Удзельнічаюць: рэлігійны аглядальнік Радыё Свабода айцец Канстантын Бандарук і студэнт-першакурсьнік зь Менску Аляксей. Гучаць фрагмэнты выступу духоўнага лідэру Тыбету Далай-Ламы. (эфір 15.11.2000) Аўтар і вядучы: Віталь Тарас Ці існуюць агульначалавечыя каштоўнасьці? Ці можа быць этыка па-за верай? Ці аб'яднаюцца розныя канфэсіі ў новым тысячагодзьдзі? Якія ўсходнія рэлігіі папулярныя сярод беларускай моладзі? (Тарас: ) "У першай нашай перадачы мы гаварылі пра глябалізацыю. Гэтай тэме была прысьвечаная сёлетняя міжнародная канфэрэнцыя ў Празе Форум-2000. У ім бралі ўдзел, разам зь вядомымі палітыкамі, сьвятары розных канфэсіяў і сярод іх – нобэлеўскі ляўрэат міру Далай-Лама. Я ўспамінаю, як у прэзыдэнцкім палацы Праскага Граду ў часе перапынку натоўп журналістаў, узброеных тэлекамэрамі, фотаапаратамі й мікрафонамі, літаральна атакаваў Далай-Ламу ў калідоры. Некалькі манахаў-целаахоўнікаў і служба бясьпекі ледзь-ледзь стрымлівалі шалёны націск. А Далай-Лама, які ў прынцыпе ніколі не дае інтэрвію, нешта спакойна тлумачыў журналістцы з Тайваню, якой удалося апынуцца да яго бліжэй за ўсіх. Магчыма, сьвятар нагадаў ёй тое, пра што гаварыў толькі што ў сваёй прамове – пра мір, душэўную раўнавагу, імкненьне да гармоніі. "Далай-Лама" у перакладзе азначае "вярхоўны зь вярхоўных". Паводле будысцкай веры, ён не памірае, а пераўтвараецца ў дзіцёнка, які нараджаецца ў дзень сьмерці Далай-Ламы. Імя цяперашняга Далай-Ламы – Тэнзін Г'ятсо. Ён нарадзіўся 6 ліпеня 1935 году ў тыбецкай сялянскай сям'і. У 16 гадоў стаў духоўным і сьвецкім кіраўніком Тыбету. (Пра гісторыю незвычайна раньняга пасьвячэньня Далай-Ламы ў духоўны сан распавядае славуты кінафільм рэжысэра Бернарда Берталучы "Маленькі Буда"). У 50-я гады ён быў намесьнікам старшыні пастаяннага камітэту Усекітайскага сходу народных прадстаўнікоў, узначальваў падрыхтоўчы камітэт па стварэньні Тыбецкага аўтаномнага раёну. У 1959 годзе, пасьля паўстаньня ў Тыбеце, жорстка здушанага кітайскімі войскамі, эміграваў у Індыю. Выступае за незалежнасьць Тыбету, нягледзячы на пастаянныя заявы КНР, што народ не дапусьціць ягонага аддзяленьня ад Кітаю. Дарэчы, і гэтым разам, у Празе, куды запрасіў вярхоўнага будысцкага сьвятара прэзыдэнт Чэхіі Вацлаў Гавал, не абыйшлося без скандалу.
Наступным днём пасьля выступу Далай-Ламы амбасада КНР у Чэхіі заявіла афіцыйны пратэст. Між тым, прамова яго была зусім далёкай ад палітыкі." (Далай-Лама:) "Я думаю, што чалавечыя эмоцыі, клопат пра блізкіх, пачуцьцё адказнасьці, абавязак працаваць на карысьць грамадзтва, па-сутнасьці, ствараюць тое, што я называю душой, альбо духоўнасьцю. А гэтая духоўнасьць ня мусціь абавязкова быць зьвязанай зь нейкай рэлігііяй. Дазвольце, я прывяду прыклад. Яшчэ пры нараджэньні, у чэраве маці, як сцьвярджаюць спэцыялісты-мэдыкі, дзіця пазнае голас сваёй маці. Гэта паказвае, што яшчэ ненароджанае дзіця мае моцнае пачуцьцё сувязі са сваім блізкім – у гэтым выпадку, з маці. Гэта азначае, што ад самага пачатку чалавечага жыцьця – а менавіта ад зачацьця й да самай сьмерці, пачуцьці адыгрываюць агромністую ролю. Гэта ня мае непасрэднай сувязі з рэлігіяй. Немаўля ня мае ўяўленьня пра якую-небудзь веру альбо рэлігію.
