Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці патрэбная Беларусі атамная электрастанцыя?


Віталь Тарас, Прага

(Тарас: ) “Пачнем з таго, што тэма ядзернай энэргетыкі ў дачыненьні да Беларусі ўздымаецца ў прэсе пэрыядычна – як правіла, 26–га красавіка, у чарговую гадавіну Чарнобылю. З аднаго боку, гэта зразумела, улічваючы наступствы чарнобыльскай катастрофы для Беларусі, якія будуць адчувацца, напэўна, яшчэ дзесяцігодзьдзі. Але зь іншага боку, ёсьць эканамічныя рэаліі сёньняшняга дня. А яны ў тым, што электраэнэргіі ў Беларусі хоць пакуль і хапае, паводле афіцыйных зьвестак, але яна робіцца ўсё даражэйшай. І многія бачаць тут альтэрнатыву ў ядзернай энэргетыцы.

Напрыклад, дырэктар акадэмічнага беларускага інстытуту энэргетычных і ядзерных дасьледаваньняў Сосны Аляксандар Міхалевіч заявіў у інтэрвію “БДГ”, што ў хуткім часе ў Беларусі можа быць прынятае палітычнае рашэньне аб будаўнцітве атамнай станцыі, і адзінае, што гэтаму замінае – гэта так званы чарнобыльскі сындром. Адмыслоўцы, кажа ён, баяцца падтрымліваць гэтую ідэю, бо ня хочуць выклікаць на сябе шквал крытыкі. На ягоную думку, цеплавыя электрастанцыі ў Беларусі гадоў празь пяць выпрацуюць свой рэсурс, і пачнецца энэргетычны крызыс. Тады ўжо прымаць рашэньне будзе позна…

Ці згодныя вы з тым, што атамная энэргія можа стаць панацэяй для вырашэньня энэргетычных праблемаў? Ці сапраўды яна нашмат таньнейшая, чымся энэргія цеплавых альбо гідраэлектрастанцыяў, альбо ёсьць яшчэ нейкая альтэрнатыва?”

(Шушкевіч: ) “Ядзерная энэргія даражэйшая ў нашым рэгіёне за іншыя віды энэргіі. Калі будаваць станцыю, патрэбныя вельмі вялікія інвэстыцыі. І мне здаецца, што пытаньне тут дзеліцца на тры пытаньні. Па-першае, мець сваю энэргетычную сыстэму – гэта, з аднаго боку, праблема дзяржаўнай бясьпекі. Таму што можна дыктаваць табе якія хочаш умовы, калі ў цябе не хапае электраэнэргіі. З другога боку, гэта пытаньне эканамічнае: што таньней будаваць? Я вялікай лёгікі ня бачу ў той заяве, пра якую вы толькі што нагадалі. Таму што калі зношваюцца цеплавыя электрастанцыі, дык можна будаваць новыя ЦЭЦ, калі гэта эканамічна больш рацыянальна. Павінны эканамісты добра пралічыць.

А што наагул да будаўніцтва ядзерных станцыяў, дык я лічу, што без уліку народнай думкі, без рэфэрэндуму ў пытаньні – ці можна будаваць ядзерную станцыю ў Беларусі? – рабіць гэта нельга. Цяпер такі рэфэрэндум праводзіць немагчыма, таму што ў нас няма вольных мас-мэдыяў, якія маглі б растлумачыць людзям, што да чаго і як”.

(Тарас: ) “Варта нагадаць, што праблемы энэргетыкі тычацца кожнага спажыўца. Як вядома, з 1-га чэрвеня павышаюцца тарыфы на электрычнасьць для насельніцтва Беларусі. Праўда, пакуль плата за электраэнэргію ўсё адно менш, чым яе сабекошт. А колькі рэальна каштуе кіляват электраэнэргіі ў Беларусі, і чаму краіна вымушаная імпартаваць энэргію? Вось, паводле зьвестак тыднёвіка “Белорусская газета”, 17% ад гадавога аб’ёму спажываньня электраэнэргіі забясьпечвалася пастаўкамі з Расеі. Ці здольная Беларусь забясьпечыць сябе сама?”

