Была некалі такая папулярная сярод моладзі песьня "Стары дом", і былі ў ёй такія словы - "Так пад сьпеў зімовых сьцюж зносяць старыя дамы, як аскепкі нашых душ, і зьнікаем разам мы". Расьпеўная мэлёдыя заўсёды ўзьнікае ў памяці, калі апынаесься на Ракаўскім прадмесьці старога Менску і бачыш, што зьнікла яшчэ адна старасьвецкая камяніца. А на яе месцы, нават калі і збудавалі штосьці сучаснае, усё адно - зеўрае пустата. Ёсьць такі тып архітэктуры, калі спаруда здаецца большаю пустатою, чым сама пустата. Магчыма, справа тут у тыповасьці праектаў ды ў нейкай абездухоўленасьці іхных творцаў. Нас пры гэтым, як пяецца ў той песьні, сапраўды робіцца меней. Бо старыя камяніцы, як звычайна кажуць пра храмы, адрозьвае намоленасьць. Столькі ўвабралі тыя сьцены чалавечага досьведу, эмоцыяў, энэргіі...
Можна, вядома, ня верыць ва ўсялякія энэргетычныя палі, як зрэшты і ў такую абстракцыю як духоўнасьць. Тым больш калі побач узьнікаюць каласальныя сумы, тысяч так у сто даляраў. Менавіта такімі сумамі апэруюць гандляры за месца ў Ракаўскім прадмесьці. Пра кошт помнікаў, нават занесеных у рэестры спадчыны, не гавораць. Бо помнікі ў гэтым выпадку - толькі перашкода на тым самым даходным месцы.
У сёньняшняй перадачы гаворка толькі пра адзін будынак на Ракаўскім прадмесьці, які неўзабаве будзе зьнесены. Распавядае Сяргей Харэўскі.
(Сяргей Харэўскі: ) "Гэты дом цікава гледзеўся з колішняй Замкавай вуліцы. Калі ты крок за крокам набліжаўся да яго, ён то вызіраў сваім рогам з-за іншых будынкаў, то прападаў. І толькі, было, выйдзеш да скрыжаваньня Замкавай і Дзімітрава, як ён раптам раскрываўся цалкам. І рабіў уражаньне саліднае будыніны. Хоць, калі йсьці зьверху па Шпалернай, ён здаецца карузьлікам са стрэшкаю-ярмолкаю ў засені старых дрэваў. Па вясьне ён убіраўся ў бэзавае шумавіньне, а пад восень плакаў кляновым лісьцем. Калі яшчэ школьнікам я прамінаў яго, дык міжволі думалася, што ў ягоных таўшчэзных мурах поўна таямніцаў.
Дзімітрава 3. Гэты будынак 19 стагодзьдзя - былая сынагога. Яго аздоба - пара прастакутных філёнак пад вокнамі й магутны гзымс пад страхою. На другім паверсе некалі была прасторная малельная заля, падзеленая на дзьве паловы - квадратную, мужчынскую, і вузейшую, жаночую. Вялікія вокны роўным сьвятлом заліваюць тыя былыя залі дасёньня. А на першым паверсе некалі былі жыдоўская школка й бібліятэка, утульна й зручна ўладкаваныя. Некалі сынагогі былі ледзь ня ў кожным менскім квартале. Але няма ўжо ні тых кварталаў, ні сынагог. Гэтая ацалела цудам. Апошні дом, які застаўся на былой Татарскай, бязмэтна зьнішчанай ў апошнія гады.
Зрэшты, і гэтаму дому ўжо падпісаны прысуд. Будынак знаходзіцца на балянсе Саюзу Мастакоў. У ім і дасёньня было дзевяць мастацкіх майстэрняў. Аднак Саюз нібы ня мае сродкаў на яго ўтрыманьне й таму ставіць дом на "кансэрвацыю", з мэтаю далейшае "рэканструкцыі". Чым сканчаюцца гэткія рэканструкцыі, вядома.
