Мы часта паведамляем пра выпадкі, калі апазыцыйных актывістаў, удзельнікаў акцыяў пратэсту, а то і проста далёкіх ад палітыкі людзей затрымлівае на вуліцы і потым доўга трымае ў пастарунках міліцыя. Як, трапіўшы ў падобную сытуацыю, павінен паводзіць сябе чалавек, каб не дапусьціць парушэньня сваіх правоў і ня стаць ахвярай міліцэйскай сваволі?
Наш сталы слухач і аўтар Мікола Саскевіч з Калінкавічаў дзеліцца ўласным досьведам дачыненьняў зь міліцыяй:
“Пасьля таго, як мяне скарацілі на ранейшым месцы працы, я стаў на ўлік на біржы. Але на дапамогу па беспрацоўю немагчыма пражыць нават аднаму, а ў мяне сям’я — двое дзяцей і жонка ў адпачынку па догляду за дзіцем. Таму працую грузчыкам, а зараз кіроўцам.
30 лістапада ўвечары вяртаўся з працы праз парк. Месца гэта ў такі час бязьлюднае і малаасьветленае. І тут раптам даганяе мяне машына, выскокваюць зь яе двое міліцыянтаў, хапаюць за рукі і патрабуюць паказаць, што ў сумцы.
Я разважаю так: месца цёмнае, нікога няма... Пачнуць аглядаць сумку — могуць што-небудзь падкінуць, нават гранату ці наркотыкі. Пачаў патрабаваць сьведкаў, альбо, кажу, вязіце ў міліцыю і глядзіце там. Ад іх у адказ пагрозы: не пакажаш — паспытаеш газу і тумакоў.
Тут я згадаў лёс нашых вядомых апазыцыянэраў і параду ад Радыё Свабода — наконт таго, што рабіць у падобных выпадках. І стаў крычаць: “Людзі, дапамажыце!..” Падзейнічала: мяне хутка запіхнулі ў машыну і павезьлі ў міліцыю. Там я сказаў: гэтым міліцыянтам не давяраю, няхай прысутнічае хто-небудзь з афіцэраў. Урэшце выйшаў нейкі чалавек у цывільным.
Тут я выкладваю з сумкі свае рэчы: рабочае адзеньне, тэрмасы для ежы і дамкрат ад “Жыгулёў”. Расчараваныя міліцыянты нават не складалі пратакол. А я сказаў, што напішу скаргу ў пракуратуру, і папрасіў, каб мне назвалі прозьвішчы гэтых двух міліцыянтаў (гэта былі старшына Іваненка і прапаршчык Верабей). Тут прыходзіць чалавек у цывільным і разам з гэтымі міліцыянтамі пачынае прасіць у мяне прабачэньня. Я ня стаў пісаць на іх скаргу, бо ў нашай дыктатарскай дзяржаве гэта бессэнсоўна. Але вам вырашыў паведаміць. Я тэлефаную на “Голас Амэрыкі”, пішу вам, і думаю, што інцыдэнт гэты — не выпадковы”.
Вельмі магло здарыцца, Мікола, што ніякіх зламысных намераў адносна вас гэтыя міліцыянты ня мелі. Проста яны прывыклі да пакорлівых паводзінаў разгубленых і запалоханых людзей, якія ня ведаюць сваіх правоў і ня ўмеюць гэтыя правы адстойваць. Заўважце, як зьмяніліся іхныя паводзіны, калі яны пераканаліся, што вы ведаеце закон і што праўда на вашым баку. І тое, што яны вымушаныя былі прызнаць сваю памылку і прасіць прабачэньня, ёсьць вашай маральнай перамогай. Нават нягледзячы на тое, што справа не дайшла да афіцыйных скаргаў і разьбіральніцтваў.
Мікалай Лясовіч зь Менску працягвае завочную дыскусію слухачоў пра тое, ці можна лічыць Аляксандра Лукашэнку моцным палітыкам. Размову пачаў некалькі тыдняў таму Віктар Туравец з францускага Ліёну, а прадоўжыў Віктар Скараход зь Менску.
У прыватнасьці, на думку Віктара Скарахода, пра сілу і слабасьць палітыка высокага рангу патрэбна казаць, маючы на ўвазе зробленае ім на карысьць дзяржавы. Паводле слухача, “Лукашэнка больш як за восем гадоў зрабіў вельмі шмат, што патрабавала ад яго сілаў і энэргіі. Уся бяда ў тым, што амаль усё гэта мае адмоўны знак”.
