Ці магчымая дэмакратыя ў Беларусі без замежнай дапамогі?

У чым плюсы і мінусы прапановы старшыні АГП Анатоля Лябедзькі правесьці аўдытарскую праверку дапамогі, якую выдзяляюць дэмакратычныя краіны на падтрымку грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі? Ці прывядзе гэта да больш эфэктыўнага выкарыстаньня замежнай дапамогі і ў выніку наблізіць перамены ў Беларусі альбо стане скрыняй Пандоры, канчаткова пасварыць дэмакратаў, чым скарыстаюцца ўлады?

Пра гэта ды іншае ў «Свабодзе бяз гальштукаў» дыскутуюць старшыня Аб’яднанай Грамадзянскай партыі Анатоль Лябедзька і аглядальнік «Свабоды» Юры Дракахруст, аўтар блогу «Аўдыт замежнай дапамогі як скрыня Пандоры». Вядучая Ганна Соўсь.

Соўсь: Традыцыйныя для «Бяз гальштукаў» тры кароткія пытаньні-адказы. Ці магчымая дэмакратыя ў Беларусі без замежнай дапамогі?

Лябедзька: Лепш без дапамогі, але разам з тым трэба прызнаць, што гэта не галоўнае, але яна патрэбная.

Дракахруст: Дасягненьню дэмакратыі, палітычным зьменам у Беларусі замежная дапамога безумоўна спрыяе.

Соўсь: Ці эфэктыўна выдаткоўваюцца грошы на дэмакратыю?

Лябедзька: Калі сыходзіць з вынікаў супрацы, відаць, ёсьць над чым працаваць.

Дракахруст: Праблема, безумоўна. ёсьць, хаця складанасьць пытаньня ў адсутнасьці дакладных крытэраў эфэктыўнасьці

Соўсь: Ці скарыстаюцца беларускія ўлады вынікамі аўдыту замежнай дапамогі?

Лябедзька: Уладзе яны не патрэбныя. Яна робіць свой «аўдыт», і робіць яго так, як яна лічыць неабходным.

Дракахруст: Безумоўна скарыстаецца. Аўдытары ў пагонах будуць вельмі ўважліва сачыць за гэтым мерапрыемствам.



Соўсь: Юры, Анатоль, першы чым кожны з вас больш грунтоўна патлумачыць сваю пазыцыю, я папрашу вас адзначыць, у чым мае рацыю ваш суразмоўца. Юры, якія моцныя бакі прапановы спадара Лябедзькі правесьці аўдытарскую праверку дапамогі, якую выдзяляюць дэмакратычныя краіны на падтрымку грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі, каб выкарыстаньне гэтых сродкаў было больш эфэктыўным і наблізіла дэмакратычныя перамены? І вы, спадар Анатоль, чым слушная скептычная пазыцыя спадара Дракахруста наконт скрыні Пандоры, чарговай сваркі апазыцыі і магчымага крымінальнага перасьледу ўладаў па выніках аўдыту?

Дракахруст: У гэтай прапанове добрая сама ідэя. Ёсьць небеспадстаўнае меркаваньне, што сродкі ідуць не на тое. Сродкі ідуць, як сказаў спадар Мацкевіч, часам «мыльным бурбалкам», часам нейкім штучным праектам, створаным пад выбары, і часам гэтыя сродкі ідуць не на справу, а на, так бы мовіць, умінаньне грантавых бюджэтаў, а паколькі сродкі абмежаваныя, то калі яны трапляюць на такога кшталту ўяўныя праекты, то іх аказваецца менш на праекты больш сур’ёзныя, больш эфэктыўныя. І ідэя Анатоля палягае ў тым, што някепска было б у гэтай справе навесьці парадак і адсунуць у бок дзялкоў ад палітыкі.

Лябедзька: Я думаю, што Юрася можа падтрымаць скептычная частка беларускай супольнасьці, якая лічыць, што перш чым адрэзаць, лепш сем разоў адмераць.