(Раманчук: ) “Перш за ўсё, скажу, што можна ў Беларусі 100% энэргіі вырабляць. Але ці мае гэта эканамічны сэнс? Справа ў тым, што энэргія, якую мы імпартуем з Расеі, была найтаньнейшая. Нагадаю, што мы маглі атрымліваць адну кіляват-гадзіну электраэнэргіі па 1,2 цэнта. Цяпер Чубайс настойвае на тым, каб гэтая энэргія была па 1,5 цэнта. Тая электраэнэргія, якая прадукавалася ў Беларусі, даражэй на 50-100%. Таму на кожнай кіляват-гадзіне электраэнэргіі гэта была вельмі стратная рэч для рэальнага сэктару і для насельніцтва пры тым перакросным субсідаваньні.

Нагадаю, што энэргія, якую мы атрымліваем зь Ігналінскай АЭС, мела кошт каля 2 цэнтаў за кіляват-гадзіну. Тое, што з красавіка мы не атрымліваем электраэнэргію ані зь Літвы, ані з Расеі, мы тым самым павялічваем прадукцыйныя кошты беларускіх прадпрыемстваў і памяншаем іх канкурэнтаздольнасьць. Такім чынам, урад прыняў курс на тое, каб разбураць тыя месцы працы, якія яшчэ ёсьць у нашай прамысловасьці ў іншых галінах гаспадаркі. Ці гэта рацыянальна? Я тут нічога рацыянальнага ня бачу.

Чаго не разумее ўрад? Калі вы кажаце, што кошт электраэнэргіі для насельніцтва пакуль ніжэй, чым яе сабекошт – справа ў тым, што сабекошт прадукцыі ёсьць адной з найбольш сьцеражоных таямніц беларускага ўраду. Вы ня можаце папрасіць у Міністэрства энэргетыкі, альбо ў “Белэнэрга” паказаць структуру тарыфаў на электраэнэргію. Я ведаю, напрыклад, што паліўны складнік у цяпле мае толькі 12 даляраў з 40. І ў гэтым сэктары, у самой структуры крыюцца такія рэзэрвы, пры дапамозе якіх можна было б яшчэ пяць-дзесяць гадоў праводзіць рэформы беларускага энэргетычнага сэктару і разьвіваць тое, што ў Эўропе называюць малой энэргетыкай.

Ёсьць падлікі беларускіх эканамістаў: калі аптымізаваць ужываньне самой электрычнай энэргіі на цеплавых электрастанцыях, дык краіна і прадпрыемствы сэканомілі б у бюджэце прынамсі 500 мільёнаў даляраў. Гэта вельмі сур’ёзная лічба для нашай малой рэспублікі. Выснова наступная: у рэмках зманапалізаванага энэргетычнага сэктару рэформы ў сфэры энэргетыкі бяз сэнсу. Будаўніцтва АЭС безсэнсоўнае.

Акрамя тых аспэктаў, пра якія казаў сп. Шушкевіч – палітычнага і псыхалягічнага пляну, ёсьць яшчэ жорсткі эканамічны разьлік. Мы таксама вымушаныя будзем купляць атамнае паліва з Расеі. Гэта таксама будзе залежнасьць. Таму мы ня зьменшым долю залежнасьці Беларусі ад Расеі, а проста зьменім форму гэтай залежнасьці.

І я думаю, у гэтым сэнсе альтэрнатывай для Беларусі, для таго, каб забясьпечыць энэргетычную бясьпеку, было б шырокамаштабнае разьвіцьцё малой энэргетыкі. І што вельмі добра ў гэтым кантэксьце – тое, што і ЭБРР, і МВФ, і Ўсясьветны банк, і Эўрапейскі Зьвяз маюць грошы на тое, каб фінансаваць гэтыя канкрэтныя энэргетычныя праекты. Яны не патрабуюць вялікіх бюджэтныхз асыгнаваньняў, а проста трэба гуляць па тых правілах, якія існуюць у цывілізаваным эканамічным сьвеце”.