Вера прыходзіць значна пазьней, аднак ужо ў раньнім узросьце дзіця мае вялікія здольнасьці, каб адчуваць, а таксама праяўляць пачуцьці да іншых людзей ад самага свайго нараджэньня да сьмерці…" (Тарас: ) "Абгрунтоўваючы тое, што ён называе сэкулярнай этыкай, Далай-Лама далей сказаў": (Далай-Лама:) "Некаторыя людзі думаюць, што сэкулярная (нерэлігійная этыка) несумяшчальная зь рэлігійнай верай. Гэта няпраўда. У Індыі, напрыклад, шмат стагодзьдзяў суіснуюць розныя канфэсіі, і таму вельмі часта індусу цяжка выбраць нейкую адну рэлігію. Гэта не азначае, што сэкулярная этыка не прызнае ніякай рэлігіі, гэта азначае, што мы не надаем перавагі ніводнай зь іх. Я думаю, што ўмацаваньне сэкулярнай этыкі ёсьць вырашальна важным момантам." (Тарас: ) "Я папрасіў пракамэнтаваць некаторыя моманты ў выступе духоўнага лідэра Тыбету майго калегу – рэлігійнага аглядальніка Радыё "Свабода" Канстантына Бандарука. Спадар Бандарук! Ці згодны Вы з тым, што пачуцьці, эмоцыі ёсьць дастактовым фактарам для таго, каб чалавек стаўся чалавекам і адчуў любоў да свайго бліжняга? Што пачуцьцё дабра яму дадзенае прыродай?" (Бандарук:) "Я магу гаварыць выключна з пункту погляду Бібліі, з пункту погляду хрысьціянства.
Вышэйшай выявай душы ёсьць дух у чалавеку. А дух – гэта ёсьць тое, што здольнае ў чалавеку адчуваць прыгажосьць, мець паняцьце аб сумленнасьці, аб справядлівасьці, быць падатлівым на ласку, на абагаўленьне. І вось, пераходзячы да гэтага прыкладу, выказанага Далай-Ламам, духоўным лідэрам Тыбету, які пераняў усю філязофію Буды, можна гэты прыклад зразумець, але не цалкам. Магчыма, адчувае шум, гоман, біцьцё сэрца маці таксама й жывёла. Але ўсё-ткі хрысьцяне ніколі ня скажуць, што Бог даў душу жывёле. Наадварот, усе хрысьціяне лічаць, што цела паходзіць ад бацькоў – ад бацькі й маці, а душу яшчэ ненароджанаму дзіцяці дае Бог." (Тарас:) "Вяртаючыся да тэмы міжнароднай канферэнцыі ў Празе, хацеў бы ўзгадаць яшчэ адзін выступ, які выклікаў вельмі станоўчы водгук. Вядомы індыйскі палітык і дыплямат Каран Сінгх нагадаў, што ў цяперашані момант у розных краінах сьвету ідуць войны ў імя той або іншай рэлігіі, і пры гэтым кожная зь іх абвяшчае сябе самай міласэрнай, самай літасьцівай. Пад знакам веры адбываецца зьнішчэньне цэлых этнасаў. Каран Сінгх бачыць альтэрнатыву ў так званым мультырэлігійным руху.
Дарэчы, ён згадаў ініцыятыву Кофі Анана – склікаць пад эгідай ААН усясьветны саміт сьвятароў усіх канфэсіяў. Спадар Бандарук, а як Вы ставіцеся да гэтай ініцыятывы? Можа, яна сапраўды адпавядае патрабаваньням новага тысячагодзьдзя, новым чалавечым каштоўнасьцям?" (Бандарук:) "Няма нічога дрэннага ў тым, што Буда гаварыў, напрыклад: "Не забівайце!" Пра міласэрнасьць гаворыцца ў Каране. Пра дабро, прагу дабра, аб тым, што чалавек павінен быць добрым, міласэрным, гаворыцца, сапраўды, ва ўсіх рэлігіях. Але заміж таго, каб падмацоўваць гэтыя добра вядомыя запаветы аб'яднаньнем рэлігіяў, проста трэба іх выканаць. Хай мусульмане дакладна выканаюць запаветы Карану, дзе выразна гаворыцца пра гасьціннасьць пра міласэрнасьць і зусім не гаворыцца пра забіваньне ворагаў. Пра "джыхад" таксама там гаворыцца крыху ў іншым сэнсе, чымся цяпер гэта практыкуецца. У хрысьціянаў таксама не гаворыцца пра ашукоўваньне, пра спаборніцтва, пра рэлігійныя войны – яны выключаюць сапраўднае хрысьцянства. Проста трэба вярнуцца да каранёў сваёй рэлігіі, выканаць яе запаветы і не выдумляць, скажам, аб'яднаньня ўсіх рэлігіяў, пакуль гэта малаверагодна. Людзі сярод адной канфэсіі ня могуць дамовіцца. А што гаварыць, што дамовяцца, раптам, ваяўнічыя мусульмане і ваяўнічыя хрысьцяіне?
