Ужо некалькі гадоў да мяне трапляюць нумары ананімнага выданьня, якое называецца “Народны баявы лісток “Дуброўскі настрой”. Аб’ём — 4 стандартыя друкаваныя старонкі. Наклад — 299 асобнікаў. Невядомыя аматары раз на месяц ствараюць хроніку жыцьця свайго роднага куточку — вёскі Дуброва, што ў Сьветлагорскім раёне Гомельскай вобласьці.
Часам не саромеючыся ў выразах, простай, зразумелай вяскоўцам мовай, аўтары падаюць апошнія мясцовыя навіны і спрабуюць са свайго гледзішча аналізаваць палітычныя падзеі ў Беларусі.
Я вырашыў скіравацца ў Дуброву, каб апісаць тамтэйшае жыцьцё. Мапай і компасам для мяне стаў народны баявы лісток “Дуброўскі настрой”. Цытую, захоўваючы аргінальныя стыль і лексыку:
“Не ад надта добрага жыцьця ў Дуброве ёсьць выпадкі, калі асобныя сем’і, загнаныя ў кут галечаю, мусяць спажываць мяса падлы з жывёлагадоўчага комплексу. Падла гэта, праўда, сьвежая, але... Напэўна ў адміністрацыі дырэктара гэты дэлікатэс не падаюць. Абвясьціўшы крыжовую выправу па стодаляравы заробак, дырэктар неяк зьніякавеў, болей пра гэта ня трызьніць, на адкрыты тэлесэлектар да народу не выходзіць”, — зазначае “Дуброўскі настрой”.
Хто ж прызнаецца, што не ад добрага жыцьця ставіць на стол стравы з падлай жывёлы? Ніхто.
Пра дабрабыт тутэйшых калгасьнікаў я ўведваю ад цялятніцы Галіны.
(Галіна: ) “Як нам жывецца? Цяжка! Заробак — 35–37 тысячаў, па тры-чатыры месяцы не атрымліваем. Старшыня, мабыць вінаваты, альбо бацька зьверху не шурудзіць іх. Мне падаецца, што той бацька (я маю на ўвазе Лукашэнку) нічога не глядзіць. Ён пра калгасьнікаў і ня думае. Па хлеб ня ходзім. Раз на тыдзень купім бохан — дый усё. А за што нам набываць хлеб, калі ў нас грошай няма?”
(Карэспандэнт: ) “А што вы ясьцё?”
(Галіна: ) “Бульбу ды агуркі”.
(Карэспандэнт: ) “Ну а калі б зараз зьявілася тут фэя і сказала, што выканае любюе жаданьнне, чаго б вы пажадалі?”
(Галіна: ) “Каб можна было б каўбасы набыць”.
(Карэспандэнт: ) “А як часта на сталах у вяскоўцаў бывае мяса?”
(Галіна: ) “Рэдка! Мо раз на месяц”.
(Карэспандэнт: ) “Каўбасу ў краме вы калі апошні раз набывалі?”
(Галіна: ) “Ой! Забылася й калі! Месяцаў пяць дык дакладна каўбасы не набывалі. А за што мы купім?”
Зноў чытаю народны баявы лісток:
“Часта на вуліцах Дуброві можна пабачыць маладзіц і кабет з вёдрамі ці каробкамі. Яны сьпяшаюцца ў тыя двары — ці на калгасны двор — дзе ёсьць коні. Конскі гной (у газэце, праўда, ужытае больш моцнае слова. — Я.М.) — істотная частка сьвінога рацыёну. Багата ў каго няма картопляў... дык пакуль што іхнае месца займае вышэйзгаданы прадукт. Але цяпер за конскія кучкі (тут я зноў зьмягчаю аўтарскі варыянт. — Я.М.) разгарэлася сапраўдная канкурэнцыя — попыт перавышае прапанову, коней небагата...
Хто ж перамагае ў спаборніцтве за дармавы прадукт? Як і ўсюды, тутака ёсьць свае правафланговыя і аўтсайдэры... Уся Маладзёжная вуліца прызнала, што спрытней за Насьцю нікога няма: яна яшчэ на досьвітку зь ліхтарыкам сьпяшае ў станок, каб набраць дэфіцыту. Хто рана ўстае, таму Бог падае”.
