Удзельнікі: філёзаф і культуроляг Валянцін Акудовіч, дэпутат Вярхоўнага Савету 13 скліканьня Павал Знавец
(Валер Карбалевіч: ) “2 кастрычніка Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу прыняў закон “Аб свабодзе веравызнаньня і рэлігійных арганізацыях”. Нагадаю, што палата прадстаўнікоў прыняла яго яшчэ падчас вясновай сэсіі. Гэты закон выклікаў вялікі розгалас сярод беларускай грамадзскасьці, асабліва прадстаўнікоў праваслаўных плыняў, праваабаронцаў і нават за мяжой.
Радыё Свабода ня раз зьвярталася да гэтай тэмы. Зараз мы можам рабіць нейкія папярэднія высновы аб выніках грамадзкага супрацьстаяньня вакол гэтага закону.
Здаецца, што стары закон быў зусім нядрэнны, ён адлюстроўваў рэлігійную сытуацыю ў Беларусі. На працягу апошніх дзесяці гадоў, калі пасьля распаду камуністычнай сыстэмы ў Беларусі пачаўся рэлігійны рэнэсанс, ніякіх канфліктаў на гэтай глебе не было. І, значыць, не было падставаў для зьмены закону. Але, тым ня менш, прыняты новы закон, які дае прыярытэт так званым традыцыйным рэлігіям — і найперш праваслаўю.
У чым прычыны прыняцьця гэтага закону? Асьцярожны дэпутат палаты прадстаўнікоў Іван Пашкевіч выказаў думку, што герархі Рускай праваслаўнай царквы пралябіравалі закон празь віцэ-сьпікера палаты прадстаўнікоў Уладзімера Канаплёва, а той, у сваю чаргу, націснуў на дэпутатаў. Але той факт, што Савет Рэспублікі прыняў закон без абмеркаваньня і амаль аднагалосна (толькі два супраць), сьведчыць аб тым, што загад аб яго прыняцьці сыходзіў ад больш высокай інстанцыі.
Маё першае пытаньне спадару Акудовічу: у чым сэнс прыняцьця новага закону?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Мне здаецца, вытокі трэба шукаць у тым, што ў Расеі Ельцын пайшоў на саюз з праваслаўем. І ўсьлед за ім той жа самы ход зрабіў Лукашэнка ў Беларусі. З таго часу пачаўся працэс усталяваньня праваслаўя як дзяржаўнай рэлігіі, калі заўгодна.
Але я хачу зрабіць вось якую выснову. Калі б гэты закон прымаўся 3–4 гады назад, то ён быў бы яшчэ менш плюралістычным. Мне падаецца, што Лукашэнка апошні час значна больш асьцярожна ставіцца да свайго саюзу з праваслаўнай канфэсіяй. У сытуацыі крызысу адносінаў з Расеяй Лукашэнка, які паставіў на праваслаўную царкву, трапіў у пастку. Таму што праваслаўная царква ў Беларусі цалкам падпарадкаваная Маскве. Калі канфлікт з Расеяй будзе абвастрацца, Лукашэнка будзе мець праваслаўную царкву ў якасьці пятай калёны”.
(Павал Знавец: ) “Я бачу сэнс прыняцьця гэтага закону ў тым, каб паставіць пад кантроль рэжыму і духоўнае жыцьцё беларускага грамадзтва. Лукашэнку патрэбная нейкая ідэя для аб’яднаньня грамадзтва. І ён знайшоў яе ў выглядзе праваслаўнай рэлігіі. Таму я трохі ня згодны са сваім суразмоўцам, калі ён ставіць пад сумненьне ролю праваслаўнай царквы як сацыяльнага апірышча рэжыму. Прычым Лукашэнка робіць гэта брутальным чынам. Зьвярніце ўвагу, на хрысьціянскія сьвяты Лукашэнка ходзіць са сьвечкай толькі ў праваслаўны храм”.
(Карбалевіч: ) “Як ужо было адзначана, гэты закон, калі ён яшчэ быў законапраектам, выклікаў вялікі розгалас у грамадзтве і нават моцны пратэст. Асабліва актыўна пратэставалі прадстаўнікі пратэстанцкіх плыняў. Яны арганізоўвалі круглыя сталы, грамадзкія слуханьні, пэтыцыі да кіраўніцтва дзяржавы і іншае. Асьцярожную нязгоду з гэтым законапраектам выказалі заходнія краіны. Але, нягледзячы на гэтыя пратэсты, закон прыняты.
Як бы вы ацанілі эфэктыўнасць гэтых пратэстаў? Зразумела, што ва ўмовах аўтарытарнага рэжыму адсутнічаюць легальныя мэханізмы ўплыву грамадзтва на прыняцьце дзяржаўных рашэньняў. У дадзеным выпадку пратэставала не палітычная апазыцыя, як звычайна, а людзі, далёкія ад палітыкі. Чаму пратэсты супраць яго аказаліся неэфэктыўнымі? Магчыма, тэхналягічна яны былі арганізаваныя няправільна?”
(Акудовіч: ) “У мяне трохі парадаксальная думка. Калі паглядзець на гісторыю пратэстаў падчас праўленьня Лукашэнкі — ад страйка працаўнікоў мэтрапалітэну, які быў брутальна задушаны, да пратэстаў пратэстанцкіх канфэсіяў, то можна прыйсьці да цікавай высновы. Усе пратэсты — палітычныя, сацыяльныя, культурніцкія, рэлігійныя — служаць, здаецца, адной мэце: каб паказаць уладзе, што яна робіць правільна. Там дзе зьяўляўся пратэст, улада рабіла ўсё, каб не ўлічыць патрабаваньні пратэстоўцаў. За адзіным выключэньнем. Улады былі вымушаныя пайсьці на саступкі індывідуальным прадпрымальнікам”.