Яны, хрысьціяне, ня могуць дамовіцца нават у Харватыі й Сэрбіі.
Ня могуць дамовіцца шыіты і суніты, хаця гэта тыя ж самыя
мусульмане. Ёсьць шмат адценьняў, нюансаў таксама сярод, скажам, будыстаў, альбо сярод індуістаў. І вось яны варожа ставяцца да сябе ў рамках адной канфэсіі, адной веры! Так што я супраць гэтай тэорыі аб аб'яднаньні рэлігіяў, бо гэта ні да чога не вядзе. Гэта абсалютная фікцыя. А затое варта было б усім задумацца над тым – якія яны самі, як вернікі сваёй рэлігіі, або сваёй канфэсіі?" (Тарас: ) "Тым ня менш, нельга не заўважыць, як усё больш розныя рэлігіі ў сучаснасьці ўплываюць адна на адну. Магчыма, не непасрэдна, але праз культуру, ці дакладней – масавую культуру. Вядома, што на Захадзе, напрыклад, даўно ўжо атрымалі распаўсюджаньне, асабліва сярод інтэлектуалаў, усходнія веравызнаньні – той самы будызм, альбо крышнаізм.У сваю чаргу, з Захаду – праз музыку, кнігі, кіна- і відэафільмы, інтэрнэт гэтыя ідэі прыходзяць і ў Беларусь. Я патэлефанаваў студэнту аднаго зь менскіх недзяржаўных унівэрсытэтаў, які вывучае псыхалёгію й цікавіцца нетрадыцыйнымі рэлігіямі. Дарэчы, хаця мой суразмоўца лічыць, што прыхільнікі так званых нетрадыцыйных рэлігіяў і культаў у Беларусі не адчуваюць аніякага ціску з боку ўладаў, на ўсялякі выпадак ён папрасіў называць толькі ягонае імя – Аляксей і ня згадваць навучальную ўстанову, дзе ён зараз вучыцца. Вядома, што ў Беларусі зараз многія ходзяць у касьцёл і царкву. Гэта не сакрэт. Мы зараз гаворым не пра статыстыку, але я ведаю таксама, што даволі шмат маладых людзей захапаляюцца так званымі нетрадыцыйнымі, усходнімі рэлігіямі – напрыклад, тым самым будызмам. Дарэчы, у мінулым месяцы ў Празе выступаў Далай-Лама, і на ягоны выступ сабралася шмат моладзі – можна сказаць, цэлы стадыён. А ці можна такое ўявіць сабе ў Менску?" (Аляксей:) "Ну, наконт стадыёна я ня ведаю. Але даволі шмат моладзі захапляецца ўсходнімі рэлігіямі. Гэта крышнаіты нашыя менскія. Ёсьць нават шываісты. Была адна група – там займаліся некаторымі шываісцкімі тэхнікамі, але іх галоўны настаўнік зрабіўся хрысьцянінам, і ўся гэтая групка развалілася.
Так што бываюць і такія вось цікавыя рэчы. Ёсьць, напрыклад, суфіі. Прыязджаў недзе зь месяц таму ў Менск майстар.
Ён жыве ў Лёндане і часам – у Літве. Ён займаецца суфійскімі танцамі. Гэта ўсходняя рэлігія таксама. Першапачаткова гэта была плынь у мусульманстве. Але потым яны аддзяліліся. Яны хадзілі ў вопратцы зь вярблюжай скуры, пелі "зікры"… Зараз суфізм зрабіўся не зусім мусульманскім рухам. Гэта аб'яднаньне розных рэлігіяў. Суфізм аб'ядноўвае пад сваім крылом і хрысьціянства, і будызм, і шываізм. Таму ёсьць суфійскія суполкі, дзе спакойна ўжываюцца пад адным дахам мусульмане з хрысьцянамі, з тымі ж будыстамі, мабыць, з крышнаітамі і гэтак далей. Вось такая інтэграцыя йдзе…" (Тарас: ) "Зразумела, тое, што частка моладзі цікавіцца, ці захапляецца нетрадыцыйнымі рэлігіямі або культамі, зусім не азначае, што ў іх ёсьць пэрспэктыва ў Беларусі. Але гэта, мне здаецца, сьведчыць аб тым, што Беларусь ня ёсьць нейкай ізаляванай выспай у акіяне ідэяў і веравызнаньняў новага тысячагодзьдзя. Мне застаецца ўдакладніць, што шываізм, пра які гаварыў мой суразмоўца, паходзіць ад імя шматрукага бога Шывы. Гэтае баство ў індуізме ўвасабляе пачатак як стварэньня, гэтак і разбурэньня. Тэма разбурэньня й гвалту як галоўная пагроза нашых дзён – тэма нашай наступнай перадачы.