Са згаданай Насьцяй сустрэцца ня выпала. Увогуле, паводле маіх назіраньняў, вяскоўцы ня надта ахвотна кантактуюць з журналістамі. Яшчэ менш яны хочуць казаць пры мікрафоне. Адзінае, што ў такой сытуацыі выратоўвае — гэта абяцаньне не называць імёнаў і прозьвішчаў.
(Спадарыня: ) “Ня вырасла бульба, дык трэба даць гаўна. А што рабіць? Там нейкіх два-тры бублікі я ўкіну, дый усё. Хто гаўном, хто травой, хто чым сёньня сьвіней корміць. Ну, калі ня вырасла бульба, трэба і гаўном накарміць. Нашыя продкі колісь толькі адным гаўном і кармілі, жалудамі і гаўном, а мы сёньня ня ведаем, што гэта такое. Гэта не галоўнае пытаньне, што сьвіньні зьелі гаўна. Гэта ня тэма для размовы. Ня трэба мне вашыя пытаньні! Гэта не ў маёй кампэтэнцыі!”
(Карэспандэнт: ) “Дык гэта ж вашая гаспадарка: вашыя коні й вашыя сьвіньні...”
(Спадарыня: ) “Мой конь! Што хачу, тое й раблю: хачу гаўно ем, хачу не”.
Чытаю далей ананімнае выданьне:
“Апошнімі часамі ў Дуброві пашырыліся кражы сподняй бялізны. Фэтышысты начамі сьцягваюць з аборак трусы ды бабскія станікі. Шчэ нікога не спаймалі. А хацелася б пачабыць сучаснага тыповага фэтышыста”.
Сподняя бялізна — рэч асабістая, а размовы пра яе — вельмі далікатныя. І зноў на ўмовах ананімнасьці.
(Спадарыня: ) “Яны мокрае зьнялі! А што ж цяпер рабіць? Каб ведала, дык ня вешала б”.
(Карэспандэнт: ) “Каму патрэбнае чужое?”
(Спадарыня: ) “Ну, вось камусьці ж трэба!”
(Карэспандэнт: ) “Можа людзі на продаж зьбіралі…”
(Спадарыня: ) “Які продаж?! Яно ж ношанае!”
(Карэспандэнт: ) “Самі ж яны насіць ня будуць...”
(Спадарыня: ) “А можа хто й носіць! Пасьціранае. Чаго не надзець? Хто скраў, хай той і носіць на здароўе”.
(Карэспандэнт: ) “Пасьля гэтага нейкія меры перасьцярогі прымаеце?”
(Спадарыня: ) “Стараемся на ноч ня вешаць. А калі трэба, такі і павесім”.
(Карэспандэнт: ) “Кожны раз калі вешаеце на ноч, вы баіцеся за лёс вашых рэчаў?”
(Спадарыня: ) “А чаго б не баяцца? Набыць ня надта лёгка: любая рэч сёньня дарагая”.
Вось яшчэ адна карэспандэнцыя. Падаю са скаротамі:
“Меней за год пражыла ў Дуброві сям’я Паўлавых. У свой час, прачуўшы пра росквіт, людзі наіўна і неабачліва пераехалі сюды аднекуль з кучмаўскай Украіны. Асаблівае захапленьне выклікала ў іх тое, што тутака “захаваліся калгасы”. І вось ад пуза сербануўшы калгаснага стойлавага жыцьця, распрадаўшы маёмасьць, узялі лахі пад пахі ды падалі лататы дадому”.
Сям’і Паўлавых у вёсцы зайздросьцілі. Маўляў, яны шчасьлівыя, бо могуць вярнуцца на радзіму. У Дуброве двумя вуліцамі жывуць перасяленцы з Чарнобыльскй зоны. Для іх лёс сям’і Паўлавых — гэта нязбыўная мара.
70-гадовай Алене Кліменцы некалі сказалі, што адсяляюць з родных Дзёрнавічаў толькі на трое сутак. Трое сутак расьцягнуліся на 16 гадоў.
(Кліменка: ) “Не прывядзі Госпадзі Божа! Так хочам дадому! Здаецца, крыльлямі паляцеў бы”.