Мікалай Лясовіч з гэтай нагоды піша:
“Паўстагодзьдзя таму была папулярнай школа філёлагаў (здаецца, іх называлі канцэптуалістамі), якая сьцьвярджала, што прычынай усіх спрэчак у філязофіі ёсьць розьніца ў разуменьні і тлумачэньні сэнсу словаў. У сувязі з гэтым — зазірнем у тлумачальны слоўнік. Там тэрмін “палітыка” вызначаецца як “мастацтва кіраваць дзяржавай”. Зыходзячы з гэтага, можна сьцьвярджаць: паколькі Лукашэнка кіруе дзяржавай, ён усё ж палітык.
Але як кіруе? Пасварыў Беларусь з цэлым сьветам; давёў эканоміку да найцяжэйшага стану; жыцьцёвы ўзровень зьнізіўся і працягвае зьніжацца; пры ім у краіне не было ніводных дэмакратычных выбараў... Так што палітык зь яго кепскі, а значыць — слабы. Дарэчы, гэтак жа выказаўся наконт становішча ў Беларусі і Васіль Быкаў у сваёй апошняй перадачы “Ўспаміны на Свабодзе”. І ацэнкі гэтыя, на маю думку, зусім слушныя”.
Сапраўды, спадар Лясовіч, многіх спрэчак не было б, калі б людзі аднолькава разумелі значэньне тэрмінаў. І рознагалосьсяў у вас зь іншымі слухачамі, якія выказваліся на гэтую ж тэму, па сутнасьці, няма. Сіла палітыка-Лукашэнкі, калі мець на ўвазе аб’ём забраных ім у свае рукі ўладных паўнамоцтваў, немалая. Але які плён прыносіць гэтая сіла грамадзтву і краіне? Якіх посьпехаў, міжнароднага прызнаньня, пад’ёму эканомікі дасягнуў ён, выкарыстоўваючы гэтую сілу?
Ліст ад геолага Генадзя Палітко зь Віцебску:
“Мне здаецца, у Беларусі сёньня няма апазыцыі. БНФ абылганы і апляваны, астатнія проста пакрыўджаныя. А апазыцыя і пакрыўджаныя — не адно і тое ж.
Вашыя экспэрты кажуць, што народ такую ўладу доўга не вытрывае. Па-мойму, у гэтых экспэртаў кепская памяць. Народ дзесяцігодзьдзямі, да самай сьмерці, услаўляў Сталіна, Гітлера, Мао Цзэдуна, Кім Ір Сэна. Чым страшнейшы дыктатар, тым больш яго любіць народ. У Беларусі вельмі многія (магчыма, нават большая частка народу) падтрымліваюць прэзыдэнта. Я гэта пастаянна чую наўкол. У гэтым ёсьць і вашая, так бы мовіць, “заслуга”.
Далей спадар Палітко выкладае сутнасьць сваіх прэтэнзіяў. На ягоную думку, Свабода недастаткова глыбока аналізавала сутнасьць беларуска-расейскіх супярэчнасьцяў у справе газавых паставак. У выніку, піша слухач, “народ дагэтуль думае, што Расея дае нам нафту і газ амаль задарма, за прыгожыя вочы Лукашэнкі. А гэта ж ня так. Вы гаворыце пра ўсясьветныя кошты. Але чаму нафта і газ павінныя каштаваць у Менску столькі ж, колькі ў Бэрліне? Адлегласьць жа ад Расеі да Беларусі значна меншая, чым да Нямеччыны”.
Яшчэ адна заўвага Генадзя Палітко датычыць камуністаў, якіх дапускаюць да мікрафонаў заходніх радыёстанцыяў:
“Камуністы і па сваіх каналах усе кішкі праелі, а цяпер яшчэ і заходнія радыёстанцыі ператвараюць у філію Камінтэрну. Асабліва гэтым грашыць Расейская Свабода. Але і вам ёсьць над чым працаваць”.
А на заканчэньне геоляг Генадзь Палітко зь Віцебску робіць наступны прагноз адносна будучыні Беларусі:
“Лукашэнка будзе кіраваць да канца жыцьця, а потым прэзыдэнтам стане ягоны сын”.
Беларусь ня надта падобная на Паўночную Карэю, спадар Палітко. Ізаляваць краіну паводле прыкладу Кім Ір Сэна і ягонага сына Кім Чэн Іра ва ўмовах сёньняшняй Эўропы наўрад ці магчыма. А без такой ізаляцыі, бяз гвалту над іншадумцамі, ідэалягічнага дыктату і закрытых межаў даўгавечнай дыктатуры не бывае.
Цяпер — адносна вашых заўвагаў. Мы даволі ўважліва сачылі за тэмай так званага “газавага канфлікту” паміж Беларусьсю і Расеяй. Ня думаю, што ў кагосьці з уважлівых слухачоў магло скласьціся памылковае ўяўленьне, нібы расейскія танныя пастаўкі ў Беларусь газу і нафты — дабрачынныя. І пра бясплатнае ўтрыманьне расейскіх вайсковых аб’ектаў, і пра танны транзыт расейскіх грузаў, і пра мытныя льготы мы ня раз распавядалі. Як і пра тое, што гэтая разгалінаваная і заблытаная сыстэма ўзаемных саступак, якая ня мае нічога агульнага з рынкавым падыходам і стварае глебу для канфліктаў, накшталт “газавага”.
І апошняе — наконт галасоў камуністаў на Свабодзе. Нашае радыё адкрытае для розных пазыцыяў і меркаваньняў. Гэта ёсьць адным з галоўных прынцыпаў дэмакратычнага грамадзтва. Пагадзіцеся, калі мы распавядаем пра сытуацыю ці гісторыю, у якой фігуруе нехта з камуністычных актывістаў, то прынамсі дзіўным было б праігнараваць ягоны пункт гледжаньня.
Хоць, зразумела, гэта зусім не азначае, што мы забылі пра злачынствы камуністычнага рэжыму, неяк па-іншаму пачалі ставіцца да камуністычнай ідэалёгіі ці гатовыя даваць камуністам трыбуну на любое іхнае запатрабаваньне. Размова ідзе толькі пра тое, каб вы, слухачы, мелі магчымасьць атрымліваць усебаковую і аб’ектыўную інфармацыю.
Эмануіл Юрай са Смалявічаў у сваім лісьце некалькі тыдняў таму разважаў наконт праблемы русіфікацыі. Некалькі цытатаў зь ягонага ліста я выкарыстаў, не агучыўшы, аднак, найбольш катэгарычныя выказваньні, у тым ліку і прыдуманы ім ня надта мілагучны тэрмін для абазначэньня тых беларусаў, якія размаўляюць па-расейску. Незадаволены гэтым, слухач піша:
“Вы мяне, спадар Жданко, пакрыўдзілі. Некарэктна з вашага боку абыходзіць вострыя вуглы. Занадта рэзкія словы я ўжыў? А якія трэба, каб гэтыя людзі асэнсавалі сваю нікчэмнасьць, усьвядомілі і тым самым, магчыма, зьменшылі сваю разбуральную дзейнасьць? Час падняць на шчыт і данесьці да сьвядомасьці ўсіх: як не бывае манголамоўных кітайцаў, так не бывае расейскамоўных беларусаў”, — такую выснову робіць Эмануіл Юрай са Смалявічаў.
Цьверджаньне гэтае, спадар Юрай, памылковае. І манголамоўных кітайцаў нямала (у Кітаі нават ёсьць аўтаномны раён — Унутраная Манголія называецца), і расейскамоўных беларусаў вельмі шмат. Ня думаю, што можна вырашыць праблему, прыдумляючы ім крыўдныя мянушкі. Тым больш недапушчальна агучваць гэтыя нецэнзурныя мянушкі ў эфіры.
На мінулым тыдні нам таксама даслалі лісты Аляксей Ятуцэвіч зь вёскі Турын Пухавіцкага раёну, Сямён Бакуновіч з Кобрыні, Алесь Шустоўскі з Барысава, Віктар Баранаў з Рагачова, Павал Сац зь вёскі Асавая Маларыцкага раёну, Міхаіл Леках з Рыгі і Віктар Кавешнікаў зь Менску.
У гэтыя апошнія перадкалядныя дні хацеў бы зьвярнуцца да вас, нашыя сталыя слухачы і аўтары, з просьбай згадаць пра найбольш адметныя, на ваш погляд, падзеі мінулага году. Падзяліцеся сваімі ўражаньнямі і ўспамінамі, паразважайце пра будучыню, распавядзіце пра самыя цікавыя выпадкі з уласнага жыцьця. Вашыя лісты прагучаць у навагодняй перадачы “Паштовая скрынка 111”.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду. Пішыце. Чакаем новых допісаў.
