У гутарцы за круглым сталом бяруць удзел віцэ-прэзыдэнт Беларускай асацыяцыі журналістаў, у мінулым дырэктар галоўнай дырэкцыі праграм БТ Эдуард Мельнікаў і галоўны рэдактар газэты “Беларускі час” Аляксандар Старыкевіч.
(Тарас: ) “5-га траўня ў СССР адзначаўся Дзень савецкага друку. У незалежнай Беларусі Дзень друку апошнія некалькі год сьвяткуецца ў верасьні, але ў астатнім – уражаньне такое, што савецкія традыцыі ў прэсе Беларусі квітнеюць па-ранейшаму. Вось у пятніцу выйшаў першы нумар абноўленай “Советской Белоруссии” – прыклад тых клопату і ўвагі, якія адміністрацыя прэзыдэнта надаюць свайму органу. Традыцыя называць газэту органам, нагадаю, ідзе яшчэ ад камуністычнай “Правды”, дата выхаду першага нумару якой і адзначалася як Дзень друку.
Напярэдадні 3-га траўня, які адзначаецца ў сьвеце як Дзень свабоды друку, міжнародная арганізацыя “Рэпартэры бязь межаў” апублікавала штогадовую справаздачу пра сытуацыю са свабодай слова ў сьвеце. На думку аўтараў справаздачы, Беларусь была летась сярод апошніх. Адзначаюцца шматлікія выпадкі рэпрэсіяў супраць незалежных мэдыяў – папярэджаньні, канфіскацыі накладаў, рабаваньні рэдакцыяў невядомымі асобамі, закрыцьцё выданьняў. І ў якасьці найбольш яскравага прыкладу прыводзіцца прыклад газэты “Пагоня” і суд над галоўным рэдактарам газэты Міколам Маркевічам і журналістам Паўлам Мажэйкам.
Але акрамя таго, “Рэпартэры бязь межаў” аналізуюць і новыя тэндэнцыі ў інфармацыйнай палітыцы ўладаў. І тут, найперш называецца стварэньне другога каналу БТ, а таксама праект паправак у закон аб друку. Закон аб друку сам па сабе – гэта асобная вялікая тэма. А ў мяне пытаньне да вас, сп. Мельнікаў – ці лічыце вы, што даўняя мара ўладаў займець другі нацыянальны тэлеканал ўжо спраўдзілася, і ці можна лічыць яго стварэньне нейкай новай тэндэнцыяй у інфармацыйнай палітыцы?”
(Мельнікаў: ) “Я буду вельмі асьцярожным у сваіх выказваньнях зараз, таму што вяшчаньне другога нацыянальнага тэлеканалу яшчэ не пачалося. Трэба пэўны тэрмін паглядзець прадукцыю гэтага каналу, каб зрабіць нейкія высновы. З другога боку, некалькі дзён таму на сэмінары Рыгор Кісель – кіраўнік гэтага акцыянэрнага таварыства, у выглядзе якога існуе другі тэлеканал, казаў, што пакуль яшчэ мэты вельмі сьціплыя: па-першае, інфармацыйная служба каля шасьці гадзінаў у суткі, а потым ужо нейкая прадукцыя ў выглядзе тэматычных праграмаў. Таму ёсьць толькі гэтыя словы, толькі намеры.
Паглядзім. Але відавочна тое, што сама агульная сытуацыя са стварэньнем інфармацыйнага прадукту ў Беларусі, яна, канечне, прадукуе і ўсе астатнія якасьці такога прадукту – што на першым канале, што на другім. Нічога не зьмянілася. Але будзем бачыць, што зробяць на другім канале тыя журналісты і кіраўнікі, шмат зь якіх працавалі на першым канале. Можа, там нейкая канцэпцыя, пра якую кажуць, што яна ёсьць, але яе не выкладаюць. Можа, там нешта ёсьць такое цікавае?”
(Тарас: ) “А ці перасякаецца гэтая праблема адкрыцьця другога каналу з праблемай, калі так можна сказаць, ОРТ? Беларускае кіраўніцтва зьбіралася вяшчаць на частотах гэтага каналу”.
(Мельнікаў: ) “Наколькі я ведаю, гэта будзе адна гадзіна ў суткі перш-наперш, і ўсё астатняе будзе ісьці ў запісы на Беларусь. Такім чынам, як казалі кіраўнікі ў інтэрвію газэтам, гэта будзе не замест ОРТ, але разам з ОРТ. І казалі, што ёсьць нейкія дамовы з расейскім каналам, і што да нейкага ўзаемнага пагадненьня яны прыйшлі”.
(Тарас: ) “Сп. Старыкевіч, наколькі стварэньне другога тэлеканалу будзе ўплываць на інфармацыйную палітыку ў далейшым? На вашую думку, ці будзе новы канал менавіта камэрцыйным праектам, як пра гэта гавораць, ці гэта будзе яшчэ адзін палітычны канал?”
(Старыкевіч: ) “Я думаю, прынцыповых адрозьненьняў першага каналу ад другога чакаць ня варта. Хаця б таму, што кіраўніком другога прызначаны былы кіраўнік першага сп. Кісель. І ясна, што гэта робіцца ў прапагандысцкіх мэтах, тым больш, што ўлада распрацавала цэлы шэраг крокаў, спрабуючы прыкрыць відавочныя правалы ў эканоміцы, сацыяльнай палітыцы, і дзеля гэтага ёй патрэбна ўзмацняць прапагандысцкі апарат.
Так што, хутчэй за ўсё, адна з мэтаў праекту, які мае назву “другі канал” – ня проста стварэньне яшчэ адной дадатковай нейкай прапагандысцкай структуры, але і адпрацоўка тэхналёгіі, паводле якой у выпадку неабходнасьці будуць перакрываць вяшчаньне расейскіх тэлеканалаў на Беларусь, даваць некаторыя праграмы ў сьціслым запісы, скарыстоўваючы больш-менш прыстойную нагоду”.
(Тарас: ) “Сп. Мельнікаў, наколькі я ведаю, вы распрацавалі канцэпцыю Беларускага тэлебачаньня. Ці маглі б вы тэзысна распавесьці, што гэта за канцэпцыя і які можа быць яе лёс?
Праблема ў тым, што кожная цывілізаваная краіна – эўрапейская, перш за ўсё, мае, як правіла, грамадзкае тэлебачаньне: не адзін, а два, ці нават тры каналы, а таксама і камэрцыйныя каналы. Грамадзкае тэлебачаньне, якое мае прэфэрэнцыі ад уладаў, існуе на абанэнцкую плату, існуе ў аднэй прасторы з камэрцыйнымі каналамі і працуе ў канкурэнтнай барацьбе зь імі. Грамадзкае тэлебачаньне – гэта ня тое, што існуе зараз у Расеі як ОРТ. Гэта проста нейкае супадзеньне, таму што замест Грамадзкага тэлебачаньня і нават дзяржаўнага расейскага тэлеканалу нам прапануюць звычайныя камэрцыйныя каналы з агалцелай рэклямай, якая забівае ўсю прастору.
Я падлічыў нават, у звычайны панядзелак, у працоўны дзень, па ОРТ рэклямы ідзе ня менш як трэць – дваццаць хвілін – кожную гадзіну. Гэта занадта многа. У якой заўгодна краіне на камэрцыйным канале рэкляма займае ня больш як дзесяць адсоткаў эфірнага часу. Мы ня бачым грамадзкага тэлебачаньня ў Расеі. А чаму я кажу пра Расею -- таму што мы цалкам выхаваныя і знаходзімся ў інфармацыйнай прасторы Расеі. Над гэтай праблемай працуюць і там: напрыклад, Фонд абароны галоснасьці.
Цэнтар прававой абароны СМІ пры БАЖ ужо ня першы год працуе над праблематыкай альтэрнатыўных законаў, якія можна прапанаваць парлямэнту, і ў тым ліку праекту Закону аб тэлебачаньні. І вось, канцэпцыя грамадзкага тэлебачаньня ў Беларусі. Ведаеце, зь першымі падыходамі ў гэтай праблеме я выступаў на адной міжнароднай канфэрэнцыі, і я адразу сказаў, што гэты даклад існуе ў жанры навуковай фантастыкі. Таму што ва ўсіх эўрапейскіх дакумэнтах, у праекце мадэльнага закону, які створаны Эўрапесйкім вяшчальным саюзам, ці ў рэкамэндацыях камітэту міністраў краін-удзельніц Рады Эўропы гаворыцца, што толькі добрая воля ўладаў можа стварыць умовы для сапраўднага грамадзкага тэлебачаньня.
Вось суседняя Літва. Там таксама вялікія праблемы – наконт абанэнцкай платы, наконт праўнага статусу грамадзкага тэлебачаньня. Але там ідуць па гэтым шляху. Ведаеце, грамадзкае тэлебачаньне патрэбнае тым уладам і таму грамадзтву, якое ў гэтым зацікаўленае.
Дык вось, гэтая канцэпцыя падрыхтаваная толькі як дакумэнт, напісаны на паперы, і толькі для азнаямленьня тых людзей, якія зацікаўленыя ў гэтым. Дакумэнт, зроблены на падставе найважнейшых дакумэнтаў Эўропы разам з расейскімі калегамі, атрымаў станоўчыя водгукі ад Швэдзкага Гельсынскага камітэту, ад міжнароднай арганізацыі Артыкул 19 і таксама расейскага Фонду абароны галоснасьці. Канцэпцыя неўзабаве зьявіцца ў выглядзе брашуры, і няхай яна будзе, каб знаёміліся: што на самой справе ёсьць грамадзкім тэлебачаньнем”.
(Тарас: ) “Аляксандар Лукашэнка на сваёй нядаўняй нарадзе крытыкаваў усе міністэрствы і ведамствы, у тым ліку тэлебачаньне. Але тэлебачаньне, бадай што, крытыка закранула найменш. Чым гэта патлумачыць: Лукашэнка ў цэлым задаволены цяперашнім станам дзяржаўнага тэле- і радыёвяшчаньня як сродкамі масавай прапаганды? Але чаму тады гэтак рэзка ўпаў ягоны рэйтынг паводле некаторых сацыпытаньняў? Ваша думка, сп. Старыкевіч!”
(Старыкевіч: ) “Па-першае, цяжка разьлічваць на тое, што папулярнасьць кіраўніка краіны вельмі ўздымецца пры ўмовах, калі не выплочваюцца заробкі, растуць цэны. Думаю, што, натуральна, прапагандысцкі апарат пасьля выбараў скінуў абароты, і таму той патас, што ўвесь час нагнятаўся, пра “адзінага выратавальніка беларускага народу” ўжо ня цісьне на мазгі той часткі насельніцтва, якая паддаецца такому гвалтоўнаму ўплыву.
Існуюць тут розныя прычыны. Аднак, у дадзеным выпадку зьніжэньне рэйтынгу для Лукашэнкі ня надта небясьпечнае. Нават калі ён сёньня мае 25-30 адсоткаў, дык гэта ў дваццаць –трыццаць разоў больш, чым у ягоных бліжэйшых супернікаў. І гэта нават не сытуацыя Ельцына, калі той у 1996-м годзе перамог на выбарах, маючы на пачатку 4 адсоткі галасоў.
Рэйтынг Лукашэнкі можа стацца і значна ніжэйшым ужо зараз – пры ўмове, калі грамадзтва будзе бачыць нейкую сур’ёзную альтэрнатыву. Аднак гэтага няма, і ў гэтых умовах прапаганда можа дазволіць сабе пэўны час працаваць у запаволеным рэжыме, што і адбываецца – проста, каб не адбылося пэўнага перанасычэньня ў грамадзтве.
Думаю, мы недзе хутка падыдзем да чарговай прапагандысцкай кампаніі. З чым яна будзе зьвязаная, пакуль сказаць цяжка, але ясна, што трэба будзе зноў з кімсьці змагацца, знаходзіць нейкіх ворагаў, якія перашкаджаюць беларускаму народу пад мудрым кіраўніцтвам жыць добра”.
(Тарас: ) “Сп. Мельнікаў, і ўсё ж, чаму пры тым, што ёсьць відовачныя хібы ў працы дзяржаўных мэдыяў, усё адно гэтыя мэдыі, найперш электронныя, выйграюць у незалежнай прэсы? Ці толькі колькасьцю гадзінаў вяшчаньня, масавымі накладамі афіцыйных газэт гэта тлумачыцца? Вось, напрыклад, паводле апытаньняў НІСЭПД, колькасьць тых, хто не давярае дзяржаўным СМІ і недзяржаўным прыкладна аднолькавая – больш за 40%. А давяраюць дзяржаўным мэдыям нават крыху больш, чым недзяржаўным. У чым жа прайграюць выданьні, якія мы прывыклі называць незалежнымі?”
(Мельнікаў: ) “Я глыбока ўпэўнены ў тым, што калі б не было гэтага жорсткага ўціску на незалежную прэсу, пра які вы казалі на самым пачатку нашай размовы, дык незалежная прэса склала б вельмі і вельмі сур’ёзную канкурэнцыю дзяржаўнай прэсе. Уласна кажучы, улады і самі пра гэта ўжо казалі. І міністар інфармацыі Падгайны казаў на выставе СМІ ў Беларусі, што дзяржаўныя газэты ніяк не працуюць у сытуацыі канкурэнцыі зь недзяржаўнымі. Недзяржаўныя выданьні больш актыўныя, ініцыятыўныя, творчыя і г.д. Таму ж яны і ствараюць зараз мэдыя-голдынгі і ўзбуйняюць друкарні ды рэдакцыі. Гэта ж не ад добрага жыцьця.
А з другога боку, іншыя сацыялягічныя дасьледаваньні, таксама незалежныя, паказваюць, што кожны асобнік незалежных выданьняў (вось, напрыклад, “Белорусской деловой газеты”, дзе я працаваў) чытаюць ня менш, як тры –чатыры чалавекі. А газэты дзяржаўныя , якія рассылаюцца па разнарадках – ці то пэнсіянэрам, ці па заводах і фабрыках і дзяржаўных прадпрыемствах, іх чытаюць адзін-два чалавекі.
Таму, калі б не было дыскрымінацыйных тарыфаў на паліграфічныя паслугі, на дастаўку Белпоштай, рэалізацыю Саюздрукам… Вось шапікі гэтыя, якія гандлююць газэтамі – там незалежныя выданьні, асабліва ў правінцыі, адкладаюць кудысьці ў куток, каб іх ніхто ня бачыў. Гэта таксама факт. Калі б былі абсалютна роўныя ўмовы дзейнасьці дзяржаўнай прэсы і недзяржаўнай, я больш чым упэўнены – наклады яе расьлі б вельмі хутка.
Канечне, электронныя СМІ, калі казаць пра распаўсюд інфармацыі, супаставіць з газэтамі, нават буйнымі, цяжка. Таму насельніцтва, якое не чытае – асабліва ў правінцыі (ніжэй абласнога цэнтру незалежную прэсу амаль ня бачаць) – таму людзі, якія бачаць толькі тэлебачаньне і чуюць толькі беларускае радыё і чытаюць толькі дзяржаўныя газэты па разнарадцы – дык яны ў гэтай інфармацыйнай прасторы існуюць і ня ведаюць, што ёсьць нешта іншае.
Летась таксама былі дасьледаваньні, якія паказалі, што амаль 30-40% насельніцтва ня ведалі пра самыя жахлівыя факты нашай палітычнай гісторыі мінулых гадоў.
З другога боку, ідзе паўпэрызацыя насельніцтва, іншымі словамі – зьбядненьне. У некаторых ужо няшмат грошай, каб купляць нешта ў шапіках. Вось тая ж “Белорусская деловая газета”. Гэта вельмі якасны прадукт, але яна і каштуе… Ну, дзе ўзяць 700 рублёў чатыры разы на тыдзень, каб купіць “БДГ”, альбо кожны дзень – на “Народную волю”?
(Тарас: ) “Рэпартэры бязь межаў” у сваёй справаздачы пішуць са спасылкай на незалежных назіральнікаў, што публікацыі ў “БДГ” сталі менш крытычнымі ў адносінах да ўладаў. Ну, тут, напэўна, патрэбны аналіз публікацыяў. А на Ваш погляд, сп. Старыкевіч, ці сапраўды беларускія незалежныя выданьні – і ня толькі,скажам, “БДГ”, сталі пасьля прэзыдэнцкіх выбараў менш крытычнымі, менш апазыцыйнымі, так бы мовіць?”
(Старыкевіч: ) “Па-першае, давайце ня будзем паўтараць памылку спадароў зь дзяржаўнага тэлебачаньня і называць усе незалежныя СМІ апазыцыйнымі. Гэта, часьцей за ўсё, прыватныя выданьні, і яны кіруюцца той палітыкай, якую вызначаюць выдаўцы, а не апазыцыя ці нехта іншы. Параўноўваць іх зь дзяржаўным прапагандысцкім апаратам я б наагул ня стаў. Бо нават падчас выбарчых кампаніяў яны захоўваюць большую ці меншую аб’ектыўнасьць, а не працуюць на адзін бок, як гэта робяць дзяржаўныя СМІ.