(Карэспандэнт: ) “Кажуць, што людзі, калі далёка ад радзімы, яна ім сьніцца, яны пра яе думаюць. У вас такое бывае?”
(Кліменка: ) “Мы толькі сядзім і пра яе думаем. Як хто памрэ, дык дадому, у Дзёрнавічы возім хаваць. Трэба ж на радзіму завезьці! Што ж я буду ў Дуброве ляжаць? Каб людзі хадзілі ды тапталі мяне па магіле? Трэба дадому!”
(Карэспандэнт: ) “А Дуброва для вас так другой радзімай і ня стала?”
(Кліменка: ) “І ня стане! (Пачынае плакаць.) Мы дома жылі, дык дзьве каровы было. А тут я пазіраю, каб хто сыроваткі даў стакан. Я плачу. Кожны дзень плачу”.
(Карэспандэнт: ) “А чаго?”
(Кліменка: ) “Што на чужыне”.
Мясцовае калгаснае начальства і раённыя ўлады неаднаразова спрабавалі высьветліць, хто ж выдае “Дуброўскі настрой”. Але пакуль што іхныя высілкі марныя. Праўда, у галоўных падазраваных ужо ня першы год ходзіць мясцовы настаўнік Мікола Бусел.
Асоба вельмі калярытная і ўнікальная. Ведае шэсьць моваў. Мае рэдкае захапленьне — лексыкаграфію. Можа пахваліцца тым, што склаў восем слоўнікаў, якія, праўда, так і не зьявіліся на паліцах кніжных крамаў. А яшчэ — выдаў кнігу перакладаў уругвайскіх казак.
Увагу да сваёй асобы спадар Бусел тлумачыць тым, што зьяўляецца ў параўнаньні з аднавяскоўцамі больш адукаваным чалавекам. І да таго ж — ён сябра Беларускана Народнага Фронту.
Але хоць нейкае спрычыненьне да выданьня “Дуброўскага настрою” катэгарычна адмаўляе.
(Бусел: ) “Гэта чыстая хлусьня! Нічога супольнага з гэтымі падпольнымі выданьнямі я ня маю! Такія лісткі выдаюць людзі, у якіх рукі сьвярбяць напісаць ці што-небудзь сказаць. Я спачатку аднекваўся, а пасьля гляджу, што ўсё гэта марна. Нават кур’ёзныя выпадкі бывалі: ідзеш па вуліцы, якая-небудзь бабка сустракае ды гаворыць: “Чай бы ты напісаў, што сена няправільна далі, ці што соткі няправільна падзялілі” — усё адно як да органу ЦК. Чамусьці ў мяне ўвесь час пытаюць: “А калі выйдзе? Чаго няма?” Турбуюцца. Як ня дзіўна, людзі любяць чытаць пра мясцовае, нават пра сябе”.
(Карэспандэнт: ) “Мясцовае начальства як ставіцца да такога віду інфармацыйнай дзейнасьці?”
(Бусел: ) “Я ня ведаю, як яны ставяцца, але ведаю, што пачытваюць. Калі там што пра іх напісанае ня добрае, дык хай гэтага ня робяць”.
(Карэспандэнт: ) “Ну а калі б вы выдавалі такі лісток, вы бы ганарыліся?”
(Бусел: ) “О! Вядома! Я бы ганарыўся. Мяне б нават прынялі ў журналісты”.
Хто б ні зьяўляўся аўтарам народнага баявога лістка “Дуброўскі настрой”, яму трэба сказаць “дзякуй” за рэкляму Радыё Свабода ў сваёй мясцовасьці. Арыгінальныя абвесткі зьяўляюцца ў кожным нумары:
“Слухай Радыё Свабода. Багата разумнейшым будзеш”.
“Радыё Свабода талкова расказвае пра беларускае ні жыцьцё-ні быцьцё, пра тое, як брыкаецца ўлада і як яна трымае наш народ за жабры. Асабліва файна слухаецца “Свабода”, калі на стале стаіць чаропка супку. Няблага ідзе і пад піва. Нашча ці з поўным трыбухом — слухай сваю “Свабоду”.
Гэтак піша народны баявы лісток “Дуброўскі настрой”.
