(Міхась Скобла: ) "Чыноўнікі зь Дзяржаўнага камітэту друку пры зручным выпадку любяць называць лічбу 47. Менавіта столькі пэрыядычных выданьняў маюць датацыі зь дзяржбюджэту.
Апошнія шэсьць гадоў іх нават значна пабольшала — маўляў, навідавоку клопат дзяржавы пра беларускую культуру. Пры гэтым мала хто згадае пра мізэрныя наклады тых самых датаваных зь бюджэту газэтаў ды часопісаў. Малая колькасьць падпісчыкаў кампэнсуецца ляяльнасьцю да ўлады — і выданьне працягвае атрымліваць "халяўныя" грошы.
Але ёсьць літаратурныя пэрыёдыкі, якія не атрымліваюць датацыяў, крытыкуюць уладу і — о дзіва — маюць прыстойныя наклады. Сёньня госьцем "Вольнай студыі" — Андрэй Дынько, які непасрэдна дачынены да беларускіх вольнадрукаў.
Андрэй, вы выканаўца абавязкаў галоўнага рэдактара газэты "Наша Ніва", заснавальнік і дырэктар часопісу "Аrche". Названыя недзяржаўныя выданьні маюць даволі шматлікую чытацкую аўдыторыю, сталае кола аўтараў. Вы фактычна адмежаваліся ад пэрыёдыкаў, якія фінансуюцца зь дзяржаўнай кішэні. Чаму? Вось і нядаўна на круглым стале ў тыднёвіку "Літаратура й мастацтва" вы назвалі іх анахранічнымі".
(Андрэй Дынько: ) "Насамперш я хацеў бы расказаць пра перадгісторыю маёй рэплікі пра анахранічнасьць. На жаль, яна не трапіла ў газэтную справаздачу пра круглы стол, прысьвечаны перакладчыцкай дзейнасьці. Гэта, на маю думку, сьведчыць пра самацэнзуру, якая пануе ў нашых дзяржаўных выданьнях.
А перадгісторыя такая. Выконваючая абавязкі старшыні Рады Саюзу пісьменьнікаў Вольга Іпатава прапанавала, каб перакладныя творы замежных аўтараў друкавалі газэты, маючы на ўвазе выданьні культурнай скіраванасьці — "ЛіМ" і "Культуру". Я на гэта заўважыў, што друкаваньне перакладаў, па-першае, абмяжуе газэтны фармат, а па-другое — дзе ёсьць у дзяржвыданьнях хоць адзін спэцыяліст, які мог бы працаваць зь перакладамі, які ведаў бы правілы перакладу й замежныя мовы?
Напрыклад, у часопісе "Полымя" была надрукаваная падборка перакладаў з украінскае мовы. Гэта былі творы 1950–1970-х гадоў, прычым, відавочна, не ўваходныя да залатой скарбонкі ўкраінскай літаратуры.
Што я меў на ўвазе, кажучы пра анахранічнасьць дзяржаўных пэрыёдыкаў? Найперш тэматычную абмежаванасьць твораў, якія друкуюцца на іхных старонках. Самацэнзуру, якая там пануе. Нізкую, безумоўна нізкую, культуру мовы. Нежаданьне адказваць на выклікі часу і, вядома ж, тэхналягічную адсталасьць гэтых выданьняў".
(Скобла: ) "Адноўленая газэта "Наша Ніва" выходзіць у сьвет з 1991 году. За гэты час яна вырабілася на ці ня самае папулярнае культуралягічнае выданьне, якое чытаюць беларусы па ўсім сьвеце.
А таму мяне вельмі зьдзівіла, што ў 11-м томе ўнівэрсальнай 18-томавай "Беларускай энцыкляпэдыі", што выйшаў пару месяцаў таму, няма артыкула пра адноўленую "Нашу Ніву". Як вы лічыце, гэта недагляд ці сьвядомая пазыцыя цяперашніх кіраўнікоў энцыкляпэдыі?"