(Тарас: ) “Вось нядаўна зьявілася такое паведамленьне, што ў Маскве быў затрыманы грамадзянін Беларусі, і ў яго было 500 грамаў “збройнага ўрану”. Наколькі можна давяраць такой інфармацыі?”

(Шушкевіч: ) “Гэта чарговае захапленьне журналістаў ардынарнай падзеяй. Ну, зразумела, што чалавек сьцягнуў недзе ўран. Заўважце, было сказана, што гэты ўран ужываецца ў баявых снарадах: г.зн., цяжкое рэчыва, якое робіць больш якаснымі звычайныя снарады для гармат. І калі называліся там лічбы – прабачце, гэта зусім дробязь, што там 780 мікрарэнтгенаў на паверхні. У нас мікрарэнтгены на кожнай паверхні на кожным кроку ў Чарнобыльскай зоне існуюць.

Зразумела, што гэта скрадзены матэрыял. Але для якіх мэтаў? Толькі не для ядзернай бомбы”.

(Тарас: ) “Калі вяртаца да тэмы атамных электрастанцыяў… Сп. Раманчук згадаў ужо Ігналінскую АЭС. Доля Літвы ў энэргапастаўках і раней была невялікай. А цяпер, пасьля таго, як на Ігналінскай АЭС першы энэргаблёк быў пастаўлены на рамонт, магчымасьці літоўскіх партнэраў зрабіліся яшчэ больш абмежаванымі. А вось што тычыцца пытаньня бясьпекі. Згаданы ўжо сп. Міхалевіч кажа, што ўжо зараз ня робяцца рэактары таго тыпу, што ў Чарнобылі. А на Ігналіне і ў Смаленску рэактары якога кшталту стаяць, і наколькі яны бясьпечныя?”

(Шушкевіч: ) “І Смаленск, і Ігналіна працуюць на такіх самых рэактарах. Гэта першае. Па другое, яны так блізка знаходзяцца да Беларусі, што ўсё роўна, ці яны на тэрыторыі Беларусі, ці па-за ёй – для нас гэта вялікая небясьпека, як гэта было з украінскай станцыяй у Чарнобылі. Так што гаварыць, што нешта там катэгарычна зьмянілася, думаю, пакуль што рана.

І ёсьць міжнародная структура, арганізацыя, якая дае заключэньні – гэта МАГАТЭ. Гэта яе кампетэнцыя. Трэба думаць аб тым, каб была экспэртыза такіх структур, а не на ўзроўні нейкіх эмацыйных заяваў. Таму што фактычна практыкі выкарыстаньня ядзерных энэргетычных установак у Беларусі няма. Гэта трэба адзначыць.

Мне вельмі спадабалася тое, што сказаў сп. Раманчук: трэба лічыць грошы. Таньней у Расеі – купляць у Расеі. Заўважце, трэба везьці сюды мазут, перапрацоўваць яго ў электраэнэргію Гэта расейскі мазут. У нас свайго амаль што няма. Альбо іншае паліва – калі можна там яго перапрацаваць і атрымаць больш экалягічна чысты прадукт, калі электраэнэргія там больш танная, гэта нам эканамічна павінна быць больш зручна. І я паўтараю, гэта пытаньне эканамічнае, і трэба, каб эканамісты зрабілі людскі нармальны праект: што і як выгадней выкарыстоўваць”.

(Тарас: ) “Калі больш танная электраэнэргія з Расеі, дык чым патлумачыць, што з красавіка “Белэнэрга” фактычна спыніла імпарт у Беларусь?”

