Лінкі ўнівэрсальнага доступу

“Магчыма, суды над іншымі журналістамі й выданьням будуць неўзабаве”


Віталь Цыганкоў, Менск

Новая перадача сэрыі “Экспэртыза Свабоды”, прысьвечаная прысуду Віктару Івашкевічу. Якая лёгіка прасочваецца ў дзеяньнях беларускіх уладаў, якія асуджаюць журналістаў? Якія шанцы мае незалежная прэса процістаяць наступу дзяржавы на свабоду слова?

Удзельнікі: старшыня Беларускай асацыяцыі журналістаў Жана Літвіна і былы галоўны рэдактар газэты “Беларускі час”, журналіст Аляксандар Старыкевіч

(Віталь Цыганкоў: ) “Асуджэньне Віктара Івашкевіча, а раней Міколы Маркевіча і Паўла Мажэйкі распачало новы этап дачыненьняў беларускай улады зь незалежнай прэсай. Калі раней дзяржава абмяжоўвалася толькі нейкімі эканамічнымі й адміністратыўнымі захадамі, то цяпер да барацьбы са свабодай слова прыцягнуты Крымінальны кодэкс.

Мяне заўсёды непакоіць адказ на пытаньне, ці прасочваецца нейкая лёгіка ў дзеяньнях беларускіх уладаў. Папросту, для чаго трэба асуджаць на “хімію” журналістаў? Калі б была задача запалохаць і нэўтралізаваць прэсу, то маглі б заняцца журналістамі з больш вядомых і масавых выданьняў, такіх як “Белорусская деловая газета”, “Народная Воля”, “Свободные новости”.

Часам бывае ўражаньне, што створаная дзяржавай рэпрэсіўная машына ўжо працуе ў нейкім аўтаномным рэжыме, сама па сабе, як у творах Кафкі. Хаця магчыма, сапраўды, судзьдзі й пракуроры кіруюцца зь нейкага аднаго цэнтру. Калі гэта так, то якую лёгіку можна ўбачыць у дзеяньнях гэтага цэнтру? Для чаго асуджаць журналістаў?”

(Жана Літвіна: ) “Калі на працягу апошніх гадоў у бок прэсы гучалі толькі пагрозы, то цяпер сама прафэсія журналістаў пад крымінальным перасьледам. Па-мойму, гэта наадварот сьведчыць пра вельмі лягічныя паводзіны ўлады — гэта дэманстрацыя жорсткасьці й пасьлядоўнасьці. Па-сутнасьці, гэта расправа за тую пазыцыю, якую займала недзяржаўная прэса падчас прэзыдэнцкіх выбараў. Якраз гэта вельмі ўкладаецца ў тыя пагрозы, у тое чаканьне моманту, калі можна будзе за ўсё спытаць з журналістаў і іх пасадзіць.

Дарэчы, улада часам скарыстоўвае паралелі, што ў суседніх краінах таксама ёсьць у заканадаўстве артыкулы, якія дазваляюць за абразу і паклёп прыцягваць да адказнасьці. Але ўлада замоўчвае асноўнае — у практыцы эўрапейскіх судоў няма крымінальнага перасьледу, прыцягненьня да такой адказнасьці, няма нормы, дзе б журналіст за сваю прафэсію разьлічваўся зьняволеньнем”.

(Аляксандар Старыкевіч: ) “Абмежаваньне свабоды — такі езуіцкі крок. Здаецца, нібыта людзей за краты не пасадзілі. Таму цьверджаньні, што тут дыктатарскі рэжым, які распраўляецца з прэсай, парыруюцца, што калі б быў таталітарызм, то сядзелі б яны ў турмах. А так — пакараньне вынесенае нібыта несур’ёзнае.

Хаця насамрэч гэта вырашана вельмі тэхналягічна. Зьвярніце ўвагу — папраўчыя працы прызначаюцца ў месцах, якія вызначае МУС. Калі б сапраўды быў патрэбны нейкі кампраміс (маўляў, трэба неяк закончыць заведзеныя справы так, каб улада не згубіла свой твар), то маглі б абмежавацца папраўчымі працамі на асноўным месцы працы. Гэтага няма. Людзей адрываюць ад звычайнага асяродку, ад сваёй прафэсіі, што я лічу пакараньнем такім самым сур’ёзным, як зьняволеньне”.

(Літвіна: ) “Я не зусім згодная з тым, што мы справы Маркевіча, Мажэйкі ды Івашкевіча разглядаем неяк асобна. Я б усё ж паспрабавала асэнсаваць, што ўвогуле адбываецца. Тут і “Свободные новости”, і “Наша свабода”. Час ад часу гэта наводзіць на думку, што для кожнага рэдакцыйнага калектыву існуе свая распрацоўка. Гэта ўсё мае адныя карані. Проста да кожнага выданьня свае падыходы. Але гэта ўсё адзін ланцужок”.

(Цыганкоў: ) “Яшчэ адна з галоўных мэтаў такой кампаніі — каб журналісты займаліся самацэнзурай. Адна справа, калі ёсьць пагроза закрыцьця альбо часовага нявыхаду газэты, і зусім іншая — калі твайго калегу пазбавілі волі. Нават у самага сьмелага і мужнага чалавека недзе ў падсьвядомасьці гэты факт адаб’ецца”.

(Старыкевіч: ) “Так, гэта безумоўна, адна з мэтаў працэсаў, што адбыліся. І я цалкам згодны з Жанай, што іх нельга разглядаць як асобныя выпадкі. Гэта ланцуг. Яны ўжо ў працэсе над Івашкевічам улічылі хібы суду над Маркевічам і Мажэйкам і зрабілі працэс закрытым каб паменшыць грамадзкі рэзананс. Хаця розгалас і тады быў даволі слабы, а гэтым разам яго яшчэ больш сьцішылі.

Таму, я лічу, што ўсё гэта рэпэтыцыі. Улада рыхтуецца. Магчыма, суды над іншымі журналістамі і выданьнямі не прымусяць сябе доўга чакаць. Гэта залежыць толькі ад таго, як вырашаць наверсе, калі і супраць каго гэтая мэтода ім спатрэбіцца”.

(Цыганкоў: ) “Мы выказалі свае думкі наконт таго, што адбываецца. Цяпер варта паспрабаваць адказаць на пытаньне, што можна зрабіць. Як незалежная прэса можа сябе абараніць?

На жаль, сёньня грамадзтва дастаткова абыякава ставіцца да ціску на прэсу. Памятаю, у канцы 1980-х — пачатку 1990-х прафэсія журналіста, паводле ўсіх апытаньняў, была адной з самых прэстыжных і паважаных прафэсіяў. Аднак за мінулае дзесяцігодзьдзе гэты імідж у значнай ступені дэвальваваўся.

Беларусы жывуць у расейскім інфармацыйным полі, і расейскія інфармацыйныя войны адбіваюць павагу да журналістаў. Грамадзтва ў барацьбе паміж свабодай слова і дзяржавай па вялікім рахунку ня ўдзельнічае. Ці ёсьць шанцы ў такой сытуацыі прэсе адстаяць сябе? Што можна зрабіць сёньня, абараняючы прэсу?

Можа, варта паводзіць сабе больш хітра, як некаторыя выданьні, якія імкнуцца гуляць на пэўных супярэчнасьцях паміж рознымі групоўкамі ўнутры ўлады, і ў тым ліку дзякуючы гэтаму няблага існуюць? Жана, як вы глядзіце на такі шлях захаваньня незалежнай прэсы?”

(Літвіна: ) “Віталь, зараз вы сказалі, відаць, самае асноўнае, што павінна найбольш непакоіць. Праблемы, якія ўзьніклі ў выданьняў і асобных журналістаў, робяцца не такімі блізкімі для грамадзтва. Як данесьці нашым людзям, што замах зроблены не на прафэсію журналіста, не на канкрэтныя выданьні, а замах зроблены на іхнае канстытуцыйнае права атрымліваць аб’ектыўную інфармацыю.

Відаць, шмат часу спатрэбіцца, каб адказаць на пытаньне, чаму сьвядомасьць беларусаў заблякаваная да такой інфармацыі. Таму мне падаецца, што цяпер і БАЖ у тым ліку мусіць накіраваць усе свае намаганьні й дзеяньні, каб дастукацца да грамадзянаў ды іхнай сьвядомасьці. Калі ня ўдасца прыцягнуць увагу ў такім ракурсе да нашых праблемаў, то сытуацыя сапраўды страшэнна небясьпечная”.

(Цыганкоў: ) “Усё ж як вы ставіцеся да варыянту, пра які я гаварыў, калі журналісты спрабуюць гуляць на супярэчнасьцях розных груповак унутры ўлады, і дзякуючы гэтаму выжываюць?”

(Літвіна: ) “Гэта азначае — у першую чаргу адступіцца ад сваіх прафэсійных пазыцыяў. Гэта далей прывядзе да зьнішчэньня, калі мы здамо прафэсійныя пазыцыі. Гэта тое самае трагічнае, да чаго можам дапаўзьці.

Я глыбока перакананая ў тым, што незалежная прэса якраз дэманстравала сваю прынцыповасьць, сваё стаўленьне да прафэсіі. Калі паступімся гэтым, самым асноўным, тады лепш самаліквідавацца і закрыць свае выданьні”.

(Цыганкоў: ) “Аляксандар, на вашую думку, ці можа дапамагчы выжыць незалежнай прэсе шлях кампрамісу з уладамі, гульні з уладамі, шлях, на які, напрыклад, за савецкім часам ступалі некаторыя дысыдэнты?”

(Старыкевіч: ) “Думаю, што выжывем мы ў любым выпадку. Гэта ня першая і не апошняя спроба ўціску. Якраз незалежная прэса даказала за апошнія гады, што яна — найбольш прыстасаваны да існаваньня ў гэтых жорсткіх умовах інстытут. Ці карэктны і ці эфэктыўны шлях кампрамісаў — пра гэта цяжка казаць абстрактна. Кожны сам вызначае, дзе тая мяжа, за якой пачынаецца згодніцтва, а не кампраміс.

Што ж тычыцца грамадзтва, то мне ўзгадваецца раман нямецкага пісьменьніка Ганса Фаляды “Кожны памірае паасобку”, дзе досыць яскрава паказаная атмасфэра ў грамадзтве ў гітлераўскай Нямеччыне. На жаль, тыя высновы, якія можна з гэтага рабіць, для нас несуцяшальныя. Ня думаю, што ў сёньняшняй Беларусі становішча нашмат лепшае”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG