву ў разьведшколу». Я сказала, што нікуды не хачу, а ён адказвае, што гэта іншая справа.
Адным словам — мяне вярбуюць. Я пастанавіла кінуць вучобу ў пэдвучэльні і пайсьці дамоў. Папярэдзіла сваіх сяброў, што за намі сьлежка ідзе. І пайшла ў падпольле. Дома не жыла, на людзі не выходзіла.
Сябры паведамілі мне, што будзе ў нас прысяга, дзеля чаго папрасілі намаляваць дзьве Пагоні: адну для сваіх, а другую для глыбоцкай групы. Маю Пагоню і сьцяг павесілі на сьцяне падчас прысягі.
Спрабавала ўцякаць, як высачылі, проста інстынктыўна бегла да таты ў школу праз жыта. Мяне дагналі, білі, за косы цягнулі.
Прысудзілі мне 25 гадоў як «сувязной з амэрыканскай контравыведкай».
У лягеры малявала ўсім, хто зьвяртаўся да мяне, на кавалачках паперы кветачкі. Імі віншавалі з днём нараджэньня. Гэта не дазвалялі мне рабіць у бараку. Калі былі вобшукі, то фарбы раскідвалі, а зьняволеныя зьбіралі, і потым, калі малявала, то хтосьці стаяў на варце. Аднойчы не ўпільнавалі, і на праверцы зачытваюць мне пяць дзён карцэру за тое, што малявала. Людзі адстаялі мяне ад гэтай кары, хадзілі да начальніка рэжыму і прасілі, каб мяне не каралі.
Вярнуліся зь лягера мы патрыётамі сапраўднымі.
Сто карцін я намалявала пасьля вызваленьня, а вось толькі некалькі засталося дома.
Для мяне сьвятое — мая Радзіма Беларусь, і яна павінна быць беларускай, зь сьцягам бел-чырвона-белым і Пагоняй».
«Гэта быў 44 год, калі дзякуючы спадару Кіту была адкрытая настаўніцкая беларуская сэмінарыя ў Паставах. Выкладалася ўсё ў ёй, вядома ж, па-беларуску. Мы ў ёй упершыню даведаліся сапраўдную нашу гісторыю, і гімн беларускі «Мы выйдзем шчыльнымі радамі», і Пагоню. Станавіліся ўсё больш і больш патрыётамі, і ня толькі між сабой, але і іншым расказвалі, што гэта такое і што мы — беларусы, і ў нас павінны быць свае сымбалі.
Калі прыйшлі саветы, то замест беларускай настаўніцкай сэмінарыі была адкрытая пэдвучэльня. І тут адбыліся вялікія зьмены. Выкладаньне ўсіх прадметаў было пераведзенае на расейскую мову, нават альгебра, геамэтрыя, хімія. Дык як жа мы маглі адказваць па-расейску, калі мы вучыліся да гэтага па-беларуску? А дырэктар — малаадукаваны чалавек, партызан — скончыў свой выступ перад вучнямі такімі словамі: «Сярод нас знаходзяцца фашысты». Тады, праўда, выступіў ваенрук і сказаў: «Фашысты сышлі зь немцамі, а тут — дзеці».
Дык міжволі падштурхнулі нас аб’ядноўвацца і штосьці рабіць. Бо як жа далей? Сабраўшыся, мы пастанавілі: як зможам — будзем змагацца. І суполачку сваю назвалі «За Беларусь».
Мяне пасьля гэтага амаль кожны вечар выклікалі ў КГБ, задавалі розныя пытаньні. Дадому мяне заўсёды прыводзіў адзін афіцэр-кагэбіст. Я плакала і казала: «Хачу вучыцца, а вы мне не даяце». А ён кажа: «Ты будзеш вучыцца, цябе хочуць адправіць у Маскву ў разьведшколу». Я сказала, што нікуды не хачу, а ён адказвае, што гэта іншая справа.
Адным словам — мяне вярбуюць. Я пастанавіла кінуць вучобу ў пэдвучэльні і пайсьці дамоў. Папярэдзіла сваіх сяброў, што за намі сьлежка ідзе. І пайшла ў падпольле. Дома не жыла, на людзі не выходзіла.
Сталкеры Свабоды
Спрабавала ўцякаць, як высачылі, проста інстынктыўна бегла да таты ў школу праз жыта. Мяне дагналі, білі, за косы цягнулі.
Прысудзілі мне 25 гадоў як «сувязной з амэрыканскай контравыведкай».
У лягеры малявала ўсім, хто зьвяртаўся да мяне, на кавалачках паперы кветачкі. Імі віншавалі з днём нараджэньня. Гэта не дазвалялі мне рабіць у бараку. Калі былі вобшукі, то фарбы раскідвалі, а зьняволеныя зьбіралі, і потым, калі малявала, то хтосьці стаяў на варце. Аднойчы не ўпільнавалі, і на праверцы зачытваюць мне пяць дзён карцэру за тое, што малявала. Людзі адстаялі мяне ад гэтай кары, хадзілі да начальніка рэжыму і прасілі, каб мяне не каралі.
Вярнуліся зь лягера мы патрыётамі сапраўднымі.
Сто карцін я намалявала пасьля вызваленьня, а вось толькі некалькі засталося дома.
Для мяне сьвятое — мая Радзіма Беларусь, і яна павінна быць беларускай, зь сьцягам бел-чырвона-белым і Пагоняй».