(Раманчук: ) “Гэта можна патлумачыць тым, што Беларусь не выконвае свае абавязкі, ня плоціць у бягучым рэжыме за электраэнэргію і за газ. І гэта толькі эканамічны складнік гэтага праекту. Вядом, што ў Менску быў прадстаўнік сп. Чубайса, які вёў перамовы аб рэструктурызацыі дзейнасьці “Белэнэрга” і пераўтварэньні гэтай арганізацыі энэргетычнай сеткі Беларусі ў дыстрыбутарскую сетку адзінай РАО ЕЭС. Такім чынам, Чубайс хоча зрабіць так, каб беларуская энэргетычная сыстэма працавала па тых жа правілах, па якіх расйекая энэргетыка будзе працаваць з 2004-га году. Гэта год пачатку энэргетычнай рэформы ў Расеі.

Я б адзначыў яшчэ, што кошт электраэнэргіі для беларусаў залежыць ня толькі ад таго, па якой цане прадаюць нам яе расейцы. Цана паўтара цэнта за кіляват-гадзіну ёсьць вельмі добрая цана. Але чаму прамысловыя прадпрыемствы атрымліваюць электраэнэргію па тры з паловай або чатыры цэнты? Вось тут крыецца сутнасьць пытаньня.

Чаму, калі вы, напрыклад, прадаеце абутак або ежу, вы кожны месяц павінны зацьвярджаць цану ў адпаведным камітэце? Чаму людзі ня могуць ведаць, за што яны плоцяць грошы, калі ідуць у ашчадную касу разьлічвацца за электраэнэргію?

Вось тут, я мяркую, ёсьць рэзэрв, зыходзячы з таго, колькі спажывае энэргіі Рэспубліка Беларусь – гэта ад 700-800 мільёнаў даляраў да мільярда даляраў. Паўтараю, я ня веру, што ў Беларусі знойдуца грошы на будаўцнітва АЭС, ведаючы стан беларускіх фінансаў.

І ў гэтым кантэксьце тое, што беларускі ўрад блякуе перамовы з Расеяй і нават блякуе той плян рэструктурызацыі “Белэнэрга”, сьведчыць аб тым, што ва ўрадзе, альбо ў адміністрацыі прэзыдэнта працуюць людзі, якія ствараюць пагрозу нацыянальнай бясьпецы Беларусі. І гэтая небясьпека мае ня толькі геапалітычнае, ці палітычнае значэньне – гэтая пагроза можа быць выказаная эканамічным тэрмінам “упушчаная выгада”. А страчаную выгаду можна вылічыць у гадавым рэжыме як мільярд-паўтара мільярда даляраў”.

(Тарас: ) “Сп. Шушкевіч ужо казаў на пачатку размовы, што пытаньне энэргазабесьпячэньня наўпрост зьвязанае і з эканамічнай незалежнасьцю. Як вядома, нядаўна Аляксандар Лукашэнка выказаў прапанову выкупіць Ігналінскую АЭС. Што, гэта была, так бы мовіць, чарговая імправізацыя, ці нешта ў гэтай прапанове ёсьць?”

(Шушкевіч: ) “Гэта з такіх самых прапановаў і меркаваньняў, як ён вучыў “вершы Быкава”! Павінен быць нармальны эканамічны разьлік, сур’ёзны. Я думаю, наўрад ці такое калі–небудзь можа быць.

Я хацеў бы яшчэ дадаць. Спажываньне насельніцтвам электраэнэргіі ёсьць паказчыкам узроўню цывілізаванасьці й разьвітасьці краіны. У Беларусі спажываецца электраэнэргіі крыху больш за 3000 кіляват-гадзін на чалавека. Гэта ў шэсьць разоў менш, чым, напрыклад, у Нарвэгіі і ў два з паловай разы менш, чым у ЗША. І трэба падвышаць гэтую лічбу. Але ня проста падвашаць – гэта будзе вынікам разьвіцьця эканомікі. Калі мы дасягнем большага – да чатырох з паловай – пяці тысяч, тады, я думаю, можна будзе сказаць, што ў нас разьвітая краіна. А пакуль што 3, 4 тысячы квт – гэта малавата”.

(Тарас: ) “А ці ўвогуле магчыма купіць гатовую АЭС – скажам, не Ігналінскую, а нейкую іншую? Не самім будаваць, а каб нейкая фірма – японская, ці француская, зрабіла электрастанцыю і “прывязала” яе да мясцовасьці ў Беларусі. Ці ёсьць такія выпадкі ва ўсясьветнай практыцы?”

(Раманчук: ) “Такіх выпадкаў у міжнароднай практыцы няма. Я ведаю, што, напрыклад, атамная энэргетыка ў Вугоршчыне прыватызаваная, але гэта была прыватызацыя ўжо існуючых там атамных станцыяў. Можна, напрыклад, як французы альбо амэрыканцы, зрабіць замову на будаўнцітва АЭС. Але гэта вельмі дарагі праект, і я ня веру, што ў Беларусі знойдуцца такія грошы, як я казаў.

Тут яшчэ адзін аспэкт. Лукашэнка і сп. Міхалевіч, калі ўзьнімаюць тэму будаўніцтва атамных электрастанцыяў, яны настройваюць супраць сябе тых людзей, якія жывуць у чарнобльскай зоне, альбо сталі ахвярамі выбуху на ЧАЭС. І таму ні Ігналіна, ні Смаленская электрастанцыя… Вельмі добра сказаў Шушкевіч, калі зрабіў параўнаньне зь “вершамі Васіля Быкава”. Складаецца ўражаньне, што ўрад ня мае рэцэптаў на той крызыс, у які ён трапіў і ён проста спрабуе пераключыць увагу з рашэньня канкрэтных праблем на дыскусіі, якія вельмі лёгка падхопліваюць СМІ. А мы губляем час, яшчэ больш старэюць прадукцыйныя магутнасьці, і калі так далей пойдзе, дык можна будзе купіць усю нашую прамысловасьць за 300-350 мільёнаў даляраў, і на гэтым усё скончыцца”.

(Тарас: ) “Калі вяртацца да пачатку нашай размовы. Сапраўды, напэўна існуе нейкі псыхалягічны бар’ер у большасьці беларускіх грамадзянаў у стасунку да АЭС. Але калі размову весьці на побытавым узроўні – на ўзроўні квартплаты, калі яна будзе апярэджваць рост заробкаў, можа, большасьць людзей гатовая будзе махнуць рукой на крыніцы электраэнэргіі? Зрэшты, якая розьніца звычайнаму чалавеку – адкуль яна, абы танна. А зь іншага боку, мы ведаем пра пляны будаваць АЭС на Браслаўскіх азёрах. Ці ёсьць гарантыя, што ня будуць дабітыя рэшткі яшчэ некранутай прыроды Беларусі?”

(Шушкевіч: ) “Я хачу сказаць, што кошт станцыі – гэта два-тры гадавых бюджэты Рэспублікі Беларусь. Таму гаварыць пра яе будову, гэта тое самае, што ў звычайная сялянскай сям’і гаварыць пра набыцьцё “Мэрсэдэса-600”. І правільна гаворыць Раманчук, што трэба адцягнуць увагу людзей на такія размовы.

А што ў далёкай пэрспэктыве – тут усё можа быць, таму што ёсьць новыя прынцыпы пабудовы рэактараў. Калі яны будуць добра распрацаваныя, магчыма, гэта будзе самая чыстая электраэнэргія. Але сёньня такога няма. Небясьпека існуе, і таму ня трэба заблытваць беларускіх людзей, не ўводзіць у зман, што ядзерная энэргетыка можа ім неяк дпамагчы. Ў бліжэйшыя некалькі гадоў не дапаможа”.