Соўсь: Спадар Анатоль, калі зьявілася вашая прапанова аўдыту замежнай дапамогі апазыцыі, мне чамусьці згадалася прапанова кіраўніка выбарчага штабу Міколы Статкевіча Сяргея Марцалева да апазыцыйных палітыкаў прайсьці дэтэктар хлусьні, каб даказаць, што яны не супрацоўнічаюць з КДБ, і Марцалеў прапанаваў зрабіць гэта першы. Вашая прапанова таксама мае на мэце ачышчэньне шэрагаў апазыцыі і грамадзянскай супольнасьці, але іншым спосабам. І многія з вамі пагодзяцца, што гэта патрэбна. Патлумачце ўсё ж, чаму такім спосабам, чаму праз аўдыт? Які мэханізм аўдыту? Наколькі публічнымі былі б вынікі гэтага аўдыту?

Лябедзька: Я зьвярну ўвагу на тое, чым адрозьніваецца гэтая прапанова ад прапановы Сяргея Марцалева. Я гэта агучыў не дзеля піяру і нейкай дыскусіі ў СМІ. Я нагадаю кантэкст, калі ўзьнікла гэтая прапанова і дзе яна ўзьнікла — падчас дыскусіі рабочай групы Парлямэнцкай асамблеі Эўранэста і яна зьявілася вынікам той дыскусіі, якая адбывалася з удзелам дэпутатаў Эўрапейскага парлямэнту. Таму не зусім мае рацыю Юрась, калі гаворыць, што гэта ініцыятыва Лябедзькі-Мацкевіча. Гэта ініцыятыва Лябедзькі-Мацкевіча-Сарыюша-Вольскага. Вось з улікам таго, што да гэтага могуць далучыцца дэпутаты Эўрапейскага парлямэнту, структуры, якая зацьвярджае бюджэт, якая так ці інакш у адпаведнасьці з законам ЭЗ можа і кантраляваць расходаваньне сродкаў, і ўзьнікла гэтая прапанова. Гэта азначае, што ў яе ёсьць практычная пэрспэктыва, а не проста чарговая дыскусія, у якой ёсьць пачатак і няма канца.

Соўсь: Юра, я бы вы запярэчылі аргумэнтам спадара Лябедзькі. Якія бакі прапановы вам падаюцца слабымі?

Дракахруст: Літоўскія банкіры, якія перадалі ў Беларусь зьвесткі пра Бяляцкага, насамрэч кіраваліся прынцыпамі, падобнымі на тыя, якія агучыў Анатоль. Празрыстасьць аўдыту. І мы ведаем, да чаго гэта прывяло. Ёсьць, артыкул аб ухіленьні ад падаткаў, ёсьць прыняты ў 2011 годзе артыкул 369.2, гэты артыкул крыміналізуе фактычна любую замежную дапамогу на грамадзка-палітычныя мэты. Як трактуюцца гэтыя грамадзка-палітычныя мэты, мы бачым у суседняй Расеі, калі і Левада-цэнтр пад гэта патрапляе, і экалягічныя арганізацыі. Там хоць можна абвясьціць сябе замежным агентам, у нас гэта артыкулы Крымінальнага кодэксу. Вось уявіце сабе канкрэтную прапанову. Анатоль пакуль гаворыць абстрактна. І ўсе гавораць абстрактна. А нарэшце калісьці ён скажа, што арганізацыя X няправільна атрымала пэўную суму грошай. І гэтых людзей пацягнуць у суд, і Анатоля выклічуць у гэты суд і скажуць: спадар Лябедзька, пацьвердзіце, калі ласка, вашыя словы пра гэтую арганізацыю. Калі Анатоль не пацьвердзіць, ён аказваецца хлусам, калі пацьвердзіць, аказваецца стукачом. Я б не хацеў, каб Анатоль патрапіў у такую вілку.

Соўсь: Спадар Анатоль, такая дылема перад вамі стаіць?

Лябедзька: Вялікі дзякуй за клопат асабіста аба мне, але справа як раз не ўва мне. І спасылка на літоўскім банкіраў як мінімум не карэктная. Калі рабілі гэтыя дзеяньні, яны зыходзілі не з прынцыпаў празрыстасьці. Яны банальна сыходзілі з фінансавага хутчэй за ўсё інтарэсу, і тое, што гэта была правакацыя, гэта была апэрацыя беларускага КДБ з уключэньнем у гэта і грамадзянаў Літвы, гэта абсалютны факт, які ляжыць на паверхні. Нашы спэцструктуры ў сваёй дзейнасьці арыентуюцца на Канстытуцыю ці нейкія законы? На якія законы? Яшчэ не было паправак у закон аб КДБ, а ў 2010 годзе ў маёй кватэры вынесьлі дзьверы і вынесьлі потым мяне без усялякага закону і адвакатаў, і амаль 4 месяцы я прасядзеў у ізалятары КДБ толькі за тое, як мне сказалі, што ў мяне ёсьць старыя грахі. Якая апэляцыя да нейкага закону, правасудзьдзя ў краіне, дзе Канстытуцыя вісіць у чыноўнікаў у туалеце і яны ёй падціраюцца. Вось гэта нашыя рэаліі, таму зварот, апэляцыя да нейкага закону абсалютна некарэктныя і ня маюць пад сабой ніякіх падстаў. Калі вы згадваеце Алеся Бяляцкага, не было ж ніякага аўдыту, але дзе на сёньня Алесь Бяляцкі?

Соўсь: Хутка будзе 19 гадоў, як Беларусьсю кіруе Аляксандар Лукашэнка, многія экспэрты кажуць пра гэтае адчуваньне тупіку ў апазыцыйным асяродку, адсутнасьць перамогаў шмат гадоў, пры гэтым жорсткія рэпрэсіі, палітвязьні, і ніякія спосабы барацьбы не даюць чаканага выніку. І прапанова спадара Лябедзькі як раз мае на мэце зьмены, зьмены ў сваім асяродку, і ён сам гатовы прайсьці праз аўдыт...

Дракахруст: Мне прыгадваецца 1994 год, тагачасная выбарчая кампанія, і калі некаторыя чальцы каманды Лукашэнкі казалі, што Аляксандра Рыгоравіч — палымяны змагар з карупцыяй, а вы супраць яго, значыць вы за карупцыю. Я і тады не прымаў такую лёгіку, і зараз не прымаю. Часам лек можа быць горшы за хваробу. Ведаеце, Анатоль, у пісаньні сказана: Ня можа зло не прыйсьці ў сьвет, але гора таму, праз каго яно прыходзіць. КДБ, зразумела, можа рабіць што заўгодна, але калі КДЛБ пасадзіць кагосьці на падставе вашых абвінавачваньняў на адрас гэтага чалавека, я думаю. што ў вас будзе кепскае становішча. А так можа быць, бо праводзіць аўдыт проста моўчкі немагчыма. А які кодэкс? Паводле якіх крытэраў эфэктыўнасьці гэта рабіць? Калі ў Польшчы ў 1980 годзе было відавочна, што трэба дапамагаць «Салідарнасьці», у Беларусі гэта невідавочна. У Беларусі нельга сказаць, што байкот — гэта магістральны шлях да перамогі, а удзел у выбарах — гэта кепка, і наадварот таксама нельга сказаць. Тут няма дакладных крытэраў.

Лябедзька: Юрась згадаў і пісаньне, і 1994 год, можна згадаць яшчэ шмат што. Давайце ўсё ж па сутнасьці. Яго апэляцыя — ці варта нешта будзіць, бо будзе ліха, на практыцы азначае — давайце ня будзем выходзіць на вуліцу ў абарону палітычных вязьняў, давайце нічога ня будзем рабіць. Бо гэта ж можа справакаваць яшчэ большыя рэпрэсіі. Давайце наогул згортваць свае дзеяньні, бо калі любая дзейнасьць, якая не падабаецца ўладзе, можа прывесьці да рэпрэсій і судовых пасадак, і нават мы ведаем сытуацыю са зьнікненьнем Ганчара, Захаранкі і палітычнымі забойствамі, то давайце нічога ня будзем рабіць. Для мяне гэтая стратэгія абсалютна непрымальная. Па-другое, Юрась, вы добра ведаеце, што я нідзе не агучваю і не прапаную заглядваць у чыюсьці кішэню, але мне дзіўна з вашых вуснаў чуць такія пасажы, што мы ня ведаем, як гэта арганізаваць. Прабачце, у эўрапейскіх краінах ёсьць вялікі досьвед правядзеньня незалежнага аўдыту, аўдыту і эканамічных, і грамадзкіх, і палітычных структураў. І гэта абсалютна не азначае, што гэтая інфармацыя павінна друкавацца ў «Советской Белоруссии» ці іншых беларускіх выданьнях. Але такія інструмэнты ёсьць, яны адпрацаваныя. Ці вы хочаце сказаць, што эўрапейскія дэпутаты, якія прымаюць бюджэт, яны не кантралююць, як ён выкарыстоўваецца, няма інстытуцый, якія насамрэч (я не зьяўляюся аўдытарам), якія маюць гэтыя крытэрыі эфэктыўнасьці. Ці мы хочам пераменаў у Беларусі ці не? У гэтым стаіць пытаньне. Заўсёды ёсьць пэўная рызыка, але гэта можна абмяркоўваць, пра гэта можна гаварыць, з улікам беларускай спэцыфікі, але на сёньня сказаць, што дапамога — гэта нейкая сьвяшчэнная карова і тут нічога ня трэба рабіць, каб раптам не ўзбудзіць нешта з боку ўладаў, мне як раз падаецца, што гэта і ёсьць той тупік, пра які гаварыла Ганна.

Соўсь: Спадар Анатоль, вы кажаце, што ёсьць дакладна прапісаная працэдура. Няўжо за 19 гадоў гэты аўдыт ніколі не рабіўся, няўжо не аналізавалася, наколькі эфэктыўна выкарыстоўваюцца гэтыя сродкі? Няўжо яна так бяздумна выдавалася і толькі цяпер гэтае пытаньне ўзьнімаецца.

Лябедзька: Так часам здараецца. Падчас нашай дыскусіі ў Брусэлі Сарыюш-Вольскі задаў некалькі пытаньняў і паціснуў плячыма з нагоды таго, што нават дэпутаты Эўрапарлямэнту ня ведаюць хаця б памеры дапамогі, якая ідзе для Беларусі. Я тут вас, Ганна, папраўлю — не дапамогі апазыцыі, а нават не грамадзянскай супольнасьці, а дапамогі менавіта для Беларусі. Калі будзе транспарэнтнасьць, не зьвязаная з рызыкамі і пагрозамі для людзей, то там высьвятляцца цікавыя рэчы — што значная частка дапамогі, якая ідзе для Беларусі, ня тое што не скіраваная на перамены ў Беларусі, яна можа працаваць нават на кансэрвацыю сытуацыі. Яна ідзе на дзяржаўныя структуры нават у большым аб’еме, чым для грамадзянскай супольнасьці. Хто сёньня можа адказаць на гэтае пытаньне ясна і зразумела? Сёньня мы чуем толькі спэкуляцыі на БТ, на дзяржаўным радыё, што гэта дапамога менавіта палітычнай апазыцыі, скіраваная на тое, каб зладзіць тут палітычныя перамена. Давайце разьбярэмся ў элемэнтарным — якая гэтая дапамога. Другі момант — давайце вызначым накірункі. Я за тое, каб сёньня гаварыць публічна пра міжнародную дапамогу з людзьмі. І я правяраў гэта падчас сустрэчаў зь людзьмі ў рэгіёнах. Калі я гавару: «Шаноўныя, ёсьць артыкул Канстытуцыі, паводле якога ў вас ёсьць права атрымоўваць інфармацыю. Але прапісанае на паперы не працуе на практыцы. Калі б у вас была магчымасьць глядзець ня толькі БТ, але і альтэрнатыўны тэлеканал, які, магчыма, фінансуецца не беларускімі ўладамі. Хто за?» 90% тых, хто ў залі, галосуюць за. Людзі могуць успрымаць абсалютна нармальна і адэкватна міжнародную дапамогу. А гэта значыць, што тыя самыя незалежныя масс-мэдыя для меня, як палітыка і грамадзяніна, абсалютны прыярытэт. Таксама як прыярытэтам зьяўляецца і абарона людзей, тых, хто за сваю дзейнасьць нечым ахвяруе — ці працай, ці вучобай ці сваім здароўем.