(Дынько: ) "Я думаю, што пра гэта варта спытацца ў аўтара артыкула спадара Ўладзімера Конана".
(Скобла: ) "Але ж Конан — аўтар артыкула пра "Нашу Ніву" пачатку мінулага стагодзьдзя. Гэта ж розныя выданьні…"
(Дынько: ) "І ўсё ж такі, калі спадар Конан сумленны аўтар, дасьледчык "Нашай Нівы", ён павінен быў спытацца ў рэдактараў і пра лёс артыкула пра адноўленую "Нашу Ніву".
(Скобла: ) "Яшчэ ў першым выпуску часопіса "Аrche" (нагадаю, ён пабачыў сьвет у кастрычніку 1998 году) вы, як заснавальнік, ва ўступным слове азначылі, што "Аrche" робіцца, каб спрыяць здабыцьцю незалежнасьці.
Патлумачце, як павінны былі паспрыяць здабыцьцю беларускай незалежнасьці парнаграфічны, паталягічны ці габрэйскі нумары "Аrche", якія ўжо выйшлі ў сьвет. Ці дакляраваны чытачам нумар, галоўнай тэмай якога вы абвесьцілі "гомасэксуалізм, прадстаўлены для гетэрасэксуалаў"?"
(Скобла: ) "Часопіс "Аrche" выбірае самыя балючыя тэмы беларускай рэчаіснасьці. І мы лічым, што менавіта такі падыход найбольш спрыяе здабыцьцю незалежнасьці.
Калі мы возьмем тэму гомасэксуалізму… Гомасэксуалісты складаюць 5% беларускага грамадзтва. Гэта даволі вялікая сацыяльная група. І гэтай групе людзей вельмі цяжка ўпісацца ў нашу беларускую рэальнасьць.
Возьмем тэму парнаграфіі. Гэта надзвычай важная тэма для любога сучаснага дэмакратычнага грамадзтва, якое хоча, з аднаго боку, гарантаваць грамадзяніну максымальную свабоду, з другога боку — абараніць грамадзяніна ад замахаў на ягоную асобу й годнасьць.
Габрэйская тэма ўвогуле вечная для Беларусі. Габрэі складалі значную частку нашага грамадзтва. На жаль, сёньня гэтая частка амаль зьнікла. Габрэйская культура — неад'емная частка беларускай культуры. І толькі прыўласьціўшы габрэйскую спадчыну, мы станем паўнавартаснай нацыяй.
Паталёгіі грамадзтва — таксама надзвычай важная для грамадзтва тэма. У адпаведным нумары "Аrche" ішлося пра розныя рэчы, якія разглядаюцца сёньня як адхіленьні ад нормы. Ізноў жа, калі мы хочам будаваць свабоднае грамадзтва, то мы абавязкова сутыкнемся з праблемай вызначэньня межаў гэтае свабоды. У часопісе мы пастараліся пазначыць межы свабоды, якія дапушчальныя.
Усе гэтыя тэмы, паўтаруся, вельмі важныя для нашага грамадзтва. Што значыць пабудаваць незалежную, дэмакратычную Беларусь? Гэта значыць пабудаваць такое грамадзтва, дзе максымальная колькасьць людзей будзе пачувацца камфортна. Пабудаваць такую краіну, зь якой будзе асацыяваць сябе максымальная колькасьць людзей.
Мы лічым, што падымаючы гэтыя балючыя тэмы, мы спрыяем інтэграцыі нашага грамадзтва, спрыяем таму, каб як мага большая колькасьць людзей адчула сваю значнасьць і сваю годнасьць".
(Скобла: ) "Калі я пачуў слова "інтэграцыя", ува мне спрацаваў умоўны рэфлекс, і я хацеў бы спытацца вось пра што. У адным са сваіх артыкулаў вы трапна заўважылі, што ніводная беларуская рака не цячэ ў Расею. "Дык прэч ад Расеі!" — заклікаеце вы.
Але ці здольная геаграфія насамрэч уплываць на палітыку? Вось нашыя рэкі не цякуць на ўсход, а лукашэнкаўская інтэграцыя ва ўсходнім кірунку працягваецца".