Што да таго, ці менш крытычна пачалі ставіцца да ўлады – я думаю, гэта так. Але вось зь якой прычыны. За мінулы год людзей у пэўнай ступені палітыкай перакармілі. І паколькі выдаўцы незалежных газэтаў мусяць думаць пра тое, як прадаць сваю газэту – яны не існуюць за кошт дзяржаўнага бюджэту – то яны павінны пралічваць, што будзе прадавацца, што не.
Сёньня ўжо прозьвічша Лукашэнка ня будзе надта цікавае чытачу, бо ўсё, што магчыма, ужо напісана і сказана за сем гадоў. Сёньня варта гаварыць, можа, пра больш істотныя прычыны, бо Лукашэнка, у рэшце рэшт, робіць толькі тое, што яму дазваляе рабіць грамадзтва. І таму працэс гэты аб’ектыўны, але ён выкліканы, усё-ткі, ня тым, што зьмяніліся пазыцыі выдаўцоў, ці галоўных рэдактараў. Гэта, хутчэй, водгук, на патрабаваньне аўдыторыі, спробы яе захаваць ды пашыраць.
Я б яшчэ адну рэч зазначыў у дадатак да таго, што казаў перад гэтым сп. Мельнікаў. Фактычна, дзяржава штучна стрымлівае разьвіцьцё незалежных СМІ. Аднак ёсьць тут яшчэ адзін момант. Усё-ткі, дзяржаўныя СМІ фармуюць той сьветапогляд, тую сыстэму каштоўнасьцяў, якая для значнай часткі грамадзтва зьяўляецца ня тое што прымальнай, але па-просту звыклай. Незалежныя СМІ часьцей за ўсё зыходзяць зь іншых пазыцыяў, і яны на сёньняшні дзень, мабыць, маюць досыць абмежаваную аўдыторыю. Бо ня ўсе гатовыя адмовіцца ад тых стэрэатыпаў, што навязваліся яшчэ за савецкім часам. У гэтым таксама ёсьць пэўная праблема для недзяржаўных СМІ. Але я думаю, пры больш-менш роўных умовах існаваньня хутчэй дзяржаўныя СМІ думалі б, як стварыць канкурэнцыю незалежным, чымся наадварот”.
(Тарас: ) “У згаданай ужо справаздачы “Рэпарцёраў бязь межаў” газэта “Советская Белоруссія” названая “мастадонтам на службе прэзыдэнта”. Пытаньне да абодвух суразмоўцаў. Як доўга зможа трымацца газэта за кошт бюджэтных уліваньняў дзяржавы? І другое пытаньне, ці ня скончылася ў сьвеце мэдыяў наагул эпоха газэтных монстраў – ну скажам, такіх як у Расеі былі “Известия” ці “Комсомолькая правда”, а на Захадзе – “Mond”, альбо “New York Times”? Ці ёсьць будучыня у такіх, так бы мовіць, супэр-выданьняў?”
(Мельнікаў: ) “Наконт газэтных “монстраў”. Цяжка казаць пра ўсясьветны вопыт, бо не лічу сябе адмыслоўцам у гэтым пытаньні. Але скажу, што наклады савецкіх выданьняў, канечне, былі штучныя. 5,6, ці нават 9 мільёнаў асобнікаў – гэта былі штучныя савекція наклады. Зараз, напэўна гэтыя наклады больш рэальныя, і хай бы яны былі такія, як ёсьць,у залежнасьці ад таго, як чытач купляе гэтыя выданьні.
Цяпер першая частка вашага пытаньня: колькі змогуць існаваць гэтыя дзяржаўныя мэдыі за кошт бюджэту? Столькі, колькі існуе бюджэт, і гэтыя ўмовы існаваньня ў краіне. Я лічу вельмі слушнымі заўвагі сп. Старыкевіча наконт таго, што робіцца ўсё тое, што дазваляе грамадзтва. Якое грамадзтва – тое і робіцца і ў свьеце палітыкі, і ў сродках масавай інфармацыі”.
(Тарас: ) “Дарэчы, наконт “Советской Белоруссии”. Ці бачылі вы ўжо гэтую газэту ў новым выглядзе?”