А калі мы ня ведаем прыярытэты, ня ведаем, на што дапамога скіраваная, гэта прыводзіць да іх вольнага трактаваньня любой структурай, якая гэтую дапамогу выдзяляе. Вось я лічу мэтазгодным арганізаваць рыбную лоўлю 2.5 тысяч жанчын, лічу, што гэта ёсьць інвэстыцыя ў дэмакратыю ў Беларусі — я гэта і рэалізоўваю. Хіба нам непатрэбныя гэтыя прыярытэты?
Ну і асобнае пытаньне — гэта эфэктыўнасьць і пра гэта таксама можна весьці размову.

Соўсь: Юры, грошы ад Эўразьвязу атрымлівалі некалькі гадоў таму нават беларускія спэцназаўцы і міліцыянты. Вы ня лічыце, што сапраўды варта было б ведаць, на што гэтая дапамога ідзе?

Дракахруст: Я адкажу па пунктах. Анатоль мне запярэчыў, што калі перасьцерагацца, дык тады, маўляў, і на маніфэстацыі выходзіць ня трэба. Вы можаце рызыкаваць сабой, вы гэта робіце і мы вас за гэта вельмі паважаем. Вы можаце рызыкаваць тымі людзьмі, якія на гэта гатовыя. Але рызыкаваць тымі людзьмі, якія не даюць на гэта згоду — гэта прынамсі маральная праблема. І прапанова аўдыту з гэтай праблемай наўпрост зьвязаная.

Што тычыцца выбітнага заходняга досьведу аўдыту, то сапраўды ёсьць сур’ёзныя прафэсійныя арганізацыі, якія ўмеюць рабіць аўдыт там у сябе. Але арганізацыі, якія атрымліваюць дапамогу ў Беларусі, пасылаюць вельмі прыгожыя справаздачы ў Брусэль. А каб іх праверыць, трэба ехаць у Беларусь, трэба глядзець на месцы. А тут ўжо іншая сытуацыю. І тут як раз досьвед працы аўдытараў на Захадзе можа прывесьці да таго, што яны падставяць тых, каго будуць правяраць. Наконт крытэрыяў і прыярытэтаў, то пытаньне ёсьць з двух бакоў. Я лічу, што ў Беларусі вельмі цяжка сказаць, што вось гэта магістральны шлях, а гэта — шлях у тупік, гэта эфэктыўна, а гэта неэфэктыўна.
Што да Захаду, то мне здаецца, што ў вас, Анатоль, такое ўяўленьне, што там ёсьць нейкае ЦК КПСС — апошняя інстанцыя, якая вырашае, колькі пойдзе на лёгкую прамысловасьць, а колькі — на сярэдняе машынабудаваньне. Але ёсьць гендэрныя фонды, ёсьць экалягічныя фонды, ёсьць шмат іншых спэцыялізаваных фондаў. Іх не цікавіць нічога, акрамя гэтага. Яны, скажам, дапамагаюць барацьбе за правы жанчын і больш іх нічога не цікавіць. І няма інстытуцыі, якая вырашае, няма стала ў кабінэце, скажам, Абамы ці Эштан, дзе вырашаецца — гендэрныя праекты адкінем, а дадзім сродкі на нешта іншае.

Лябедзька: Я добра ведаю і Юры добра ведае, што ёсьць нейкія невялікія спэцыялізаваныя структуры, якія працуюць у вузкай сфэры. Але Юры добра разумее, пра што ідзе размова. Ідзе размова пра грошы, якія вылучаюцца на эўрапейскім ўзроўні ў межах таго ж Эўрапейскага парлямэнту. Хіба вам не здаецца дзіўным, што падчас дыскусіі на рабочай групы Парлямэнцкай асамблеі Эўранэст кіраўніца Белсата кажа, што ў іх няма грошай Эўразьвязу, ў іх ёсьць фінансаваньне з боку асобных краін — Польшча, Швэцыя, Канада — і на гэтым яны трымаюцца.

А пры гэтым высокапастаўленыя чыноўнікі ў тым жа Брусэлі робяць заявы, што дапамога за апошні год павялічылася ўдвая. Павялічылася ўдвая, але пры гэтым адзіны спадарожнікавы канал ня мае адтуль ні цэнта — ну прабачце. Ня трэба быць вялікім прафэсіяналам, каб зразумець, што нешта ў гэтай сыстэме не працуе. Вам, Юры, не падабаецца, калі я кажу пра эфэктыўнасьць працы. Але давайце скажам шчыра — чаму Алесь Бяляцкі знаходзіцца сёньня за кратамі? Без усялякага аўдыту, без нашай сёньняшняй дыскусіі. Таму што ён эфэктыўна працаваў, працаваў там, дзе былі балючыя кропкі для ўлады, але пазытыўна для краіны. І ўлада, ведаючы, хто працуе эфэктыўна, па тых будзе і біць. І гэта незалежна ад таго, будзе той аўдыт ці ня будзе, будзе гэтае пытаньне больш транспарэнтным ці не. Па сутнасьці Юры выступае адвакатам сёньняшняй сыстэмы — неэфэктыўная, ну і добра, ня будзем будзіць ліха. І гледзячы па дзейнасьці ўладаў, іх таксама задавальняе гэтая сытуацыя. Калі дапамога ідзе на дзяржаўныя структуры і дае ім магчымасьць распараджацца велізарнымі рэсурсамі — а тут ня толькі эўрапейскія грошы, тут і МВФ — гэта яе задавальняе. Калі ў значна меншых маштабах ідзе на неэфэктыўныя грамадзянскія праекты — гэта яе задавальняе таксама.

Соўсь: Мы тут ўсе актыўныя карыстальнікі Фэйсбуку, нядаўна Сяргей Навумчык напісаў: У Вільні сустрэча апазыцыі 7 плюс Саньнікаў. Пытаюся ў Пазьняка (чыста журналісцкі інтарэс) — цікава, а Вас запрашалі? «Не» — адказаў. І дадаў: «ня маю да іх дачыненьня, бо нацыянальная палітыка ня робіцца за чужыя грошы». У працяг кароткага пытаньня напачатку праграмы — ці магчыма наблізіць перамены ў Беларусі без замежнай дапамогі?

Лябедзька: Можна, зразумела. Мы шукаем такія шляхі. Напрыклад, учора я быў у бабы Ульляны, маці Юрася Захаранкі. І заклік палітыкаў і праваабаронцаў дапамагчы ёй увайсьці ў зіму з цяплом прывёў да таго, што сабралі амаль 40 мільёнаў рублёў. Гэта дало магчымасьць паставіць ёй новыя батарэі і вокны. І гэта супэр. Гэта азначае, што людзі могуць ахвяраваць. І гэта ня проста жанчына, ўсе ведаюць, што гэта маці аднаго зь лідэраў апазыцыі Юрася Захаранкі. І такіх бы прыкладаў пабольш. Я атрымоўваю фінансаваньне пераважна ад грамадзян Беларусі, якія ці жывуць у краіне ці зьехалі. Яны таксама дапамагаюць і гэта той накірунак, па якім трэба ісьці. Але ёсьць тое, што мы, палітыкі, не зробім. Мы ня зробім свой тэлеканал спадарожнікавы, мы ня зробім сваё радыё. Таму нам вельмі важна выкарыстоўваць тое, што ёсьць. Я ня супраць, каб на тым жа Белсаце была дадатковая перадача, ў якой мы маглі б прапагандаваць, рэклямаваць свае напрацоўкі ў сфэры адукацыі, новых працоўных месцаў і г. д. Але для гэтага трэба сродкі. Каб запрасіць прафэсійных журналістаў, трэба добрае фінансаваньне. Вось дзе мой інтарэс як палітыка. Але я ведаю, што гэта будзе працаваць на перамены ў Беларусі. І гэта ёсьць для мяне эфэктыўнасьць. Але ёсьць тое, што мы, палітыкі, не зробім. Мы ня зробім свой тэлеканал спадарожнікавы, мы ня зробім сваё радыё. Таму нам вельмі важна выкарыстоўваць тое, што ёсьць. Я ня супраць, каб на тым жа Белсаце была дадатковая перадача, ў якой мы маглі б прапагандаваць, рэклямаваць свае напрацоўкі ў сфэры адукацыі, новых працоўных месцаў і г. д. Але для гэтага трэба сродкі. Каб запрасіць прафэсійных журналістаў, трэба добрае фінансаваньне. Вось дзе мой інтарэс як палітыка. Але я ведаю, што гэта будзе працаваць на перамены ў Беларусі. І гэта ёсьць для мяне эфэктыўнасьць. Але ёсьць тое, што мы, палітыкі, не зробім. Мы ня зробім свой тэлеканал спадарожнікавы, мы ня зробім сваё радыё. Таму нам вельмі важна выкарыстоўваць тое, што ёсьць. Я ня супраць, каб на тым жа Белсаце была дадатковая перадача, ў якой мы маглі б прапагандаваць, рэклямаваць свае напрацоўкі ў сфэры адукацыі, новых працоўных месцаў і г. д. Але для гэтага трэба сродкі. Каб запрасіць прафэсійных журналістаў, трэба добрае фінансаваньне. Вось дзе мой інтарэс як палітыка. Але я ведаю, што гэта будзе працаваць на перамены ў Беларусі. І гэта ёсьць для мяне эфэктыўнасьць.

Дракахруст: Мая пазыцыя палягае ў старым мэдычным прынцыпе — не нашкодзь. Мяне крыху зьдзіўляе пазыцыя Анатоля. Калі б ён сказаў: «Тое, што кажа Дракахруст, мае пэўную рацыю, мая прапанова можа сутыкнуцца з такімі праблемамі, але яны вырашаюцца гэтак і гэтак». Тады б я можа б нават і падтрымаў Анатоля. Але ён робіць выгляд, што такіх праблем проста няма.
Паўтаруся — часам лек горш за хваробу. Нам усім у жыцьці даводзілася памыляцца. Анатолю таксама, ён гэта сам прызнаў на нядаўнім онлайне на нашым сайце. Я проста хачу, каб памылкі не было зроблена, каб людзі потым ня чухалі патыліцу і не казалі. «А, так, а мы гэта неяк не ўлічылі». Ну дык улічыце. Я не кажу, што вашая прапанова абсалютна кепская. Але ёсьць такія перашкоды. Калі яны ня будуць пераадоленыя, то вынік будзе горшы, чым цяпер.

Соусь: Ёсьць афарызм: Спрэчка мае два бакі, але ня мае канца. Я прапаную працягнуць дыскусію на сайце Свабоды і прагаласаваць, чыя пазыцыя — Юрыя Дракахруста ці Анатоля Лябедзькі — вам падаецца больш слушнай.