(Тарас: ) “А ўвогуле экалягічныя праекты могуць прыносіць прыбытак? Я маю на ўвазе разьвіцьцё так званых альтэрнатыўных крыніцаў электраэнэргіі – выкарыстаньне энэргіі ветру, сонца. Ці ёсьць нейкія пэрспэктывы ў такіх праектаў у Беларусі, альбо адзіная, хоць і далёкая, пэрспэктыва –ядзерная энэргетыка?”

(Раманчук: ) “Адзін мой сябра ўжо цягам двух гадоў стараецца ўкараніць малую энэргетыку на прадпрыемствах і іншых аб’ектах прамысловасьці Беларусі. Гэта на сёньняншні дзень таньней, чымся энэргія, якая вырабляецца з расейскага, украінскага ці польскага вуглю. Ён тлумачыць людзям ва ўрадзе, у аблвыканакмах, што гэта прынясе прыбытак. Сутнасьць гэтага праекту ў тым, што ён прапануе паліць сьмецьце – тое, што забруджвае навакольнае асяродзьдзе. Калі б гэта была прыватная эканоміка і можна было б дамаўляцца з тымі людзьмі, якія маюць сьмецьце, гэта быў бы добры праект, які можа было б рэалізаваць. А калі на кожны крок трэба дазвол, даведка міністра, альбо якога іншага яшчэ чыноўніка (а вы ведаеце, як у нас чыноўнікі хутка прымаюць рашэньні) – у мяне такое ўражаньне, што існуе параліч сыстэмы прыняцьця рашэньняў. Кожны баіцца.

Гэтыя праекты патрабуюць няшмат інвэстыцыяў. Больш за тое, адна чэская кампанія гаворыць: добра, мы самі ўкладзем грошы. Проста дайце нам працаваць і паказаць магчымасьці. Гаворка ідзе аб малых гарадах, прадпрыемствах. Але сёньня “Белэнэрга” не зацікаўленае, каб буйныя прадпрыемствы і малыя гарады выходзілі з манапольнай сыстэмы пастаўкі электраэнэргіі. Зноў мы прыходзім да пытаньня, у якім урад пры дапамозе структуры кіраваньня блякуе ня толькі эканамічна эфэктыўныя праекты, але таксама блякуе паляпшэньне экалёгіі ў Беларусі і давядзеньне яе да стандартаў Эўрапейскага Зьвязу”.

(Шушкевіч: ) “Пакуль што тыя дадзеныя, якія ёсьць у мяне, і галяндзкі вопыт, і іншы паказваюць, што няма такіх праектаў, якія б давалі больш танную электраэнэргію, хаця экалягічны выйгрыш тут, канечне, вялікі. Я ня ведаю такіх праектаў, паводле якіх, спальваючы сьмецьце, можна было б атрымліваць тую колькасьць электраэнэргіі, якая патрэбная Беларусі. Абгрунтаванасьць такіх праектаў, мне здаецца, пакуль ня вельмі сур’ёзная, і трэба над гэтым працаваць. А што да прыродных умоваў, дык на жаль, у сучасны момант чыстая энэргія ў Беларусі – вецер, вада, сонца – яна значна даражэйшая, чым цеплавая электраэнэргія, атрыманая за кошт таго ж расейскага газу. Эканамічны разьлік павінен быць галоўным пры забесьпячэньні электраэнэргіяй Беларусі”.

(Тарас: ) “На гэтым мы будзем завяршаць нашу размову. Трэба нагадаць, што Чарнобыльская катастрофа сталася магчымай перш за ўсё з-за заслоны сакрэтнасьці над савецкай атамнай энэргетыкай, з-за адсутнасьці кантролю над выдаткамі, якія ніхто не лічыў, і адсутнасьцю сапраўднай бясьпекі людзей, зь якімі ніхто не лічыўся. Сакрэтнасьць, што ахутвае сёньня такія простыя, здавалася б, рэчы, як сабекошт электраэнэргіі ў Беларусі, насамрэч – зьява таго ж парадку”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG