(Зьміцер Падбярэскі: ) “У праграме “Па-за тактам” мы збольшага сустракаемся з выканаўцамі, якія больш-менш шырока вядомыя сярод аматараў папулярнае музыкі. Сёньняшняя перадача будзе на гэтым фоне выключэньнем. Таму што сустрэнемся мы з чалавекам, чыё імя вядомае ў даволі вузкім коле прыхільнікаў беларускае музычнае культуры, чые запісы зьяўляюцца не камэрцыйнымі праектамі, а хутчэй своеасаблівым гобі, што, аднак, на маю думку, ніяк не ўплывае на іх каштоўнасьць, як чыста музычную, так і, так бы мовіць, культуралягічную.
Але перадусім варта сказаць некалькі словаў. Паэзія Ларысы Геніюш з розных прычын да нядаўняга часу ня надта прыцягвала ўвагу кампазытараў-песеньнікаў. Сапраўды, рызыкоўна было пісаць песьні на вершы паэткі, якая дагэтуль носіць метку “ворага народу” і дагэтуль не рэабілітаваная з сталінскага часу. Тым ня менш, апошні час песьні на вершы Ларысы Геніюш пачалі зьяўляцца. Адным з найбольш прынцыповых прарываў у гэтай галіне варта назваць праграму “Жывем”, створаную музыкам даўніх “Песьняроў” Аляксандрам Кацікавым.
Сёньня ж мне хацелася б больш блізка пазнаёміць вас з надзвычай цікавым чалавекам. Нават цяжка вызначыць, як яго называць — музыкам, калекцыянэрам, этнографам, гісторыкам беларускай культуры, артыстам. Але для тых, хто яго ведае асабіста, дастаткова назваць адно імя. Такім чынам, у студыі Беларускай Свабоды — Алесь Лось. А нагодай для сустрэчы зьявілася праграма песень на вершы Ларысы Геніюш, якую ён запісаў і выдаў невялічкім тыражом. Дзень добры, спадар Алесь!
Трэба разумець, што гэтая праграма ня мела на ўвазе нейкіх камэрцыйных мэтаў. Што ж вы мелі на ўвазе, калі пачалі, як мне вядома, у розныя гады ствараць і запісваць гэтыя песьні?”
(Алесь Лось: ) “Перадусім — гэта той стан эмацыйны, які я атрымаў, чытаючы вершы Геніюш у 1983 годзе. Што мяне ўразіла — я не зразумеў, але такога ў мяне не было, што тычыць беларускай паэзіі. А паколькі я займаюся музыкай, мне ў той час неяк пачулася ў тых вершах мэлёдыя. Паэзія гэтая дасьпявала ўва мне, і ўрэшце на вясну гэтага году, калі было дваццаць гадоў з дня сьмерці, я проста сам сабе пастанавіў зрабіць такую справаздачу перад сваімі блізкімі людзьмі і, канечне, перад Ларысай Геніюш. Гэта асабісты чын — тое, што выйшла зь мяне і што я ня мог доўга ў сабе насіць. Вось гэта зроблена, гэта мая пазыцыя, гэта мой погляд, а што далей — будзе відаць”.
(Падбярэскі: ) “Вось што кінулася ў вочы, ці, дакладней, у вушы. Вашыя песьні — вельмі кароткія гучаньнем, нешта накшталт замалёвак, я б нават сказаў, эскізаў. Гэта быў творчы прынцып ці нешта іншае вызначыла такі фармат усяе праграмы?”
(Лось: ) “Я хацеў бы тут акрэсьліць жанр. Бо тое, што мне хацелася зрабіць і тое, што я запісваў, гэта не зусім песьні. Упершыню я паспрабаваў спрацаваць у жанры сьпяванай паэзіі. Гэта ня бардаўская песьня. На жаль, у Беларусі ў нас ён не абазначаны яшчэ ніяк. Характарыстыка сьпяванай паэзіі для мяне — убачыць у вершы мэлёдыю, праз рытм і мэлядычнасьць напеву слова, праз рыфмы прачытаць мэлёдыю. І на гэтым будаваць свой погляд. Верш як бы раскрываецца праз мэлёдыю, якая ў ім. Я тут мэлёдыі не сачыняю, я пастараўся выцягнуць іх з саміх вершаў, бо яны вельмі мэлядычныя самі”.
(Падбярэскі: ) “Калі ствараўся гэты цыкль, ці прадумвалі вы ягоную, як цяпер кажуць, канцэпцыю, ці вершы адбіраліся вось так, эмацыйна?”
(Лось: ) “Я паспрабаваў стварыць паэтычны партрэт Ларысы Геніюш — яЯкі мне ён убачыўся. Гэта было асновай канцэпцыі дыску”.
(Падбярэскі: ) “Традыцыйнае для нашае праграмы нетактоўнае пытаньне. А чаму ж агульны настрой вашае праграмы гэткі мінорны? Чым гэта тлумачыцца?”