(Дынько: ) "Геаграфія, несумненна, уплывае на палітыку. Ёсьць нават навука геапалітыка, якая складаецца з палітыкі й геаграфіі.
Цяперашняя інтэграцыя з Расеяй сьведчыць пра непадрыхтаванасьць грамадзтва жыць ва ўмовах незалежнасьці. Беларускае грамадзтва на пачатку 90-х апынулася на такім чацьвярным пераходзе. Па-першае, мы мусілі перайсьці ад плянавае да рынкавае эканомікі. Па-другое, ад таталітарнае грамадзкае сыстэмы да дэмакратычнае. Па-трэцяе, павінен быў адбыцца пераход ад каляніяльнага да незалежнага існаваньня. І па-чацьвертае, патрыярхальны лад грамадзтва мусіў зьмяніцца на сучасны.
Гэтыя чатыры пераходы разам аказаліся зацяжкімі для беларускага грамадзтва. Яно аказалася няздольным адказаць на выклікі часу.
Цяперашняя інтэграцыя носіць выключна эканамічны характар. Зьмяніце структуру эканомікі, і пытаньне інтэграцыі з адсталай, жабрацкай Расеяй здымецца з парадку дня".
(Скобла: ) "Некаторым беларускім думаньнікам падабаецца роля далакопаў. Скажам, Ігар Бабкоў пахаваў народ. Валянцін Акудовіч — сам сябе, адпаведна назваўшы ўласную кнігу "Мяне няма…"
Ці актуальна сёньня выдаваць нумар "Arche" з назовам "Беларускі нацыяналізм"? Як мне падаецца, нацыяналізм — гэта прыкмета жыцьцястойкасьці нацыі. Я б нават іначай сказаў — гэта тыя дрожджы, якія не даюць закіснуць духу нацыі, але ніякім чынам не жывая вада, што здольная ўваскрэсіць памерлага.
І ўсё ж — ці ёсьць будучыня ў беларускага нацыяналізму?"
(Дынько: ) "Мы ў часопісе "Аrche" разглядаем нацыяналізм як ідэалёгію дзяржаватворчасьці й як палітыку, скіраваную на ўмацаваньне асноваў дзяржаўнасьці. Нумар, прысьвечаны беларускаму нацыяналізму, ужо падрыхтаваны, завярстаны й павінен зьявіцца на пачатку траўня. Атрымаўся вельмі зьмястоўны й прыгожы часопіс.
Мы доўга думалі, як мы можам прадставіць гэтую тэму, як падысьці да беларускага нацыяналізму. Беларусь, як і Ўкраіна, Славаччына ды Македонія, — гэта краіны запозьненага нацыяналізму.
Сёньня разьвіцьцё беларускага нацыяналізму сутыкаецца з тымі праблемамі, якія ў Эўропе ўжо даўно пераадоленыя. Нацыяналізм сёньня ўспрымаецца як нешта небясьпечнае, асабліва пасьля канфлікту ў Югаславіі. Тым ня менш, нацыяналізм — гэта неабходны этап, неабходная ідэалёгія для ўмацаваньня дзяржаўнасьці.
Травеньскі нумар "Аrche" будзе называцца "Нацыяналізм і нігілізм". Мы паспрабавалі прааналізаваць ня толькі фэномэн нацыяналізму, але й фэномэн сучаснага беларускага нігілізму, трыюмф якога мы назіраем. І мы прыйшлі да высновы, што трыюмф гэтага нігілізму непасрэдна зьвязаны менавіта са слабасьцю й запозьненасьцю беларускага нацыяналізму".
(Дынько: ) "Сёньня ўвасабленьнем беларускага нігілізму, пра які вы гаворыце, зьяўляецца Аляксандар Лукашэнка. Вы ж лічыце, што ён, з усёй ягонай маніякальнай нянавісьцю да ўсяго беларускага, "яшчэ можа стаць меншым злом". А што было б для Беларусі яшчэ большым злом?"
