7 Кастрычніка 1999. Аўтар і вядучы Валянцін Жданко. Сярод пошты апошніх дзён я выбраў некалькі лістоў, у якіх ідзе размова пра тое, што цікавіць сёньня многіх нашых слухачоў. Уладзімер Кукуць з гораду Мёры Віцебскае вобласьці прапануе стварыць на радыё праграму для навучаньня людзей таму, як карыстацца сваімі правамі, куды зьвяртацца з тымі ці іншымі праблемамі. Уладзімер піша: "Здаецца, нашае грамадзтва на 100 адсоткаў адукаванае, але ж ад гэтага мы разумней ня сталі. Як раней слова не маглі сказаць, так і цяпер тое самае. Крыўдзіць чыноўнік – маўчыш, абважваюць у краме – слова ня скажаш, бо як скажаш, то цябе й зьняважаць, і накрычаць. І так на кожным кроку. Што рабіць – постсавецкае выхаваньне". Выхаванне гэтае, Уладзімер, хутчэй савецкае, а не постсавецкае. І грунтуецца яно зусім не на тым, што людзі ня ведаюць, куды й каму скардзіцца. Чыноўнік па-хамску паводзіць сябе зь людзьмі, бо а ні ён, а ні ягоны начальнік ніяк ад гэтых людзей не залежаць. А ні раённых, а ні вабласных кіраўнікоў у Беларусі ня выбіраюць – іх прызначаюць "зьверху". І пазбавіцца ад начальніка-самадура людзі ня могуць з дапамогаю выбараў. Даводзіцца чакаць, пакуль ён па якіх-кольвек прычынах не спадабаецца вабласному або менскаму кіраўніцтву. Такі парадак быў і пры савецкай уладзе – улада цяперашняя яго проста пераняла. Кіраваць тымі, хто маўчыць і церпіць, бо ад іхнага меркаваньня нічога не залежыць, заўсёды прасьцей, чым тымі, хто мае рэальныя правы й не пацерпіць прыніжэньня. Датычыць гэта ня толькі высокага начальніцкага габінэту, але й звычайнае крамы. Цётка у брудным халаце за абшарпаным прылаўкам, якая спачатку цябе абважыць, а потым яшчэ й зьняважыць, калі зробіш заўвагу – гэта зусім савецкі пэрсанаж. Яе немагчыма й бескарысна перавыхоўваць. Гэтыя цёткі дзіўным чынам зьнікаюць разам са сваёй лаянкаю і ўбогімі прылаўкамі, як толькі зьяўляецца рынак, калі няма дэфіцыту й чалавек мае выбар. Яны й зьніклі амаль паўсюдна, але вось засталіся у Беларусі, дзе адноўленая ранейшая сыстэма. Уладзімер Кукуць, якому 16 гадоў і які вучыцца ў 10 клясе сярэдняе школы, піша таксама, як крыўдна яму за тое, што цяпер чыніцца ў адносінах да беларускае мовы. Ён заўважае: "Усе дакумэнты афармляюцца толькі па-расейску. І шмат хто саромеецца сваёй мовы. Хоць у нашых вёсках многія гавораць толькі па-беларуску і ім цяжка мець справу з расейскімі дакумэнтамі". "Мы мусім змагацца за нашую мову, якая перацярпела столькі перашкодаў", – робіць выснову дзесяціклясьнік зь Мёраў Уладзімер Кукуць. І, відавочна, такую ж выснову робяць многія ягоныя аднагодкі – дзіўнае пакаленьне, якое пайшло ў школу, калі ў Беларусі ўздымалася хваля нацыянальнага адраджэньня, а на паўдарозе іх раптам зноў пачалі адвучваць ад усяго беларускага. Мікалай Чыбісаў зь мястэчка Казлоўшчына Дзятлаўскага раёну Гродзенскае вобласці дзеліцца сваімі меркаваньнямі наконт сытуацыі, што склалася сёньня ў Беларускім Народным Фронце. Ён піша: "Палітыка – як і шахматы, заўсёды можна знайсьці выйсьце. І кіраўніцтва Народнага Фронту гэта выйсьце мусіць адшукаць, не даводзячы справу да расколу ў шэрагах руху. Інакш гэта толькі скампрамэтуе многіх сяброў БНФ, як ужо здаралася ня раз". Мікалай Чыбісаў лічыць, што ў кіраўнікоў Фронту няма а ні маральных, а ні юрыдычных, а ні чалавечых правоў разрываць БНФ на дзьве часткі. Зьвяртаючыся да Зянона Пазьняка, ён піша: "У вас быў гістарычны шанец стаць прэзыдэнтам Беларусі, але вы яго не скарысталі. Вы маглі б перамагчы, калі б адчувалі, за якімі ідэямі йдзе бальшыня, калі б не акцэнтавалі ўвагу на змаганьні з расейскім імпэрыялізмам і не расьцягнулі галасы дэмакратычна настроенае часткі грамадзтва на выбарах у той час, як у прэзыдэнты балятаваўся Станіслаў Шушкевіч". У гэтых словах нашага слухача Мікалая Чыбісава яўна гучаць крыўда і неўразуменьне, якія, зрэшты, лёгка растлумачыць. Такія ж пытаньні задаюць сабе сёньня многія з тых, хто сымпатызуе Фронту і хацеў бы бачыць дэмакратычны рух адзіным. На гэтую ж тэму – ліст нашага слухача зь Менску, падпісаны толькі імём – "Шура". Аўтар, які не пажадаў назваць прозьвішча, лічыць: у сёньняшняй сытуацыі, што склалася ў Беларусі, вінаватыя ня толькі памылкі дэмакратычных сілаў, але й нерашучасьць Захаду. Слухач дакарае заходнія дэмакратыі, што тыя, як ён піша, "паслухмяна тупаюць на ланцужку расейскіх палітыкаў", а ў дачыненьні да Беларусі ня робяць кардынальных крокаў. Але якія гэта могуць быць кардынальныя крокі, Шура? І ці маем мы маральнае права дакараць далёкіх і блізкіх суседзяў за тое, што ў нашым уласным доме ня ўсё у парадку? Лічацца з тымі, хто моцны, хто сам здольны несьці цяжар адказнасьці за ўласныя рашэньні й цьвяроза аналізаваць уласныя памылкі. Такім і дапамога дасьць болей карысьці, чым тым, хто ўвесь час спадзяецца, што парадак нам навядзе нехта іншы – хто прыйдзе ці то з Усходу, ці то з Захаду. Наша сталая слухачка Ганна Кагарка зь мястэчка Яцыны Гродзенскае вобласьці, відаць, пад уплывам "Слоўніка Свабоды" ў сваім лісьце разважае пра знаёмае ёй зь дзяцінства слова "луста". Яна ўзгадвае: "Тое, што заставалася ад лусты, абавязкова прыносілі дахаты дзецям. Гэты быў "зайцаў хлеб". І кожны, хто пакаштаваў гэтага хлеба (няхай нават да хлеба заяц анічога не прынёс) ведае, што нічога смачнейшага няма. Ёсьць пра лусту і жартоўнае, кшталту: "Пастух, валовы трыбух, у хаце жарэ, ды йшчэ на пасту лусту бярэ", – згадвае ў сваім лісьце Ганна Кагарка. Гэта быў агляд чытацкае пошты беларускае рэдакцыі "Радыё Свабода". Вашыя лісты чытаў
Валянцін Жданко, Менск