(Лось: ) “Усё жыцьцё Геніюш — гэта мінор. Па-другіе, цяпер час не дае вялікіх падставаў для такіх мажорных гарманічных ладоў. Геніюш у тым і раскрываецца, што гэта — тэма восені, тэма ветру…”
(Падбярэскі: ) “Атрымліваецца, што гэта мінор усё ж такі прасьветлены…”
(Лось: ) “Ён бяз злобы. Гэта такі анёльскі смутак хутчэй. Канечне, не магу сказаць, што альбом атрымаўся найлепшай якасьці, не было такіх магчымасьцяў, не было мэты адразу зрабіць нешта такое вельмі манумэнтальнае, мне важна было знайсьці форму, стварыць такі эскіз, партрэт таго, што я знайшоў у паэзіі Ларысы Геніюш. Для сябе ж я маю ў плянах перавыдаць яго. Важна тое, што гэтыя песьні былі запісаныя ў той сытуацыі, калі мне сьпявалася, калі мне хацелася іх запісваць. Можа быць, там якасьць гуку, можа быць, і голас недзе ня той, як хацелася б”.
(Падбярэскі: ) “Я думаю, што ў гэтай сытуацыі тое і ня самае галоўнае”.
(Лось: ) “Ну так! Але тут ёсьць пэрспэктыва для работы, я думаю, што як усё будзе добра, я зраблю перавыданьне. Гэта ня будзе завяршэньнем тэмы Ларысы Геніюш”.
(Падбярэскі: ) “Як вы думаеце, якая пэрспэктыва паэзіі Ларысы Геніюш у дачыненьні да беларускай папулярнай музыкі? Ці можна чакаць новых адкрыцьцяў яе паэзіі ў песенным жанры?”
(Лось: ) “Паэзія Геніюш ніколі ня будзе папулярная. Гэта рэч вельмі інтымная і, можа быць, элітарная. Рэч у тым, зь якім пытаньнем падыходзіць да творчасьці паэткі? Што ты ў яе пытаесься, тое яна табе і дае. І важна правільна задаць пытаньне. Тады будзе правільны адказ. Вось я пастанавіў, што я хачу партрэт Геніюш зрабіць — і стварыў яго”.
(Падбярэскі: ) “Спадар Алесь! Вядома, што Ларыса Геніюш дагэтуль не рэабілітаваная, яна дагэтуль “вораг народу”. Як вы асабіста да гэтага ставіцеся?”
(Лось: ) “Скажу так: увогуле як асоба Ларыса Геніюш і яе творчасьць — гэта тэст для грамадзтва, які будзе працаваць не адно дзесяцігодьдзе. І выяўляць працэсы, якія адбываюцца. Яна існуе як бы па-за часам. У сваёй пазыцыі творцы яна можа быць прыкладам для шмат якіх нашых літаратараў і мастакоў. На 20-годзьдзе з дня сьмерці я зладзіў некалькі спатканьняў. У Полацку было, у Менску некалькі, у Горадні і ў Гальшанах. І цікава, як людзі адгукаюцца і рэагуюць. І ўвогуле, як яе ведаюць. У Полацку, напрыклад, нейкі туман і няведаньне. У Гальшанах дзеткі павывучалі вершы, там проста жывуць гэтаю творчасьцю. То былі такія спатканьні, на якія запрасілі Міхася Скоблу, Антаніну Хатэнку — мы ўтрох і паехалі”.
(Падбярэскі: ) “Што агульнага і што адметнага ў тым, што зрабілі зь вершамі Ларысы Геніюш Аляксандар Кацікаў і Алесь Лось? З гэтым пытаньнем я зьвярнуўся да вялікага знаўцы творчасьці Ларысы Геніюш паэта Міхася Скоблы”.
(Міхась Скобла: ) “Агульнае — гэта, безумоўна, паэзія. А што адметнага? Тут вельмі цікавы падыход, як мне бачыцца, што ў цыклі Аляксандра Кацікава ўсё ж галоўнае — мэлёдыя, у Кацікава паэзія як бы акампануе музыцы. У Алеся Лася — гэта такі гусьлярскі тып выкананьня, у якім усё ж галоўнае ня музыка, а галоўныя словы. І ў Алеся Лася, наадварот, музыка акампануе паэзіі”.
(Падбярэскі: ) “Вядома, што адна з галоўных мэтаў вашай дзейнасьці наогул — гэта вывучэньне ў тым ліку гісторыі музычнае культуры Беларусі мінулага. Як з гэтым, на вашую думку стасуецца наогул паэтычная спадчына спадарыні Ларысы? Якое месца ў вашых асабістых зборах займае яе паэзія?”
(Лось: ) “Яна знаходзіцца ў другім “сэйфе”. Ёсьць, напрыклад, што тычыць маіх архіваў, музычная спадчына этнічнага характару, этна-культурнага — гэта адно. А Геніюш для мяне— тое, што нельга ўзяць зь мінулага і рэканструяваць цяпер. Яна — па-за часам”.
(Падбярэскі: ) “Гэта вызначальнік, сапраўды, для вас асабіста высокай паэзіі?”
(Лось: ) “Яна існуе па-за часам. Для мяне гэта знак геніяльнасьці, можа быць. Няма такой патрэбы яе рэканструяваць. Вось яна маўчыць, але яна ёсьць. Яна магутна маўчыць — я б так сказаў”.
(Падбярэскі: ) “Дзякуй вялікі, спадар Алесь, за гутарку, за ваш цікавы аповед пра тое, як вам працавалася. Я пажадаю вам не спыняцца на гэтым, магчыма, нехта яшчэ зь беларускіх паэтаў зьверне на вас увагу сваімі творамі. І дай Бог, каб гэтых паэтаў сапраўды было больш”.