Перадусім жа сьцены гэтага дому маюць мэмарыяльнае значэньне. З 1948 году, пасьля капітальнага рамонту будынак былой сынагогі перадалі мастакам. Тут працавалі разам славуты Вітальд Бялыніцкі-Біруля й Зянон Паўлоўскі, аўтар прыжыцьцёвых партрэтаў Бядулі, Купалы й Коласа. Часта да яго заходзіў сьпявак Зіновій Бабій і багата іншых тагачасных дзеячоў культуры. Паўлоўскі і памёр тут, у майстэрні. Пасьля гэтую майстэрню падзялілі на дзьве й працавалі тут жывапісец-пэйзажыст Уладзімер Сулкоўскі і Анатоль Ткачонак, сьціплы чалавек, выкшталцоны мастак-акварэліст. Працавалі тут Раіса Кудрэвіч і Адольф Гугель, чые гістарычныя карціны можна знайсьці ў школьных падручніках, жывапісец і графік Яўген Красоўскі, адзін са старэйшых мастакоў зь вялізарным даробкам ледзь не ва ўсіх жанрах, Яўген Кулік, слынны беларускі графік, Яўген Ціхановіч, таксама адзін са старэйшых беларускіх партрэтыстаў, зяць Уладзіслава Галубка, які напісаў ягоны клясычны партрэт, добры знаўца ўсёй даваеннай і ваеннай менскай гісторыі, ягоны сын, Генрых Ціхановіч, графік і жывапісец, які таксама стварыў сэрыю партрэтаў клясыкаў літаратуры ды шмат іншых... Тутака ж часта бываў госьцем Якуб Колас.
Апошнімі ўладальнікамі майстэрняў на Дзімітраўцы былі: графік Уладзімер Шнарэвіч, які аформіў дзясятак кніг, а таксама шмат мастацкіх кінафільмаў. Скульптар Сяргей Адашкевіч, чые творы аздабляюць дамы на Прывакзальнай плошчы, Галоўпаштамт і Нацыянальны мастацкі музэй, шчыры беларус і высокаінтэлігентны чалавек. У яго, дарэчы, перахоўвалася падрабязная даваенная мапа гэтай часткі гораду. Жывапісец і настаўнік Мікола Назарчук, ведамы сваімі палотнамі "Гусоўскі на радзіме" ды "Купала з Бялыніцкім-Бірулем", Аляксандар Шатэрнік, аўтар скульптураў на праспэкце Машэрава, тэатральны мастак Мікола Апіёк, які аформіў дзясяткі спэктакляў Купалаўскага тэатру, скульптар Акім Курачкін, аўтар многіх ваенных кампазыцыяў і мэмарыялаў па ўсёй краіне, малады жывапісец-авангардыст Сяргей Малішэўскі. А таксама вядомы жывапісец Віктар Маркавец. Менавіта з вакна сваёй майстэрні ён напісаў адзін з найлепшых сваіх жывапісных твораў - элегічны "Вечар на вуліцы Замкавай". Майстэрня, у якой ён працаваў, спачатку ўдваіх з Аляксеем Марачкіным, да таго належала жывапісцу Яўгену Красоўскаму. У яго зьбіраўся творчы жыдоўскі асяродак. На каву да Яўгена Яўстахавіча рэгулярна прыходзілі архітэктар Левін і графік Капелян.
Менскія жыды зь піетэтам ставіліся да гэтага дому. У 1978 годзе, калі вернікі-юдэі пачалі патрабаваць сабе месца для бажніцы, гаворка зайшла менавіта пра гэты будынак. Жыдоўская абшчына з Чыкага хацела дапамагчы з рэстаўрацыяй. Але ў ЦК КПБ памаракавалі, і далі пад сынагогу халупу на Старажоўцы, далей ад вачэй. Вось з таго часу і мастакі пачалі адчуваць сябе ў "падвешаным" стане. Лёс будынка штогод стаяў пад пытаньнем. Бо вакол зьнішчаліся цэлыя кварталы.
Спадар Маркавец, на маю просьбу, паспрабаваў пералічыць сваіх гасьцей, якія бывалі ў гэтым доме. Мастацтвазаўца і этнограф Міхась Раманюк, філёзаф Уладзімер Конан, археоляг Міхась Чарняўскі, мастацтвазнаўца й фатограф Зянон Пазьняк, мастак-плакатыст Уладзімер Крукоўскі, гісторык Мікола Ермаловіч, мастачка Івонка Сурвіла, цяпер старшыня Рады БНР, пісьменьнік і мовазнаўца Фёдар Янкоўскі, чэскі беларусавед Вацлаў Жыдліцкі, дачка славутага мастака Фэрдынанда Рушчыца, Барбара, мастачка й навуковец з Амэрыкі, Галіна Русак, мастак з Беласточчыны, Лёнік Тарасэвіч. Гэты сьпіс можна доўжыць амаль бясконца. Пачынаючы ад "Харошак", ансамблю ў поўным складзе, да дзяржаўных чыноўнікаў.
Мастацкія майстэрні - гэта ня толькі месца працы. Гэта салён, дзе творца экспануе свае творы. Тутака й адбываюцца творчыя кантакты. Спадар Маркавец паказаў мне свае дзёньнікі, па старонках якіх можна ўзнавіць да драбносткаў тое, ужо далёкае жыцьцё пачатку 80-х. Зь дзёньніка Віктара Маркаўца:
"Запіс 15.06.1980.
Рыхтаваліся ад самага раньня. Усталі яшчэ да 6-ці, закупілі прадуктаў, віна сухога, "Фецяску". Надвор'е стаяла ўвесь дзень цёплае, сонечнае. Таму чакалася, што многія з гэткай прычыны ня зьявяцца. Роўна а 16-ай пачалі зьбірацца. Званіў Фёдару Янкоўскаму, запрашаў яго. Ён толкам ня мог сабе ўявіць, што будзе. Відаць, спадзяваўся на звычайны ўзровень і ня вельмі ймкнуўся. Але ўдалося яго ўгаварыць, а потым ён, як і ўсе, не шкадаваў. Было 28 чалавек. На мальбэрце - партрэт Забэйды-Суміцкага, работы Пётры Сергіевіча, на фоне прыгожага ручніка. Ручнікамі ўпрыгожылі ўсю майстэрню. Кветкі - рамонкі, гваздзікі, бэз. Ля партрэта Яўген Кулік сазаў уступнае слова. Потым Леў Мірачыцкі зрабіў біяграфічны агляд Забэйды, але афіцыйна й асьцярожна. Папрасілі затым Янкоўскага. І ён няшмат гаварыў... Адчувалася, што ён ня лёгка сябе тут пачуваў. Вялікая аўдыторыя, багата людзей незнаёмых. Шмат незразумелых момантаў: як сябе паводзіць, што гаварыць".
Недагаворкі ў дзёньніку, у расповедзе пра абсалютна бяскрыўдную культурніцкую сходку, сёньня выклікаюць зьдзіўленьне. Але ў тагачаснай атмасфэры амаль містычнага страху перад карным камуністычным апаратам гэта было нормаю. Людзі, якія спрычыняліся да беларушчыны, пачувалі сябе падпольшчыкамі. Калі б дзёньнік Маркаўца патрапіў тады ў рукі ГБ, нехта б атрымаў павышэньне, а нехта сядзеў бы на допытах... У дзёньніку занатавана:
"Потым слухалі пласьцінку Забэйды-Суміцкага. Прачыталі ўспаміны Шырмы пра Забэйду. Накрылі стол: бутэрброды, віно, гарбата. Пачаліся размовы, тосты... Тут і Янкоўскі сказаў, але ўжо спакойна, вальней. Бо адчуў атмасфэру і пачуў сябе вольна й добра. Былі добрыя словы. Не было аніякіх выпадаў, калі не лічыць Сакалова-Кубая, які, як заўсёды, не адчуваў меры. Засьпявалі песьні. Потым была гарбата... Пачалі разыходзіцца. Мы засталіся ўдвух зь Яўгенам Куліком. Не маглі разьвітацца, гаварылі да паўночы..."
На раніцу пасьля гэтае вечарыны Маркаўцу патэлефанаваў Янкоўскі. Ён быў расчулены. З таго часу ён стаў сябрам. Сярод бясконцае чарады вечароў, была адна імпрэза, якая ўвайшла ў гісторыю найноўшае Беларусі як пачатак беларускага вызвольнага руху. Перагорнем іншую старонку дзёньніка Віктара Маркаўца:
"Запіс28.12.1981
Праводзілі сёньня вечар, прысьвечаны 1000-годзьдзю Беларусі. Да кандыдатураў запрошаных адносіліся ўважліва, урэшце сыйшліся на тым, што трэба разьлічваць больш на моладзь. Плянавалася чалавек пад 30. Рыхтавалі памяшканьне да апошняй хвіліны. Добрую гадзіну разьвешвалі працы Яўгена Куліка, плякаты, партрэт Скарыны, Кастуся Каліноўскага ды іншых. Аляксей Марачкін прывёз свой прайгравальнік з музыкай сярэднявечча. Уступнае слова сказаў Яўген Кулік. Потым даволі доўга зачытваў гістарычную храналёгію Уладзімер Крукоўскі. Вельмі палымяна выступіў Мікола Ермаловіч - аптымістычна й пранікнёна, прыўзьнята... Напярэдадні, перад спатканьнем, доўга вырашалі пытаньне наконт выпіўкі. І хаця Зьміцер Санька быў катэгарычна супраць, усё ж большасьцю спыніліся на мінімальнай колькасьці сухога віна. Я рыхтаваў квас, але пралічыўся з дражджамі й не пасьпеў у тэрмін. Але Станіслава прынесла жураваіны й дурніцы - атрымаўся цудоўны морс. Вось яго й пілі. Бутэрброды з салам, з сырам, з агуркамі".
Перад пагрозаю рэпрэсіяў тыя людзі найперш дбалі пра свой маральны аўтарытэт. Таму выпіўка адпадала сама сабою.
"Потым далі слова паэтам. Тумаш прачытаў два вершы. Паэму, прысьвечаную Багушэвічу, чытаў Алесь Разанаў. - рэч напружаная, зьмястоўная, але па форме складаная, паўторы раней знойдзеных словаўтварэньняў...Загадзя былі падрыхтаваныя аркушы зь вядомымі вершамі клясыкаў ды іншае... Папрасілі пачытаць дачку Басалыгі й Генадзя Мацура. Паслухалі пласьцінку "Полацкі сшытак". Пятро Драчоў паказваў слайды - дойлідзтва Беларусі, сабраныя ў розных паездках. Была думка зрабіць здымак на памяць і сабрацца таму праз дзень, бо фатографа на гэты момант не аказалася. На жаль, гэтага не адбылося...".
У сьціслую форму дзёньніка патрапіла, вядома, ня ўсё. Тыя, хто быў на ўрачыстасьці, добра ўсьведамлялі сабе, што гэта шмат больш, чым проста сяброўскае спатканьне. Невыпадкова не знайшлося фотаапарата. І невыпадкова гэтак і не сабраліся йзноў для здымка. Бо КГБ ужо зьбіваўся з ног, каб дазнацца ва ўсіх драбніцах, што ж адбылося вечарам на Дзімітрава, 3. Яшчэ ў 85-м годзе, у КГБ адным з пытаньняў сьледчага Сурганава было, ці ня ведаю я, хто ладзіў сьвяткаваньне 1000-годзьдзя Беларусі. Я тады ня ведаў. А вось сьледчы хітраваў. Бо ўсіх, хто гасьцяваў у тых майстэрнях, яны аўтаматычна ставілі на свой ўлік.
Калі ў разбурэньні Менску ёсьць лёгіка, дык гэта лёгіка вынішчэньня беларускае памяці. Майстэрні на Дзімітраўцы ўжо шмат гадоў як адлучаныя ад ацяпленьня, каналізацыі там не было ніколі. Гэты помнік дайшоў да аварыйнага стану. Саюз мастакоў не пайшоў на тое, каб даць магчымасьць мастакам прыватызаваць свае майстэрні. Ня даў і грошай, каб яго прывесьці ў належны стан. Ні жыдоўскія вернікі ні беларускія мастакі нічога не атрымалі. Ні ў савецкай ні ў лукашэнкаўскай Беларусі. Апошняя старонка ў гэтай гісторыі - ліст да мастакоў ад іхняга Саюзу. Цытую: "У сувязі з пастаноўкай будынку на Дзімітрава, 3 на кансэрвацыю, Беларускі Саюз мастакоў прапануе вызваліць памяшканьне, здаць ключы ад уваходных дзьвярэй і электраабагравальнікі да 20 студзеня 2000 году". Подпіс намесьніка старшыні Саюзу Ўладзімера Басалыгі. Пакрысе мастакі разыходзяцца, развозяць свае творы, ўнікальныя калекцыі ды архівы. Асяродак памірае. Яшчэ пройдзе колькі часу й мы будзем шукаць менскую беларушчыну толькі на старонках дзёньнікаў".
(С.Дубавец: ) “У расповедзе Сяргея Харэўскага паўстае цэлы мацярык імёнаў і твораў - таленавітых і геніяльных, але слухаючы гэты пералік, я лаўлю сябе на думцы, што ўсё гэта не жыве ў шырокай грамадзкай сьвядомасьці. Імёны, якія ў іншых народаў маглі б стаць культавымі, у нас мала што кажуць паспалітаму грамадзяніну. Вось чаму я папрасіў Сяргея Харэўскага хоць бы парай словаў прадстаўляць тых творцаў пра якіх ён кажа.
Ад сябе мог бы дадаць, што сам трапіў сюды ў 81-м годзе на падпольнае сьвяткаваньне 100-х угодкаў Івана Луцкевіча. Тую вечарыну запомніў на ўсё жыцьцё і верагодна мог бы прад'явіць грамадзянскі зыск да тых людзей, якія зьбіраюцца разбурыць гэты важны для найноўшай гісторыі Беларусі помнік. І справа ня толькі ў мастаках і культурніках. Менавіта ў майстэрні Віктара Маркаўца зьбіраліся і першыя страйкамы, і аргкамітэт БНФ, а пасьля ягоныя ўправы і Фундацыя "Дзеці Чарнобыля". З гэтага штабу бяруць пачатак многія акцыі беларускае рэвалюцыі на мяжы 80-х і 90-х гадоў. Такі сабе Смольны нашых часоў, маштабаў і задач. Але хто б гэта паспрабаваў зьнесьці Смольны? Прычына, думаю, у недаацэнцы той гісторыі, сьведкамі якой мы самі. А яшчэ ў тым, што асудзілі будынак на скон самі ж мастакі, дакладней, кіраўнікі Саюзу, якому і належыць будынак, дакладней месца, на якім гэты будынак мазоліць вока.
Тэму працягне Севярын Квяткоўскі”.
(Севярын Квяткоўскі: ) "Сёлета споўніцца дваццаць гадоў, як у мастацкіх майстэрнях у цэнтры Менску беларуская інтэлігенцыя ладзіла сьвяткаваньне 1000-годзьдзя Беларусі. Чыталі даклады, прэзэнтавалі плякаты й паштоўкі, пілі гарбату й размаўлялі. Імпрэза атрымала міжнародны розгалас і зацікавіла савецкія спэцслужбы, якія аж да самае перабудовы не давалі жыцьця ўдзельнікам сьвяткаваньня. Так сталася, што дом, дзе адбылася імпрэза, пачаў даходзіць да аварыйнага стану адначасна з прыходам да ўлады першага прэзыдэнта. Можа гэта звычайнае супадзеньне, але сёньня жыцьцё колішніх майстэрняў ідзе на лічаныя месяцы, ці нават тыдні.
Дзімітрава, 3. Што гаворыць сярэднестатыстычнаму менчуку гэты адрас? Хіба нічога, бо такая вуліца на сучаснай мапе Менску ўжо не пазначаная. Былая Вялікая Татарская, сёньняшняя Дзімітрава зьнікае разам з памяцьцю пра баўгарсакага камуніста, у гонар якога была перайменаваная. Былая сынагога, былыя мастацкія майстэрні, з пасьляваеннага часу і па сёньня дом нумар тры па Дзімітрава належыць Саюзу Мастакоў Беларусі. Дакладней, дом "завіс" на балянсе Саюзу. Як кажа намесьнік старшыні беларускага Саюзу Мастакоў Уладзімер Басалыга, даўно прысьпеў час, каб менчукі разьвіталіся з гэтым домам:
- Ён трэснуў па сьценах, ён па архітэктуры вельмі спрошчаны, і каштоўнасьці ў яго аніякай. Калі яго пачаць рэстаўрыраваць, дык гэта гадоў на пяць... Каб быў помнік, дык горад бы ўзяўся за рэстаўрацыю. Ён належыць нам, але пад ім зямля: яна ж цяпер нікому не належыць. Усе службы, і санітарная, і пажарная ставяць пытаньне аб немагчымасьці далей яго выкарыстоўваць. Там будуецца занава ўвесь раён - сучасная архітэктура, жылыя кварталы.
Дом, нагадаю, - помнік. І менавіта ў такой якасьці ўнесены ў рэестры. Значыць, справа ня ў гэтым. Як адзін з найважнейшых аргумэнтаў ЗА зьнішчэньне будынку, Уладзімер Басалыга прыводзіць той факт, што нібыта яшчэ дваццаць гадоў таму габрэйская грамада адмовілася ад плянаў вярнуць былую сынагогу:
- Яшчэ ў тыя часы яны прыгледзеліся - яўрэйская абшчына - і зразумелі, што гэты будынак ні на што ня годны. Гэта было гадоў дваццаць назад. Яны паглядзелі, што пабудаваць у два разы дзешавей. Яны добра вывучылі гэтае пытаньне, і вырашылі, што гэты падарунак ім непатрэбны.
У Саюзе Мастакоў мараць пра тое, каб як мага выгадней прадаць месца, на якім саіць дом нумар тры.
- Нам застаецца знайсьці чалавека, каторы хацеў бы на гэтым месцы штосьці пабудаваць. Шукаем такога інвэстара, які б пагадзіўся пабудаваць невялікі пяціпавярховы дом з майстэрнямі наверсе, ці пабудаваць салён-магазін для продажу твораў мастацтва, і маленькі запасьнік, дзе б мы маглі зьберагаць свае творы. Калі гэта будзе пабудавана, гэты інвэстар павінен будзе пабудаваць нам на шэсьдзясят-сто тысячаў даляраў памяшканьняў. Гэта вельмі разумна на сёньняшні час.
У канцы размовы Ўладзімер Басалыга з жалем дадае пра магчымасьць прызнаньня за домам якой-кольвек значнасьці:
- Калі ўлады забароняць, скажуць, што ня трэба зносіць, ну што ж - мы прагараем...
Графік Уладзімер Басалыга стварыў некалькі сэрыяў твораў з помнікамі беларускае архітэктуры і нацыянальнае памяці. Магчыма, вы памятаеце ягонае афармленьне трохтомнага расейска-беларускага слоўніка - зь літарамі А, Б і В на вокладцы. Але ні ўзрост дому, ні ягоная мэмарыяльная значнасьць, не кранаюць сэрца цяперашняга саюзаўскага функцыянэра.
Было б няправільна прымаць думку Ўладзімера Басалыгі за меркаваньне ўсіх беларускіх мастакоў, хоць ён іх і прадстаўляе. Хутчэй наадварот. Таму я зьвярнуўся да вядомага плякатыста Ўладзімера Крукоўскага. Спадар Крукоўскі перакананы, што дом асуджаны, як і большасьць старых будынкаў у цэнтры Менску. І ў голасе яго гучыць горыч:
- Побач мая майстэрня, на Ракаўскай. Таму апошнія дваццаць пяць гадоў усё, што тут было разбурана, зьнесена, зьнішчана, адбывалася на маіх вачах. Гэта ж была не Дзімітрава, а Вялікая Татарская, гэтая мясцовасьць называлася Татарскае Прадмесьце. За дзвюма гэтымі назвамі - калясальны пласт гісторыі беларускай, і гісторыі Менску.
Тут моцныя шырачэзныя сьцены, ён яшчэ стаіць і стаяць будзе. Але ж, месца зайздроснае страшэнна. Самы цэнтар гораду. У нармальнай краіне эўрапейскай, гэта ж самая дарагая зямля тут.
А ў нас жа ў Менску ня Вільня, і ня Прага. У нас жа кожны дамок, які ацалеў пасьля вайны - ужо каштоўнасьць уяўляе. А тым больш, калі гэтаму дамку ўжо сто гадоў.
Вось, што я вам скажу. Усё будзе зьнішчанае, таму што для гэтага зараз вельмі спрыяльны час. Таму што зараз людзей не падымеш на абарону гэтых дамоў, цэнтру горада... Дый, навугул, кожны думае зараз як дзяцей пракарміць. Хоць гэта ўсё трэба разглядаць у адным ключы.
(С.Дубавец: ) Севярын Квяткоўскі высьвятляў сапраўдныя прычыны зносу будынка на былой Вялікай Татарскай. Хочуць вызваліць даходнае месца.
Асабіста мне ўяўляецца ў гэтым будынку Музэй сучаснай беларускай гісторыі, куды прыходзяць школьнікі, каб паглядзець, адкуль пачыналіся незалежніцкія акцыі 80-х гадоў. Ажно лёс дому вырашаны. Дык прынамсі ён пойдзе ў нябыт не зусім незаўважна, а згаданы і апісаны ў нашай сёньняшняй перадачы - у расповядах тых, хто так неабыякавы да старых дамоў, разам зь якімі зьнікае наша памяць, зьнікаем і мы смамі, як пяецца ў песьні, што пісалася ў гады найбольшага росквіту дому на вуліцы Дзімітрава, 3”.