(Старыкевіч: ) “Я акурат гартаю гэты нумар, які ляжаў у мяне на стале. На маю думку, ёсьць тут адна рэч. Была пастаўленая, як вядома, задача да 1-га траўня зрабіць зь яе газэту эўрапейскага ўзроўню. Але я думаю, што ня можа газэта, назва якой утрымлівае слова “советская”, быць эўрапейскай ні пры якой дзяржаўнай падтрымцы, ні пры якіх намаганьнях людзей, якія там працуюць. Зьмянілася вёрстка – відаць, у лепшы бок. Ёсьць шмат колераў. Але тут ёсьць праблема.
Апошнім часам шмат газэт пачалі выходзіць у колеры. Але ж тыя ўмовы друкарскія, нізкі тэхнічны ўзровень, яны робяць кожны другі твар на фатаграфіях такім чырвоным, што думаеш: лепш бы ўсё гэта выходзіла ў звыклым чорна-белым варыянце. Мы тут сустыкаемся з аднымі і тымі праблемамі. Бо дзяржава ня мае ўласных сродкаў, каб набыць добрае друкарскае абсталяваньне, а незалежным структурам ці бізнэсоўцам гэта ніколі не дадуць зрабіць. Ну, гэта што тычыцца “СБ”. Мы занадта шмат ёй надалі ўвагі.
А наконт “газэтных монстраў”…На маю думку, проста адбыўся пэўны падзел аўдыторыяў. Бо “Комсомольская правда” ня страціла істотна сваіх пазыцыяў і застаецца газэтай масавай. Іншая справа, што гэта зусім іншая газэта ў параўнаньні з тым, што мы мелі ў “КП” за савецкім часам. “Известия”, у якіх я некалькі год працаваў у сярэдзіне 1990-х, захоўваюць марку, захоўваюць традыцыі, але на мой погляд, той факт, што сёньня рэдактарам газэты ёсьць чалавек, досыць далёкі ад журналістыкі, усё-ткі адчувальны”.
(Тарас: ) “На завяршэньне мы ня можам не закрануць яшчэ адну тэму. Я маю на ўвазе стварэньне сумнавядомага голдынгу літаратурных выданьняў. Як вядома, з прызначэньнем новых галоўных рэдактараў з часопісаў “Полымя”, “Крыніца”, “Нёман” ужо звольніліся многія шэраговыя супрацоўнікі, якія не жадаюць працаваць пад кіраўніцтвам адыёзных асобаў, якія праводзяць адыёзную рэдакцыйную палітыку. У мяне пытаньне зусім канкрэтнае да вас, сп Мельнікаў – чым БАЖ можа дапамагчы гэтым журналістам?”
(Мельнікаў: ) “Калі ў двух словах, сытуацыя жахлівая, калі так робіцца. І мы ведаем, хто туды прыйшоў зараз. Па-другое: што можа БАЖ? Толькі прафэсійная маральная падтрымка. Можа быць, і запрашэньне ў нашае асяродзьдзе, каб у калектыве, разам нейкія праблемы вырашаць. Пакуль што гэта ўсё”.
(Тарас: ) “Сп. Старыкевіч, ці захавалася на сёньняшні дзень у Беларусі такое паняцьце, як журналісцкая салідарнасьць?
(Старыкевіч: ) “Як кажуць, усё адносна. Хацелася б, каб яна захоўвалася ў большай ступені, чым яна ёсьць. Аднак, канкрэтныя выпадкі ўсё-ткі сьведчаць пра тое, што журналісты ў большай ступені захоўваюць салідарнасьць – я маю, канечне, на ўвазе недзяржаўныя СМІ. Тут, сапраўды, падзел адбыўся вельмі жорсткі. Але калі згадаць гісторыю з Шараметам, на яго баку ў цяжкі момант апынуліся ўсе тыя, хто нават яму асабіста не сымпатызаваў. І я спадзяюся, што гэта сьведчаньне таго, што прынамсі ў самы цяжкі момант мы здольныя аб’яднацца, дапамагчы адзін аднаму і нават вырашыць некаторыя праблемы”.
(Мельнікаў:) “Я дадам, што ў выпадку зь Міколам Маркевічам і “Пагоняй” таксама вельмі высокая ступень увагі да гэтага пытаньня. І БАЖ не пакіне гэтую праблему, і падтрымка будзе рэальнай і канкрэтнай”.
