(Бандарук: ) “Часопіс “New Scientist” зьмясьціў артыкул пад загалоўкам “Усе выступаюць за божую любоў”. У ім адзначаецца той факт, што ў прынцыпе ўсе асноўныя рэлігіі выступаюць за мір і братэрства паміж людзьмі, аднак на практыцы, нібыта ў слушнай справе, яны дапускаюць і неаднойчы апраўдваюць гвалт і войны.
Што думаюць на гэты конт прадстаўнікі галоўных рэлігіяў? Гэтаму прысьвечаны сёньняшні выпуск “Сымбалю веры”.
Ва ўступе да артыкулу ў “New Scientist” гаворыцца: “Вы можаце асуджаць няроўнасьць, прыгнёт, нават хцівасьць, але застаецца фактам, што ў большасьці нядаўніх і цяперашніх канфліктаў рэлігія адыгрывае ключавую ролю: на Блізкім Усходзе, на Балканах, у Кашміры, Шры-Ланцы і Паўночнай Ірляндыі. Ці гэта азначае, што непрымірымыя веры могуць прывесьці да канфліктаў, і ці не занадта лёгка палітычныя лідэры скарыстоўваюць рэлігіі ў сваіх палітычных мэтах?” Рэдакцыя часопісу “New Scientist” зьвярнулася да лідэраў буйных канфэсіяў і рэлігіяў з просьбай адказаць на пытаньне, ці існуе сувязь паміж рэлігійнай верай і гвалтам, і ці арганізаваная рэлігія можа спрычыніць больш шкоды, чым дабра.
Вось што адказаў Закі Бадаві (Zaki Badawi), дырэктар Ісламскага Коледжу ў Лёндане:
“Рэлігійныя адметнасьці ня ёсьць прычынай канфліктаў. Рэлігія бывае ўцягнутай у канфлікт, а людзі, якія распачынаюць гвалт, часта ня маюць ніякага дачыненьня да рэлігіі. Калі ў часе другой усясьветнай вайны немцы падышлі да Масквы, Сталін заклікаў Патрыярха мабілізаваць грамадзтва, каб супрацьстаяць агрэсару. Аднак ніхто ня скажа, што Сталін быў веруючым хрысьціянінам. Рэлігія адыгрывае ролю ў канфліктах з прычыны ейнага ўплыву на пачуцьці людзей. Іслам моцна ўкараніўся ў арабскіх грамадзтвах. Гэта частка нашага характару, нашай тоеснасьці. Калі нехта адклікаецца да ісламу, гэта натуральнае і хутка знаходзіць водгук. Як мусульмане, мы хацелі б, каб усе прынялі нашую веру, але ў выніку дыялёгу. Каран падахвочвае нас пашыраць іслам шляхам дыялёгу і лагоднага пераконваньня… Цьверджаньні, што іслам варожа ставіцца да хрысьціянаў і Захаду, ня маюць пад сабою падставаў. Зразумела, бывалі войны паміж мусульманамі і хрысьціянамі, але гэта канфлікты за тэрыторыю або маёмасьць, а не за рэлігію.
Рэлігія адыгрывае невялікую ролю і ў выпадку самагубчых бомбавых замахаў. Такія самагубчыя замахі ёсьць у любой культуры, у Японіі, Шры-Ланцы, Індыі і Паўднёвай Амэрыцы. Дарэчы, першым палестынскім тэрарыстам-самагубцам быў хрысьціянін, а не мусульманін. Што тычыцца палестынскага канфлікту, дык гэта найперш справа правоў чалавека. З палестынцамі трэба пачаць абыходзіцца па чалавечаму, а тыя габрэі, якія лічаць інакш, гэта не сапраўдныя габрэі, але палітыкі. Найгоршы палітык той, які скарыстоўвае, злоўжывае рэлігію ў сваіх мэтах. Гэтак жа і рэлігійны чалавек, які скарыстоўвае веру ў палітычных мэтах, скажае палітыку”.
Гэтак лічыць ісламскі вучоны д-р Закі Бадаві. Дарэчы, ён быў адных з тых ісламскіх лідэраў, якія рашуча асудзілі тэракты 11 верасьня. У сумеснай з кіраўніком Англіканскай Царквы, Архіепіскапам Кэнтэрбэрыйскім і галоўным рабінам Велікабрытаніі ён нагадаў, што гэтыя жахлівыя акты тэрору пярэчаць духу ісламу і агульначалавечым каштоўнасьцям.
З другога боку, у артыкуле “Вахабіцкі сьлед у “Бітве пры Манхтане” прафэсар Маскоўскага дзяржаўнага ўнівэрстытэту д-р Аляксандар Ігнаценка цытуе фетву лідэра савудаўскіх вахабітаў Хамуда бен Укла-Аш-Шуайбі. Ён прыгадвае аяты Карану аб крайне непрымірымым стаўленьні да няверных. “Не лічыце габрэяў і хрысьціянаў сябрамі… не лічыце сябрам Майго і вашага ворага…яны не прамінуць шкодзіць вам… нянавісьць і варожасьць паміж вамі і імі назаўжды, пакуль яны не павераць ў Алаха Адзінага”. “Зь дзясяткаў аятаў Карану ясна вынікае варожасьць і нянавісьць да няверных”, – кажа Аш-Шуайбі. У сваім “Тлумачэньні падзеяў, што адбыліся ў Амэрыцы” ён дадае, што не павінна ўзьнікаць праблема нявінных ахвяраў, бо ўсе, хто загінуў падчас тэрактаў 11 верасьня належалі да нявернай дзяржавы, ёй плацілі падаткі, былі саўдзельнікамі злачынстваў гэтай дзяржавы.
Аднак вернемся да асноўнай тэмы. Вось што сказаў на тэму рэлігіі і вайны Альбэрт Фрыдляндэр, старэйшы рабін Вэстмінстэрскай Сынагогі ў Лёндане:
“Я выступаю за поўнае аддзяленьне Царквы ад дзяржавы, паколькі гэта не дае рэлігійным лідэрам магчымасьць скарыстоўваць дзяржаву ў сваіх мэтах. Прыкладам зьяўляюцца тут аборты. Калі даць рэлігіям больш улады, большасьць зь іх спрабуюць навязваць сваю веру суседзям. Гэта абсалютная праўда, што рэлігійныя адметнасьці больш чым якія-небудзь іншыя ствараюць кафліктныя сытуацыі. Аднак я веру ў асноўную прыстойнасьць чалавечай натуры. Я ўпэўнены, што большасьць вернікаў любой рэлігіі хочуць прапагандаваць сваю веру, але адначасова яны з павагай ставяцца да іншаверцаў.
Калі людзі ўпэўненыя ў тым, у што яны вераць і што практыкуюць, тады яны больш памяркоўныя і схільныя ўхваляць іншых. Фанатыкі спасылаюцца на некаторыя аспэкты сваёй рэлігіі, аднак ігнаруюць ейны агульны сэнс. Як рэлігія можа дапамагчы ўрэгуляваць канфлікт? Па першае, паасобныя людзі павінны прызнаць свае абмежаваныя магчымасьці. У блізкаўсходнім канфлікце Ясір Арафат і Арыель Шарон поўнасьцю зацыкленыя на сваёй ролі ваяўнікоў, што робіць прымірэньне амаль немагчымым. Абодва бакі павінны прызнаць сваю памылку, прызнаць, што яны пайшлі па дрэнным шляху. Гэта трэба было заявіць на пачатку, а не пры канцы супрацьстаяньня”.
Альбэрт Фрыдляндэр дадаў, што, на ягоную думку, дзеці тых, хто зграшыў супраць габрэяў у часы нацызму, не нясуць адказнасьці за ўчынкі сваіх бацькоў. У большасьці рэлігіяў нашчадкі не нясуць адказнасьці за правіны сваіх продкаў, аднак дзеці абавязаныя памятаць пра тое, што здарылася і не дапусьціць падобнага ў будучыні.
А вось думка Мішэля Сабаха – лацінскага Патрыярха Ерусаліму:
“Ці каталікі павінны спрабаваць перацягнуць іншых у сваю веру? Кожны вернік павінен быць перакананы, што ягоная вера найлепшая для яго самога і кожнага іншага. Калі нехта ў гэтым не перакананы, ён ілгун і крывадушнік… А калі я веру ў тое, што мая рэлігія найлепшая, дык я абавязаны пашыраць яе сярод іншых. Хаця я абавязаны падзяліцца сваёй верай зь іншымі, аднак ня ўсе абавязаныя яе прыняць. Калі я буду навязваць іншым маю веру, гэта ўжо ня будзе яе пашырэньне, але агрэсія.
Калі я маю дачыненьне з чалавекам, які перакананы ў слушнасьці сваёй веры, я павінен яго пераканаць, што ён памыляецца і схіліць яго шчыра паверыць ў слушнасьць маёй веры. Са скажэньнем рэлігіі маем дачыненьне тады, калі палітычныя лідэры ставяць перад рэлігіяй пазарэлігійныя заданьні і мэты. Рэлігія – гэта мой саюз з Богам і зь іншымі божымі стварэньнямі. Рэлігія – гэта любоў да кожнага божага стварэньня. Калі я не паважаю ў іншым чалавеку божага стварэньня, я насамрэч нерэлігійны чалавек. У самой рэлігіі няма нічога заганнага. Дрэнна тое, што некаторыя ўжываюць рэлігію ў сваіх мэтах, у прыватнасьці для апраўданьня забойстваў іншых. Гэтае зло не выплывае з рэлігіі, але з самога чалавека”.
Мішэль Сабах нарадзіўся ў Назарэце ў 1933 годзе. Сьвятарскую службу ён пачаў ў 1955 годзе. Лацінскім Патрыярхам Ерузаліму ён стаў ў 1987 годзе. Сабах, доктар арабскай філялёгіі і знаўца ісламу, выступае за ўнівэрсальны характар Ерусаліму. “Усе пяць складнікаў: ізраільцы і палестынцы, габрэі, хрысьціяне і мусульмане павінны адчуваць сябе ў Ерусаліме аднолькава бы дома, і ўсе пароўну павінны разьдзяляць правы і абавязкі”.
А цяпер меркаваньне англіканскага гіерарха, біскупа Рочэ
Стэру Майкэла Назір-Алі:
“Рэлігія можа ў значнай ступені акрэсьліць характар канфлікту, бо яна часта неразлучна зьвязаная з тоеснасьцю народу і яго культурай. Калі гэтая тоеснасьць апынецца пад пагрозай, тады рэлігія становіцца чыньнікам у канфлікце. Гэта асноўны прынцып чалавечага грамадзтва, і ў аднолькавай ступені гэта тычыцца і палітыкі, і эканомікі. Большасьць галоўных канфліктаў у 20-м стагодзьдзі былі выкліканыя сьвецкімі, а не рэлігійнымі ідэалёгіямі. Возьмем для прыкладу нацызм, сталінізм або, у меншай ступені, рэжым Пол Пота ў Камбоджы. Таксама пляменныя канфлікты ў Афрыцы выкліканыя хутчэй этнічнымі, чым рэлігійнымі адметнасьцямі. Пакліканая быць адказнай за суладзьде ў грамадзтве, рэлігія павінна быць сумленьнем грамадзтва. Яна павінна, у прыватнасьці, асуджаць палітычных лідэраў, калі яны дрэнна сябе паводзяць, калі перасьледуюць свой ўласны народ або ўцягнутыя ў несправядлівы канфлікт зь іншай дзяржавай”.
Нагадаю, што біскуп Майкэл Назір-Алі нарадзіўся ў у 1949 годзе ў Карачы ў сям’і пакістіанскіх шыітаў. Ён перайшоў ў хрысьціянства і служыў сьвятаром ў англіканскіх парафіях у Карачы і Лагорэ. У 1995 годзе ён быў прызначаны біскупам Рочэстэр і ў якасьці перашага ня-белага стаў адным з 26 англіканскіх біскупаў, якія пастаянна засядаюць ў Палаце Лордаў. Назір-Алі актыўна выступае за добрыя адносіны паміж хрысьціянствам і ісламам. Ён таксама зьяўляецца прыхільнікам сьвятарства жанчынаў і павелічэньня іхнай ролі ў Англіканскай Царкве.
І яшчэ меркаваньне прадстаўніка буддызму, духоўнага лідэра тыбэтцаў Далай Ламы:
“Усе адметнасьці рэлігійнай традыцыі я разглядаю як шлях да ўнутранага міру, які зьяўляецца сапраўднай падставай для ўсясьветнага міру. Мы павінны зразумець, што розныя рэлігіі могуць быць саюзьнікамі ў справе міру. Каб яны сталіся саюзьнікамі, ім неабходна ўмацоўваць ўзаемную павагу і разуменьне веры і каштоўнасьцяў адзін аднаго. Усясьветныя рэлігіі могуць ўнесьці ўклад у мір ва ўсім сьвеце, калі яны будуць захоўваць мір паміж сабою. На маю думку, калі 20-е стагодзьдзе было стагодзьдзем войнаў і невыказных пакутаў, то 21-е стагодзьдзе павінна быць стагодзьдзем міру і дыялёгу. Як новыя тэхналёгіі ператвараюць сьвет у глябальную вёску, гэтак прыйдзе час, калі вайна і ўзброены канфлікт будуць лічыцца ўстарэлымі і непрактычнымі мэтадамі ўрэгуляваньня рознагалосьсяў паміж краінамі і абшчынамі. Краіны і народы па ўсім сьвеце хутка зразумеюць, што дыялёг і кампраміс узаемакарысныя, яны значна лепшыя для нашай будучыні і будучыні нашай апустошанай і крохкай плянэты. З другога боку, ня можа быць міру да таго часу, пакуль у сьвеце такая жахлівая галеча, сацыяльная несправядлівасьць, няроўнасьць, прыгнёт, зьнішчэньне навакольнага асяродзьдзя, пакуль моцны і ўладны топча малога і слабога”.
Цяперашні Далай Лама Тыбэту нарадзіўся ў 1935 годзе ў правінцыі Амдо. У 1940 годзе ён быў афіцыйна абвешчаны духоўным лідэрам Тыбэту, на жаль, ўжо ў 1959 годзе ён быў вымушаны ўцякаць з Тыбэту. Неафіцыйнай сталіцай Тыбэту стаў горад Дарамсала ў Індыі. З таго часу Далай Лама жыве ў выгнаньні і нястомна змагаецца за аднаўленьне незалежнасьці Тыбэту. З прычыны мірных мэтадаў сваёй барацьбы і спагадлівага стаўленьня да ворагаў Далай Лама карыстаецца сымпатыяй і аўтарытэтам ва ўсім сьвеце. У 1989 годзе ён атрымаў Нобэлеўскую Прэмію Міру. “Для мяне – кажа Далай Лама – найлепшы будызм, але гэта ня значыць, што ён найлепшы для ўсіх. Важна выбраць такую рэлігійную сыстэму, якая найбольш адпаведная для нас”.
А вось думка праваслаўнага тэоляга, пратаярэя Яна Сьвірыдава.