(Знавец: ) “Я б сказаў, што пратэстаў у звычайным сэнсе не было. Таму што традыцыйна пратэстанцкія канфэсіі пратэстуюць у форме богаслужэньняў. І яны просяць Бога абараніць іх і ўратаваць сытуацыю. Але ў дадзеным выпадку яны пайшлі далей і сапраўды арганізавалі круглыя сталы, пэтыцыі і г.д. Гэта азначае, што ў прэсьвітэраў, іншых герархаў гэтых рэлігійных плыняў зьявілася разуменьне, што могуць пачацца зноў ганеньні, як у савецкі час.
У Беларусі дзесяцігодзьдзі і стагодзьдзі існуюць пратэстанцкія канфэсіі. Найбольш уплывовыя зараз такія плыні як хрысьціяне Веры эвангельскай, баптысты, адвэнтысты і г.д. Гэта вельмі арганізаваныя структуры.
Але лукашызм як сыстэма ня церпіць плюралізму ў духоўнай сфэры. Рэжым проста праігнараваў гэтыя пратэсты”.
(Карбалевіч: ) “Хацеў бы звярнуць увагу вось на якую акалічнасьць. На фінішы прыняцьця гэтага закону яго падтрымалі акрамя праваслаўнай царквы, што цалкам зразумела, таксама католікі, мусульмане і юдэі. Гэта даволі незвычайна. Вядома, што дзяржава лябіруе інтарэсы праваслаўнай царквы. У такой сытуацыі здавалася б натуральным, што ўсе іншыя канфэсіі павінны аб’яднацца, каб аказаць супраціў дзеяньням дзяржавы. Але па звыклай беларускай традыцыі іншыя канфэсіі, акрамя пратэстантаў, падтрымалі ўладу, хоць і з агаворкамі.
Як бы Вы пракамэнтавалі гэтую сытуацыю?”
(Акудовіч: ) “Я думаю, што католікі, мусульмане, юдэі адчуваюць галоўную пагрозу ні з боку праваслаўя, а з боку пратэстантаў. Я лічу, што пратэстанты — самая актыўная, самая дынамічная рэлігійная плынь, якая зь цягам часу можа заняць вядучае месца на нашай прасторы. Я ўжо пісаў, што мэнтальна пратэстанцтва для нас бліжэй.
Мы не містычны народ. Такія містычныя рэлігіі як праваслаўе, каталіцтва былі прымусова навязаныя беларусам. Культ працы, культ храма як месца лучнасьці людзей з вышэйшай трансцэндэнтнай сілай, культ закону — гэта тыя каштоўнасьці, якія прапаведуе пратэстантская рэлігія. І яны вельмі блізкія беларусам”.
(Знавец: ) “Паводле канцэпцыі сёньняшніх ўладаў, католікі, мусульмане і юдэі аднесеныя да традыцыйных рэлігіяў. А пратэстанты, як гэта ні дзіўна, аднесеныя некаторымі дзяржаўнымі СМІ амаль што да дэструктыўных сэктаў. І ўсе так званыя традыцыйныя канфэсіі баяцца канкурэнтаў. Рэальна колькасьць пратэстанцкіх вернікаў, якія рэгулярна ходзяць маліцца ў храмы і малельныя дамы, больш чым праваслаўных. Можна проста схадзіць, палічыць і параўнаць.
Большасьць праваслаўных адносіць сябе да гэтай канфэсіі фармальна. У царкву яны ня ходзяць. Гэта, як і наш “бацька”, так званыя “праваслаўныя атэісты”.
(Карбалевіч: ) “Існуе меркаваньне, што прыняцьце новага закону разбурыць міжканфэсійны мір у Беларусі і выкліча рэлігійныя канфлікты. Наколькі верагодныя гэтыя прагнозы?”
(Акудовіч: ) “Найперш, я спадзяюся, што гэты закон, як і большасьць нашых законаў, калі ён стане законам, то ня будзе рэальна працаваць. Калі ж ён рэальна і жорстка запрацуе, то нейкія сутыкненьні магчымыя.
Беларусь, як шматканфэсійная прастора так доўга фармавалася, яна прайшла празь вялікія непаразуменьні, крывавыя канфлікты на рэлігійнай глебе. І сёньняшняя шматканфэсійнасьць — гэта той набытак, якім трэба вельмі даражыць. І пры распрацоўцы любых законаў трэба быць вельмі асьцярожнымі”.
(Карбалевіч: ) “Спадар Знавец, вы сталі дэпутатам Вярхоўнага Савету 13 скліканьня ад Столінскага раёну, дзе пратэстанцкія канфэсіі маюць значны ўплыў. На Вашу думку, якія наступствы можа мець гэты закон? Ці можа ён выклікаць канфлікты на рэлігійнай глебе?”
(Знавец: ) “У нас на Століншчыне цэлыя мястэчкі і вёскі цалкам пратэстанцкія альбо пераважна пратэстанцкія. І там мясцовыя ўлады проста не рызыкнуць пачаць нейкія ганеньні, забараняць зьбірацца ў малітоўных дамах ці ў прыватных дамах. Гэта проста нерэальна. Ня той час. І таму я думаю, што гэты закон — мёртванароджанае дзіця”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам, гэты закон цалкам адлюстроўвае сутнасьць таго палітычнага рэжыму, які зараз існуе ў Беларусі. І праблема дэмакратызацыі заканадаўства ў адносінах да рэлігійных арганізацыяў зьяўляецца зараз і яшчэ будзе значны час вельмі актуальнай у Беларусі”.