(Дынько: ) "Лукашэнка сёньня ўспрымаецца як сымбаль каляніялізму, як сымбаль каляніяльнай залежнасьці Беларусі. Але відавочна, што любы расейскі губэрнатар у Менску быў бы яшчэ горшым злом, чымся першы прэзыдэнт Беларусі нават у горшыя моманты сваёй палітычнай кар'еры.
З другога боку, кандыдат ад карумпаванага чынавенства, які, выступаючы пад маскай дэмакрата, пераможа на маючых адбыцца прэзыдэнцкіх выбарах, будзе таксама горшым злом. Бо беларускую незалежнасьць здыскрэдытаваў не Лукашэнка, яе здыскрэдытаваў Кебіч.
Калі сёлета кандыдат ад карумпаванага чынавенства прыйдзе да ўлады й будзе кіраваць краінай гэтаксама бяздарна, як тое рабілася посткамуністычным урадам у 1991–1994 гадах, Беларусь будзе ізноў адкінутая на некалькі дзесяцігодзьдзяў назад.
Лукашэнку ня трэба сатанізаваць. Зразумела, што беларуская інтэлігенцыя, думку якое выказваюць газэта "Наша Ніва" й часопіс "Аrche", ня можа падтрымаць Лукашэнку як сымбаль беларускага каляніялізму. Але ён, як і кожны чалавек, як кожны палітык, зьмяняецца. Нязьменнымі застаюцца нацыянальныя інтарэсы Беларусі".
(Скобла: ) "Рэдакцыя часопісу "Аrche" заснавала прэмію — "За сумленнае слова". Летась ёю быў уганараваны Вінцук Вячорка.
Але сёньня я хацеў бы прыгадаць іншую прэмію. Аляксандар Лукашэнка нядаўна падпісаў указ аб узнагароджаньні Дзяржпрэміямі трох пісьменьнікаў — спадароў Скарынкіна, Кусянкова й Ліпскага й неўзабаве маецца іх уручыць шчасьлівым ляўрэатам. Як вы асабіста ацэньваеце іхныя заслугі перад беларускай літаратурай?"
(Дынько: ) "Дзяржаўная прэмія даўно стала настолькі анахранічнай, наколькі ёсьць анахранічнымі большасьць дзяржаўных выданьняў і афіцыёзныя сталінскія творчыя саюзы.
Твораў Кусянкова й Ліпскага я не чытаю. Што датычыць перакладу "Боскай камэдыі" Дантэ, за які ўзнагароджаны Скарынкін... Падобны пераклад — гэта справа, якая патрабуе сур'ёзных дзяржаўных інвэстыцыяў. Гэта ня тая справа, якая робіцца на аматарскім роўні.
Я ведаю, што пераклад рабіўся зь вельмі недасканалага падрадкоўніка, і гэта пры тым, што сам перакладчык ня ведае італьянскай мовы. І гэта абумоўлівае хібы перакладу. Да таго ж, як я разумею, пераклад сп. Скарынкіна ня быў адрэдагаваны прафэсіяналам, які б адначасова ведаў тэхніку перакладу, італьянскую й беларускую мовы.
Што да прэміі часопісу "Аrche". Сёлета яна будзе ўручаная ў траўні. Сярод ужо вылучаных чатырох намінантаў (пэўна, іх будзе больш) — і паэтка Ніна Мацяш, якую, як вядома, чыноўнікі з Адміністрацыі прэзыдэнта выкінулі са сьпісу прэтэндэнтаў на Дзяржпрэмію".
(Скобла: ) "І апошняе пытаньне. У рэдакцыі "Аrche", я ведаю, высьпяваюць новыя праекты. Скажыце, ці скора беларускія жанчыны атрымаюць даўно абяцаны адмысловы часопіс зь мілагучным назовам "Баба"?"
(Дынько: ) "Мы робім усё магчымае, каб гэта адбылося як мага хутчэй. Але "Баба" зьявіцца не раней, чым праз два гады".