(Сьвірыдаў: ) “Існуюць два пункты погляду. Згодна з адным зь іх, спрошчаным, любая рэлігія выступае супраць вайны, гвалту, яна прапагандуе высокую мараль, любая рэлігія супраць забойства. На самой справе ня ўсё так! Калі паглядзець глыбей ў гісторыю і ў рэлігійныя праблемы, то рэлігія заўсёды была ўцягнутая ў чалавечыя канфлікты. Паглядзіце на біблійную гісторыю. Гэта гісторыя войнаў. Нават ў індуізьме, здавалася б, самай пацыфісцкай рэлігіі, у знакамітай кнізе “Бхагавадгіта” ёсьць у некаторай ступені апраўданьне вайны. Можна згадаць і гісторыю крыжовых паходаў. Таму я ня схільны апраўдваць рэлігію, паколькі мы знаходзімся ў безупынным працэсе супрацьстаяньня, і хрысьціянства ня здолела спыніць гэты працэс”.
(Бандарук: ) “Тут дарэчы будзе прыгадаць, што Леў Талстой прапагандаваў ідэю “несупраціўленьня злу гвалтам”. Ён прапанаваў ўзяць за падставу міжчалавечых зносінаў толькі Нагорную Казань Хрыста і эвангельскія прынцыпы, аднак Праваслаўная Царква асудзіла яго…
(Сьвірыдаў: ) “Усю гісторыю чалавецтва, на жаль, нельга мераць эвангельскімі прынцыпамі. Канешне, вельмі хочацца падкрэсьліць, што рэлігія ня мае нічога супольнага з канфліктам паміж пратэстантамі і каталікамі ў Ольстэры, або з нядаўняй вайной на Балканах. Аднак калі пачынаецца барацьба за злом, дык гэтая барацьба непазьбежна выходзіць па-за рамкі прынцыпаў свабоды, роўнасьці і братэрства. Напрыклад, і за свабоду можна змагацца гвалтоўнымі мэтадамі. Тыя, хто прапагандуюць любоў і братэрства, становяцца актыўнымі ўдзельнікамі гвалту. Тут маем дачыненьне не з канфліктам рэлігійных адметнасьцяў і сьветапоглядаў, але з канфліктам інтарэсаў. Не аднойчы дабро становіцца злом, і гэтую праблему вырашыць вельмі складана. Вось, споўнілася ўжо 2 тысячы гадоў хрысьціянскай эры, але гэта ня значыць, што хрысьціянскія народы перасталі ваяваць”.
(Бандарук: ) “Часопіс “New Scientist” задаецца пытаньнем, ці альтэрнатывай для цяперашніх рэлігіяў, часта варагуючых паміж сабою, можа стаць новая, усясьветная рэлігія – “багаізм”, якая прэтэндуе на ўнівэрсальнасьць. Заснаваны ў палове 19-га стагодзьдзя ў Іране багаізм спрабуе аб’яднаць усе народы і рэлігіі ў адну, глябальную сям’ю. Ён прапагандуе адзінства Бога, рэлігіі і чалавецтва, незалежны пошук праўды кожным чалавекам, расавае і полавае роўнапраўе, устанаўленьне міру і справядлівасьці ва ўсім сьвеце. Паводле заснавальнікаў новай рэлігіі: незалежна ад назоваў, існуе Адзін Бог, які ў розныя часы прамаўляе да чалавецтва праз Сваіх Прарокаў: Аўраама, Майсея, Хрыста, Мухамада, Заратустру, Крышну, Буду і іх – Баба і Бага-іллаха. Усясьветны Цэнтр Веры Бага знаходзіцца ў Гайфе ў Ізраілі. Багаіцкія абшчыны існуюць у амаль 250 краінах сьвету, яны імкліва разьвіваюцца і зараз налічваюць больш як 5 мільёнаў вернікаў. З другога боку, тых, хто застаецца вернымі сваім рэлігійным перакананьням, – некалькі мільярдаў”.
